İnsan özünü necə tanıya bilər

Özünüzü dəyərsiz hiss etməyin bir çox səbəbi var. Çünki özünü tənha və dəyərsiz hiss etmək müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Məsələn, özünü dəyərsiz hiss etməyin səbəbləri arasında bəzən fiziki səbəblər də önə çəkilə bilər. Müxtəlif fizioloji xəstəliklərin olması, xarici görkəmindən ciddi narazılıq hissi, artıq çəki, əlillik və ya gündəlik həyatı məhdudlaşdıran bir xəstəliyin olması insanda dəyərsizlik hissinin yaranmasına səbəb olan amillərdən sayıla bilər.

Özünü dəyərsiz hiss etmək

Zaman-zaman hər bir insan özünü dəyərsiz hiss etdiyi bir dövrə girə bilər. Özünü dəyərsiz hiss edən insan: onlar həyatda məqsədlərinin olmadığını, faydasız olduqlarını və heç bir şeyin yaxşı getməyəcəyini düşünürlər. Özünü dəyərsiz hiss etmək psixoloji xəstəlik kimi təsnif edilə bilməsə də, xüsusilə sosial mediadan istifadənin artması və cəmiyyətdən uzaq yaşama vərdişi sayəsində adi bir vəziyyətə çevrilib. Bu vəziyyətlə birlikdə dəyərsizlik hissi də ortaya çıxdı.

Evdə qalaraq qeyri-ixtiyari olaraq digər insanlardan təcrid olunan və ya müxtəlif sosial media saytlarında uzun müddət oturan, başqalarının qibtə olunası həyatlarını daim izləyən insanda dəyərsizlik hissinin yaranacağı ehtimalı böyükdür. Bəzi insanlar bunu dəyərsizlik hissi kimi də təsvir edə bilər. Lakin sözügedən vəziyyət həm də insanın özünə hörməti ilə bağlıdır. Ancaq dəyərsizlik hissləri təkcə sosial səbəblərdən deyil, həm də maddi və ya tibbi səbəblərdən yarana bilər.

İnsanın iqtisadi vəziyyətinin ciddi şəkildə pisləşməsi, bir tanış yerdən başqa yerə köçmək məcburiyyətində qalması, onun xarici görünüşünə və ya bədən qabiliyyətinə təsir edəcək müxtəlif xəstəliklərə tutulması kimi səbəblər insanda dəyərsizlik hissinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda, əgər insanda narahatlıq, depressiya, bipolyar pozğunluq kimi psixoloji pozğunluqlar varsa, kədərli və asanlıqla stresə məruz qalan bir xasiyyət varsa və ya həyatına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcək bir qohumunu itirmişsə, bu, çox güman ki, dəyərsizliyi hiss edir.

Dəyərsizlik hissləri insanın indi və ya gələcəkdə verəcəyi qərarlara mənfi təsir göstərə bilər. İnsan hər zaman mənfi əhval-ruhiyyədə və depressiyada olacağı üçün özünü ictimai həyatdan təcrid edə, iş və ya akademik həyatında kifayət qədər performans göstərə bilməz. Bütün bu neqativ hiss və düşüncələrdən təkbaşına xilas olmaq mümkündür.

Özünü dəyərsiz hiss etmək psixologiya baxımından insanın vəziyyətinə olduqca pis təsir edə bilər. Ona görə də insanın içində olduğu mənfi əhval-ruhiyyədən çıxmaq üçün bir mütəxəssisdən kömək istəməsi çox vacibdir.

Dəyərsizlik hissi özünü necə ifadə edir?

Dəyərsizlik hissi bir çox fərqli şəkildə özünü göstərə bilər. İnsanın yaşaya biləcəyi psixoloji simptomlarla yanaşı, fiziki simptomların da görünməsi ehtimalı var. Eyni zamanda, insan içində olduğu mənfi əhval-ruhiyyə səbəbindən ətrafdakı insanlarla problem yaşaya bilər. Aşağıda qeyd olunan şərtlər bir neçə həftədən çox davam edərsə, bu, şəxsin ciddi depressiyada olduğunu və kənardan kömək istəməli olduğunu göstərə bilər. Dəyərsizlik hisslərinin əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Tez-tez ağlama sehrləri
Həyatın məqsədini itirmək və “Mən niyə yaşayıram?” belə sual işarələri qarşısında ümidverici cavab tapa bilməmək
Daim çarəsiz, ümidsiz və yorğun hiss etmək
Bütün bədəndə və ya oynaq nahiyələrində küt ağrı hissi
Özünü geniş ictimaiyyətdən və hətta ətrafındakı insanlardan, məsələn, dost, ailə dairəsindən təcrid etmək
Boş vaxtının çox hissəsini evdə, yataqda keçirmək
Yeni romantik və ya dostluq münasibətinə başlamaqdan çəkinmək və tanıdığınız insanlarla əlaqəni xeyli azaltmaq
Hər zaman yuxulu, yorğun hiss etmək. Bu vəziyyətin nəticəsi olaraq insan, məcburiyyət olmadıqca təraş, duş qəbul etmək, düzgün yemək bişirmək və ya təmizlik kimi əsas ehtiyaclarına belə laqeydlə yanaşır
Fərdi vəziyyətdən çıxış yolu olaraq siqaret, narkotik və ya spirt kimi asılılıq yaradan zərərli vərdişlərə yönəldilməsi. Eyni zamanda, insan özünü daim formada saxlamağa çalışmaq üçün tez-tez kofein tərkibli məhsullar istehlak edir
Dəyərsizlik hissinin uzun müddət davam etdiyi və ya ciddi şəkildə yaşandığı hallarda intihar düşüncələri ön plana çıxa bilər

Dəyərsizlik hissinə nə səbəb olur?

Özünüzü dəyərsiz hiss etməyin bir çox səbəbi var. Çünki özünü tənha və dəyərsiz hiss etmək müxtəlif səbəblərdən yarana bilər. Məsələn, özünü dəyərsiz hiss etməyin səbəbləri arasında bəzən fiziki səbəblər də önə çəkilə bilər. Müxtəlif fizioloji xəstəliklərin olması, xarici görkəmindən ciddi narazılıq hissi, artıq çəki, əlillik və ya gündəlik həyatı məhdudlaşdıran bir xəstəliyin olması insanda dəyərsizlik hissinin yaranmasına səbəb olan amillərdən sayıla bilər.

Ancaq insan məsuliyyət və ya vəzifə kimi hiss etdiyi bir işi yerinə yetirə bilməsə belə, özünü dəyərsiz hiss edə bilər. Çünki insanın özünü dəyərsiz hiss etməsinin ən mühüm səbəblərindən biri kimi “uğursuzluq” hissi önə çıxır. Bu vəziyyət fizioloji pozğunluqlarla birləşdirildikdə, insan bütün motivasiyasını itirə və özünü tamamilə buraxa bilər.

Uğursuzluq hissini dəstəkləyən ən mühüm amillərdən biri də insanın uşaqlıqda və ya yetkinlikdə qarşılaşa biləcəyi ittihamlardır. Məsələn, uşaqlıqda gördüyü hər bir iş və ya məktəbdə aldığı hər qiymət digər insanlarla müqayisə edilərsə və uşağa davamlı olaraq ondakı mənfi cəhətlər danışılırsa, bu, uşağın böyüdükdə uğura bağlı olmasına səbəb ola bilər.

Dəyərsizlik hissinə səbəb ola biləcək başqa bir vəziyyət insanın özünə aid etdiyi ictimai rolu və ya şəxsiyyət xüsusiyyətini itirməsidir. Bu vəziyyəti izah etmək üçün bir neçə misal çəkmək olar. Məsələn, ticarət sahəsində özünü uğurlu hiss edən və bütün şəxsiyyətini bunun üzərində quran bir insan müxtəlif səbəblərdən müntəzəm olaraq uğursuzluğa düçar ola bilər və pul itirməyə başlaya bilər. Bunun nəticəsində insan özünü müəyyən etdiyi xüsusiyyətlərdən birini itirərək depressiyaya düşə bilər.

Bu vəziyyətin başqa bir nümunəsi boşanmadır. Evli olduğu müddətdə ata, ana və ya ər-arvad rolunu öz üzərinə götürüb həyatını bunun üzərində qurub, lakin boşanmanın reallaşması ilə sahib olduğu rolu itirir. Bu zaman sözügedən fərd davamlı olaraq özünə sual verir və “niyə tərk edildim?”, “mən heç bir işdə kifayət qədər yaxşı deyiləm?”, “mən heç nə edə bilmirəm?”, “Mən indi kiməm ki?” deyə soruşur.

Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, bu təyin olunan rollar nə qədər dağıdıcı olsa da, insanın bütün mənliyini müəyyən etmir. Çünki heç kim sırf həyat yoldaşı olmaq üçün doğulmayıb, sadəcə iş adamı və ya sadəcə ana və ata olmaq üçün doğulmayıb. Odur ki, bu cür rolların itirilməsi böyük kədər yaratsa da, bu vəziyyətin dünyanın sonu olmadığını dərk etmək lazımdır.

Özünüzü dəyərsiz hiss etməkdən qurtulmaq üçün nə etməlisiniz?

Özünü qeyri-kafi və dəyərsiz hiss etmək bir çox insanın həyatı boyu qarşılaşdığı bir vəziyyətdir. Dəyərsizlik hissini aradan qaldırmağın bir çox fərqli yolu var. İnsanın öz başına tətbiq edə biləcəyi üsullar olsa da, terapevtə də müraciət edib kənardan kömək ala və müalicə prosesini sürətləndirə bilər. Dəyərsizlik hissini mümkün qədər azaltmağın ən vacib yollarından biri: özünə hörmət və özünə dəyər qazandırmaq.

Ancaq başa düşmək lazımdır ki, uğursuzluqlar dünyanın sonu deyil və görülən işlərdə 100% uğur qazanmaq lazım deyil. İnsanın ətrafda baş verən hər şeyi idarə edə bilməyəcəyini dərk etməsi də çox vacibdir. Çünki bəzən insan nəyinsə baş verməsi üçün səy göstərsə də, hər şey onun istədiyi kimi getməyə bilər.

Bu vəziyyət nəticəsində insan özünü tamamilə günahlandırır və davamlı olaraq “mən nəyi səhv etdim?” deyə düşünməyi dayandırmalıdır. Uğursuzluqlardan və ya arzuolunmaz hadisələrdən sonra başqalarını günahlandırmamaq və özünü tənqid etmək təbii ki, faydalı vərdişdir. Ancaq özünütənqid çox böyük olarsa və insanın davamlı olaraq özünü günahlandırmasına səbəb olarsa, bu vəziyyət zərərli olur və qeyri-adekvatlıq hissi yaradır.

Dəyərsizlik hissini necə aradan qaldırmaq olar?

Bu vəziyyətdən əziyyət çəkənlər üçün dəyərsizlik hissi ilə mübarizə son dərəcə vacibdir. Əgər insan özünü daim dəyərsiz, qeyri-adekvat və ümidsiz hiss edirsə, həyatında müəyyən dəyişikliklər etməlidir. Əgər insanın verdiyi qərarlar və ya həyata keçirməyə çalışdığı üsullar bu hissi azaltmırsa, mütləq bir mütəxəssisin köməyinə müraciət edilməlidir. Dəyərsizlik hissini azaltmaq üçün edilə biləcək şeylər aşağıda verilmişdir:

Ehtiyacı olan insanlara kömək etmək
Ölçülü şəkildə özünü tənqid etmək, başınıza gələn bütün pis şeylərə görə özünüzü məsuliyyətli görməmək.
Gəzinti, velosiped sürmək və ya fitnes kimi idmanla müntəzəm məşğul olmaq.
Stressə səbəb olan fəaliyyətlərdən mümkün qədər uzaq durun və diqqətinizi sevimli hobbilərə yönəldin.
Özünüzü olduğunuz kimi qəbul edin.

Bunların xaricində dəyərsizlik hissini aradan qaldırmaq üçün dəyişdirilə bilməyən fiziki xüsusiyyətlərdən narahat olmamaq vacibdir. Məsələn, əgər bir insan çəkisinə görə özünü pis hiss edirsə və bu vəziyyətə aludə olursa, buna mane olan fiziki bir xəstəlik olmadığı halda, nizamlı idman edərək rahatlaya bilər.

Ancaq əgər insan hansısa xəstəlikdən artıq çəkiyə malikdirsə, boyu qısadırsa, ümumiyyətlə televiziya kanallarında və sosial şəbəkələrdə gördüyü insanlara oxşamırsa, bu vəziyyəti düşünməyin heç bir faydası olmayacaq. İnsan başa düşməlidir ki, heç kim mükəmməl deyil və buna görə də özündə gördüyü qüsurlara görə özünü pis hiss etməməlidir.

Həyatda həddindən artıq gözləntiləri yerinə yetirmək də dəyərsizlik hissini azaltmaq üçün müsbət bir addım olacaq. Məqsədlərin yüksək olması yaxşıdır, amma hər zaman hər şeyin ən yaxşısını istəmək kiçik uğurlara sevinməyə mane olur, ən kiçik uğursuzluqda isə həvəsi azaldır. Əksinə, insan qarşısına qoyduğu məqsədləri tədricən irəli aparmalı və hər bir pillədə özünü təbrik etməlidir.

İnsan düşdüyü depressiyadan çıxmaq üçün tək olmadığını dərk etməlidir. Ətrafında ona kömək edəcək heç kim olmasa belə, bir terapevtlə məsləhətləşərək öz perspektivini dəyişə və hər zaman yeni başlanğıclar edə bilər. İnsanın yaşadığı problemlərdən danışılır, problemlərə müxtəlif həll yolları gətirilməyə çalışılır və insana gündəlik həyatda faydalı ola biləcək məsləhətlər verilir. Bundan əlavə, terapiya sayəsində, əgər varsa, digər altta yatan psixoloji pozğunluqlar da aşkar edilə və insanın yaşadığı mənfi hisslərin daha da pisləşməsinin qarşısı alınır.

İnsan özünü necə tanıya bilər.

Bir olan Allahı (tövhid) və ölümdən sonrakı həyatı (məad) anlamaq mümkündürmü?

Cavab: Bundan ötrü bir neçə yol var və bu yolların ən mühümü insanın özü haqqında düşünməsidir.

Quran buyurur: “Biz öz qürət nişanələrimizi həm ətraf aləmdə, həm də onların öz daxilində mütləq göstərəcəyik.”(“Fussilət”, 53. )

Bəs insan özü haqqında nə düşünə bilər? Bu düşüncələri iki qismə bölmək olar. İnsan ilk əvvəl öz vücudunun xüsusiyyətlərini düşünməlidir.

Biz kimik? − ilk sual bu olmalıdır. Azca araşdırmadan sonra görəcəyik ki, insan təkcə maddi cismdən ibarət deyil. İnsanı başqa yaranmışlardan fərqləndirən onun cismi yox, ruhudur.

Düşüncələrin ikinci qismini insanın “öz” aləminə, ruhunun dönəcəyi Allaha doğru səfər təşkil edir.

Bu düşüncələri səfərə çıxan dənizçinin düşüncələri ilə müqayisə etmək olar. O, əvvəlcə gəmi ilə, sonra isə gedəcəyi yol ilə tanış olur.

Demək, tövhid və məadla tanışlıq yolu insanın “mən”-indən keçir.

Allahı tanımaq üçün insan əvvəlcə özünü ta nımalıdır. İnsan özünü necə tanıya bilər?

Həzrət Əli (ə) buyurur: “Özünü tanıyan Allahını tanımışdır”(“Qurərul-hikəm”. )

Qeyd olunur ki, insan Allahı ya təfəkkür, ya da “hüzuri” yolla tanıya bilir. Hüzuri tanışlıq iki növdür. Birinci növ hüzuri tanışlıq əvvəlcədən insanın daxilində qoyulmuş qəlb və ya fitri tanışlıqdır. “Rum” surəsinin 30-cu ayəsində buyurulur:”Üzünü Allahın fitri olaraq insanlara verdiyi dinə tərəf tut.”

Hüzuri tanışlığın ikinci növü elə bir elmdir ki, Allah bu elmi yalnız layiq bəndələrinə əta edir. Quranda oxuyuruq: “Beləcə, İbrahimə göylərin və yerin mülkünü göstərdik ki, əminliklə inananlardan olsun.”(“Ənam”,75. )

Bəli, insan özünü tanımaq üçün fitrətin nə olduğunu anlamalıdır. Fitrət isə müxtəlif üsullarla dərk olunur. Cəmiyyəti və tarixi öyrənmək, daxili meyllərlə tanış olmaq, vicdanın səsini dinləmək, səmavi kitaba və buyuruqlara müraciət etmək fitrətlə tanışlıq üsullarındandır. İnsan elmi şəkildə öz vücudunu öyrənməli, bu vücudda fəaliyyət göstərən qüvvələrlə tanış olmalı, nəfsini paklaşdırmalı, ayələr və rəvayətlər vasitəsi ilə suallarına cavab tapmalıdır.

İnsan özünü necə tanıya bilər?

Sual: Deyirlər, Allahı tanımaq üçün insan əvvəlcə özünü tanımalıdır. İnsan özünü necə tanıya bilər?

Cavab: Həzrət Əli (ə) buyurur: “Özünü tanıyan Allahını tanımışdır” (“Qurərul-hikəm”.)
Əvvəlcə qeyd edək ki, insan Allahı ya təfəkkür, ya da “hüzuri” yolla tanıya bilir. Hüzuri tanışlıq iki növdür. Birinci növ hüzuri tanışlıq əvvəlcədən insanın daxilində qoyulmuş fitri tanışlıqdır. “Rum” surəsinin 30-cu ayəsində buyurulur: “Üzünü Allahın fitri olaraq insanlara verdiyi dinə tərəf tut.”
Hüzuri tanışlığın ikinci növü elə bir elmdir ki, Allah bu elmi yalnız layiq bəndələrinə əta edir. Quranda oxuyuruq: “Beləcə, İbrahimə göylərin və yerin mülkünü göstərdik ki, əminliklə inananlardan olsun.” (“Ənam”,75.)
Bəli, insan özünü tanımaq üçün fitrətin nə olduğunu anlamalıdır. Fitrət isə müxtəlif üsullarla dərk olunur. Cəmiyyəti və tarixi öyrənmək, daxili meyllərlə tanış olmaq, vicdanın səsini dinləmək, səmavi kitaba və buyuruqlara müraciət etmək fitrətlə tanışlıq üsullarındandır. İnsan elmi şəkildə öz vücudunu öyrənməli, bu vücudda fəaliyyət göstərən qüvvələrlə tanış olmalı, nəfsini paklaşdırmalı, ayələr və rəvayətlər vasitəsi ilə suallarına cavab tapmalıdır.