İnsan və heyvan fiziologiyası I hissə

Qan.
Qanın ümumi həcmi – 7% (6-8%)
Yeni doğulmuş körpələrdə (çağalarda) – 8,5 %
70 kq çəkisi olan kişilərdə qanın həcmi – « 5600 ml-ə
qədər (bədən çəkisinin hər kq-na 80 ml).
Onun 1,5-2 L qan depolarında saxlanır.
Plazmanın həcmi – 55%
Qanın formalı elementlərinin həcmi – 45%
Qanın özlülüyü (yapışqanlığı) (suya nisbətən) – 4-5
Plazma – 1,7-2,2 Qanın xüsusi çəkisi – 1,050-1,060 Plazmanın
xüsusi çəkisi – 1,025-1,034 Eritrositlərin xüsusi çəkisi – 1,090
Qanın depressiyası (donma dərəcəsi) – 0,56-0,58° Normada
plazmada albumin-qlobulin koefsenti (əmsalı) -A/Q= 1,5/2,3
EÇS: sağlam adamlarda – 2-15 mm/saat
Qanın osmotik təzyiqi – 7,5-8,1 atm.
Plazmanın osmotik təzyiqi – 7,5 atm.
Plazma zülallarının miqdarı – 7-8%
Albumin – 4,5% (40 q/L, Mr»60-65kq)
Qlobulin – 1,7-3,5% (30q/L)
Fibrinogen – 0,4%
Normada onkotik təzyiq -1,5-20 mm Elg.st.
Plazmanın onkotik təzyiqi – 25mm Hg.st. (və ya 3,3kPa)
Azotsuz üzvi maddə:
Qanda qlükozanm miqdarı – 85-115mq% (4,466,67
mmol/L)
Effektiv hidrostatik təzyiq:
Kapillyarların arterial hissəsində – 36-38 mm Hg.st.
Kapillyarlarm venoz hissəsində – 14-16 mm Hg.st. Qanın
PH-ı – 7,34-7,4 Qanın mineral maddələri – 0,9-0,95%
Qanın hüceyrələri:
Qanda eritrositlər:
Kişilərdə- 5,7- 1012/L Qadınlarda -3,9-5- 10>2
/L
Leykositlər – 3,8-3,9-109
/L Trombositlər – 190-405-109
/L
Leykositar formula:
Dənəli leykositlər:
Eozinofıllər – 2-4%
Bazofillər – 0,5-1%
Neyrofıllər – 50-70%
Gənc nüvələr – 0-1%
Çubuq nüvəli – 3-5%
Seqment nüvəli – 54-67%
Dənəsiz leykositlər:
Limfositlər – 25-40%
Monositlər – 4-8%
Hemoqlobin:
Kişilərdə-14,5q%(145q/L) və ya 13,0-16q%( 130-
160q/L)
Qadınlarda – 13 q% (130q/L) və ya 12,0-14,0 q% (120-
140q/L)
100 ml qanda hemoqlobinin mütləq miqdarı 16,67q%
(160,7 q/L)
Rəng göstəricisi – 0,8-1
Normada hemoqlobinin oksigen tutumu – 19 ml 1 q
hemoqlobin 1,34 ml oksigeni özünə birləşdirir. Qanın
axma müddəti – 2-4 dəq.
Qanın laxtalanma müddəti – 5-10 dəq.
Protrombinaz kompleksinin əmələ gəlməsi – 5-8 dəq.
Protrombinin fəallaşması – 2-5 dəq.
Fibrinogenin fıbrinə çevrilməsi – 2-5 dəq. çəkir

Biolog2017

Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə VI qrand layihənin qalibi.

İNSAN VƏ HEYVAN ORQANİZMİNİN ƏSAS FİZİOLOJİ GÖSTƏRİCİLƏRİ

On 16 Mart 2018 16 Mart 2018 By biolog2017 de Biologiya Rəqəmlərdə

Sinir sistemi.
Sinir hüceyrəsi ilk dəfə:
– Bağırsaq boşluqlarda (hidralarda) inkişaf etmişdir.

Sinir sistemi öz filogenezində 4 mərhələ:
– səpkin və diffuz sinir sistemi
– sapabənzər sinir sistemi
– düyünlü sinir sistemi
– borulu sinir sistemi.
Sinir hüceyrəsinə cismi və çıxıntıları ilə birlikdə:
– neyron deyilir
– neyronun uzun çıxıntısına akson
– qısa çıxıntılarına dendirit deyilir.
Sinir lifi xaricdən:
– mielin və svan qişası ilə örtülüdür.
Mielinli sinir lifində oyanma:
– Ranvye buğumlarımn birindən digərinə saltator (sıçrayışla) nəql olunur.
Mielinli liflə oyanmanın yayılma sürəti:
– 70-120 m san sürətlə yayılır.
Mielinsiz sinir lifində oyanma:
– 3-14 m/san sürətlə nəql olunur.
Mərkəzi sinir sistemində:
– hissedici və ya reseptor
– hərəki və sekretor və eflektor
– aralıq və ya kontakt neyronlar ayırd edilir. Oyanmalar
bir neyrondan digərinə:
– kimyəvi və
– elektrik sinaplasları ilə ötürülür.
Refleks termini ilk dəfə 1640-cı ildə R.Dekart tərəfindən elmə daxil edilmişdir. ……………
– refleks «refekto» – əks etdirirəm sözündən götürülmüşdür.
Sadə refleks qövsü:
– iki neyrondan (hissi və hərəki)
Mürəkkəb refleks qövsü:
– üç neyrondan (hissi, aralıq və ya təmas hərəki) təşkil
olunub.
MSS-də oyanma hadisəsi ilə bərabər ləngimə hadisəsinin
baş verdiyini:
– 1862-ci ildə qurbağanın görmə qabarlarının üzərinə duz
kristalları qoymaqla İ.M.Seçenov sübut etdi.
Oyanmanın MSS-də yayılmasına:
– irradiasiya,
Oyanmanın MSS-də toplanmasına:
– konsentrasiya deyilir.
MSS-də hakim oyanma nahiyəsinə:
– dominat mərkəz deyilir.
Onurğa-beyni:
– 30 qram ağırlığında, çeçələ barmaq yoğunluğunda, 45sm
uzunluğunda olur.
– reflektor funksiya
– nəqledici funksiya və
– əzələ tonusunun saxlanmasında yaxından iştirak edir.
Onurğa-beyni seqmentinin sayı:
– 30-31 çatır.
Onurğa beynindən:
– 31 cüt sinir çıxır
– onun arxa kökləri hissi
– ön kökləri hərəki
– yan buynuzların boz maddəsində simpatik sinir sisteminin vegetatik mərkəzləri yerləşir.
Uzunsov-beynin:
– uzunluğu 2,5 sm-ə, ağırlığı 7 qr çatır
– uzunsov-beyin bir sıra mürəkkəb reflektoru aktları
– baş-beyinlə onurğa-beyni arasında körpü.
5-12 cüt beyin sinirlərinin mərkəzləri:
– əzələlərin tonusunun saxlanması kimi funksiyaları yerinə yetirir.
Orta-beyin:
– dördtəpəli cisimdən, yarımkürə ayaqcıqlardan, qırmızı
nüvə, qar maddə və retikulyar törəmə nüvələrindən formalaşıb.
Skelet əzələlərin tonusunun tənzimlənməsində iştirak edir.
Beyincik:
– iki kiçik yarımkürədən və onları birləşdirən soxulcanvarı cisimdən ibarətdir. Beyincik bədənin məkanda vəziyyətinə və vegetativ funksiyalarına tənzimedici təsir göstərir.
İnstinkt deyilən mükəmməl və mürəkkəb refleksləri:
– ara-beyin və qabıqaltı mərkəzlər yerinə yetirir.
Heyvan və insan fərdə məxsus refleksləri:
– üç beyin yarımkürələri inkişaf etdikcə qazanır: bundan
sonra insanda ancaq insan üçün səciyyəvi olan nitq ilə əlaqədar
ikinci qabıq siqnal sistemi meydana gəlir.
Görmə qabarları (talamusda) 40 qədər, hipotalamusda 32
cüt nüvə aşkar edilmişdir.
Üçüncü mədəciyin:
– üzərinə beyin cəpkəni,
– əsasında epiz-epitalamus,
– əsas törəmələri talamus və hipotalamusdur.
Baş-beyin:
– 12 cüt kəllə-beyin siniri çıxır.

Vegetativ və ya avtonom sinir sistemi:
– simpatik (mərkəzləri – onurğa-beynin döş və bel nahiyələrində)
– və parasimpatik (mərkəzləri onurğa-beynin oma nahiyəsində, orta və uzunsov-beyində yerləşir) şöbələrdən ibarətdir.

Ümumi endokrinologiya.
Endokrinologiya sözünün mənası:
– endo – daxilə, krino – ifraz, loqos – elm deməkdir.
Hormonların sintezi:
– əks əlaqə prinsipinə əsaslanır və sinir-humoral yolla tənzim olunur.
Hormonların reseptorları:
– lipid təbiətli hormonların reseptorları hüceyrə daxilində sitoplazmada yerləşir.
Membrandan asanlıqla keçir:
– zülal və peptid hormonların reseptorları hüceyrə
membranınm səthində yerləşirlər. Membrandan sitoplazmaya keçə
bilmirlər.
– tireoid hormonların reseptorları nüvədə lokalizə olunur.
Bədənin bütün hüceyrələrinə asanlıqla keçir və nüvədə lokalizə
olunmuş reseptorlarla əlaqəyə girirlər.
Hormonların təsirinin 2 mexanizmi mövcuddur:
1. Hüceyrə daxilində formalaşan hormon-reseptor
kompleksi, gen ilə təsirdə olur və hüceyrədə sintez prosesinə təsir
edir.
2. Hormon hüceyrəsi membranın səthindəki reseptorla
birləşir adenilatsiklazanın aktivləşməsinə səbəb olur. Bu fer- ment
isə ATF-1 t-AMF-ə çevirir və son nəticə hüceyrənin fizioloji cavabı ilə nəticələnir.
Onurğasız heyvanların endokrin vəzilərinə:
– həşəratlarda və xərçəngkimilərdə və digər onurğasız heyvanlarda sintez olunan eqidzon və diapauza hormonları maddələr mübadiləsini və metamarfozu sürətləndirir.
Onurğalı heyvanlarda endokrin vəzilərinə:
– qalxanabənzər, qalxanabənzər ətraf, hipofız, epifız,böyrəküstü, timus və ya çəngələbənzər vəzi, mədəaltı və ya pankrasvə cinsiyyət vəzilərini və hamiləlik dövründə cifti misal göstərmək olar.
Qalxanabənzər vəzin ifraz etdiyi tiroksin:
– bütün orqanizmdə metobolizmi böyümə, inkişaf proseslərini stimulə edir. Hipofunksiyası kritinizm mikseodema,endemik ur,hiperfunksiyası – Bazedov xəstəliyinə səbəb olur.
Qalxanabənzər ətraf vəzilərinin hazırladığı parathor-mon
Ca2+ və fosfor tarazlığının saxlanmasına stimuləedici təsir edir.
Böyrəküstü vəzin sintez etdiyi adrenalin, kartizon, hidrokartizon, aldesteron cinsiyyət hormonları:
– zülal, yağ, karbohidrat, su, duz mübadiləsinin tənzimində
iştirak edir. Qabıq maddənin hipofunksiyası zamanı Addison
(bürünc və ya tunc) xəstəliyi inkişaf edir.
Mədəaltı vəzinin sintez etdiyi insulin, qlükaqon hormonları qanda qlükozanın miqdarının tənzimində iştirak edir.
İnsulin çatışmazlığı diabet xəstəliyinə səbəb olur.
Hipofız vəzinin ifraz etdiyi hormonlar:
– AKTH, TTH, FSH, LH, prolaktin, samototropin hormonları orqanizmin müxtəlif fizioloji funksiyalarını hipotalamo-hipofızar sistem vasitəsilə nəzarətdə saxlayır. Hiperfunksiyası giqantizmə (2-2,47 metr), akromeqaliyə (yaşlı
adamlarda), hipofunksiyası karlikliyə (liliput, cırtdan adam) səbəb
olur.
Epifız vəzinin sintez etdiyi melatonin hormonu yerin Günəş
ətrafında fırlanması ilə koordinasiya olunan bioloji ritmlər
(sutkalıq, aylıq, fəsil və illik ritmləri) sirkadion-sutkalıq ritmin
tənzimində iştirak edir. Melatonin hipotalamo- hipofızar sistemin
funksiyasına ləngidici təsir etməklə bir çox xəstəliklərin
müalicəsində yaxından iştirak edir.

Analizatorlar.
Dəri və əzələ hissiyyatı mərkəzi:
– arxa mərkəzi qırışıqda.
Hərəkətlə əlaqədar olan mərkəz:
– ön mərkəzi qırışıqda.
İnsanın görmə mərkəzi:
-beyin yarımkürələrinin ənsə payında mahmız şırımında
İnsanın eşitmə hissiyyatı mərkəzi:
– köndələn gicgah qırışığında.
İnsanın qoxu mərkəzi:
– qırmaq və dənizatı qırışığının qırmağa yapışan hissəsində.
İnsanın dad mərkəzi:
– ya dil və çeynəmə üzvlərinin hissi və hərəki proyeksiyası
ilə bir yerdə, ya da ora yaxın, arxa mərkəzi qırışığın daxilində
yerləşir.
İnsanda səs dalğalarının hissolunma tezliyi:- 16-200000 hs.
Aydın görmənin yaxın nöqtəsi 0,1 m (10 sm):
Gözün optik sisteminin şüanı sındırma qüvvəsi:
– uzaq məsafədə 59 D
– yaxın məsafədə 70,5 D
– akkomodasiya gücü 10 D-ə qədər
– sarı ləkənin diametri 0,5-103 m (0,5 mm).

Qan.
Qanın ümumi həcmi – 7% (6-8%)
Yeni doğulmuş körpələrdə (çağalarda) – 8,5 %
70 kq çəkisi olan kişilərdə qanın həcmi – « 5600 ml-ə
qədər (bədən çəkisinin hər kq-na 80 ml).
Onun 1,5-2 L qan depolarında saxlanır.
Plazmanın həcmi – 55%
Qanın formalı elementlərinin həcmi – 45%
Qanın özlülüyü (yapışqanlığı) (suya nisbətən) – 4-5
Plazma – 1,7-2,2 Qanın xüsusi çəkisi – 1,050-1,060 Plazmanın
xüsusi çəkisi – 1,025-1,034 Eritrositlərin xüsusi çəkisi – 1,090
Qanın depressiyası (donma dərəcəsi) – 0,56-0,58° Normada
plazmada albumin-qlobulin koefsenti (əmsalı) -A/Q= 1,5/2,3
EÇS: sağlam adamlarda – 2-15 mm/saat
Qanın osmotik təzyiqi – 7,5-8,1 atm.
Plazmanın osmotik təzyiqi – 7,5 atm.
Plazma zülallarının miqdarı – 7-8%
Albumin – 4,5% (40 q/L, Mr»60-65kq)
Qlobulin – 1,7-3,5% (30q/L)
Fibrinogen – 0,4%
Normada onkotik təzyiq -1,5-20 mm Elg.st.
Plazmanın onkotik təzyiqi – 25mm Hg.st. (və ya 3,3kPa)
Azotsuz üzvi maddə:
Qanda qlükozanm miqdarı – 85-115mq% (4,466,67
mmol/L)
Effektiv hidrostatik təzyiq:
Kapillyarların arterial hissəsində – 36-38 mm Hg.st.
Kapillyarlarm venoz hissəsində – 14-16 mm Hg.st. Qanın
PH-ı – 7,34-7,4 Qanın mineral maddələri – 0,9-0,95%
Qanın hüceyrələri:
Qanda eritrositlər:
Kişilərdə- 5,7- 1012/L Qadınlarda -3,9-5- 10>2
/L
Leykositlər – 3,8-3,9-109
/L Trombositlər – 190-405-109
/L
Leykositar formula:
Dənəli leykositlər:
Eozinofıllər – 2-4%
Bazofillər – 0,5-1%
Neyrofıllər – 50-70%
Gənc nüvələr – 0-1%
Çubuq nüvəli – 3-5%
Seqment nüvəli – 54-67%
Dənəsiz leykositlər:
Limfositlər – 25-40%
Monositlər – 4-8%
Hemoqlobin:
Kişilərdə-14,5q%(145q/L) və ya 13,0-16q%( 130-
160q/L)
Qadınlarda – 13 q% (130q/L) və ya 12,0-14,0 q% (120-
140q/L)
100 ml qanda hemoqlobinin mütləq miqdarı 16,67q%
(160,7 q/L)
Rəng göstəricisi – 0,8-1
Normada hemoqlobinin oksigen tutumu – 19 ml 1 q
hemoqlobin 1,34 ml oksigeni özünə birləşdirir. Qanın
axma müddəti – 2-4 dəq.
Qanın laxtalanma müddəti – 5-10 dəq.
Protrombinaz kompleksinin əmələ gəlməsi – 5-8 dəq.
Protrombinin fəallaşması – 2-5 dəq.
Fibrinogenin fıbrinə çevrilməsi – 2-5 dəq. çəkir

Ürək damar sistemi.
Qan dövranları:
– xaricə yumurtlayan heyvanlarda yumurta sarısınm qan dövranı
– məməli heyvanlarda, o cümlədən insanda embrionun 2
həftəlyindən allantois və xovlu qişa qan dövranı
– hamiləliyin ikinci ayından cift-plasenta fetal və ya döl
qan dövranı fəaliyyətə başlayır.
– döl anadan olandan sonra böyük və kiçik qan dövranı fəaliyyətə başlayır.
– ürəyin fəaliyyətinə xidmət edən tac (koranar) qan dövranı
– balıqlarda ikikameralı ürək, bir qan dövranı
– amfıblərdə üçkameralı ürək, iki qan dövranı
– sürünənlərdə üçkameralı ürək, iki qan dövranı
– quşlarda və məməlilərdə, insanda dördkameralı ürək, iki qan dövranı
Ürək tsikli – 0,8 san.
I faza qulaqcıqların sistolası – 0,1 san.
II faza qulaqcıqların sistolası – 0,33 san.
III faza qulaqcıq və mədəciklərin bir yerdə ümumi pauzası
– 0,4 san.
Ürək döyüntülərinin sayı (nəbz) bir dəqiqədə:
Sakit halda 60-80 və ya 70-75 bərabər olur.
Sistolik həcm (sakit halda (70-80 ml).
Dəqiqəlik tutum (sakit halda (5-6L).
İş zamanı 30 L qədər.
İnsan ürəyi həyatı böyu 4 milyard dəfə yığılaraq, aorta
vasitəsilə orqan və toxumalara 200 mln. L qan daxil olmasına səbəb
olur.
1 yaşma qədər uşaqlarda ürək vurğularının sayı dəqiqədə -100-200
10 yaşında-90-120
orta yaşlarda – 60-80 qocalarda isə -90-95
idmançılarda yarış zamanı 250 dəfə vurur.

Arterial qan təzyiqi:
10-14 yaşında maksimal – 100-110 mm.Hg.st.
Orta yaşlarda:
Maksimal – 110-120 mm.Hg.st.
Minimal – 60-80 mm.Hg.st.
Yaşlılarda:
Maksimal – 135-140 mm.Hg.st.
Minimal – 70-90 mm.Hg.st.
Kapillyarlarda təzyiq – 30-10 mm.Hg.st.
Qanın dövretmə müddəti – 20-23 san.
Böyük qan dövranında – 19-20 san.
Kiçik qan dövranında – 4-5 san.
Qanın hərəkət sürəti:
İri arteriyalarda – 0,5 m.san.
Boş venalarda -0,2 m/san.
Kapillyarlarda – 0,5 mm/san.
Arteriyalarda nəbz dalğalarının yayılma sürəti-6- 9,5m/san
.m

Tənəffüs.
Nəfəsalma:
Sakit vəziyyətdə – 2 san.
Nəfəsvermə:
Sakit vəziyyətdə – 3 san.
Alviolun diametri – 70-300 mkm Alviolların
sayı – 300 mln Bütün alviolların tənəffüs
səthi – 50-100 m2 Yer kürəsinin ümumi hava
örtüyünün:
– azot – 79,03%
– oksigen – 20,93%
– karbon dioksid – 0,03-0,04%-ni nəfəsalma havası təşkil
edir.
Nəfəsvermə havasında:
– azot – 79,7%
– oksigen-16,3%
– karbon dioksid – 3-4%
Alveol havasının:
– azot – 80%
– oksigen-14,2-14,6%
– karbon dioksid – 5,5-5,7% təşkil edir.

Tənəffüsün sayı:
– Orta yaşlarda bir dəqiqədə – 16-20
– Yeni doğulmuşlarda bir dəqiqədə – 40-60
– 5 yaşında bir dəqiqədə – 20-25
– 15-16 yaşlarında bir dəqiqədə -12-16-18 Ağciyərlərin
orta həyat tutumu:
Kişilərdə – 3500-4500 ml
Qadınlarda – 3000-3500 ml Bura tənəffüs havası – 500 sm3
Əlavə hava – 1500 sm3 Ehtiyat hava – 1500 sm3
daxildir.
Ağciyərlərin ümumi həyat tutumu – 5000-6000 sm3
-dir.
Bura qalıq hava – 1000-1500 sm3 İnsan sakit halda dəqiqədə – 250
ml Fiziki iş zamanı – 5000-4000 ml oksigen mənimsəyir. İnsanda
arterial qanın hər 100 ml-də 19-20 ml hemoq- lobinlə birləşmiş
oksigen olur.
Dəniz səviyyəsindən 1520 m hündürlükdə parsial təzyiqi
630 mm.Hg.st.
5500 m hündürlükdə – 380 mm.Hg.st.
8848 m hündürlükdə – 43 mm.Hg.st.
19200 m hündürlükdə nəfəs aldığımız havada (P02) sıfıra qədər enir.

Həzm.
Həzm borusunun divarı aşağıdakı qişalardan təşkil olunub:
– selikli
– selikaltı
– əzələ
– seroz
Həzm borusu dörd bağırsaq şöbəsindən ibarətdir:
1. Baş bağırsaq şöbəsi – ağız, udlaq
2. Ön bağırsaq şöbəsi – qida borusu, mədə
3. Orta bağırsaq şöbəsi – nazik bağırsaqlar (onikibarmaq
bağırsaq, acı, qalça)
4. Arxa bağırsaq şöbəsi – yoğun bağırsaq (kor, çənbər,
düz)
Birinci və ya sensor toxluq – həzm olunmuş qida maddələri
bağırsaqlardan qana daxil olana qədər yaranır.
İkincili və təbii toxluq – həzm olunmuş qida məhsulları
bağırsaqdan qana daxil olduqdan sonra başlayır.
Hipotalamusun laterial nüvəsində aclıq mərkəzi, ventomedal nüvəsində toxluq mərkəzi yerləşir.
Susuzluğun tənzimində hipotalamusun nüvəsində olan
osmoreseptorlar (su mərkəzi) iştirak edir.
Ağız boşluğunda həzm:
Qida ağızda 15-18 san. qalır.
Ağız boşluğunda olan tüpürcək vəziləri:
Kiçik tüpürcək vəziləri – dodaqlarda, yanaqlarda, damaqda, dilin selikli qişasında
Böyük tüpürcək vəziləri – qulaqdibi, çənəaltı, dilaltı vəzilər
aiddir.
Tüpürcəyin miqdarı və tərkibi:
İnsanda miqdarı – 1-1,5-2 L qədər
Gövşəyən heyvanlarda – 30-40 L qədər
Tərkibi:
98,5-99,7%-ni su,
0,5-1,5%-ni bərk maddələr.
PH – itdə 7,5, donuzda 7,2, gövşəyən heyvanlarda 8,2,
insanda 5,25-7,54 arasında olur.
Udma zamanı qida borusu ilə su 1 san, selik kütləsi 5 san,
bərk hissəciklər isə 9-10 san, duru qidalar 1-2 san mədəyə çatır.
Mədədə həzm:
Mədə qidaların toplanması üçün bir anbar vəzifəsi görür:
Məsələn, insanın mədəsi 3 litrə, atın mədəsi 6-15 litrə, gövşəyən
heyvanlarınkı 50-100 litrə qədər qida tutur.
İnsanın mədə şirəsinin tərkibinin 99,2-99,6%-ni su, 0,4-
0,8%-ni bərk maddə, xüsusi çəkisi 1,0083-1,0086 arasında dəyişir.
Mədə vəziləri sutkada 2-3L mədə şirəsi ifraz edir.
Nazik bağırsaqlarda həzm:
Onikibarmaq bağırsağın selikli qişada külli miqdarda şirə
ifraz edən Brünner və Liberkün vəziləri yerləşir. PH-ı ac qarma 7,2-
8,0.
Mədəaltı vəzinin şirəsi:
İnsanda sutkalıq miqdarı – 600-800 ml

Gövşəyən heyvanlarda – 6-7 litr,
Donuzlarda – 8 litr,
İtlərdə 200-300 milli litrə qədər olur.
PH-ı – 7,8-8,4 arasında dəyişir.
Su – 98,7%.
İnsanda sutkalıq 500-1200 ml öd hazırlanır. Ödün PH 7,3-
8,0.
Xüsusi çəkisi – 1,008-1,015 Su – 97,5%
Öd piqmentləri – bilverdin, bilirubin Öd turşuları -qlukoxol, tauraxol.
Bağırsaq şirəsi (nazik bağırsaq):
Sutkalıq miqdarı – 1 litrə qədər Xüsusi çəkisi – 5,05-7,07
PH – 7,2-8,6 Su – 9,6%.
Yoğun bağırsaqlarda həzm:
PH-ı – 8,5-9,0
Duru hissənin su- 98,6%
Üzvi maddələr – 0,63%
Qeyri-üzvi maddələr – 0,68%-ni təşkil edir.
Gün ərzində nazik bağırsaqdan yoğun bağırsağa keçən qida kütləsinin miqdarı 150-200 ml.
Gün ərzində düz bağırsaqdan xaric olan nəcisin miqdarı 150-200 q.
Yoğun bağırsaqların intramural sinir tənzimi:
Averbax – yoğun bağırsağın divarında yerləşən Aver- bax
və Meysner sinir kələfi vasitəsilə təmin edilir.
Membran həzm – hüceryədaxili və hüceyrəxarici mühit
sərhədindəki hüceyrə membranı üzərində yerləşən fermentlərlə
həyata keçirilir.

Sidik-ifrazat sistemi.
Hər gün böyrəklərdən ifraz olunan:

İlk sidik – 150-180 litr Son sidik 1,0-1,5 litr

Xüsusi çəkisi –
1012-1020 Depressiya (donma dərəcəsi) – 1,3-2,2°
PH – 14,7-6,5 Su-96%
Bərk maddələr – 4%
Hər 5-10 dəqiqədən bir bədənin bütün qanı böyrəkdən keçir.
Hər dəqiqə böyrəkdən 750 ml qan axır.
Hər böyrəkdə 1-1,5 mln. nefron olur.
Gündəlik sidiyin tərkibində olan maddələrin miqdarı:
Sidik cövhəri – 25-35q
Sidik turşusu – 0,7q
Kreatin – l,5q
Xörək duzu — 10-15q
Ammonyak – 0,7q

Sağlam insanda bədən temperaturu.
– qoltuq altında – 36,5-36,9° C-ə
– düz bağırsaqda – 37,2-37,5° C
– Ən çox daxildə: qaraciyərdə – 37,8-38,3° C
– Ən az bədənin səthində: dəridə – 29,5-35,9° C.
Ən yüksək gündüz saat 16-18-də
Ən aşağı gecə saat 3-4-də

Ali sinir fəaliyyəti (ASF).
İ.P.Pavlov ali sinir fəaliyyəti haqqında təlimin məzmununa:
– şərtsiz və şərti reflekslər
– birinci və ikinci siqnal sistemi
– analiz və sintez haqqında yeni fikirləri daxil etmişdir
t.P.Pavlov 1901-ci ildə:
– elm aləminə şərti refleks haqqında təlimi daxil etdi:
İnstinkt:
– məlumatların gendə kodlaşdırılması və ya anadangəlmə şərtsiz reflekslər.
Şərtsiz reflekslərə:
– qida refleksləri
– müdafiə refleksləri
– cinsi reflekslər
– xəbərdarlıq refleksləri
– statogenetik və lakomotor reflekslər
– daxili reflekslər aiddir.
Şərti reflekslərə:
– şərti tüpürcək refleksi
– şərti hərəki refleksi
– vaxta qarşı refleks
– ali dərəcəli refleks
– şərti interoreseptiv və s. aiddir.
Psixika:
– yüksək inkişaf etmiş materiya beynin xassəsi, funksi�yasıdır.
Şüur:
– insan beyninin məhsuludur.
Nitq:
– insan cəmiyyətində ən nadir ünsiyyət vasitəsidir.
İnsanın nitqinin inkişafı üçün ilkin bioloji əsaslar:
– heyvanlar aləmində inkişaf etmişdir.
İkinci siqnal sistemində siqnalların söz ifadəsi (nitq):
– eşidilən və oxünan sözlərdən ibarətdir.
Birinci və ikinci siqnallar sisteminin üstünlüyündən asılı
olaraq:
Ali sinir fəaliyyətində iki tip:
– bədii (birinci siqnal sistemi üstünlük təşkil edir)
– mütəfəkkir (ikinci siqnal sistemi üçtünlük təşkil edir)
– qarışıq və ya aralıq tip (siqnallar bərabər olur). Bədii
tipə:
– yazıçılar, musiqiçilər, rəssamlar və s.
Mütəfəkkir tipə:
– alimlər – filosoflar, riyaziyyatçılar, filoloqlar və s.
Qısamüddətli yaddaş:
– hipokamp ilə əlaqədar olub, onun tərəfindən kodlaş-
dırılır.
Uzunmüddətli yaddaş:
– neokortexsin müxtəlif nahiyələrində hipokamp entorinal qabıq vasitəsilə birləşmiş halda uzunmüddətli yaddaşı əmələ
gətirir.
DNT növə məxsus, RNT fərdə məxsus yaddaşa xidmət
edir.
Yuxu:
– yuxuya gedən kimi ləng yuxu fazası başlayır və 1,5 saat
davam edir.
– ləng yuxu müddətində tez yuxu epizodik olaraq
müşahidə edilir və cavan adamlarda ümumi yuxunun 25% təşkil
edir. Paradoksal (tez) yuxu hər 90 dəqiqədən bir 5-dən 30
dəqiqəyə qədər davam edir. Paradoksal və ya tez yuxu fazasında
yuxugörmə yadda qalır.
Motivasiya (motive – oyatmaq, həvəs):
– bioloji (aclıq, susuzluq, cinsi və s.)
– sosial və ictimai (fərdin yaşayış şəraiti, valideyn və
digər canlı aləmlə əlaqədən yaranır).
– təlim və yaddaş mexanizmləri əsas rol oynayır.
Emosiya (emavere-sarsılıram, həyəcanlanıram):
– mənfi emosiya (qorxu, qəzəb, kədər, nifrət)
– müsbət emosiya (sevinc, həzz, sevgi və s.)
Emosional reaksiyalar doğuran mərkəzlər:
– bədəndə, xüsusi ilə hipotalamusda «cənnət» və «cə-
hənnəm» mərkəzləri aşkar edilmişdir.
«Cənnət» mərkəzi qıcıqlandırdıqda müsbət, cəhənnəm
mərkəzi qıcıqlandırdıqda mənfi emosiyaya səbəb olur.

İnsan və heyvan fiziologiyası I hissə

Dərslikdə insan və heyvan fiziologiyasının aşağıda adları verilmiş əsas bölmələrinə aidmüasir məlumatlar verilmişdir.Bakalavr pilləsində oxuyan tələbələr üçün biologiyanın əsas bölmələrindən biri hesab edilən«İnsan və heyvan fiziologiyası» üzrə nəzərdə tutulan mühazirə materialları ikicildlik dərslikkimi təqdim edilir. Dərsliyin birinci hissəsində fiziologiya sahəsində son nailiyyətlər Avropastandartları nəzərə alınmaqla fiziologiyanın inkişaf tarixi (giriş), əsas anlayış və prinsiplər,hüceyrə fiziologiyasının əsasları, oyanan toxumaların fiziologiyası və ya elektrik oyanması iləməlumatların nəql olunması, əzələnin fiziologiyası, sinir sisteminin ümumi və xüsusi fiziologiyası,analizatorların fiziologiyası və daxili sekresiya vəziləri haqqında məlumat verilir.Dərsliyin ikinci hissəsində isə qan, ürək-damar, qan dövranı, tənəffüs, həzm, sidik-ifrazat,maddələr və enerji mübadiləsi, bədən temperaturu və tənzimi, əməyin fiziologiyası, ekolojifiziologiya, qocalıq və qocalma, ali sinir fəaliyyəti bəhsləri və fizioloji göstərici, termingöstəricisi, müəllif arayışı, kafedranın tanınmış alimləri, terminlər lüğəti, testlər verilmişdirDərsliyin əsas üstün cəhəti odur ki, ayrı-ayrı fəsillərdə orqanizmin orqan və toxumalarınınfəaliyyət mexanizminin avropa təhsil standartlarına uyğun şəkildə izah edilməsi və əvvəlkidərsliklərdən fərqli olaraq burada hüceyrə fiziologiyası, əmək və ekoloji fiziologiya, qocalma vəqocalıq, bioloji qocalma haqqında ilk dəfə məlumat verilirməsidir.Proqrama uyğun yazılmış dərslik dövlət universitetlərinin bakalavr pilləsində təhsil alantələbələri, eləcə də fizioloq magistrantlar, nəzəri və təcrübi biologiyanın müxtəlif sahələrindəçalışan bioloqlar üçün faydalı mənbə ola bilər.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

DoktorAZ.com

Saytdan tam şəkildə istifadə etmək üçün hesabınıza daxil olun..

DoktorAZ.com’un 6 illik qurucusu olan Dr. Ramil Həsənlinin acı vəfatından sonra onun xatirəsinə həsr etdiyimiz yenilənmiş DoktorAZ.com saytı əvvəlki – ödənişsiz informasiya mübadiləsi missiyasını davam etdirəcək.

Forum şablonu ilə hazırlanmış yeni DoktorAZ.com saytının tam ödənişsiz olacağı və könüllü şəxslər tərəfindən idarə olunacağı üçün texniki məsələlərin həllində gecikmələrin ola biləcəyinin fərqindəyik və bunları anlayışla qarşılamanızı diləyirik.

Pərakəndəlik olmaması baxımından ATU-AMU.net və Fayllar.com saytları da ləğv edilir və zəruri fayllar burada yerləşdirilir. Saytda kateqoriyalaşdırma tam hazır olana və qaydalar izah olunana qədər istifadəçilərin yeni başlıqlar yaratması limitlənib.

İnsan və heyvan fiziologiyası (dərslik) (Ə.H.Əliyev)

1157 dəfə baxılıb
1 post • 1. səhifə (Cəmi 1 səhifə)

MalikShukurlu Server Administrator Postlar: 218 Qeydiyyat: 03 Okt 2021, 14:58 Ad: Malik Soyad: Şükürlü

Fayl haqqında məlumat:

Adı: İnsan və heyvan fiziologiyası (dərslik)
Müəllif: Ə.H.Əliyev, F.Ə.Əliyeva, V.M.Mədətova

► I hissə:
İl: 2007
Səhifə sayı: 416
Format: pdf
Ölçüsü: 13.5 MB
Əlavə məlumat: Orijinal elektron versiyadır.
Endirmə linkləri:
↳

[ Linkləri görmək üçün qeydiyyatdan keçin və ya hesabınıza daxil olun ]
[ Linkləri görmək üçün qeydiyyatdan keçin və ya hesabınıza daxil olun ]

► II hissə:
İl: 2008
Səhifə sayı: 600
Format: pdf
Ölçüsü: 54.2 MB
Əlavə məlumat: Skan olunmuş versiyadır, axtarış və kopyalama etmək mümkündür.
Endirmə linkləri:
↳

[ Linkləri görmək üçün qeydiyyatdan keçin və ya hesabınıza daxil olun ]
[ Linkləri görmək üçün qeydiyyatdan keçin və ya hesabınıza daxil olun ]