Kompüter nəsilləri: mərhələləri və xüsusiyyətləri

-Yamacın istiqamətini müəyyən etmək olur

Kartoqrafik təsvir vasitələri.

Xəritə, qlobus və plan kartoqrafik təsvirlərdir. Ərazinin kiçildilmiş,
ümumiləşdirilmiş və şərti işarələrlə təqdim olunmuş modelinə kartoqrafik
təsvir deyilir.

Coğrafi xəritələr (fiziki, siyasi, iqtisadi və s.) dünyanı və ya hər hansı bir ərazini
daha aydın təsvir edən modellərdir. Onlar kartoqrafik modelləşdirmə ilə yaradılır.
Məkana dair məlumatların toplanması, sistemləşdirilməsi və kompleks təhlilini
əhatə edən ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Kartoqrafik modelləşdirməni sxematik
şəkildə aşağıdakı kimi təsvir etmək olar.

Kartoqrafik modelləşdirmə 3 prinsipə əsaslanır:
1. Riyazi əsas – kartoqrafik proyeksiya, dərəcə toru və miqyasın köməyi ilə
Yerin kürə səthindən müstəvi səthə keçidini təmin edir.

Kartoqrafik proyeksiyalar

Yer kürə formasında olduğu üçün onu qlobusda nisbətən düzgün təsvir etmək olar. Coğrafi obyektlər qlobusda paralel və meridianların əmələ gətirdiyi şəbəkənin köməyi ilə təsvir edilir. Bu, coğrafi şəbəkə adlanır. Qlobusda bütün böyük və kiçik əraziləri – materiklərı, okeanları, adaları və s. eyni dərəcədə kiçiltmək mümkündür. Xəritə müstəvi üzərində təsvir olduğu üçün bunu etmək olmur. Coğrafi şəbəkə müstəviyə keçirilərkən meridian və paralellərin forması dəyişir. Xəritədə meridian və paralellərin yaratdığı şəbəkə kartoqrafik şəbəkə adlanır. Qlobus səthini müstəviyə açarkən onun “dilimlərə” bölünən hissələri arasındakı boşluqların yerini dolduran zaman təhriflər, yəni xətalar yaranır. Xəritədə təhriflərdən yaxa qurtarmaq mümkün deyil, lakin onları azaltmaq və ya birini aradan qaldırmaq olar. Bunu kartoqrafik proyeksiyaların köməyi ilə etmək mümkündür.

Xəritədə 4 təhrif yaranır:

Sahə təhrifi. Qütbə yaxın ərazilərin sahəsi bəzən daha böyük göstərilir. Məs: Qrelandiya

Forma təhrifi. Materiklər bəzən dartılmış və ya sıxılmış formada göstərilir.

Uzunluq təhrifi. Bütün meridianların uzunluğu bərabər olduğu halda bəzən bu gözlənilmir.

Bucaq təhrifi. Meridianlar ekvatorla düz bucaq (90°) altında kəsişdiyi halda bəzi xəritələrdə bu bərabərlik itir.

Bütün xəritələrdə forma təhrifi mütləq olur

Təhriflər kəmiyyəti ilk növbədə miqyasdan asılıdır. Xəritə nə qədər kiçik miqyaslı olarsa təhrif bir o qədər çox olar. Bundan başqa təhriflər coğrafi obyektlərin ekvatora yaxınlığından da asılıdır. Silindrik proyeksiyada ekvator ətrafında olan ərazilərdə təhriflər az müşahidə edilir. Ekvatordan qütblərə doğru uzaqlaşdıqca təhriflərin kəmiyyəti çoxalır. Buna görədir ki, xüsusən dünyanın Merkator proyeksiyası ilə tərtib olunmuş siyasi xəritəsində Qrenlandiya adası Avstraliyadan, Antarktida materiki isə Afrikadan böyük görünür. Halbuki, Qrenlandiya Avstraliyadan sahəcə 3.5, Antarktida isə Afrikadan 2 dəfə kiçikdir. Xəritədə qeyd edilən təhriflərin baş verməsinin səbəbi Afrika və Avstraliyanın ekvatora yaxın yerləşmələrinə görə bunlarda təhrifin az, Antarktida Qrenladiya isə qütbdə yerləşdiyinə görə təhrifin çox olmasıdır. Heç bir xəritədə ərazidə olan bütün coğrafi obyektləri göstərmək mümkün deyil. Buna görə də plan və ya xəritə tərtib edərkən məqsəddən asılı olaraq əsas obyekt göstərilir, 2-ci dərəcəli obyekt atılır. Buna kartoqrafik ümumiləşdirmə və ya generalizasiya deyilir. Generalizasiyanın kəmiyyəti xəritənin miqyasından asılıdır. Xəritə nə qədər böyük miqyaslı olursa, generalizasiya bir o qədər az müşahidə edilir.

Kartoqrafik proyeksiyalar vasitəsilə Yerin kürəvi səthi müstəvi səthə köçürülür. Kartoqrafik proyeksiyalar təhrif xüsusiyyətlərinə görə üç qrupa ayrılır: bərabərbucaqlı (konform), bərabərsahəli (ekvivalent), ixtiyari.

Bərabərbucaqlı proyeksiyalarda tərtib edilən xəritələrdə istiqamət və ya bucaqlar demək olar ki, təhrif olunmur, lakin sahə və məsafələr tam təhrif olunur. Bu xəritələr dəniz nəqliyyatında və aviasiyada istifadə edilir. H. Merkatorun 1569-cu ildə tərtib etdiyi dəniz naviqasiya xəritəsi buna misal ola bilər.

Merkator proyeksiyası

Bərabərsahəli proyeksiyalarda ərazilərin sahəsi çox az, lakin bucaq (istiqamət), məsafə və forma tamamilə təhrif olunur. Bu xəritələr materik və okeanların sahələrini hesablamaq üçün əlverişlidir. D. Qall və A. Petersin proyeksiyası buna missal ola bilər. Kürə və ya sferik formada olan yeri müstəvi üzərində təsvir etmək üçün istifadə edilən vasitələr.

D.Qall və A.Petersin proyeksiyası

İstifadə olunan köməkçi səthlərdən asılı olaraq kartoqrafik proyeskiyalar aşağıdakı qruplara ayrılır.

Silindrik proyeksiyalarda qlobus şəffaf silindrin içərisinə yerləşdirilir. Bu zaman Yer səthinin ekvatorboyu əraziləri silindrin səthinə toxunur. Toxunma xəttində bütün təhriflər sıfıra bərabər olur. Xəritədə təhriflərin olmadığı xətt və ya nöqtə sıflr təhriflər xətti və ya sıfır təhriflər nöqtəsi adlanır. Silindrik proyeksiyalarda, əsasən dünya xəritələri, həmçinin ekvatorboyu ərazilərin xəritələri çəkilir, paralel və meridianlar bir-biri ilə düz bucaq altında kəsişən düz xətlər şəklində təsvir olunur.

Konus proyeksiyalarında xəritə tərtib olunarkən Yer kürəsi konusun səthi ilə 47° şm.e. və 62° şm.e.-də kəsişir və bu paralellər boyunca təhriflər olmur. Sıfır təhrif xətlərindən uzaqlaşdıqca təhriflər artır. Bu proyeksiyalarla qütb ətrafı və mülayim enliklərdə yerləşən ərazilərin xəritələri tərtib edilir. Belə xəritələrdə paralellər qövsvarı, meridianlar isə bir mərkəzdən çıxan düz xətlər şəklində təsvir olunur.

Azimutal proyeksiyalar üçün köməkçi həndəsi səth kimi müstəvidən istifadə olunur. Müstəvinin kürəyə toxunma nöqtəsi – sıfır təhrifli nöqtə adlanır. Antarktida və Şimal Buzlu okeanının bu proyeksiyada tərtib edilən xəritələrində paralellər çevrələr şəklində, meridianlar isə bir mərkəzdən çıxan radiuslar kimi təsvir olunur. Yarımkürələrin xəritəsi də azimutal proyeksiyada tərtib edilir.

Çoxüzlü proyeksiyada

Yer kürəsinin səthi kürə deyil, çoxlu sayda trapesiyalara bölünmüş çoxüzlü kimi qəbul edilir. Bu proyeksiyalar kiçik ərazilərin təsvirində, yəni əsasən topoqrafik xəritələrin tərtibi zamanı istifadə olunur. Xəritələrin miqyası böyük və orta olur, təhriflər çox az olur. Azərbaycanın xəritələri bərabərbucaqlı, konus və çoxüzlü proyeksiyalarda tərtib olunur. Təhriflərin dərəcəsi təsvir olunan ərazinin böyüklüyündən və coğrafi enlikdən asılıdır. Xəritədə təhrifləri müəyyən etmək üçün sadə üsullardan istifadə olunur, məsələn,

uzunluq (məsafə) təhrifi özünü meridian və paralellərin arasındakı parçaların uzunluqlarının müxtəlifliyində göstərir. Meridian və paralellər arasındakı bucaqlar 90°-dən fərqli olarsa, deməli, bucaqlar təhrif edilmişdir. Bucağın təhrifi isə bütün coğrafi obyektlərin formalarının təhrifinə səbəb olur.

Miqyas

Miqyas — Yer səthinin kartoqrafik təsvirlərdə neçə dəfə kiçildildiyini göstərən kəsr ədədidir.

Miqyasın 3 növü vardır:

“Ədədi miqyas” – məs: 1:100000, 1:200000

“İzahlı miqyas” – məs: ədədi miqyası izah edir. Məs: 1:100000 miqyası 1 sm-də 1 km deməkdir. Yəni miqyasın məxrəcin 100000 -ə bölürük və yaxud 5 sıfır silirik. Metrə çevirmək üçün isə 100-ə bölürük və ya 2 sıfır silirik.

“Qraifiki miqyas” – Miqyasın qrafik üzrə təsvir edilməsidir. 1:100000 qrafik miqyası aşağıdakı kimidir.

Həqiqi məsafəni tapmaq üçün- miqyas × xəritə məsafəsi. Hm = M × Xm

Miqyası tapmaq üçün- Həqiqi məsafə/Xəritə məsafəsi . M = Hm:Xm

Xəritə məsafəsini tapmaq üçün – Həqiqi məsafə /Miqyas. Xm =Hm:M

Miqyasda sahə: Miqyasda sahə düsturu aşağıdaki kimidir.

“Həqiqi sahə= Miqyasın² × xəritə sahəsi”

Baş miqyas və xüsusi miqyas

Xəritədə məsafələri baş və xüsusi miqyas vasitəsi ilə də nisbətən dəqiq ölçmək olar. Xəritənin kənarında yazılan miqyasa baş miqyas deyilir. Baş miqyasa əsasən məsafələri yalnız sıfır təhriflər xətti üzrə dəqiq hesablamaq olar. Xəritənin təhriflər olan hissələrində isə məsafəni hesablamaq üçün xüsusi miqyasdan istifadə edilir. Xüsusi miqyas meridian və paralel qövslərinin həqiqi uzunluğunu onların xəritədəki uzunluqlarına bölməklə təyin olunur.

2. Kartoqrafik generalizasiya – miqyas, məqsəd və məzmundan asılı olaraq
obyektlər seçilir və ümumiləşdirilir. Xəritənin miqyası böyüdükcə generaliyaziya azalır, kiçildikcə artır.

3. Kartoqrafik işarələr – şərti işarələr kimi qəbul edilir.

Şərti işarələr 3 cür olur: konturlu, xətti və miqyassız.
1. Yer səthində geniş sahə tutan ərazilər (göl, meşə, tarla, bağ) miqyasa uyğun kiçildilərək planda konturlu (və ya sahəvi) şərti işarələrlə təsvir olunur. Bu şərti işarələr ilə obyektin sahəsini, təyin etmək olar.
2. Yer səthində zolaq şəklində uzanan obyektlər (yol, kanal, çay) planda xətti şərti işarələr təsvir olunur. Bu şərti işarələr ilə obyektin uzunluğunu təyin etmək olar.
3. Məhəldə uzaqdan aydın seçilən lakin miqyasa uyğun xəritədə göstərilə bilməyən obyektlər (zavod borusu, tək ağac, teleqüllə) miqyasız şərti işarələrlə göstərilir. Bu şərti işarələr ilə obyektin yalnız yerini təyin etmək olar.

Miqyasına görə xəritələr şərti olaraq 3 qrupa bölünür:

Miqyası 1:10 000-dən 1:200 000-ə qədər olan xəritələr böyük miqyaslıdır. Onlara topoqrafik xəritələr də deyilir. Bu xəritələr üzrə dəqiq ölçmə işləri aparmaq olar. Miqyası 1:200000-dən 1:1000000-a qədər olan xəritələr orta miqyaslıdır. Onlara icmal-topoqrafik xəritələr də deyilir. Bu xəritələr üzrə çox dəqiqlik tələb etməyən ölçmə işləri aparmaq olar. Miqyası 1:1000000 və daha kiçik olan xəritələr kiçik miqyaslı xəritələrdir. Onlara icmal xəritələr də deyilir.

Məzmununa görə xəritələr 3 qrupa bölünür

Ümumcoğrafi xəritələrdə –Bu xəritələrə fiziki və iqtisadi xəritələr daxildir. Onların üzərində bütün coğrafi obyektlər (çaylar, göllər, sərhədlər, şəhərlər, faydalı qazıntılar) eyni səviyyədə təsvir edilir.

Azərbaycanın ümumcoğrafi xəritəsi

Tematik xəritələrdə – hər hansı bir mövzu və ya hadisə daha müfəssəl təsvir olunur. Tematik xəritələrin təbii hadisələri göstərən və iqtisadi prosesləri əks etdirən qrupları vardır. Məs: iqlim, torpaq, bitki örtüyü, əhalinin sıxlığı, kənd təsərrüfatı və s.

Kompleks – bir-biri-ilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki və ya daha artıq komponent təsvir olunur. Məs.: sinoptik xəritələr, geoloji quruluş və faydalı qazıntılar xəritəsi və s. Əsl mükəmməl kompleks xəritə təbii zonalar xəritəsidir.

Xəritənin riyazi əsaslari– miqyas, dərəcə toru, proyeksiya.

Xəritənin coğrafi əsasları – relyef, hidroqrafik şəbəkə, yasayış məntəqəsi.

Xəritələrdə təsvir üsulları

Keyfiyyət fonu üsulu– təsvir olunan bütün ərazi hansısa keyfiyyət əlamətinə görə fərqləndirildikdə tətbiq olunur. Məsələn, siyasi xəritədə dövlətlərin əraziləri, fiziki xəritələrdə ovalıqlar, yüksəkliklər, yaylalar, eləcə də dağlıq ərazilər, iqlim xəritələrində yağıntıların paylanması bu üsulla təsvir olunur.

Hərəkət xətləri üsulu– yer səthindəki obyektlərin hərəkət istiqamətini göstərir. Okean cərəyanları, çayların axın istiqaməti, dənizdə gəmilərin hərəkəti, təyyarələrin, avtomobillərin, qatarların hərəkət istiqamətləri hərəkət xətləri üsulu ilə ifadə edilir.

Kartodiaqram üsulu – Ölkə və bölgələrin iqtisadi göstəriciləri dördbucaq və dairələrin köməyi ilə həyata keçirilir.

“Sәnaye sahәlәri”.
1. Yeyinti sənayesi, 2. Yüngül sənaye. 3. Maşınqayırma.

coğrafiya xəritəsi ilə diaqramın birləşməsidir. Burada məlumatlar həndəsi fiqurlar (daha çox dairə və sütunlar) vasitəsilə verilir. Fiqurların ölçüləri xəritədə təsvir edilən məlumatların kəmiyyət göstəricilərini əks etdirir. Məsələn, təqdim olunan xəritədəki diaqramda dairənin böyüklüyü – bu şəhərdə sənayenin daha güclü olmasını bildirir.

Kartoqram üsulu – hər hansı bir göstəricinin ərazi daxilində dəyişməsini vizual əks etdirən təsviridir (lakin xəritə deyildir). Kartoqramda məlumatlar müxtəlif ştrixlər, rənglər və nöqtələrlə ifadə olunur.

İşarələr üsulu- təsvir müxtəlif həndəsi fiqurlar, hərf və şəkillərin köməyi ilə olur.

Areal üsulu– da xəritələrdə təsvir olunan coğrafi obyektlərin yayıldığı əraziləri (sahələri) təsvir edir. Faydalı qazıntıların, bitki və heyvan növlərinin yayıldığı sahələr arealların köməyi ilə göstərilir. Arealları təsvir etmək üçün əvvəlcə xəritədə konturlar çəkilir, sonra isə göstərilən elementlərin yayılma sahəsi rənglənir və ya müxtəlif şərti işarələrlə göstərilir.

Nöqtələr üsulu ilə tematik xəritələrdə coğrafi obyektlərin ərazi üzrə yayılması, eləcə də onların kəmiyyət göstəriciləri verilir. Nöqtələrin ölçüləri onların kəmiyyət göstəricilərini ifadə edir. Bu üsul əhalinin yerləşməsini, heyvanların sayını göstərir.

Qlobus

Yerin bir çox mühüm xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün onun kiçildilmiş modelindən qlobusdan istifadə olunur. İlk qlobusu e.ə. II əsrdə yunan Krates Malosskinin düzəltdiyi güman olunur. 1492-ci ildə alman alimi Martin Behaym hazırladığı qlobusu “Yer alması” adlandırmışdır.Qlobusda yerin əyriliyi nəzərə alaraq coğrayi obyektlər təhrifsiz (yəni səhvsiz) təsvir olunur. Qlobusun hər yerində miqyas eyni olur, yəni qlobus bərabərmiqyaslıdır. Burada yerdəki obyektlərin forma və ölçüləri miqyasa uyğun kiçildilərək düzgün təsvir olunur.

Qlobusda üfüqün cəhətlərini dərəcə toruna (meridian və paralellərə) əsasən təyin etmək olar. Miqyasa görə qlobuslar 3 yerə ayrılır:
1. Kiçik miqyaslı – 1:83.000.000
2. Orta miqyaslı – 1:50.000.000
3. Böyük miqyaslı – 1:30.000.000

Plan

Yer səthinin yuxarıdan, kiçildilmiş, şərti işarələr ilə təsvidir.

Xüsüsiyyətləri: Planda miqyas 1:10000- dən böyükdür

-Meridian və paralel çəkilmir

-Yerin əyriliyi nəzərə alınmır.

-Koordinatları müəyyən etmək olmur

-Cəhətləri oxlara əsasən müəyyən etmək olur

-Nisbi və mütləq hündürlüyü təyin etmək olur

-Yamacın istiqamətini müəyyən etmək olur

-Çay şəbəkəsinin sıxlığını müəyyən etmək olur.

Qütb planaalınması bir nöqtədən, marşurut planaalınması isə bir neçə nöqtədən aparılır.

Dəqiq planalınmada istifadə edilən alətlər: Teodolit, bussol.

Gözəyarı planaalınmada istifadə edilən alətlər: Vizir xətkeşi, kompas, menzula, planşet.

Hazırladı: Osman Eminov

Qeyd: Müəllimlərin işə qəbulu hazırlıqlarına hazırlaşmaq istəyənlər “Bakı Peşəkarlaq Akademiyası”nda dərslərimizə qoşula bilərlər bilərlər”. Yüksək səviyyədə keçən dərslərimiz həm miq həm atestasiya imtahanında sizə kömək edəcək.

Əlaqə nömrələri: �� ☎️ (+99412) 436 92 67 | (+99455) 787 21 23/24
�� Ünvan:Nizami metrosunun yaxınlığı,Caspian Plaza, 3-cü korpus,11-ci mərtəbə.

Müəllifin öz əlaqə nömrəsi: 055-534-81-70

Kompüter nəsilləri: mərhələləri və xüsusiyyətləri

The kompüter nəsilləri İstifadəsinin başlanğıcından bu günə qədər altı var, baxmayaraq ki, bəzi müəlliflər onları yalnız beş qiymətləndirir. Bu hesablama maşınlarının tarixi 20-ci əsrin 40-cı illərində başlamış, sonuncusu bu gün də inkişaf etməkdədir.

İlk elektron rəqəmsal kompüter olan ENIAC-ın hazırlandığı 1940-cı illərdən əvvəl oxşar maşınlar yaratmaq cəhdləri olmuşdu. Beləliklə, 1936-cı ildə bir çoxları üçün tarixdə ilk proqramlaşdırılan kompüter olan Z1 təqdim edildi.

Kompüter terminologiyasında nəsil dəyişikliyi, o ana qədər istifadə olunan kompüterlərdə əhəmiyyətli fərqlər meydana gəldikdə baş verir. Əvvəlcə bu termin yalnız aparatdakı fərqləri ayırmaq üçün istifadə olunurdu, indi də proqrama aiddir.

Kompüterlərin tarixi bir otağı tutmuş və əməliyyat sistemi olmayanlardan tutmuş kvant texnologiyasını tətbiq etmək üçün aparılan işlərə qədərdir. İxtira etdikləri gündən bu maşınlar ölçülərini azaldır, prosessorları özündə cəmləşdirir və imkanlarını xeyli artırır.

Birinci nəsil

İlk nəsil kompüterlər, ilkin, II Dünya Müharibəsi və Soyuq Müharibənin başlanğıcı kontekstində 1940-1952 arasında yayılmışdır. Bu zaman vakuum boruları və klapan elektronikasına əsaslanan ilk avtomatik hesablama maşınları meydana çıxdı.

Dövrün mütəxəssisləri kompüterlərin istifadəsinin genişləndirilməsinə çox inanmırdılar. Araşdırmalarına görə, bunlardan yalnız 20-si Amerika Birləşmiş Ştatları bazarını məlumatların işlənməsi sahəsində doyduracaqdı.

Tarix

İlk kompüter Alman Z1 olmasına baxmayaraq, Elektron Ədədi İnteqratör və Kompüter qısaltması olan ENIAC ümumiyyətlə bu tip maşınların ilk nəslinin başlanğıcını qoyan kompüter hesab olunur.

ENIAC tamamilə rəqəmsal bir kompüter idi, buna görə bütün prosesləri və əməliyyatları maşın dili ilə həyata keçirildi. Üç illik işdən sonra 15 fevral 1946-cı ildə ictimaiyyətə təqdim edildi.

O zamana qədər II Dünya Müharibəsi artıq bitmişdi, buna görə kompüter tədqiqatının məqsədi tamamilə hərbi aspekt üzərində dayanmağı dayandırdı. O andan etibarən kompüterlərin özəl şirkətlərin ehtiyaclarını ödəyə biləcəyi istənildi.

Sonrakı araşdırmalar ENIAC-ın varisi EDVAC (Elektron Ayrı Dəyişən Avtomatik Kompüter) ilə nəticələndi.

1951-ci ildə ümumi bazara çıxan ilk kompüter Saly idi. Növbəti il ​​ABŞ prezident seçkilərində səslərin hesablanmasında UNIVAC istifadə edildi: nəticələr əldə etmək üçün cəmi 45 dəqiqə vaxt lazım idi.

xüsusiyyətləri

İlk kompüterlərdə sxemlər üçün vakuum boruları və yaddaş üçün maqnit təbilləri istifadə olunurdu. Komandalar nəhəng idi, bütün otaqları tutacaq qədər.

Bu ilk nəslin işləməsi üçün çox miqdarda elektrik enerjisi lazım idi. Bu, istifadəsini daha bahalı etməklə yanaşı, həm də müəyyən bir uğursuzluqlara səbəb olan böyük bir istilik istiliyinə səbəb oldu.

Bu kompüterlərin proqramlaşdırılması maşın dilində aparılırdı və bir dəfəyə yalnız bir proqram həll edə bilirdilər. O dövrlərdə hər yeni proqramı qurmaq üçün günlər və ya həftələr lazım idi. Bu arada məlumatlar zımbalı kartlar və kağız lentlərlə daxil edildi.

Əsas modellər

Qeyd olunduğu kimi, ENIAC (1946) ilk elektron rəqəmsal kompüter idi. Əslində, bu günümüzdə anlaşıldığı kimi bir proqram ola bilməyən bir eksperimental maşın idi.

Onun yaradıcıları John Mauchly və J. Presper Eckert rəhbərlik etdiyi Pennsylvania Universitetinin (ABŞ) mühəndisləri və alimləri idi. Maşın universitetin bütün zirzəmisini götürdü və bir neçə ton ağırlığında idi. Tam işlək vəziyyətdə, bir dəqiqədə 5000 sum həyata keçirə bilər.

EDVA (1949) artıq proqramlaşdırıla bilən bir kompüter idi. Laboratoriya prototipi olsa da, bu maşın günümüzdəki kompüterlərdə mövcud olan bəzi fikirlərlə dizaynı var.

İlk ticarət kompüteri UNIVAC I (1951) idi. Mauchly və Eckert, kompüteri ilk məhsulu olaraq tanıdan bir şirkət olan Universal Computer-ı yaratdılar.

IBM əvvəllər bəzi modelləri təqdim etmiş olsa da, ilk dəfə IBM 701 (1953) uğur qazandı. Növbəti il ​​şirkət bir kütlə saxlama mexanizmi olan maqnit baraban əlavə edən yeni modellər təqdim etdi.

İkinci nəsil

1956-cı ildə başlayan və 1964-cü ilə qədər davam edən ikinci nəsil, vakuum klapanları əvəz etmək üçün tranzistorların birləşməsi ilə xarakterizə olunurdu. Bununla kompüterlər ölçülərini və elektrik istehlaklarını azaldıblar.

Tarix

Transistorun ixtirası kompüterlərdə nəsil dəyişikliyi üçün əsas idi. Bu elementlə daha az ventilyasiya tələb olunmasına əlavə olaraq maşınlar daha kiçik hala gətirilə bilər. Buna baxmayaraq, məhsulun dəyəri hələ də çox idi.

Transistorlar vakuum borularından daha yaxşı bir performans təklif edirdi ki, bu da kompüterlərin daha az qüsurlu olmasına səbəb oldu.

Bu dövrdə baş verən bir başqa böyük irəliləyiş də proqramlaşdırmanın təkmilləşdirilməsi idi. Bu nəsildə, COBOL ortaya çıxdı, kommersiya halına gəldikdə, proqramın daşınması baxımından ən vacib inkişaflardan birini təmsil edən bir kompüter dili. Bu, hər bir proqramın birdən çox kompüterdə istifadə edilə bilməsi demək idi.

IBM, RAMAC adlanan ilk maqnit disk sistemini təqdim etdi. Tutumu 5 meqabayt məlumat idi.

Bu ikinci nəsil kompüterlərin ən böyük müştərilərindən biri Amerika Birləşmiş Ştatları Donanması idi. Nümunə olaraq, ilk uçuş simulyatorunu yaratmaq üçün istifadə edildi.

xüsusiyyətləri

Yeni kompüterlər tranzistorların təmsil etdiyi irəliləməyə əlavə olaraq saxlama üçün maqnit nüvəsi şəbəkələrini də birləşdirdi.
İlk dəfə kompüterlər təlimatları yaddaşında saxlaya bildi.

Bu komandalar, montaj və ya simvolik dillərdən istifadə etməyə başlamaq üçün maşın dilinin geridə qalmasına icazə verdi. Beləliklə, FORTRAN və COBOL-un ilk versiyaları ortaya çıxdı.

1951-ci ildə Maurice Wilkes tərəfindən mikroproqramlaşdırma ixtirası CPU-lərin inkişafının sadələşdirildiyi deməkdir.

Əsas modellər

Bu nəsildə ortaya çıxan modellər arasında IBM 1041 Mainframe fərqləndi. İndiki standartlara görə bahalı və həcmli olsa da, şirkət bu kompüterin 12 min ədədi satmağı bacardı.

1964-cü ildə IBM, proqramı müxtəlif tutum, sürət və qiymət birləşmələri üçün konfiqurasiya edilə bilən ilk kompüterlər olan 360 seriyasını təqdim etdi.

IBM tərəfindən dizayn edilmiş System / 360, 1968-ci ildə ən yaxşı satılanlardan biri idi. Fərdi istifadə üçün dizayn edilmiş, təxminən 14.000 ədəd satıldı. Sələfi olan System / 350 artıq çox proqramlama, yeni dillər və giriş və çıxış cihazlarını özündə cəmləşdirmişdi.

Üçüncü nəsil

Amerikalılar Jack S. Kilby və Robert Noyce tərəfindən çip və ya qapalı dövrə ixtirası kompüterlərin inkişafında inqilab yaratdı. Beləliklə 1964-1971-ci illərdə işləyən bu maşınların üçüncü nəsli başladı.

Tarix

İnteqral sxemlərin görünüşü kompüterlər sahəsində inqilab idi. Emal gücü artdı və əlavə olaraq istehsal xərcləri də azaldı.

Bu sxemlər və ya çiplər kiçik tranzistorların əlavə olunduğu silikon tabletlərdə basılmışdır. Onun tətbiqi kompüterlərin miniatürləşməsinə doğru ilk addımı təmsil edirdi.

Bundan əlavə, bu çiplər kompüterlərin istifadəsinin daha əhatəli olmasına imkan verdi. O vaxta qədər bu maşınlar hər iki sahə üçün deyil, riyazi tətbiqetmələr və ya iş üçün nəzərdə tutulmuşdur. Çiplər proqramların daha çevik olmasına və modellərin standartlaşdırılmasına imkan verdi.

Bu üçüncü nəslə başlayan kompüteri işə salan IBM idi. Beləliklə, 7 aprel 1964-cü ildə SLT texnologiyası ilə IBM 360 təqdim etdi.

xüsusiyyətləri

Bu nəsildən etibarən kompüterlərin elektron komponentləri tək bir hissəyə, çiplərə birləşdirildi. Bu kondansatörlərin içərisində şarj sürətini artırmağa və enerji istehlakını azaltmağa imkan verən tanrılar və tranzistorlar yerləşdirilmişdir.

Bundan əlavə, yeni kompüterlər çox proqramlaşdırma ilə yanaşı etibarlılıq və rahatlıq qazandı. Xarici qurğular modernləşdirildi və daha əlverişli bir xərclə mini kompüterlər meydana çıxdı.

Əsas modellər

Bu şirkətin IBM 360-ı təqdim etməsi üçüncü nəsil açan hadisə idi. Təsiri o qədər böyük idi ki, 30.000-dən çox ədəd istehsal edildi.

Bu nəslin digər görkəmli modeli Control Data Corporation tərəfindən inşa edilmiş CDC 6600 idi. O vaxt bu kompüter saniyədə 3.000.000 təlimatı yerinə yetirmək üçün konfiqurasiya olunduğu üçün istehsal olunan ən güclü hesab olunurdu.

Nəhayət, mini kompüterlər arasında hər ikisi də böyük bir işləmə qabiliyyətinə sahib olan PDP-8 və PDP-11 ilə fərqləndi.

Dördüncü nəsil

1971-1981-ci illər arasında olan növbəti nəsil kompüterlərdə fərdi kompüterlər var idi. Bu maşınlar yavaş-yavaş evlərə çatmağa başladı.

Tarix

Tək bir silikon çipin içərisindəki minlərlə inteqral sxem dördüncü nəsil kompüterlərin əsas qəhrəmanları olan mikroprosessorların meydana çıxmasına imkan verdi. 1940-cı illərdə bir otağı dolduran maşınlar kiçik bir masaya ehtiyac duyana qədər ölçüləri azaldıldı.

Tək bir çipdə, Intel 4004 (1971) vəziyyətində olduğu kimi, yaddaş bölməsindən və mərkəzi işlənmədən giriş və çıxış nəzarətlərinə qədər bütün əsas komponentlər uyğun gəlir.

Bu böyük texnoloji irəliləyiş əsas meyvə olaraq fərdi kompüterlərin və ya kompüterlərin görünüşünü verdi.

Bu mərhələdə hesablama sahəsindəki ən əhəmiyyətli şirkətlərdən biri dünyaya gəldi: APPLE. Onun doğuşu Steve Wozniak və Steve Jobs-un 1976-cı ildə ilk kütləvi istifadə mikro kompüterini icad etməsindən sonra baş verdi.

IBM 1981-ci ildə ev istifadəsi üçün ilk kompüterini təqdim etdi və üç il sonra APPLE Macintosh’u buraxdı. Bu maşınların bir-biri ilə əlaqə qurması üçün işləmə gücü və digər texnoloji inkişaflar əsas idi və nəticədə internetə yol açacaqdı.

Bu mərhələdə ortaya çıxan digər vacib elementlər GUI, siçan və əl cihazları idi.

xüsusiyyətləri

Bu dördüncü nəsildə maqnit nüvəli yaddaşlar silikon çiplərlə əvəz olundu. Bundan əlavə, komponentlərin miniatürləşdirilməsi bir çoxunun bu çiplərə inteqrasiya olunmasına imkan verdi.

Bu mərhələdə kompüterlərə əlavə olaraq saniyədə daha çox əməliyyat da həyata keçirə bilən superkompüterlər deyildi.

Bu nəslin digər bir xüsusiyyəti kompüterlərin, xüsusən də kompüterlərin standartlaşdırılması idi. Əlavə olaraq, funksionallığı itirmədən daha aşağı qiymətə sahib olan sözdə klonlar istehsal olunmağa başladı.

Qeyd olunduğu kimi, ixtisar dördüncü nəsil kompüterlərin ən vacib xüsusiyyəti idi. Bu, böyük ölçüdə VLSI mikroprosessorlarının istifadəsi ilə əldə edilmişdir.

Kompüterlərin qiymətləri düşməyə başladı və daha çox ailəni əhatə etməsinə imkan verdi. Siçan və ya qrafik istifadəçi interfeysi kimi elementlər maşınların istifadəsini asanlaşdırdı.

Qenerasiya gücü də böyük bir artım gördü, enerji istehlakı daha da azaldı.

Əsas modellər

Bu nəsil kompüterlər həm PC, həm də klonların çoxsaylı modellərinin görünüşü ilə seçilirdi.

Digər tərəfdən, ticarət giriş mikroprosessorunu istifadə edən ilk super kompüter CRAY-1 də ortaya çıxdı. İlk bölmə Los Álamos Milli Laboratoriyasında quraşdırılmışdır. Daha sonra başqa bir 80 satıldı.

Mini kompüterlər arasında PDP-11, bazarda qalıcı olması ilə seçilirdi. Bu model əvvəlki nəsildə, mikroprosessorlardan əvvəl meydana gəlmişdi, lakin qəbul edilməsi, bu komponentlərin quraşdırılmasına uyğunlaşdırılmasına səbəb oldu.

Altair 8800, 1975-ci ildə bazara çıxarıldı və əsas dili qutudan çıxardığı üçün qeyd edildi. Bu kompüterdə ilk 17 bitlik mikroprosessor olan Intel 8080 var idi. S-1000 avtobusu növbəti bir neçə il üçün standart oldu.

Bu son modelin müvəffəqiyyətinin bir hissəsi, klaviatura və siçan ilə birlikdə bazara çıxarılması ilə əlaqəli idi.

1977-ci ildə yeddi il ərzində böyük bir uğurla satılan Apple II çıxdı. Orijinal model 6502 prosessora, 4 KiB operativ yaddaşa və 8 bit arxitekturaya sahib idi. Daha sonra, 1979-cu ildə şirkət, artan RAM ilə Apple II Plus təqdim etdi.

Beşinci nəsil

Bəzi müəlliflər üçün beşinci nəsil kompüterlər 1983-cü ildə başladı və bu günə qədər davam edir. Digərləri isə başlama tarixini saxlayır, ancaq 1999-cu ildə bitdiyini iddia edirlər.

Tarix

Beşinci nəsil kompüterlər Yaponiyada başladı. 1981-ci ildə həmin Asiya ölkəsi insanlarla ünsiyyət qura bilən və görüntüləri tanıya bilən ağıllı kompüterlər inkişaf etdirmək planlarını bildirdi.

Təqdim olunan plana aparatın yenilənməsi və süni zəka ilə əməliyyat sistemlərinin əlavə edilməsi daxil idi.

Yapon layihəsi on bir il davam etdi, lakin istədikləri nəticəni almadan. Nəticədə, kompüterlər yalnız mövcud parametrlər daxilində, süni intellektin tətbiq olunmadan inkişaf etdi.

Buna baxmayaraq, digər şirkətlər süni intellektin kompüterlərə daxil edilməsinə çalışırlar. Həyata keçirilən layihələr arasında Amazon, Google, Apple və ya Tesla da var.

İlk addım evlərdə və ya muxtar avtomobillərdə bütün fəaliyyətləri birləşdirməyə çalışan ağıllı ev cihazlarında atıldı.

Bundan əlavə atılması nəzərdə tutulan addımlardan biri də əldə edilmiş təcrübəyə əsaslanaraq maşınlara öz-özünə öyrənmə imkanı verməkdir.

Bu layihələrdən başqa, beşinci nəsil ərzində noutbuk və ya noutbuk istifadəsi geniş yayılmışdır. Onlarla kompüter artıq bir otaqda sabitləşdirilmir, lakin istifadəçiyə hər zaman istifadə edilə bilər.

xüsusiyyətləri

Yaponiyanın daha inkişaf etmiş kompüterlərin yaradılması və paralel proseslərlə işləyən ilk super kompüterin istehsalı beşinci nəslin başlanğıcı oldu.

O vaxtdan etibarən kompüterlər avtomatik dil tərcüməsi kimi yeni tapşırıqları yerinə yetirə bildilər. Eynilə, məlumatların saxlanması gigabaytla ölçülməyə başladı və DVD-lər ortaya çıxdı.

Quruluşa gəldikdə, beşinci nəsil kompüterlər əvvəllər CPU-da olan xüsusiyyətlərin bir hissəsini öz mikroprosessorlarına birləşdirdilər.

Nəticə olduqca mürəkkəb kompüterlərin meydana çıxması oldu. Bundan əlavə, istifadəçinin bunlardan istifadə etmək üçün hər hansı bir proqramlaşdırma biliklərinə sahib olmasına ehtiyac yoxdur: olduqca mürəkkəb problemləri həll etmək üçün daxil olmaq üçün yalnız bir neçə funksiya kifayətdir.

Bu mürəkkəbliyə baxmayaraq, süni intellekt hələ də əksər kompüterlərdə qurulmayıb. İnsan dili ilə ünsiyyətdə bəzi irəliləyişlər olmuşdur, lakin maşınların özünü öyrənməsi və özünü təşkil etməsi hələ də inkişaf etməkdə olan bir şeydir.

Digər tərəfdən, superkeçiricilərin istifadəsi və paralel emal bütün əməliyyatların daha sürətli aparılmasına imkan verir. Bundan əlavə, maşının öhdəsindən gələ biləcəyi eyni vaxtda tapşırıqların sayı çox artmışdır.

Əsas modellər

1997-ci ildə dünya şahmat çempionu Qari Kasparovun kompüterə məğlub olması sanki bu maşınların insan kimi zəkaya doğru irəliləməsini təsdiqləyirdi. Paralel işlənmiş 32 prosessor saniyədə 200 milyon şahmat hərəkətini təhlil edə bilər.

Bu kompüterin adı olan IBM Deep Blue, yeni dərmanlar üzərində hesablamalar aparmaq, böyük məlumat bazalarında axtarış aparmaq və bir çox elm sahələrində tələb olunan kompleks və kütləvi hesablamalar aparmaq üçün proqramlaşdırılmışdı.

İnsanları götürən başqa bir kompüter IBM-in Watson-u idi.Bu vəziyyətdə maşın ABŞ televiziya şousu Jeopardy-dən iki çempionu məğlub etdi.

Watson, paralel işləyən çoxsaylı yüksək güclü prosessorlarla təchiz olunmuşdu. Bu ona internetə qoşulmadan nəhəng bir muxtar verilənlər bazasında axtarış aparmağa imkan verdi.

Bu nəticəni vermək üçün Watson’a təbii dili işləməli, maşın öyrənmə aparmalı, biliklər üzərində düşünməli və dərin analiz aparmalı idi. Mütəxəssislərin fikrincə, bu kompüter insanlarla qarşılıqlı əlaqədə olacaq yeni bir nəsil inkişaf etdirməyin mümkün olduğunu sübut etdi.

Altıncı nəsil

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bütün mütəxəssislər altıncı nəsil kompüterlərin mövcudluğu barədə bir fikirdə deyillər. Bu qrup üçün beşinci nəsil bu gün də istifadə olunur.

Digərləri isə, indi atılan irəliləyişlərin yeni bir nəslin bir parçası olmaları üçün kifayət qədər əhəmiyyətli olduğuna diqqət çəkirlər. Bu araşdırmalar arasında, hesablamanın gələcəyi hesab edilən şey üzərində işlənən araşdırma ön plana çıxır: kvant hesablama.

Tarix və xüsusiyyətlər

Son illərdə texnologiya araşdırması dayandırıla bilməz. Kompüter aləmində mövcud tendensiya bir növ süni “beyin” olan sinir öyrənmə sxemlərini birləşdirməyə çalışmaqdır. Bu, ilk ağıllı kompüterlərin istehsalını əhatə edir.

Super ötürücülərin istifadəsində buna nail olmaq üçün açarlardan biri. Bu, elektrik istehlakında böyük bir azalma və bu səbəbdən daha az istilik istehsalına imkan verəcəkdir. Beləliklə sistemlər indiki sistemlərdən təxminən 30 qat daha güclü və səmərəli olardı.

Bir vektor arxitekturası və kompüterlər, həmçinin müəyyən tapşırıqları yerinə yetirmək üçün ixtisaslaşdırılmış prosessor çipləri ilə yeni kompüterlər tikilir. Buna süni zəka sistemlərinin tətbiqi də əlavə edilməlidir.

Bununla birlikdə, mütəxəssislər hədəflərə çatmaq üçün hələ daha çox araşdırma edilməli olduğuna inanırlar. Gələcək, bu mütəxəssislərin çoxuna görə, kvant hesablamasının inkişafı olacaqdır. Bu texnologiya yeni nəsil kompüterlərin girişini qətiliklə qeyd edəcəkdir.

Kvant hesablaması

Google, Intel, IBM və ya Microsoft kimi ən vacib texnoloji şirkətlər bir neçə ildir ki, kvant hesablama sistemləri inkişaf etdirməyə çalışır.

Bu tip hesablama klassik hesablamadan fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Başlamaq üçün sıfır və bit əvəzinə bitləri birləşdirən kubitlərin istifadəsinə əsaslanır. İkincisi də bu nömrələrdən istifadə edir, lakin eyni anda təqdim edilə bilməz.

Bu yeni texnologiyanın təklif etdiyi güc indiyədək həll olunmayan problemlərə cavab verməyə imkan verəcəkdir.

Seçilmiş modellər

D-Wave System şirkəti 2013-cü ildə adi kompüterlərdən xeyli sürətli və 439 kubitlik hesablama gücünə sahib olan D-Wave Two 2013 kvant kompüterini işə saldı.

Bu avansa baxmayaraq, ilk kommersiya kvant kompüteri 2019-cu ilə qədər meydana çıxdı. Bu, kvant və ənənəvi hesablamanı birləşdirən IBM Q System One idi. Bu, tədqiqatlarda və böyük hesablamalarda istifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş 20 kubitlik bir sistem təklif etməyə imkan verdi.

Həmin il 18 sentyabrda IBM, tezliklə 53 kubitlik yeni bir kvant kompüteri satışa çıxarmağı planlaşdırdığını elan etdi. Satışa çıxarıldıqda, bu model ticarət sahəsindəki ən güclü model olacaqdır.

İstinadlar

1. Sonrakı U. Kompüter nəslinin yaranma tarixi. Nextu.com-dan əldə edildi
2. Gomar, Juan. Kompüter nəsilləri. Profesionalreview.com saytından əldə edildi
3. Buğda Aranda, Vicente. Kompüter nəsilləri. Acta.es-dən bərpa edildi
4. Biznesdən biznesə. Kompüterlərin beş nəsli. Btob.co.nz-dən əldə edildi
5. Beal, Vangie. Beş Nəsil Kompüter. Webopedia.com-dan alınmışdır
6. McCarthy, Michael J. Nəsillər, Kompüterlər. Ensiklopediya.com saytından alındı
7. Nembhard, N. Beş Nəsil Kompüter. İtcoursenotes.webs.com saytından bərpa edildi
8. Amuno, Alfred. Kompüter tarixi: Nəsillərin kompüterlərinin təsnifatı. Turbofuture.com saytından əldə edildi

Intel və ya AMD inteqrasiya olunmuş qrafik yaddaşı – necə artırmaq və ya azaltmaq olar

17:01 Tərtərdə PARTLAYIŞ: işçi yaralandı

16:58 Masazırda “İnfiniti”dən oğurluq edilib

16:43 30 dəqiqə dayanmadan yeyib rekord qırdı – FOTO

16:27 Azərbaycanlı reper narkotikə görə saxlanıldı, ölkədən qovulur

16:21 İnsanları ən çox bu smartfonlar cəlb edir

16:15 Azərbaycanlı milyarderə məxsus bazarda YANĞIN – VİDEO

16:06 Bakıda qadın xəstəxanada öldü

16:01 Ərdoğan İlham Əliyevi təbrik etdi

15:50 İngiltərədə mövsümün ən yaxşı FUTBOLÇUSU

15:36 Kürdəmirdə kişi özünü GÜLLƏLƏDİ

15:21 Tanınmış aktrisa: “Özümü gözəl hesab etmirəm”

15:06 “Quran”ı yandıran gənc Çeçenistandakı həbsxanaya aparıldı

14:51 Qanunsuz gətirilən külli miqdarda siqaret Naxçıvanda ələ keçdi

14:35 Hamiləlikdə bu vitaminin azlığı uşaqda şizofreniyaya səbəb olur

14:26 “Xalq Bankın” “Xalq Əmanəti” layihəsi davam edir – VİDEO

14:21 Ev pişiklərinin ömrünü necə uzatmaq olar?

14:05 Fermanın qapısını sındırıb qoyunları oğurlayan dəstə tutuldu – FOTO

14:00 İlham Əliyev Kəlbəcərə gedib

13:49 Ən qidalı qatıqlar bunlardır – ARAŞDIRMA

13:34 Bakıda ƏMƏLİYYAT: iranlı “Babək”in 6 narkokuryeri tutuldu – VİDEO

13:18 Gündə nə qədər çiyələk yemək olar? – Həkim DANIŞDI

13:01 Borca görə dostunu qaynar su ilə yandırdı

12:46 Yaxşı yatmaq üçün İDEAL İÇKİ

12:37 Sabah 35 dərəcə isti olacaq

12:30 Bakı sakininin maşınından külli miqdarda narkotik tapıldı

12:16 Əfsanəvi futbolçu musiqiçiliyə başladı

12:02 Yol polisi rəisi məktub yazıb özünü kabinetdə GÜLLƏLƏDİ – FOTO

11:56 Zəngilanda saxlanılan erməni diversantlarına cinayət işi AÇILDI

11:48 Mətbəx alətləri nə vaxt dəyişilməlidir?

11:31 Bakıda benzin töküb maşını yandıran tutuldu

11:16 Yatmazdan əvvəl telefonu boş stəkana qoyun – SƏBƏB

11:01 Bakıda anbardan 30 minlik OĞURLUQ

10:54 Bulvarda dənizdə batan xilas edildi – VİDEO

10:47 Gələcəkdə müharibələr bu texnikalarla olacaq – İlon Mask AÇIQLADI

10:33 Dəhşətli qəzada maşın ikiyə bölündü – toylarına bir gün qalmış öldülər

10:17 Dünənki yol qəzalarında 4 nəfər ölüb

10:12 Yanğınsöndürənlər niyə qırmızı rəngdədir?

09:55 Mbappe PSJ-də qalsa bu qədər pul alacaq

09:39 Söyüşə görə həmkəndlisini bıçaqladı

09:30 Günün hava proqnozu

09:29 İranlının narkotikini Bakıya satmağa gətirirdi, tutuldu – FOTO

09:24 Tovuzda kişi minaya düşdü

09:09 İki bürcə MƏSLƏHƏT: Yaxın günlərdə risk etməyin, hər şeyi itirə bilərsiniz

09:00 Günün ulduz falı

08:48 Rusiya ordusu Ukraynaya 20 raket zərbəsi endirdi

08:30 Günün məzənnəsi

07:42 Əldəqayırma raket sərnişin təyyarəsinin bir-neçə metrliyindən keçdi

07:24 Ukraynada təklif: Gürcüstan Sakartvelo adlandırılsın

06:05 19-cu əsrə aid almasoyan- VİDEO

05:29 Ürək üçün faydalı mikroelementlərlə zəngin qida

04:21 Bəzi rayonlarda yollar dumanlı olacaq

04:09 Yutub şirkəti “Stories” funksiyasını dayandırır

03:35 Bakıda havada dəm qazının miqdarı normadan 1,7 dəfə yüksək olub

02:56 Yeni Zelandiyada qoyun oğurlayan erməni həbs edildi

02:18 Selin Dion 1 illik konsertlərini ləğv etdi – SƏBƏB

01:21 Yağışlı havada qəza: Ölən var – FOTO – YENİLƏNİB

00:44 Sabunçu bazarı qarşısında QƏZA: 30 yaşlı qadını maşın vurdu

00:19 Ermənistan 2 diversantının Azərbaycan ərazisinə keçdiyini təsdiqlədi

23:34 Bakıda avtomobil yandı

23:29 Azərbaycan Cüdo Federasiyası niderlandlı mütəxəssislə yollarını ayırdı