Siz iPhone ilə gələn tətbiqləri silə bilərsinizmi

Vətəndaşların Əmək Hüquqlarının Müdafiəsi Liqasının sədri Sahib Məmmədov isə deyib ki, işçi yeni işə qəbul olunarkən mütləq Əmək kitabçasını işəgötürənə təhvil verməlidir. Onun fikrincə, işçinin əmək kitabçası itərsə, bu zaman sonuncu iş yerinin sahibi olan işəgötürən həmin şəxsə sənədin «dublikat»ını verməyə borcludur: “Düzdür, bəzən vətəndaşlar 25-30 illik əmək stajı olan əmək kitabçalarını itirirlər və bu onlarda narahatçılıq yaradır. Əgər həmin şəxsin əvvəl işlədiyi müəssisələr bağlanmış olarsa, bu narahatçılıq daha da artır. Amma mən bununla bağlı heç bir narahatçılığa əsas görmürəm.

İtmiş əmək kitabçasını necə bərpa etməli?

Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, Əmək kitabçası işləyən vətəndaşın bir növ «şəxsiyyət vəsiqəsi» sayılır. Bu baxımdan sözügedən sənəd işçinin gələcəyi üçün bəzi vacib funksiyaları yerinə yetirir. Məsələn, Əmək kitabçası pensiyaların hesablanması zamanı mühüm əhəmiyyət daşıyır. Eyni zamanda, həmin sənəd əmək stajını təsdiqləyir, bu isə öz növbəsində əlavə məzuniyyət günlərinə təsir edir. Bundan başqa, əmək fəaliyyətinin qeydə alınması hesabına Əmək kitabçası tövsiyə xarakterli məktub funksiyasını da yerinə yetirir. Yəni işəgötürən əvvəlki iş yerlərindən çıxarılma səbəblərini öyrənə bilər ki, bu da onun namizədlə əmək münasibətləri qurmasında qərarına təsir edə bilər. Əmək kitabçasının digər vacib funksiyası həm də işçinin hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlıdır. Çünki əməkdaşın işdən çıxarılması hallarında qanunvericilik işəgötürəndən kitabçada hansı maddə əsasında bunu etdiyini göstərməyi tələb edir. Bu da sabiq işçiyə işdən çıxarılmasının qanunauyğunluğunu müdafiə etməyə imkan yaradır.

Bəs görəsən, Əmək kitabçası oğurlandıqda və ya itdikdə onun bərpası mümkündürmü? Bu zaman Əmək kitabçası itmiş şəxs hansı addımı atmalıdır?

Tanınmış hüquqşünas Azər Quliyev məsələni “Həftə içi”nə şərh edərkən bildirib ki, istər işçilər, istərsə işəgötürənlər, istərsə də başqa fiziki şəxslər Əmək Məcəlləsi ilə və əmək qanunvericiliyi sisteminə daxil olan digər normativ hüquqi aktlarla müəyyən olunmuş hüquqları pozmağa, onları hər hansı şərtlə və ya qaydada məhdudlaşdırmağa, habelə bu hüquqlardan sui-istifadə etməyə, əmək müqaviləsi ilə müəyyən edilmiş öhdəlikləri, vəzifə funksiyasını yerinə yetirməməyə görə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyırlar.

Onun sözlərinə görə, Əmək kitabçası işçinin əmək fəaliyyətini və əmək stajını təsdiq edən əsas sənəddir və onun qorunması işəgötürənin əsas vəzifələrindən biridir. Bu səbəbdən işçilərin həmin sənəd mütləq iş yerlərində olmalıdır: “Yəni bu sənədin işəgötürən tərəfindən itirilməsi fors-mojor hadisələri istisna olunmaqla, nadir hallarda mümkündür. Amma buna baxmayaraq, bizə də tez-tez Əmək kitabçasının itirilməsinə dair müraciətlər daxil olur. Belə ki, bəziləri Əmək kitabçalarının iş yerlərində, bəziləri isə işdən çıxarıldıqdan sonra itdiyini bildirirlər. Təbii ki, bu sənəd əmək münasibətlərinin tənzimlənməsində, eləcə də işləyən vətəndaşın gələcək pensiya təminatında vacib rol oynadığından qanunvericiliklə onun bərpası mümkündür. Belə ki, Əmək kitabçası oğurlandıqda, yandıqda, itdikdə, yararsız hala salındıqda, işçi işə yenidən bərpa edildikdə Nazirlər Kabinetinin “İşçilərin əmək kitabçasının forması və onun tərtibi qaydalarının təsdiq edilməsi barədə” 186 saylı qərarına uyğun olaraq qanunvericiliklə müəyyən edilən qaydada işçinin xahişi ilə ona əmək kitabçasının dublikatı verilməlidir».

İşçinin «dublikat» tələb etmək hüququ var

Ekspert deyib ki, əgər Əmək kitabçası işəgötürən və ya onun digər vəzifəli şəxsi tərəfindən itirilərsə, həmin sənədin dublikatı verilərkən bununla əlaqədar edilən bütün hərəkətlər və çəkilən xərclər işəgötürənin vəsaiti hesabına edilməlidir. Hüquqşünasın fikrincə, işəgötürən könüllü olaraq bu hərəkətləri etmirsə, işçi bu hüququnun bərpası ilə əlaqədar, müəssisənin yerləşdiyi rayon məhkəməsinə müraciət etməklə öz hüququnu bərpa edə bilər.

Eyni zamanda, dublikat almaq hüququna malik olan işçi axırıncı iş yeri üzrə işəgötürənə Əmək kitabçası və ona əlavə içliyin verilməsi haqqında müraciət etməlidir: “İşəgötürən 15 gün ərzində bu müraciətə baxıb onu həll etməlidir. Əmək kitabçası itdikdə və ya yararsız hala düşdükdə işçiyə verilən yeni əmək kitabçasının işçi haqqında məlumat səhifəsinin yuxarı sağ tərəfində iri hərflərlə «Dublikat» sözü yazılır. İçliyin dublikatı ümumi qayda üzrə doldurulur. Əmək kitabçasının və onun əlavə içliyinin dublikatı verildiyi zaman həmin vaxta qədər əmək stajına malik olan işçilərin əmək stajı müvafiq əmrə əsasən müəyyənləşdirilir və dublikatda qeyd olunur. Keçmişdəki iş haqqında əmək kitabçasında yuxarıda göstərilən məlumat tam dərəcədə olmadığı hallarda, əmək kitabçasının dublikatına yalnız sənəddəki məlumat daxil edilir».

Bəzən süründürməçiliyə yol verilir

Azər Quliyev bəzi hallarda qeydlər hissəsi tamamilə dolmuş əmək kitabçalarının da işçilər üçün müəyyən problem yaratdığını söyləyib. Onun dediyinə görə, hərdən aidiyyəti qurumlar mövcud problemin aradan qaldırılması zamanı müəyyən bəhanələr gətirərək süründürməçiliyə yol verirlər: «Məsələn, bəzən müvafiq qurumlar bildirirlər ki, milli əmək kitabçaları üçün içlik (əmək kitabçasına əlavə) mövcud deyil və ya onlarda yoxdur. Əslində isə Azərbaycanda «İşçilərin əmək kitabçasının forması və onun tərtibi qaydaları» Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən hazırlanıb və əlaqədar təşkilatlarla razılaşdırılıb”.

Nazirlər Kabinetinin 1996-cı il 26 dekabr tarixli, 186 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “İşçilərin Əmək kitabçasının forması və onun tərtibi qaydalarının təsdiq edilməsi barədə” qaydalarına əsasən Əmək kitabçası işçinin əmək fəaliyyətini və əmək stajını təsdiq edən əsas sənəd sayıldığından bu qaydaların 5-ci maddəsinə görə, əmək kitabçasının müvafiq bölmələrinin bütün səhifələri dolduqda ona əmək kitabçasının son səhifəsində «___» seriyalı «___» nömrəli içlik açılmışdır», qeydi aparılmaqla əlavə içlik verilir. Əlavə içlik əmək kitabçasının içərisinə tikilir və Əmək kitabçasının doldurulduğu qaydada işçinin əsas iş yerində işəgötürən tərəfindən aparılır. Əmək kitabçasına verilən əlavə içliyin birinci (titul) səhifəsinin sağ yuxarı küncündə «əmək kitabçasına əlavə içlik» sözləri yazılır, seriyası və nömrəsi göstərilir. Amma mövcud qaydalara görə, Əmək kitabçası olmadan əlavə içlik etibarsız sayılır.

Əgər arxivdə sənədlər varsa…

Vətəndaşların Əmək Hüquqlarının Müdafiəsi Liqasının sədri Sahib Məmmədov isə deyib ki, işçi yeni işə qəbul olunarkən mütləq Əmək kitabçasını işəgötürənə təhvil verməlidir. Onun fikrincə, işçinin əmək kitabçası itərsə, bu zaman sonuncu iş yerinin sahibi olan işəgötürən həmin şəxsə sənədin «dublikat»ını verməyə borcludur: “Düzdür, bəzən vətəndaşlar 25-30 illik əmək stajı olan əmək kitabçalarını itirirlər və bu onlarda narahatçılıq yaradır. Əgər həmin şəxsin əvvəl işlədiyi müəssisələr bağlanmış olarsa, bu narahatçılıq daha da artır. Amma mən bununla bağlı heç bir narahatçılığa əsas görmürəm.

Çünki işçi ilə əmək müqaviləsi bağlanaraq ona Əmək kitabçası açılıbsa, bu o deməkdir ki, həmin sənədlər arxiv idarəsində saxlanılır. Arxiv isə sənədləri təxminən 75 ilə qədər saxlayır. Yəni işəgötürən arxivə müraciət etməklə işçinin əvvəlki iş yerləri barədə məlumat əldə edə bilər. Arxivdə işçinin köhnə iş yerləri barədə məlumat olmadıqda isə sonuncu iş yerinin sahibi işçinin hazırda çalışdığı müəssisə barəsində «dublikat» sənədində qeydlər etməlidir. Bu zaman Əmək kitabçasını itirən tərəf bütün xərcləri öz üzərinə götürməlidir».

Hüquqşünas Azərbaycanda Əmək kitabçası ilə işə qəbulun tədricən ləğv olunacağını da söyləyib. Onun dediyinə görə, ölkəmizdə elektron hökumət sisteminə keçid tətbiq olunduğu işçilər barədə məlumatlar elektronlaşdırılacaq: «Yəqin ki, yaxın gələcəkdə əmək kitabçaları arxivə qovuşacaq. Məlumatlar elektronlaşdırıldıqdan sonra isə işçilərin iş stajı barədə məlumat əldə etmək daha da asanlaşacaq».

Siz iPhone ilə gələn tətbiqləri silə bilərsinizmi?

Hər iPhone üzərində quraşdırılmış böyük proqram olduqca möhkəmdir. Musiqi, Təqvim, Kamera və Telefon, insanların çoxunun istədikləri üçün bütün yaxşı tətbiqlərdir. Amma hər bir iPhone üzərində daha çox tətbiq var – Compass, Kalkulyator, Xatırlatmalar, Tips və s. Kimi – bir çox insanlar heç vaxt istifadə etməyəcəklər.

İnsanlar bu tətbiqləri istifadə etmir və xüsusilə telefonunuzda saxlama yerindən qaçarsanız nəzərə almış ola bilərsiniz: iPhone ilə gələn daxili tətbiqləri silə bilərsinizmi?

Əsas cavab

Ən yüksək səviyyədə bu suala çox sadə bir cavab var. Cavabdır: Bu, asılıdır.

Apple iOS 10 və ya daha yüksək sürətlə çalışan istifadəçilər əvvəlcədən quraşdırılmış tətbiqləri silə bilərlər, iOS 9 və ya daha əvvəl olan istifadəçilər iPhone-da iPhone-ya quraşdırır. Bu, onların cihazları üzərində ümumi nəzarət istəyən iOS 9 istifadəçiləri üçün əsəbi olsa da, Apple bütün istifadəçilərin eyni əsas təcrübəyə malik olmasını təmin edir və sadə OS yükseltməsi ilə həll edilə bilər.

IOS 10-da tətbiqlərin silinməsi

IOS 10 və yuxarı ilə gələn daxili tətbiqlərin silinməsi sadədir: bu tətbiqləri üçüncü tərəf tətbiqləri ilə eyni şəkildə silmək . Silinməyə başlayana qədər silmək istədiyiniz tətbiqi vurun və saxlayın, sonra isə app üzərində X vurun və Sildən vurun.

Bütün daxili tətbiqlər silinə bilməz. Sizi xilas edə bilənlər bunlardır:

Kalkulyator	Ev	Musiqi	İpuçları
Təqvim	iBooks	Xəbərlər	Videolar
Pusula	iCloud Drive	Qeydlər	Səs yaddaşı
Əlaqə	iTunes Store	Podkastlar	İzləyin
Üz vaxtı	Mail	Xatırlatmalar	Hava
Dostlarımı tapın	Xəritələr	Səhmlər

Siz onları App Store-dan endirərək silindiyiniz quraşdırılmış tətbiqləri yenidən qura bilərsiniz.

Jailbroken iPhone üçün

İndi iOS 9 istifadəçiləri üçün yaxşı xəbər: Texnologiya fərasət və bir az cəsarət etsəniz, iPhone-da səhmdar proqramları silmək mümkündür.

Apple hər bir iPhone ilə nə edə biləcəyinə dair bəzi nəzarət edir.

Bu səbəbdən bu tətbiqləri iOS 9 və daha əvvəl silin. Jailbreaking adlı proses Apple-nin nəzarətini ləğv edir və telefonunuzla istədiyiniz hər şeyi etməyə imkan verir – dahili tətbiqləri silmək daxildir.

Bunu sınamaq istəyirsinizsə, iPhone’unuzu yıxın və sonra bu tətbiqləri gizlədə və ya silmək üçün Cydia app mağazasında mövcud olan proqramlardan birini qurun. Tezliklə, istəmədiyiniz tətbiqlərdən azad olacaqsınız.

DİQQƏT: Əgər həqiqətən texniki cəhətdən fəryad etmirsinizsə (yaxud birinə yaxınlaşırsınızsa) bunu etməmək yaxşıdır. Jailbreaking və xüsusilə bu cür iOS fayllarının silinməsi çox yanlış getmək və iPhone zərər bilər. Əgər baş verərsə, telefonu zavod parametrlərinə bərpa etməklə bərpa edə bilərsiniz , ancaq əlinizdən gələni edə bilərik və Apple düzəltməkdən imtina edə biləcəyi işləməyən bir telefonla buraxa bilərsiniz . Beləliklə, başlamazdan əvvəl burada həqiqətən riskləri çəkin.

Məzmun məhdudiyyətlərindən istifadə edən proqramlar gizlədilməsi

Tamam, belə ki iOS 9 istifadəçiləri bu tətbiqləri silə bilməsələr, nə edə bilərsiniz? İlk seçim iOS-un Məzmun məhdudiyyətləri xüsusiyyətindən istifadə edərək onları söndürməkdir. Bu xüsusiyyət telefonunuzda hansı tətbiq və xidmətlərin mövcud olmasını nəzarət etməyə imkan verir. Ən çox uşaqlar və ya şirkətin verdiyi telefonlarla istifadə olunur, amma bu sizin vəziyyətiniz olmasa belə, bu ən yaxşı bahisdir.

Bu halda, məzmun məhdudiyyətlərini aktivləşdirməlisiniz . Bununla əlaqədar aşağıdakı tətbiqləri söndürə bilərsiniz:

AirDrop	CarPlay	Xəbərlər	Siri
App Store	Üz vaxtı	Podkastlar
Kamera	iTunes Store	Safari

Uygulamalar bloklandığında, onlar silinmiş kimi telefondan yox olacaq. Bu halda, baxmayaraq ki, onları məhdudlaşdırmaqla geri ala bilərsiniz. Tətbiqlər yalnız gizli olduğundan, bu, telefonunuzdakı hər hansı bir saxlama yerini azad etməyəcəkdir.

Qovluqlarda tətbiqləri gizlətmək üçün necə

Deyək, məhdudiyyətləri aktivləşdirməyin. Bu halda, sadəcə tətbiqləri gizləyə bilərsiniz. Bunu etmək üçün:

Bir qovluq yaradın və gizlətmək istədiyiniz bütün tətbiqləri qoyun

Qovağı, öz ev ekranı səhifəsinə (qovluğu ekranın sağ kənarına yeni bir ekrana çəkməyincə sürükleyərək), bütün qalan tətbiqlərdən uzaqlaşdırın.

Bu yanaşma, saxlama yerlərini saxlamaq üçün fond tətbiqlərini silmək istəyirsinizsə, ancaq bu, yalnız deslutter istəyirsinizsə, olduqca effektivdir.