Irvanşah – Shirvanshah

Ahmed’in ölümünden sonra oğlu Muhammed on yıl (981-991) hüküm sürdü. İlk yıllarda Muhammed, Gabala şehrini kendi eyaletine dahil edebildi . 983 yılında kale duvarlarını yeniden inşa Şabran , daha sonra yakalanan Barda ve onun valisi olarak Musa atadı. Horasan , Tabasaran, Şeki ve Şirvanşahlar da ilhak edildi.

Şirvanşah

Şirvanşahlar ( Farsça : شروانشاه ), aynı zamanda yazıldığından Şirvan Şah veya Sharwān Şah , hükümdarlarının başlık oldu Şirvan erken 16. yüzyıl ortasından 9. yüzyıldan itibaren. Başlık aynı ailedeki kaldığını Yazidids , orijinal olarak Arap fakat hızla Farsça’da hanedanı, daha sonra her ne kadar Şirvanşahların da Kasranids veya Kaqanids olarak bilinir. [2] [3] Şirvanşah, Şirvan’da (modern Azerbaycan Cumhuriyeti’nde bulunan) bir yerli devlet kurdu . [4]

861’den 1538’e kadar bağımsız veya vasal bir devlet olarak var olan Şirvanşahlar hanedanı; İslam dünyasında var olan en uzun hanedanlardan biri olan hanedan, kültüre verdikleri destekle tanınır. Bağımsız ve güçlü bir Şirvan devletinin iki dönemi vardı: ilki 12. yüzyılda, krallar Manuçehr ve oğlu, Bakü’nün kalesini inşa eden I. Ahsitan döneminde , ikincisi ise 15. yüzyılda Derbendi hanedanlığı döneminde.

‘Şirvanşah’ unvanının, İslam’ın Arap yarımadasında ortaya çıkışından önceki döneme ait olduğu görülmektedir . İbn Khordadbeh , Şirvanşah’tan, unvanını ilk Sasani imparatoru I. Ardeşir’den alan yerel yöneticilerden biri olarak bahseder . [2] [3] Al-Baladhuri ayrıca, komşu Layzanşah ile birlikte bir Şirvanşah’a Araplar tarafından İran’ı fetihleri sırasında karşılaştıklarından ve Arap komutan Salman ibn Rab’ia el-Bahili’ye teslim edildiğinden bahseder . [2] [3]

8. yüzyılın sonlarından itibaren Şirvan, Abbasi halifesi Harun el-Rashid tarafından bölgenin valisi olarak atanan Yezid ibn Mazyad al-Shaybani’nin (ö. 801) Arap ailesinin üyelerinin yönetimi altındaydı . [3] [5] Onun soyundan gelen Yezidiler , Şirvan’ı 14. yüzyıla kadar bağımsız prensler olarak yönetecekti. [3] Yezidiler köken itibariyle Şeyban kabilesinin Araplarıydı ve Abbasi ordusunun yüksek rütbeli generalleri ve valilerine aitti. [5] de kaos sardı Abbâsî Halifesi ölümünden sonra el-Mütevekkil 861 yılında Yezid b. Mazyad Şeybani, Haytham ibn Halid , bağımsızlığını ilan etti ve eski Şirvanşah unvanını aldı. Hanedan, Safeviler dönemine kadar Şirvan bölgesini ya bağımsız bir devlet ya da vasal bir devlet olarak sürekli olarak yönetti. [2]

Bu hanedanın erken tarihinin önemli kitaplarından biri , Osmanlı tarihçisi Münejjim Bashi (Baş Astronomu) tarafından korunan anonim Tarikh Bab al-Abwab (” Darband Tarihi “), hanedanla ilgili son tarihi 468’dir. /1075. Bu önemli eserin İngilizceye çevirisi 1958’de oryantalist Vladimir Minorsky tarafından yayınlandı . [5] [6] Bu kitaptan Şirvan Şahlarının tarihinin Darband’daki Arap Haşimi ailesinin tarihiyle yakından ilişkili olduğunu biliyoruz ( Bab el-Ebvab) ve iki Arap aile arasındaki evlilikler, Yezidlerin genellikle ikinci kasabada çeşitli dönemler boyunca hüküm sürmelerinde yaygındı. [2]

VF Minorsky , “A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Century” adlı kitabında Şirvanşahların dört hanedanını birbirinden ayırıyor; ben. Shirvanshahs, ( Sasaniler 2, kuzey sınırın korunması için onları belirlenmiş Mazyadids , 3. Kasranids , 4. Derbent Evi . Ya da Derbent Hanedanı [7] [8]

Şirvanşah – Shirvanshah

Şirvanşahlar ( Farsça : شروانشاه ), aynı zamanda yazıldığından Şirvan Şah veya Sharwān Şah , hükümdarlarının başlık oldu Şirvan erken 16. yüzyıl ortasından 9. yüzyıldan itibaren. Başlık aynı ailedeki kaldığını Yazidids , orijinal olarak Arap fakat hızla Farsça’da hanedanı, daha sonra her ne kadar Şirvanşahların da Kasranids veya Kaqanids olarak bilinir. Şirvanşah, Şirvan’da (modern Azerbaycan Cumhuriyeti’ndebulunan)bir yerli devlet kurdu.

İçindekiler

1 Köken

2 Tarihçe

2.1 Şirvanşahların Yükselişi
2.2 Selçuklu kuralı
2.3 Gürcü kuralı
2.4 Moğol kuralı
2.5 Safevi kuralı

kökenler

Ayrıca bakınız: Şirvan § Ortaçağ tarihi ve etimoloji

‘Şirvanşah’ unvanının, İslam’ın Arap yarımadasında ortaya çıkışından önceki döneme ait olduğu görülmektedir . İbn Khordadbeh , Şirvanşah’tan, unvanını ilk Sasani imparatoru I. Ardeşir’den alan yerel yöneticilerden biri olarak bahseder . El-Baladhuri ayrıca, komşu Layzanşah ile birlikte bir Şirvanşah’a Araplar tarafından İran’ı fetihleri sırasında karşılaştıklarından ve Arap komutan Salman ibn Rab’ia el-Bahili’ye teslim edildiğinden bahseder .

Tarih

Şirvanşahların Yükselişi

8. yüzyılın sonlarından itibaren Şirvan, Abbasi halifesi Harun el-Rashid tarafından bölgenin valisi olarak atanan Yezid ibn Mazyad al-Shaybani’nin (ö. 801) Arap ailesinin üyelerinin yönetimi altındaydı . Onun soyundan gelen Yezidiler , Şirvan’ı 14. yüzyıla kadar bağımsız prensler olarak yönetecekti. Ezidiler köken olarak Şeyban kabilesinin Araplarıydı ve Abbasi ordusunun yüksek rütbeli generallerine ve valilerine aitti. Gelen kaos yuttu Abbasi Halifeliği Halifesi ölümünden sonra el-Mütevekkil 861 yılında, Yezid b torununun. Mazyad Şeybani, Haytham ibn Halid , bağımsızlığını ilan etti ve eski Şirvanşah unvanını aldı. Hanedan, Şirvan bölgesini Safeviler dönemine kadar ya bağımsız bir devlet ya da vasal bir devlet olarak sürekli olarak yönetti.

Bu hanedanın erken tarihinin önemli kitaplarından biri , Osmanlı tarihçisi Münejjim Bashi (Baş Gökbilimci) tarafından korunan anonim Tarikh Bab al-Abwab (” Darband Tarihi “), hanedanla ilgili son tarihi 468’dir. /1075. Bu önemli eserin İngilizce’ye çevirisi 1958’de oryantalist Vladimir Minorsky tarafından yayınlandı . Bu kitaptan Şirvan Şahlarının tarihinin Darband’daki (Bab el-Ebvab) Arap Haşimi ailesinin tarihi ile yakından bağlantılı olduğunu biliyoruz. İki Arap aile arasındaki evlilikler, Yezidlerin genellikle ikinci kasabada çeşitli dönemler boyunca hüküm sürmesi ile yaygındı.

VF Minorsky , “A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Century” adlı kitabında Şirvanşahların dört hanedanını birbirinden ayırıyor; ben. Shirvanshahs, ( Sasaniler kuzey sınırının korunması için onları belirlenmiş; 2. Mazyadids , 3. Kasranids ; 4. Derbent Evi ya Derbent hanedanı.

Anonim Hodud al-Alam (MS 982 dolayları) zamanında, başkentleri Yezidiye’den (daha sonra Şamahı ) Şirvan Şahları, Kur nehrinin kuzeyindeki komşu krallıkları bünyesine katmış ve böylece Layzan’ın ek unvanlarını almışlardı. Şah ve Horsan Şah. Aslen Arap olan bu ailenin ilerici Persleşmesini de görebiliriz . İslam Ansiklopedisine göre: Şah Yezid b. Ahmed (381-418/991-1028), Arap isimleri, büyük olasılıkla yerel ailelerle ve muhtemelen Şabaran’daki eski hükümdarların evlilik bağlarının bir yansıması olarak Manučihr, Ḳubādh, Farīdūn vb. , eski başkent ve Yezidiler artık Sasani kralları Bahrām Gūr veya Khusraw Anushirwan’a kadar uzanan bir nasab (soy) talep etmeye başladılar . Vladimir Minorsky’ye göre, bu Arap ailesinin İranlılaşmasının en olası açıklaması, Shabaran’ın eski hükümdarlarının ailesiyle evlilik bağı olabilir. Ayrıca şunları söylüyor: Bir Sasani soyağacının çekiciliği, Şeybani soyunun anımsanmasından daha güçlü olduğunu kanıtladı . İki aslanlı arma, Bahram’ın kral olarak tanınmak için iki aslanın arasından tacı talep etmesi gereken Shahnama’daki Behrām Gur hikayesinin bir hatırlatıcısı olabilir.

El-Mesudi göre, 917 yılında, Rus tüccarlar Hazar illerini ve saldırıya Şirvan’ı gelen Don Nehri 500 gemi ile. Ancak Şirvan hükümdarı Ali ibn Haysam’ın bir filosunun olmaması nedeniyle Rus tüccarlar bölgeyi yağmaladılar ve bunun sonucunda Şirvan hükümdarı tahttan indirildi.

Ahmed bin Muhammed devrinde, Şirvanşahlar devleti bağımlıydı müsafiriler bir süre ve yıkılmasından sonra tekrar bağımsız hale Sallarids .

Ahmed’in ölümünden sonra oğlu Muhammed on yıl (981-991) hüküm sürdü. İlk yıllarda Muhammed, Gabala şehrini kendi eyaletine dahil edebildi . 983 yılında kale duvarlarını yeniden inşa Şabran , daha sonra yakalanan Barda ve onun valisi olarak Musa atadı. Horasan , Tabasaran, Şeki ve Şirvanşahlar da ilhak edildi.

10. yüzyılın sonunda – 11. yüzyılın başında Derbent ile savaşa başladılar (bu rekabet yüzyıllarca sürdü) ve 1030’larda Rus ve Alans’ın baskınlarını püskürtmek zorunda kaldılar.

Mazyadid’in son hükümdarı Yezid ibn Ahmed’di ve 1027’den 1382’ye kadar Kesranidler hanedanı Şirvanşahları yönetmeye başladı. 1032 ve 1033 yıllarında Alanlar Şamahı topraklarına saldırmışlar ancak Şirvanşahların birliklerine yenilmişlerdir.

Selçuklu hükümdarlığı

11. yüzyılın ortalarında Selçuklu Türkleri , Orta Asya’dan Şirvan’ı işgal ederek ve siyasi hakimiyet iddia ederek Abbasi kontrolünü sona erdirdi . Kasranid hanedanı Selçuklu kabileleri Arran topraklarına geldiğinde 1066 yılına kadar bağımsız devlet yönettiği, Şirvanşahlar ben Fariburz iç bağımsızlığını koruyarak onlara bağımlılığı kabul etti. Selçuklular yanlarında Türk dilini ve Türk örf ve adetlerini getirmişlerdir. Selçuklular , 12. yüzyılın sonuna kadar Yakın Doğu’nun çoğunu içine alan geniş bir imparatorluğun ana yöneticileri oldular . Selçuklular döneminde, Selçuklu sultanlarının etkili veziri Nizam ül-Mülk , sayısız eğitim ve bürokratik reformun başlatılmasına yardımcı olmasıyla tanınır . Onun 1092’deki ölümü, bir zamanlar iyi organize olmuş Selçuklu devletinin gerilemesinin başlangıcı oldu ve 1153’te Sultan Ahmed Sancar’ın ölümünün ardından daha da kötüleşti .

11. yüzyıl sonu ve 12. yüzyıl başında Selçuklu devleti, Selçuklu hanedanının temsilcileri arasında yaşanan taht kavgaları sonucunda çöküş dönemine girmiştir. Bu durumdan yararlanarak Selçuklu devletine bağlı birçok vali, padişahların otoritesini kabul etmeyi reddetmiştir .

1080’lerde Fariburz, Selçuklu istilasına da maruz kalan komşularının zayıflamasından yararlanarak gücünü Arran’a kadar genişletti ve Gence’ye bir vali atadı.

gürcü kuralı

Ayrıca bakınız: Gürcü Şirvanı
IV . David’in hükümdarlığı altında Gürcistan Krallığı’nın genişlemesi .

12. yüzyılın başlarında Şirvan , topraklarına birkaç kez baskın düzenleyen, genişleyen Gürcü komşularının dikkatini çekti . Şirvanşahlar, Gürcistan ve Selçuklu devletleri arasında güç kayması konumundaydılar . 1112 yılında Gürcistan David IV kızını verdi Tamar Şirvanşahlar oğluna evlilik Afridun I , Kabûs bin Menuçehr III . Afridun dahil pek çok kale kaybetti Gebele için Gürcistan David IV Derbent savaşta öldürüldü Afridun I, ölümünden sonra 1117 ve 1120. yılında, Şirvan taht oğlu Manuchir III (1120-1160) geçti. Manuchir III, karısı Gürcü prenses Tamar’ın etkisi altındaydı ve Gürcü yanlısı yönelimi sürdürdü. Arasında kesin zafer sonrasında Didgori Savaşı Manuchir haraç ödemek için reddedilen il-denizliler . 40 bin tutarında haraç gelen mahrum dinar , Selçuklu Sultanı Mahmud yakalanan, 1123’te başında Şirvan yönelik Şamahı ve Manuçehr ihaneti rehin aykırı olarak Şah’ı aldı.

Haziran 1123’te IV.David, Sultan’a tekrar saldırdı ve yendi ve Şamahı, Bugurd, Gülistan, Şabran şehirlerini ve kalelerini ele geçirdi. Manuchehr, David’in 1125’te ölümü üzerine kendi gücünü geri kazandı ve kayınbiraderi Demetrius ile dostane ilişkilere başladı . Kocasının ölümünden sonra, Tamar kendini oğulları arasında bir güç mücadelesinin içinde buldu ve Kıpçak paralı askerlerinin yardımıyla Şirvan’ı Gürcistan ile birleştirme girişiminde kendisine katılan gençleri tercih etti . Manuçehr’in büyük oğlu I. Ahsitan , Azerbaycan’ın Eldiguzidlerinden destek almayı başardı , taht yarışmasını kazandı ve Tamar ile küçük kardeşini Gürcistan’a kaçmaya zorladı.

Ahsitan bağımsız bir politika yürüttü, Gürcülerle ve ayrıca Şemseddin İldeniz ve Jahan Pehlvan’ın huzurunda Eldiguzilerle yakın ilişkiler kurdu . 1173 yılında I. Ahsitan , Prens Demna’nın isyanını bastırarak kayınpederi III . George’un yardımına koştum . Ait Akhsitan saltanatı testere baskınları Rus yola çıkan 1174 yılında 73 gemi ile Volga ve nehir tehdit eden kıyılarında Kura ve Kıpçak yağmaladılar ordularını Derbent ve yakalanan Şabran aynı yıl. Ahsitan , Derbent kuşatmasında başarılı olduğunu kanıtlayan müttefiki Gürcistan’ı aradı . George III, şehri boyunduruk altına aldı ve Şah’a devretti ve bölgedeki Gürcü hakimiyetini güçlendirdi. Ayrıca Rus donanmasını da yendiler ve yaktılar.

Ahsitan, Eldigizoğulları’nın içişlerine müdahale etmeye çalışmış ve Kızıl Arslan’ın tahta çıkma arzusuna karşı çıkmış, ancak mağlup olmuştur. Buna cevaben Kızıl Arslan 1191’de Şirvan’ı işgal ederek Derbent’e ulaştı ve bütün Şirvan’ı kendi otoritesine tabi tuttu. Bir yıl sonra, 1192’de Şamahı korkunç bir depremle yıkıldı ve I. Ahsitan Şirvan’ın başkentini Bakü şehrine taşıdı . 1190’ların başlarında , Büyük Tamar yönetimindeki Gürcü hükümeti , Eldiguzilerin ve Şirvanşahların işlerine karışmaya, rakip yerel prenslere yardım etmeye ve Şirvan’ı vergiye tabi bir devlete indirmeye başladı. Eldiguzid Atabeyliği Ebu Bekir Gürcü avans kök çalıştı ancak David Soslan elinde bir yenilgi Shamkor Savaşı ve Gürcü yaptığı sermaye kaybetti protégé Ebu Bekir bir yıl sonra saltanatı devam edebildi rağmen 1195. yılında , Eldiguziler daha fazla Gürcü akınını ancak zar zor zapt edebildiler.

Moğol kuralı

Şirvan, 1235’teki Moğol istilasıyla büyük ölçüde harap oldu ve sonraki yüzyılda tam olarak toparlanamadı. 13. ve 14. yüzyıllarda Şirvan, daha güçlü Moğol ve Timur imparatorluklarının bir vasalıydı . Şirvanşah İbrahim ülkenin servetini yeniden canlandırdı ve kurnaz siyasetiyle Timurluların fethine direnmeyi başardı ve devletin haraç ödeyerek gitmesine izin verdi.

Safevi kuralı

Şirvanlı Şah Farrukh Yassar ile İranlı Şah İsmail arasındaki savaş

Şirvanşah hükümdarları aşağı yukarı Sünni idi . 1462’de Safevilerin lideri Şeyh Cüneyd , Haçmaz kasabası yakınlarında Şirvanişanlarla yapılan bir savaşta öldürüldü – Safevilerin asla unutamadığı bir olay. 1500-1’de, öldürülen atalarının intikamını almak niyetiyle, ilk Safevi kralı I. İsmail , Şirvan’ı işgal etti ve sayıca çok fazla olmasına rağmen, o sırada görevdeki Şirvanşah Farrukh Yassar’ın ve tüm ordusunun öldürüldüğü bir meydan savaşta görevdeki Şirvanşah Farrukh Yassar’ı yendi. . Daha sonra yağmalanan Bakü’ye doğru ilerledi ve Şirvanşahların türbesi mezardan çıkarılıp yakıldı. Bundan sonra Bakü nüfusunun çoğu zorla Şiiliğe dönüştürüldü.

Vasal Şirvan devleti, İsmail’in oğlu ve halefi I. Tahmasp’ın (1524-1576) ilk Safevi valisini atadığı ve burayı tam olarak işleyen bir Safevi vilayeti yaptığı 1538 yılına kadar birkaç yıl daha dayanmayı başardı .

farsça şiir

Şirvanşah hanedanı, Fars şiirinin himayesi ile tanınır. Mahkemelerine çıkan veya şiirlerini onlara ithaf eden ünlü şairler arasında Kağanî ve Nizami de vardır . Nizami , Abul-Muzaffar Celal ad-din Şirvanşah Akhsatan için Farsça şiir destanı Leylea ve Majnoon’da besteledi. Oğlunu da Şirvanşah’ın oğluyla birlikte okutmak için gönderdi. Khaghani’nin kendisi gençliğinde Hakiki şiirsel unvanını kullanmıştır . (Ayrıca Kağan tarafından Akbar olarak da bilinir) Fakhr reklam din Manuçehr Fereydoon Şirvanşahlar sarayında kendini ithaf sonra kalem adını seçti Khaghani ve ayrıca Akhsatan, Fakhr reklam-din Manuçehr Fereydoon oğlu için mahkeme şair olarak görev yaptı. Şirvanşahların yönetimi sırasında ortaya çıkan diğer şairler ve yazarlar arasında Felaki Şirvani, Aziz Şirvani, Cemal Halil Şirvani, Bahtiyar Şirvani ve Cemal Halil Şirvani tarafından derlenen bir antoloji olan Nozhat al-Majales kitabında adı geçen çok sayıda başka şair ve yazar vardır .

Mimari

Şirvanşahların Sarayı (ya Şirvanşah Sarayı) İç City’de yer alan mimari Şirvan-Abşeron kolunun büyük anıttır Bakü . Külliye, sarayın ana binası, Divanhane, mezar tonozları, şahın minareli camii, Seyid Yahya Bakuvi’nin türbesi, doğuda bir portal – Murad’ın kapısı, bir su deposu ve hamam kalıntılarını içermektedir. . Şirvanşahlar, birçok yabancı istilaya direnmek için tüm Şirvan’da birçok savunma kalesi inşa ettiler. Kız Kulesi (XII) ve Abşeron’daki birçok ortaçağ kalesi ile surlarla çevrili Bakü kentinden, Şirvan ve Şeki dağlarının her tarafındaki zaptedilemez kalelere kadar, ortaçağ askeri mimarisinin birçok harika örneği vardır. Şirvanşahlar Halilullah I ve Farrukh Yassar , Şirvan tarihinin en başarılı dönemine başkanlık ettiler . Karmaşık Mimari Şirvanşah Sarayı da hanedan ve bir mezar site oldu Bakü’de Halwatiyya Tasavvuf khaneqa , orta 15. yüzyılda bu iki yöneticilerin döneminde inşa edilmiştir.

Şirvanşah Evi

Portre veya Arması	İsim	İtibaren	A kadar	selefi ile ilişki
Heysem I	861	?	Halife Mütevekkil tarafından Şirvan valisi olarak atanmıştır.
Muhammed I	?	?	selefinin oğlu
Heysem II	?	913 civarında	selefinin oğlu
Ali ben	913	?	selefinin oğlu
Muhammed II Ayrıca Layzan Şahı	?	917	I. Haytham’ın yeğeni
Ebu Tahir Yezid de Layzan Şahı	917	948	selefinin oğlu
III. Muhammed’in Sikkesi	Muhammed III Ayrıca Layzan Şahı ve Tabarsaran Şah 917-948 yılında	948	956	selefinin oğlu
Ahmed I Ayrıca 948-956 yılında Layzan Şahı	956	981	selefinin oğlu
Muhammed IV Ayrıca 956-981 yılında Layzan Şahı	986	991	selefinin oğlu
Yezid III	991	1027	selefinin kardeşi
Manuçehr I	1027	1034	selefinin oğlu
Ali II	1034	1043	selefinin kardeşi
Kubad	1043	1049	selefinin kardeşi
Ali III Bukhtnassar	1049	1050	selefinin yeğeni
salar	1050	1063	selefinin amcası
Fariburz I	1063	1096	selefinin oğlu
Manuçehr II	1096	1106	selefinin oğlu
Afridun I’in yapıtları	Afridun Ben Şehit	1106	1120	selefinin kardeşi
Manuçehr III	1120	1160	selefinin oğlu
Afridun II	1160	1160	selefinin oğlu
Ahsitan I	1160	1197	selefinin kardeşi
Şahanşah	1197	1200	selefinin kardeşi
Fariburz II	1200	1204	selefinin yeğeni
Farrukhzad	1204	1204	selefinin amcası
Guştesb I	1204	1225	selefinin oğlu
Fariburz III	1225	1243	selefinin oğlu
Ahsitan II	1243	1260	selefinin oğlu
Farrukhzad II	1260	1282	selefinin oğlu
Ahsitan III	1282	1294	selefinin oğlu
Keykavus I	1294	1317	selefinin oğlu
Keykubat I	1317	1348	selefinin amcası
Kavus I	1348	1372	selefinin oğlu
Hushang ben	1372	1382	selefinin oğlu
İbrahim I	1382	1417	selefinin kuzeni
Halilullah I	1417	1465	selefinin oğlu
Farrukh Yassar I Sikkesi	Farrukh Yaşar I	1465	1500	selefinin oğlu
Behram	1501	1501	selefinin oğlu
Gazi Bey	1501	1501	selefinin kardeşi
Sultan Mahmud	1501	1502	selefinin oğlu
İbrahim II Şeyhşah	1502	1524	selefinin kardeşi
Halilullah II	1524	1535	selefinin oğlu
Farrukh Yaşar II	1535	1535	selefinin kardeşi
Şirvanlı Shahrukh	1535	1539	selefinin oğlu

Ayrıca bakınız

Azerbaycan Tarihi
Şamahı
Sünni Müslüman hanedanlarının listesi

Referanslar

Kaynaklar

Fisher, William Bayne; Avery, P.; Hambly, GR G; Melville, C. (1986). İran’ın Cambridge Tarihi . 6 . Cambridge: Cambridge Üniversitesi Yayınları . ISBN’si978-0521200943 .

Dış bağlantılar

İlgili Medya Şirvanşahlar Wikimedia Commons

Şirvanşahlıq XII-XIII əsrlərdə

Səlcuqlar dövründə Azərbaycanda dövlətçilik ənənələri tam aradan qalxmamış və Şirvanşahlıq yenidən dirçəlmişdi. Şirvanşah I Fəriburz (1063 -1096) Böyük Səlcuq Sultanına tabe olsa da, Azərbaycanın şimalında onun hakimiyyəti davam edirdi. Böyük Səlcuq Sultanı Məlikşahın hakimiyyətinin (1072-1092) sonlarında Fəriburz və onun oğulları II Mənuçöhr və I Afridun ölkəni artıq müstəqil idarə edirdilər. Şirvanşahlığın yüksəlişi və Azərbaycanın qalan hissəsinin Səlcuq əmirləri tərəfindən idarə olunduğu bir şəraitdə, XI əsrin sonu-XII əsrin əvvəllərində Qafqazda Baqratuni çarlığı xeyli güclənmişdi. Kartli-Abxaz-Qıpçaq birləşməsindən ibarət olan bu çarlıq xüsusilə XII yüzillikdə yüksəliş dövrü keçirirdi. Bu çarlığın başçısı IV David 1111-ci ildə qızı Tamaranı Şirvanşah I Afridunun oğlu Mənuçöhrə ərə verərək, bu qohumluqdan Səlcuqlara qarşı mübarizədə istifadə etmək istəyirdi. Səlcuqlara qarşı güclü müttəfiq qazanmaq məqsədilə digər qızını Bizans imperatorunun oğluna vermiş, özü isə Qıpçaq hökmdarının qızı ilə evlənmişdi. Türkləri bir-birinin əli ilə sıradan çıxarmaq kimi məkrli siyasət yeridən IV David şimaldan Gürcüstana 45 min qıpçaq ailəsi (225 min nəfər) köçürmüşdü. Onun qoşununun əsasını muzdla döyüşən qıpçaq türkləri təşkil edirdi. Qafqazdakı xristian qüvvələri Bizans imperiyasına, habelə Qərbi Avropa səlibçilərinə arxalanaraq yerli türk-müsəlman əhalisini öz doğma torpaqlarından sıxışdırıb çıxarmağa, xüsusilə Azərbaycan torpaqlarını ələ keçirməyə çalışırdılar. Ancaq Şirvanşahlar çox güclü olan Səlcuq imperiyası ilə münasibətləri pozmamağa çalışır və ehtiyatlı siyasət yeridirdilər. Şirvanşahların Səlcuqlara qarşı ittifaqa girmədiyini bəhanə edən IV David və oğlu Demetre 1117-ci və 1120-ci illərdə Şirvan torpaqlarına talançı yürüşlər təşkil etmişdilər. Qıpçaqların və Qərb səlibçilərinin hesabına 1121-ci ildə Tiflis yaxınlığında Didqori döyüşündə Səlcuq türklərinə qalib gələn IV David (maraqlıdır ki, bu döyüşdə cəmi 300 gürcü döyüşçüsü iştirak etmişdi və onların döyüş meydanından qaçmasına qıpçaqlar mane olmuşdular-Red.) 1122-ci ildə Tiflis müsəlman əmirliyini ləğv etdi. Beləliklə, müsəlman şəhəri olan Tiflis xristian gürcülərin əlinə keçdi.

Şirvanşah III Mənuçöhrün (1120-1160) Böyük Səlcuq imperatorluğu ilə münasibətləri pozması Azərbaycan üçün böyük təhlükə yaratdı. IV David Şirvanı ələ keçirmək üçün dağıdıcı yürüşlərə başladı və 1123-1124- cü illərdə Şamaxını, Gülüstan və Buğurd qalalarını ələ keçirdi. 1125-ci ildə IV Davidin ölümü ilə gürcü qarnizonları Şirvanı tərk etdilər. Bundan sonra III Mənuçöhr gürcülərlə münasibətləri qaydaya saldı, Şirvan özünün çiçəklənmə dövrünə qədəm qoydu və ölkədə geniş miqyaslı abadlıq işləri aparıldı. Bakının qala divarları inşa edildi. Kür çayı üzərində Bağılan bəndi yenidən quruldu və yeni şəhərlər salındı. Onun ölümündən sonra Şirvanda siyasi vəziyyət pisləşdi, arvadı gürcü Tamara taxt-taca yiyələnməyə və Şirvanı Gürcüstana tabe etməyə cəhd göstərsə də, Eldənizlərin köməyilə bu qəsdin qarşısı alındı və taxta 1160-cı ildə I Axsitan çıxdı.

I Axsitanın hakimiyyəti dövründə (1160-1196) Şirvan iqtisadi yüksəliş dövrü keçirirdi. Qonşu Gürcüstanla dinc münasibətlər hökm sürürdü. Bu dövrdə güclü təsirə malik İraq Səlcuq sultanlığı ilə münasibətlər normallaşdınimışdı. Dərbənd torpaqları da onun nəzarəti altında idi. I Axsitan sultana xərac verir və onun adını kəsdirdiyi pullarda zərb etdirirdi. 1175-ci ildə Şirvan-gürcü qoşunları tərəfindən rusların və qıpçaqların Şirvana dağıdıcı yürüşlərinin qarşısı uğurla alınmışdı.

1192-ci ildə Şamaxıda baş vermiş dəhşətli zəlzələ nəticəsində çoxlu əhali. Şirvanşah I Axsitanın arvadı, qızları və varisi olan oğlu həlak oldu. Şirvanşah öz iqamətgahım Bakı şəhərinə köçürdü. 1196-cı ildə I Axsitanın ölümündən sonra Şirvanı onun qardaşı və qardaşı oğullan (1196-1204) idarə etmişdilər. Bu dövrdə zərb olunan pulların üstündə rast gəlinən “Məlik-əl-Müəzzən”, “əl-Adil”, “Şirvanşah” titulları onların Şirvan taxtını müstəqil şəkildə idarə etdiyini göstərir.

Mənbə: AZƏRBAYCAN TARİXİ (ən qədim zamanlardan-XXI əsrin ilk onilliklərinədək), Ali məktəblər üçün dərslik, (yenilənmiş üçüncü nəşri), “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, BAKI-2016
Dərsliyin müəlliflər kollektivi: kafedra müdiri, dosent Mehman Qəhrəman oğlu Abdullayev, əməkdar elm xadimi, prof. Süleyman Sərdar oğlu Əliyarlı, prof. Sevda Yunis qızı Süleymanova, prof. Xaqani Məmməd oğlu Məmmədov, prof Zabil Həsrət oğlu Bayramov, dos. Tamilla Kərim qızı Babayeva, dos. Yunis Məsməli oğlu Nəsibov, dos. Bəymirzə Şabi oğlu Şabiyev, dos. Ərəstun Balaxan oğlu Mehdiyev, dos. Rəsul Sabir oğlu Hüseynli, dos. Kərəm Hətəm oğlu Məmmədov, t.ü.fd. Lalə Ağamirzə qızı Əliyeva, tü.fd. Rabil Habil oğlu Süleymanlı, baş müəllim Əminə Qasım qızı Şirinova, baş müəllim Nurlana Allahyar qızı Cavanşir, tü.fd. Ərşad Həsən oğlu Həsənov, t.ü.fd. Ülviyyə Əjdər qızı İbrahimova, t.ü.fd. Almas Sabir qızı Cavadova, t.ü.fd. Arzu Əşrəf qızı Məmmədova

Teqlər:
Şirvanşahlar
, Şirvanşahlıq