İsveç in Tarihi, Yönetim Şekli ve İklimi

Bugün İsveç hükümeti anayasal monarşi ile yönetilir ve resmi adı İsveç Krallığı’dır. Bir devlet liderinden (Kral XVI. Carl Gustaf) üretilmiş bir yürütme organına ve başbakan tarafından seçilmiş bir hükümet başkanına sahiptir. İsveç’te, üyeleri popüler oylarla seçilen, tek meclisli bir parlamentoya sahip yasama organı bulunmaktadır. Yargı organı Yüksek Mahkeme’den oluşmakta ve hakimleri başbakan tarafından atanmaktadır. İsveç, yerel yönetim için 21 eyalete bölünmüştür.

İsveç

Avropa Birliyinin üzvü olan İsveçin əhalisi 9.4 milyon nəfər, ərazisi isə 450 min 295 kvadratkilometrdir. Əhalisinin 86.4 faizini isveçlilər, 13.6 faizini isə gəlmələr təşkil edir.
Ölkədə müsəlmanların sayı durmadan artmaqdadır. Belə ki, 2009-cu ildə İsveçdə müsəlman əhalinin sayı 500 min nəfərə çatmışdır ki, bu da ümumi əhalinin 5%-nə bərabərdir. Müsəlman əhalinin ən sıx yaşadığı şəhərlər Stokholm və Malmödur.
İsveç dünyanın gözəl, iqtisadi və siyasi baxımdan ən inkişaf etmiş ölkələrindən biridir. Gözəl mənzərəli, gəzməli, görməli, insanı özünə heyran edən yerləri var. Qışda bu yerlərə yağan qar torpağın üzərinə salınan gümüşü xalçaları xatırladır. Təsadüfi deyil ki, İsveçə qışda səyahət edənlər onu gümüşü nağıllar ölkəsi adlandırırlar.
İsveç yaz və yay aylarında özünəməxsus gözəlliyə malikdir. Yamyaşıl dağlar, göz işlədikcə uzanan otlaqlar adama gəl-gəl deyir. Ona görə də nə qışından, nə də yaz və yayından, payızından doymaq mümkün deyil. Ölkə ərazisi Sibirlə eyni en dairəsində yerləşməsinə baxmayaraq, ilıq bir iqlimə malikdir. İsveçin cənubunda okean, mərkəzi hissələrində quru kontinental, şimalında isə subarktik iqlim mövcuddur.

İlıq iqlimisahillərinə isti qolfstrim axınları ilə əlaqədardır. Ölkənin şimalında yaz və yay boyunca günəş, demək olar ki, batmır. Qışda isə, əksinə, bu bölgələr üzərində günəş, ümumiyyətlə, görünmür. Ölkənin paytaxtı Stokholmda iyun ayında günün uzunluğu 18 saata çatır. Yayda orta illik temperatur 25 dərəcə hesab edilir. Qışı da digər şimal ölkələri ilə müqayisədə çox soyuq deyil. Bununla belə, bəzi illərdə ölkədə anormal istilər (1947-ci il, Malilla, 38 dərəcə) və anormal soyuqlar ( 1966-cı il, Vüoggatjalme,-52,6 dərəcə) da müşahidə olunub.

Tarixi
Skandinaviya adasında yerləşən bu ölkənin rəsmi adı İsveç Krallığıdır. İsveç Avropada müstəqillik ənənələrinə malik olan dövlətlərdən biri hesab edilir.
XVII əsrdə İsveç işğalçılıq siyasəti yeridərək yeni ərazilər ələ keçirib. Lakin sonradan XVIII və XIX əsrlərdə öz ərazilərinin çox hissəsini itirmiş, ölkənin şərq torpaqlarının, demək olar, hamısı Rusiya tərəfindən işğal olunmuşdur. İsveçin iştirak etdiyi sonuncu müharibə 1814-cü ildə baş verib, həmin tarixdən bəri bütün müharibələrdə neytral mövqe tutmaqdadır. Ölkə konstitusiyalı monarxiya üsulu ilə idarə olunur.
Onu da deyək ki, Avropa Birliyinin üzvü olan İsveçin əhalisi 9.4 milyon nəfər, ərazisi isə 450.295 kvadratkilometrdir. Əhalisinin 86.4 faizini isveçlilər, 13.6 faizini isə gəlmələr təşkil edir. Əhalisinin böyük hissəsi, 85%-i şəhərlərdə, 15 % isə kəndlərdə yaşayır. Qeyd edək ki, ölkədən kənarda çoxlu sayda isveçli yaşayır. Onların böyük hissəsi 1820-1930-cu illərdə Amerikaya köç edənlərdir. Hal-hazırda ABŞ-da 4.4 milyon, Kanadada isə 330.000 isveçli yaşayır. Rəsmi dil İsveç dilidir, həmçinin fin dili ikinci rəsmi dil kimi tanınıb.

Avropanın ən inkişaf etmiş ölkəsi
İsveçi Avropanın ən inkişaf etmiş ölkələrindən biri hesab edirlər. Belə ki, 9,4 milyon əhalisi olmasına baxmayaraq, İsveçdə ümumdaxili məhsulun həcmi təxminən Avropanın ən inkişaf etmiş ölkələrindəki qədərdir. Ölkədə ümumdaxli məhsulun həcmi 400 milyard dollara yaxındır. Nəticədə İsveç adambaşına düşən milli gəlirə görə Avropada öndə gedir.
İsveç dünyada ən yüksək həyat şəraitinə malik ölkələrdən biridir, işsizliyin səviyyəsi də xeyli ( 4-5 faiz) aşağıdır. Pul vahidi kimi əsasən krondan istifadə edirlər. Ölkə Avropa Birliyinin üzvü olmasına baxmayaraq, avronu qəbul etməyib və bu amil onun iqtisadi böhranı nisbətən yüngül keçirməsinə səbəb olub.

Onu da deyək ki, İsveç ixracyönümlü, kapitalizm ilə sosializmin qarışmasından ibarət, yaxşı təşkil olunmuş xarici və daxili kommunikasiyaları olan iqtisadiyyata malikdir. İqtisadiyyatının əsasını təşkil edən resurslar meşələr, hidroelektrik stansiyaları və dəmir filizidir. Əsas məhsulları maşınlar, tibbi ləvazimatlar, ağac məhsulları və telekommunikasiyalardır.

Təhsil pulsuzdur
İsveçdə əhali arasında təhsilin səviyyəsi kifayət qədər yüksəkdir Belə ki, əməkqabiliyyətli ölkə əhalisinin 4,5 milyon nəfərinin təxminən 1,8 milyonu ali təhsillidir. Bu da, öz növbəsində, İsveçin sürətli inkişafında önəmli rol oynamaqdadır.
İsveçdə istənilən inkişaf etmiş dövlətin həsəd apara biləcəyi təhsil sistemi mövcuddur. Belə ki, ölkədə 1-5 yaş arasındakı uşaqlar üçün pulsuz bağçalar fəaliyyət göstərir. 6-16 yaş arasındakı uşaq və gənclər isə məcburi orta təhsilə cəlb olunublar. Natamam orta təhsili başa vuranların isə 90 faizi orta məktəbi bitirməyə üstünlük verirlər. Burada təhsilin son pilləsi hesab edilən orta məktəblər İsveç dilində “gymnasium” adlandırılır. Buranı bitirənlər həm iş imkanı qazanır, həm də ali təhsil almaq hüququ əldə edirlər. İsveçdə çoxlu sayda universitet və kolleclər fəaliyyətdədir. Onlardan ən böyükləri Uppsala Universiteti, Göteborq Universiteti, Stokholm Universiteti, Lund Universiteti və Kral Texnologiya Universitetidir. Ali təhsil alan bütün tələbələr təhsil haqqından azaddırlar.

Onu da deyək ki, İsveçdə xristianlıq XI əsrdə qəbul edilib. Bundan sonra İsveçdə digər dinlərin fəaliyyətinə icazə verilməyib. 2009-cu il statistikasına görə, əhalisinin 71.3%-i xristianlığın Lüteran məzhəbinə məxsusdur.
Ölkədə müsəlmanların da sayı durmadan artır. Belə ki, 2009-cu ildə İsveçdə müsəlman əhalinin sayı 500.000 nəfərə çatmışdır ki, bu da ümumi əhalinin 5%-nə bərabərdir. Müsəlman əhalinin ən sıx yaşadığı şəhərlər Stokholm və Malmödur.
Bundan başqa, İsveçdə azsaylı buddist və hinduist diasporları mövcuddur.

Şəhərləri
Əsas şəhərləri paytaxt Stokholm, Malmö və Göteborqdur.
Stokholm Melaren gölünün şərq sahilində yerləşir. Əhalisinin sayı metropoliya ilə birlikdə 2 milyon nəfərdir. Kralın iqamətgahı, Beynəlxalq Arlanda Aeroportu, Hökumət binası və riksdaq-parlament bu şəhərdə yerləşir. 2008-ci ildə 1.1 milyon turistin ziyarət etdiyi Stokholm Skandinaviyada Kopenhagendən sonra 2-ci ən çox turist qəbul edən şəhərdir. Bəzən Stokholmu “Şimalın Venesiyası” da adlandırırlar.
Malmö İsveçin cənubunda yerləşən liman şəhəridir. Əhalisi 635 min nəfərdir. Malmö bu göstərici ilə ölkənin üçüncü böyük şəhəridir. Danimarkanın paytaxtı Kopenhagen ilə Malmö arasında 20 kilometr uzunluğu olan boğaz vardır. Malmö ölkə üçün siyasi və iqtisadi baxımdan böyük önəmə sahibdir. Şəhər əhalisinin 25 faizi müsəlmanlardan ibarətdir.
2001-ci ildə fəaliyyətə başlamış Orestud körpüsü isə bu şəhərlə Stokholm arasında olan məsafəni 10 dəqiqəyə qədər azaltmışdır. Körpü 5 milyard avroya başa gəlib.

Abidələr və muzeylər ölkəsi
İsveç abidələr, muzeylər və parklar ölkəsidir. Ölkədə 1140 qədim qala, orta əsrlərdə inşa edilən 1000 kilsə, 28 milli park var. Ərazisinin yarısı meşələrlə örtülüdür. Bu da turistlərin istirahəti və dincəlmələri üçün olduqca əlverişlidir. Burada turistlərin velosipedlə tarixi yerlərə və təbiətin qoynuna səyahət etmələri üçün 10 min kilometrlik asfalt yol var.

İsveçin turistlər üçün ən cəlbedici şəhərlərindən biri ölkənin ikinci böyük şəhəri olan Göteborqdur. Bu şəhər çoxlu sayda parkları, muzeyləri və teatrları ilə diqqəti cəlb edir. Şəhərin ana meydanı Götaplatsendir. Göteborqun muzeyləri və əsas teatrları bu meydandadır. Şəhərin muzeylərində onun tarixinə dair çoxlu sayda əşyalar saxlanılir. Bundan əlavə, Göteborqda 12 gəmidən ibarət üzən muzey də turistlərin ən sevimli yerlərindəndir. Tradgardsföreningens parkı, Londondakı Kristal sarayın oxşarı olaraq 1878-ci ildə inşa edilən Palmiye evi, çoxlu heykəllərlə göz oxşayan İncəsənət muzeyi də turistlərin ən çox ziyarət etdikləri yerlərdəndir. Şəhərin Haqa bölgəsi isə özünün rəsm qalereyaları ilə məşhurdur. Göteborqun bəzəyi isə gözəl Slottsskogsparkendir. Şəhərin Botanika bağında dünyanın müxtəlif ölkələrindən gətirilən 12 min növ bitki var. Liseber Lunaparkı isə İsveçin turistlərə gəl-gəl deyən gözəl əyləncə mərkəzidir.

Siqtuna və Uppsala şəhərləri də gəzməli, görməli tarixi məkanlardandır. 33 ada üzərində inşa edilən Karskrona şəhəri çoxlu sayda abidələrlə zəngindir və dünanın ən gözəl məkanlarındandır.

Qotland adası isə ən çox turist gedən yerdir. Buraya ildə 1 milyon turist gəlir. Çobanlar adası kimi tanınan Lapland adası da özünəməxsusluğu ilə seçilir. Buraya da hər il on minlərlə turist gəlir.

İsveç’in Tarihi, Yönetim Şekli ve İklimi

İsveç sosyal açıdan en gelişmiş Avrupa ülkeleri arasında yer alan, zengin bir bölge.

Yazının yazarı Yazar Ayberk Göktürk
Yazı tarihi 3 Temmuz 2019

İsveç, İskandinav Yarımadası’nda Kuzey Avrupa’da bulunan bir ülkedir. Norveç’e göre batıya, Finlandiya’ya göre doğuya sınırlanmıştır. Baltık Denizi ve Bothnia Körfezi boyunca uzanmaktadır. Başkenti ve en büyük şehri, ülkenin doğu sahilinde yer alan Stockholm’dür. İsveç’teki diğer büyük şehirler Göteborg ve Malmö’dür. Avrupa Birliği’nin üçüncü büyük ülkesidir, ancak büyük şehirler dışında çok düşük bir nüfus yoğunluğuna sahiptir. Aynı zamanda oldukça gelişmiş bir ekonomisi vardır ve doğal, yeşil çevresi ile bilinir.

İÇİNDEKİLER göster

İsveç Hakkında Bilgiler

Nüfus: 9,995 milyon (2017 tahmini)
Başkent: Stockholm
Komşu ülkeler: Finlandiya ve Norveç
Yüzölçümü: 450.000 km²
Kıyı şeridi: 3.218 km
En yüksek noktası: Kebnekaise, 2,111 m
En alçak noktası: Hammarsjon gölü (-2.4 m)

İsveç’in Tarihi

İsveç’in uzun tarihi ülkenin en güneyindeki tarih öncesi avcılık kampları ile başlar. 7. ve 8. yüzyıllarda ülke ticaretiyle tanınıyordu ancak 9. yüzyılda Vikingler bölgeye ve Avrupa’nın çoğuna baskın düzenledi. 1397’de Danimarka Kraliçesi Margaret İsveç, Finlandiya, Norveç ve Danimarka’yı içeren Kalmar Birliği’ni kurdu. Yine de 15. yüzyılda kültürel gerilimler İsveç ile Danimarka arasında bazı çatışmaların gelişmesine neden oldu ve 1523’te Kalmar Birliği dağıldı. İsveç’e bağımsızlığı verildi.

1. yüzyılda, İsveç ve Finlandiya (İsveç’in bir parçasıydı) Danimarka, Rusya ve Polonya’ya karşı savaştı ve birkaç savaş kazandı. Bunun ardından iki ülke Avrupa’da büyük güçler olarak bilindiler. Sonuç olarak 1658’de İsveç, bazıları Danimarka illerini ve bazıları etkileyici kıyı kasabalarını içeren birçok alanı kontrol etti. 1700 yılında Rusya, Sakson-Polonya ve Danimarka-Norveç o zamanın güçlü bir ülkesi olan İsveç’e saldırdı.

Napolyon savaşlarında İsveç, 1809’da Finlandiya’yı Rusya’ya bırakmak zorunda kaldı.

Bununla birlikte ülke 1813’te Napolyon Bonapart’a karşı savaş açtı ve kısa bir süre sonra İsveç ile Norveç Viyana Kongresi’nde ikili bir monarşiyle birleşti (bu birlik daha sonra 1905’te barışçıl bir şekilde çözüldü).

1800’lerin geri kalanı boyunca ülke, ekonomisini özel tarıma kaydırmaya başladı ve bunun sonucunda ekonomisi yara aldı ve 1850 ile 1890 arasında yaklaşık bir milyon İsveçli ABD’ye göç etti. Ülke I. Dünya Savaşı sırasında tarafsız kaldı ve çelik, bilye ve kibrit gibi ürünler üreterek ayakta kaldı. Savaştan sonra ekonomisi düzeldi ve ülke bugün sahip olduğu sosyal refah politikalarının temellerini kurdu. İsveç 1995 yılında Avrupa Birliği’ne katılmıştır.

İsveç Hükümeti

Bugün İsveç hükümeti anayasal monarşi ile yönetilir ve resmi adı İsveç Krallığı’dır. Bir devlet liderinden (Kral XVI. Carl Gustaf) üretilmiş bir yürütme organına ve başbakan tarafından seçilmiş bir hükümet başkanına sahiptir. İsveç’te, üyeleri popüler oylarla seçilen, tek meclisli bir parlamentoya sahip yasama organı bulunmaktadır. Yargı organı Yüksek Mahkeme’den oluşmakta ve hakimleri başbakan tarafından atanmaktadır. İsveç, yerel yönetim için 21 eyalete bölünmüştür.

İsveç Ekonomisi ve Toprak Kullanımı

İsveç şu anda, CIA World Factbook’a göre, “yüksek teknoloji kapitalizmi ve kapsamlı refah sistemi”nden oluşan karma, güçlü ve gelişmiş bir ekonomiye sahiptir. Bu nedenle, ülkenin yüksek bir yaşam standardı vardır. İsveç ekonomisi temel olarak hizmet ve sanayi sektörlerine odaklanmıştır ve başlıca sanayi ürünleri arasında demir ve çelik, duyarlı ekipman, odun hamuru ve kağıt ürünleri, işlenmiş gıdalar ve motorlu taşıtlar bulunmaktadır. Tarım İsveç ekonomisinde küçük bir rol oynamaktadır ancak ülke arpa, buğday, şeker pancarı, et ve süt üretmektedir.

İsveç Coğrafyası ve İklimi

İsveç, İskandinav Yarımadası’nda bulunan bir kuzey Avrupa ülkesidir. Topografyası çoğunlukla düz ya da hafif yükseltili ovalardan ibarettir, ancak Norveç yakınlarında batı bölgelerinde dağlar vardır. En yüksek noktası olan Kebnekaise (2,111 m) burada bulunuyor. İsveç’te, tümü Bothnia Körfezi’ne akan üç ana nehir vardır. Onlar Ume, Torne ve Angerman nehirleridir. Ayrıca, Batı Avrupa’nın en büyük gölü (ve Avrupa’nın üçüncü en büyük gölü) olan Vanern, ülkenin güneybatı kesiminde yer almaktadır.

İsveç’in iklimi bölgeye göre değişmekle birlikte, esas olarak güneyde ılıman, kuzeyde yarı arktiktir. Güneyde yazlar serin ve kısmen bulutlu, kışlar soğuk ve genellikle çok bulutlu geçer. Kuzey İsveç Kuzey Kutup Dairesi içinde olduğu için uzun ve çok soğuk bir kış geçirir. Buna ek olarak, kuzey enlemleri nedeniyle İsveç’in çoğu kış aylarında uzun süre karanlık kalır. Yaz aylarında ise güney ülkelerinden daha çok aydınlık görür.

İsveç’in başkenti Stockholm nispeten ılıman bir iklime sahip çünkü ülkenin güney kıyısına yakın bir yerde bulunuyor. Stockholm’de temmuzları sıcaklık en çok 22˚C ve ortalama en az -5˚C’dir.

İsveç haqqında maraqlı faktlar

İsveçin Nordic ölkəsi ilə bağlı ən maraqlı faktlar bu barədə fikirinizi aça bilər. Bu yazıdan İsveç həyat tərzinin necə dəyişdiyini, dünya İsveçə borclu və bu ölkəyə gələrkən nə axtaracağıq.

Dünya sivilizasiyasının inkişafına töhfə

Bu gün dünyanın bir çox quruluşu dayanıqlı və əlverişli materialdan – köpük betondan hazırlanır. O, 1924-cü ildə İsveçdəki icadını icad etdi. Sement kireç ve diğer katkı maddeleri ile birleştirildi, sonra alüminyum tozun etkisiyle havalandırılmış betona çevrildi.

Və idmançılar İsveç haqqında aşağıdakı maraqlı faktla təəccüblənə bilərlər: bədən tərbiyəsi simulyatorlarının tarixində ilk dəfə burada icad edilmişdir. Yeri gəlmişkən, idman avadanlıqlarının ilk böyük müştəriləri kral ailəsinin üzvü idi. Simulator partiyası 1857-ci ildə Romanovlara gedib.

Çox vaxt kiçik bir uşağı olan bir avtomobildə sürürsünüz? Yəqin ki, bir avtomobil oturacağınız var və keçən əsrin ortalarından etibarən İsveçlilər tərəfindən icad edilmişdir. Və hətta heç kim günümüzə təəccüblənməyən adi matçlar, Şotland Gustav Erik Paşa’nın beynidir. O, 1844-cü ildə onları icad etdi. İsveç həmçinin NMT 450 mobil standartları, məktəblərdə məcburi seks təhsili, dünyanın ən güclü ekoloji avtomobil Koenigsegg CCXR və vaxt idarəçiliyi, yəni vaxtın idarə edilməsi üçün evdədir.

İsveç zehniyyətinin xüsusiyyətləri

İsveç haqqında ən maraqlı bu ölkənin sakinlərinə xəbər verəcəksiniz. Başlanğıc üçün, İsveçlilər bütün təzahürlərində bir-biri ilə ünsiyyət qurmağı çox sevirlər. Küçədə evdə yeni bir sahib çıxdıqdan sonra qonşuları ziyarət etməyə tələsirlər. Amma “başlanğıc” ən çox zəriflik göstərməlidir, çünki İsveçlilər – insanlar toxunan və seçici olurlar. Qonaqlar üçün bir masa qoymaq olmaz, çünki onlar bunu anlaya bilmirlər.

Slavlar üçün bir müalicə qonaqlara hörmət və diqqət göstəricisidirsə, İsveçlilər öz yemlərini satın ala və evdə yeyə bilmədikləri kimi, onu fərqli şəkildə qəbul edə bilərlər. Amma “bufet” olduqca məqbuldur. Yeri gəlmişkən, bütün qonaqlara birdən-birə böyük kassalarda qulluq etmək müdrik bir qərardır, çünki sahibkarlar yemək xidmətində vaxt sərf etməməyə ehtiyac duymurlar və buna görə də maraqlı əlaqələr üçün boş vaxtlar. Bütün bunlarla birlikdə hər beşinci İsveçrə qış depressiyasına məruz qalır. Alimlər xəstəliyin irsi olduğunu bildirirlər.

Dünyanın ən qeyri-adi mehmanxanalarından biri olan dünyanın ən böyük Stokholm Kral Sarayı, hər il 42 gün ərzində üç milyon ABV Group CD-lərinin, palıd, sualtı və ən məşhur Ice Ice-lərinin illik satışı, Dünyanın ən böyük naviqasiya muzeyi, hostel-təyyarə, dünyanın ən dar şeridi – İsveç haqqında maraqlı məlumatlar yazmaq sonsuzdur!