Kiçik məktəb yaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri

Kiçik məktəb yaşı dövründə məktəbə daxil ol­maqla əlaqədar idrak prosesləri möhkəmlənir və in­kişaf edir. L.S.Vıqotskinin fikrincə bu proseslər kiçik məktəb yaşının sonunda “təbii” proseslərdən “mədəni” proseslərə çevrilmə­lidir, daha doğrusu nitqlə bağlı olaraq ixtiyari, vasitəli ali psixi funksiyalara çevrilməlidir. Buna uşağın həmin yaş döv­ründə məktəbdə və ailədə məşğul olduğu əsas fəa­liyyət növ­ləri: təlim, ünsiyyət, oyun və əmək fəaliy­yətləri imkan yaradır.
Məktəbə təzə gələn uşaqlarda qavrayış hələ repro­duktiv xarakter daşıyır. I-II sinif şagirdlərinin qavrayışları azfərqləndirici, səthi, nisbətən az məqsədəyönəlmiş olur. Bu dövrdə uşaqların qavrayışı kəskin emosionallığı ilə fərqlənir. I — II sinif şagirdləri cisim və hadisələrdə ən çox onlar üçün əhəmiyyətli olan cəhətləri qavramağa meylli olurlar. Ona görə də bu dövrdə uşaqların qavrayışı çox vaxt cisim və hadisələrin yalnız müəyyən əlamət və keyfiyyətlərini əks etdirir. Bu zaman xarici, bilavasitə nəzərə çarpan əlamətlərə görə qavramaya daha çox üstünlük verilir. Cisimlərin mahiyyətinin dərindən təhlili və dərk olunması uşaq üçün hələ çətindir. Ona görə də kiçik məktəb yaşının əvvəllərində şagirdlərin qavrayış prosesi qavranılan obyekti yalnız tanımaq və sonra onu adlandırmaqla məhdudlaşır.
Bu dövrdə şagirdlərin qavrayışı üçün xarakterik cəhətlərdən biri də oxşar obyektləri qavramalarındakı qeyri dəqiqlikdir. Məhz fərqləndirmənin lazımi səviyyədə olma­ması şagirdlərin oxşar cisim və hadisələrə eyni əhəmiyyət vermələrinə və onları eyni cür qavramalarına səbəb olur. Buna görə də bu dövrdə müəllimin müvafiq iş aparmasına böyük ehtiyac hiss olunur.
III-IV siniflərdə qavrayış produktiv xarakter daşı­maqla, təlim fəaliyyətinin təsiri altında daha məqsədə­yönəlmiş, ixtiyari olmağa başlayır. İxtiyari qavrayış olan müşahidə inkişaf edir. Müşahidənin təsiri altında qavrayış prosesi məqsədəmüvafiq, planlı və adekvat xarakter daşımağa başlayır.
Təcrübə göstərir ki, kiçik yaşlı məktəblilərdə təlim və tərbiyənin təsiri altında zaman və məkan qavrayışı inkişaf edir. Lakin bu zaman qavrayışın həmin növlərinin inkişafı bir sıra çətinliklərlə müşayət olunur. Kiçik məktəblilərin, xüsusilə I-II sinif şagirdlərinin zaman haqqında təsəvvürləri olduqca konkret xarakter daşıyır. Uşaqlar yalnız öz həyat­larında rast gəldikləri zaman münasibətlərini bilirlər. Onlar yalnız saatın, gündüzün, gecənin nə olduğunu bil­dikləri halda, sutkada neçə saat olduğunu, ayda, ildə neçə gün olduğunu dəqiq bilmirlər.
Təlim və tərbiyənin təsiri altında və ümumi inkişaf prosesində kiçik məktəblilərdə zaman və məkan qavrayış­­ının təkmilləşməsi baş verir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşaqlarda diqqətin inkişafında da özünəməxsus dəyişiklik baş verir. Psixoloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, kiçik məktəblilərin diqqəti ilk gündən seçici xarakter daşımağa başlayır, daha doğrusu, uşaqların diqqəti onlar üçün daha çox əhəmiyyətli olan cisim və hadisələrə yönəlir. Bu baxımdan birinci-ikinci sinif şagirdləri üçün müəllimin onların diqqətini yönəltdiyi sahə əhəmiyyətlilik kəsb edir.
Məktəb təcrübəsi göstərir ki, yeknəsək xarakterli işin yerinə yetirilməsi kiçik məktəblilərin yorğunluğuna, bu da öz növbəsində diqqətin yayınmasına gətirib çıxarır. Birinci-ikinci sinif şagirdlərinin diqqəti yüksək emosional təəs­sürata malik olmaları ilə bağlı olur. Ona görə də bu yaşda uşaqların diqqəti onlar üçün çox maraqsız, cansıxıcı görünən işlərdən asanlıqla yayınır. Ona görə də bu dövrdə şagird­­­lərin diqqətini əsas detallara nisbətən ikinci dərəcəli detallar daha çox cəlb edir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə qeyri ixtiyari diq­qət hələ nisbətən üstünlük təşkil etsə də ixtiyari diqqət əsaslı şəkildə inkişaf etməyə başlayır. Ki­çik məktəb yaşının sonunda — IV sinifdə diqqətin həcmi və davamlılığı, keçirilməsi və mərkəzləş­məsi demək olar ki, əsasən böyüklərdə olan səviyyəyə çatır. Diqqətin keçirilməsi bu dövrdə hətta orta hesabla böyüklərin diqqətlərinin keçirilməsindən yük­sək olur. Bu, orqanizmin cavanlığından və uşağın mərkəzi sinir sistemində proseslərin mütəhərrikli­yindən asılıdır.
Kiçik məktəblilər heç bir xüsusi çətinlik olmadan bir fəaliyyət növündən digərinə keçə bilir­lər. Lakin burada hələ də “uşaqlıq” əlamətləri qalır. Belə ki, uşaqların diqqətini ən çox onlara bilavasitə təsir edən və onlar üçün maraqlı olan cisim və hadisələr cəlb edir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə hafizə də öz inkişafını davam etdirir. Bu dövrdə mexaniki hafizə üstünlük təşkil edir. Bu dövrdə uşaqlar hər cür materialı asanlıqla əzbər öyrənə bilirlər, ona görə də əzbər öyrənməyə meylli olurlar. Bunun müəyyən əhəmiyyəti olsa da uşaqları quru əzbərçiliyə alışdırmaq olmaz. Şübhəsiz bəzi materialları, məsələn, vurma cədvəlini əzbərdən bilmək yaxşıdır. Lakin təcrübəli müəllim vurma cədvəlini əzbərdən öyrənməyi tapşırmazdan əvvəl cədvəlin strukturunu ətraflı izah edir, onun hansı prinsip üzrə tərtib olunduğunu uşaqlara başa salır. Öyrənmə bu şəkildə təşkil olunduqda əgər şagird, məsələn, yeddi dəfə səkkiz neçə etdiyini yaddan çıxarıbsa, özünü itirmir. O, yeddi dəfə yeddinin neçə etdiyini yada salır və buna yeddi əlavə edir.
Çox vaxt birinci-ikinci sinif şagirdləri materialı hərfən yadda saxlamağa çalışırlar. Bu, həmin yaşda şagirdlərin oxuduqlarını və eşitdiklərini öz sözləri ilə ifadə edə bilməmələri ilə izah oluna bilər. Burada nitqin lazımi səviyyədə inkişaf etməməsi və müəllimin şagirddən öyrən­­diyini dəqiq və tam yada salmağı tələb etməsi də rol oynaya bilər.
Təcrübə göstərir ki, kiçik məktəblilərdə, xüsusilə birinci-ikinci sinif şagirdlərində birinci siqnal sistemi üstün­­­lük təşkil etdiyinə görə əyani materialları daha yaxşı yadda saxlayırlar.
Kiçik məktəb yaşlı uşaqlarda məntiqi hafizə nisbə­­­tən zəif inkişaf etmiş olur. Birinci-ikinci sinif şagirdlərindən fərqli olaraq üçüncü-dördüncü sinif şagirdləri elə yadda saxlamağa çalışırlar ki, sonradan onu öz sözləri ilə danışa bilsinlər. Nəticədə onlarda müqayisə və ümumiləşdirməyə əsaslanan məntiqi hafizə inkişaf edir. Birinci sinifdən başlayaraq məktəbdə təlim prosesində uşaqlara xüsusi şə­kildə mnemik tərzlər öyrədildikdə məntiqi hafizənin məh­suldarlığı xeyli yüksəlir.
Məktəbə təzə gələn uşaqlar ən çox parlaq, emo­sional təəssürat yaradan materialı yaxşı yadda sax­lamağa daha çox meylli olurlar. Sonrakı siniflərdə, xüsusilə IV sinifdə bu hal əsasən aradan qalxmış olur.
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşağın həyat təc­rübəsi və biliyinin artması nəticəsində onda təxəy­yülün inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır. Bununla belə kiçik məktəb yaşının əvvəllərindən uşaqların təxəyyül surətləri hələ də az davamlı olub, qavrayışa əsaslanmaqda davam edir.
Bərpaedici təxəyyül kiçik yaşlı məktəblinin fəaliyyətində həlledici rol oynamağa başlayır, təlim materialını mənimsəməsini asanlaşdırır.
Ə.Əlizadənin tədqiqatları göstərmişdir ki, kiçik mək­təblilərin təxəyyülü, hər şeydən əvvəl, emosional xarakter daşıyır. Onda hisslərin, bədii əsərlərin təsiri altında daha parlaq təxəyyül surət­ləri yaranır. Kiçik məktəblinin təxəyyülü müəyyən əyani vasitəyə istinad etmədikdə, o, təsvir edilən ha­disəni aydın təsəvvür edə bilmir. Kiçik məktəblilər baharda baharı, qışda qışı təsvir edən mətnləri daha yaxşı mənimsəyir. Çünki bu zaman təxəyyül şa­girdin xarici aləmdən aldığı yeni, parlaq və canlı təəssüratdan daha səmərəli şəkildə istifadə edir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə təfəkkür də özü­nə­məxsus xüsusiyyətlərə malik olur. İlk dövrlər əya­ni-əməli təfəkkür özünü göstərsə də əyani-obrazlı təfəkkürə keçid baş verir, sözlü məntiqi təfəkkürün inkişafı üçün müvafiq şərait yaranır.
Kiçik məktəb yaşının əvvəllərində hələ də ümumiləşdirmə və müqayisə zamanı zahiri əlamət­lərə üstünlük verilir. Getdikcə mühüm əlamətlər üzrə ümumiləşdirmə və müqayisəyə meyl artır. Kiçik yaşlı məktəblilərdə mücərrədləşdirmənin persep­tual və konseptual səviyyəsi inkişaf edərək, onların idrak fəaliyyətində mühüm rol oynayır. (Ə.Qədirov).
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşaqlarda təfək­kürün keyfiyyətləri inkişaf edir. Ə.Bayramovun təd­qiqatları göstərmişdir ki, əlverişli şərait yara­dıldıqda, hətta I-II sinif şagirdləri idrak obyekt­lərinin mahiyyətini anlaya bilir, oradan müəyyən nəticə çıxarmağa, səhvləri, uyğunsuzluqları tapmağı, onları törədən səbəblər barədə müəyyən mülahizələr söyləməyə qabil olurlar. Bununla belə kiçik məktəb yaşlı uşaqların hamısı eyni dərəcədə müstəqil və tənqidi düşünə bilmirlər.
Bu sahədə şagirdlər arasında bir sıra fərdi fərqlər özünü göstərir. Professor Ə.Bayramovun tədqiqatları kiçik məktəbliləri təfəkkürün tənqidiliyinin inkişaf xüsusiyyət­lərinə görə aşağıdakı qruplara ayırmağa imkan vermişdir:
1) heç bir təhrik olmadan tənqidi düşünən şagirdlər. Bu cür şagirdlər heç bir təhrik olmadan, müstəqil şəkildə öz idrak obyektlərinə tənqidi yanaşır və buradakı qüsurları, uyğunsuzluqları görə bilirlər.
2) qismən təhriklə tənqidi düşünən şagirdlər. Bu cür şagirdə sadəcə olaraq idrak obyektində qüsur və ya çatışmazlıq olduğunu dedikdə onu asanlıqla müəyyənləşdirə və düzəldə bilir.
3) tam təhriklə tənqidi düşünən şagirdlər. Bu cür şagirdlər yalnız onlara nədə səhv etdiklərini bildirdikdə qüsurları müəyyənləşdirə və aradan qaldıra bilirlər.
4) heç cür təhriklə belə tənqidi düşünə bilməyən şa­girdlər. Bu cür şagirdlərdə təfəkkürün ümumi inkişafı aşağı səviyyədə olur.
Kiçik məktəb yaşı dövründə nitqin bütün isti­qa­mətləri üzrə inkişaf baş verməklə yanaşı məktəb­lilər ilk dəfə olaraq oxu vərdişlərinə və yazılı nitqə yiyələnməyə baş­layırlar. Şagirdlərin düzgün yazı vərdişlərinə yiyələnmələrinin əsası məhz bu dövrdən başlanır. Psixoloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, kiçik mək­təblilər düzgün yazı vərdişlərinə yiyələnərkən bəzən ilk dövrlər yalnız təsadüfi, zahiri formal əlamətə görə ümumiləşdirmə aparmağa meyl göstərir­lər ki, bu da generalizasiya hadisəsi ilə nəticə­lənir. Təlim prosesində müqayisəli işə geniş yer verilməsi bu kimi halların aradan qaldırılmasına imkan verir (M.Ə.Həm­­zə­­yev).
Şagirdlər qrammatik və orfoqrafik qaydalara yiyələn­dikdə onlarda həm şifahi, həm də yazılı nitq inkişaf edib zənginləşir.

Metodiki Tövsiyə

Biz Hər zaman sizinləyik! Sualınız var? Dərsi qurmaqda çətinlik çəkirsiniz? İmkan tapıb kurslara gedə bilməmisiniz? İmtahana hazırlaşmaq üçün metodiki vəsaitlərə ehiyacınız var? Narahat olmağa dəyməz! Sullarınızla müraciət edə, bloqumuzdan yararlanaraq, çətinliklərinizi qismən aradan qaldıra bilərsiniz.

• Əsas Səhifə
• Bloqdan Istifadə Qaydası
• Əlaqə

DİQQƏT! DİQQƏT! Hörmətli İstifadəçilər!MÜƏLLİF HÜQUQLARI QORUNUR!Bloq yazarının İCAZƏSİ olmadan, bloqdakı materiallar elektron və ya kağız üzərində ÇOXALDILA BİLMƏZ! Həmçinin bloqdakı materiallardan KOMMERSİYA məqsədi ilə istifadə edilə BİLMƏZ!Materialların şəkillərinin çəkilərək paylaşılması QADAĞANDIR!

5 Kasım 2015 Perşembe

Kiçik məktəb yaşının başlanğıcı və sonu ilə əlaqədar özünü göstərən psixoloji dəyişiklik.

Paylaşıldı 08:05 by Leyla Bayramova
Kiçik məktəblilər

Kiçik məktəb yaşının başlanğıcı və sonu ilə əlaqədar özünü göstərən psixoloji dəyişiklik. Kiçik məktəb yaşı 6-10 yaşı əhatə edir. Bu dövrün başlıca xüsusiyyətləri-uşağın məktəbli olması, əsas fəaliyyətini təlim fəaliyyəti təşkil etməsindən ibarətdir. Bu dövrdə inkişafetdirici oyunlar təlimdən sonra ikinci yeri tutur. Bu dövr bir növ keçid dövrü olub, məktəbəqədər dövrün xüsusiyyətləri ilə məktəblinin xüsusiyyətlərini birləşdirir. Şəxsiyyətin bir çox psixi xüsusiyyətlərinin əsası məhz bu dövrdə qoyulur. Məktəbə təzəcə daxil olduğu vaxt rastlaşdığı çətin­liklər kiçik məktəb yaşının sonunda aradan qalx­mış olur, təlim fəaliyyəti oyundan tamamilə fərqli xüsusiyyətlərini əldə edir.
Məktəbə təzəcə daxil olan uşaq bir sıra prob­lemlərlə qarşılaşır. O, artıq şagirddir. Buna görə də şagirdlər üçün nəzərdə tutulan qaydalara əməl etməli, həmişə eyni vaxtda zənglə sinfə girib si­nifdən çıxmalı, bütün dərs ərzində sakit oturmalı, sinifdən çıxmaq və ora daxil olmaq üçün müəllimdən icazə almalı, onun bütün tələb və göstərişlərini yerinə yetirməli olur. Bunlarla yanaşı olaraq uşağın ünsiyyət sahəsi genişlənir, tamamilə yeni adamlarla: müəllimlər və həmyaşıd­ları ilə rastlaşır, onlarla birgə fəaliyyət zamanı ünsiyyətə girməli olur. Müəllim onun yeni nüfuz sahəsinə çevrilir. Tədricən sinif kollektivində qarşılıqlı münasibətlər formalaşır. Bütün bunlara uşaqlar asan­lıqla alışa bilmirlər. Burada uşağın məktəbə psi­xoloji hazırlığından çox şey asılı olur.
Uşağın həyat tərzi və münasibətlərindəki dəyişikliyin zəruriliyi. Məktəb təcrübəsi göstərir ki, məktəbə yeni daxil olmuş uşaq öz həyat tərzində, gün rejimində, onu əhatə edənlərlə münasibətində dəyişiklik etmədən məktəb həyatına uyğunlaşa bil­mir. Ona görə də məktəb həyatı uşaq üçün cansıxıcı olur, bu vəziyyətdən çıxmaqda çətinlik çəkir. Bu cür çətinliklərin aradan qaldırılması və uşağın öz həyat tərzi və münasibətlərində dəyişiklik etməsi işində müəllimlərin üzərinə ciddi vəzifələr dü­şür. Müəllimin qayğıkeş yanaşması bu prosesin asanlıqla keçməsinə səbəb olur.
Məktəbə təzəcə gələn uşaqların qarşılaşdıq­ları çətinliklərdən biri də ondan ibarətdir ki, ilk dəfə olaraq məktəbdə həyata keçirməli olduqları dərinləşmiş məhsuldar əqli iş onlardan hövsələ, emosiyalarını saxlaya bilmək, təbii hərəki fəallı­ğı tənzim etməyi, diqqətini tədris məsələləri üzərin­də cəmləşdirməyi və saxlaya bilməyi tələb edir. Lakin kiçik məktəblilərin heç də hamısı bunlara əməl edə bilmirlər. Onlardan çoxu asanlıqla və tez yorulurlar.
Xüsusilə birinci sinfə qəbul olunmuş uşaq­lar öz davranışlarını tənzim etməkdə çətinlik çə­kirlər. Birinci sinif şagirdlərinin çoxunda uzun müddət özünü eyni vəziyyətdə saxlamaq, özünü idarə etmək üçün iradi güc çatmır.
Məktəbdə məşğələ zamanı müəllim uşaqlara suallar verir, onları fikirləşməyə məcbur edir. Eyni iş ailədə də təkrar olunur. Valideyn uşaqdan ev tapşırıqlarını yerinə yetirməyi tələb edir. Bu cür gərgin əqli iş uşaqları asanlıqla yorur. Psixo­loqlar bunun səbəbini uşağın məhz əqli işdən yorul­ması ilə deyil, fiziki özünütənzimi həyata keçirə bilməmələri ilə izah edirlər.

Kiçik yaşlı məktəblilərdə idrak proseslərinin inkişafı

Kiçik məktəb yaşı dövründə məktəbə daxil ol­maqla əlaqədar idrak prosesləri möhkəmlənir və in­kişaf edir. L.S.Vıqotskinin fikrincə bu proseslər kiçik məktəb yaşının sonunda “təbii” proseslərdən “mədəni” proseslərə çevrilmə­lidir, daha doğrusu nitqlə bağlı olaraq ixtiyari, vasitəli ali psixi funksiyalara çevrilməlidir. Buna uşağın həmin yaş döv­ründə məktəbdə və ailədə məşğul olduğu əsas fəa­liyyət növ­ləri: təlim, ünsiyyət, oyun və əmək fəaliy­yətləri imkan yaradır.
Məktəbə təzə gələn uşaqlarda qavrayış hələ repro­duktiv xarakter daşıyır. I-II sinif şagirdlərinin qavrayışları azfərqləndirici, səthi, nisbətən az məqsədəyönəlmiş olur. Bu dövrdə uşaqların qavrayışı kəskin emosionallığı ilə fərqlənir. I — II sinif şagirdləri cisim və hadisələrdə ən çox onlar üçün əhəmiyyətli olan cəhətləri qavramağa meylli olurlar. Ona görə də bu dövrdə uşaqların qavrayışı çox vaxt cisim və hadisələrin yalnız müəyyən əlamət və keyfiyyətlərini əks etdirir. Bu zaman xarici, bilavasitə nəzərə çarpan əlamətlərə görə qavramaya daha çox üstünlük verilir. Cisimlərin mahiyyətinin dərindən təhlili və dərk olunması uşaq üçün hələ çətindir. Ona görə də kiçik məktəb yaşının əvvəllərində şagirdlərin qavrayış prosesi qavranılan obyekti yalnız tanımaq və sonra onu adlandırmaqla məhdudlaşır.
Bu dövrdə şagirdlərin qavrayışı üçün xarakterik cəhətlərdən biri də oxşar obyektləri qavramalarındakı qeyri dəqiqlikdir. Məhz fərqləndirmənin lazımi səviyyədə olma­ması şagirdlərin oxşar cisim və hadisələrə eyni əhəmiyyət vermələrinə və onları eyni cür qavramalarına səbəb olur. Buna görə də bu dövrdə müəllimin müvafiq iş aparmasına böyük ehtiyac hiss olunur.
III-IV siniflərdə qavrayış produktiv xarakter daşı­maqla, təlim fəaliyyətinin təsiri altında daha məqsədə­yönəlmiş, ixtiyari olmağa başlayır. İxtiyari qavrayış olan müşahidə inkişaf edir. Müşahidənin təsiri altında qavrayış prosesi məqsədəmüvafiq, planlı və adekvat xarakter daşımağa başlayır.
Təcrübə göstərir ki, kiçik yaşlı məktəblilərdə təlim və tərbiyənin təsiri altında zaman və məkan qavrayışı inkişaf edir. Lakin bu zaman qavrayışın həmin növlərinin inkişafı bir sıra çətinliklərlə müşayət olunur. Kiçik məktəblilərin, xüsusilə I-II sinif şagirdlərinin zaman haqqında təsəvvürləri olduqca konkret xarakter daşıyır. Uşaqlar yalnız öz həyat­larında rast gəldikləri zaman münasibətlərini bilirlər. Onlar yalnız saatın, gündüzün, gecənin nə olduğunu bil­dikləri halda, sutkada neçə saat olduğunu, ayda, ildə neçə gün olduğunu dəqiq bilmirlər.
Təlim və tərbiyənin təsiri altında və ümumi inkişaf prosesində kiçik məktəblilərdə zaman və məkan qavrayış­­ının təkmilləşməsi baş verir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşaqlarda diqqətin inkişafında da özünəməxsus dəyişiklik baş verir. Psixoloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, kiçik məktəblilərin diqqəti ilk gündən seçici xarakter daşımağa başlayır, daha doğrusu, uşaqların diqqəti onlar üçün daha çox əhəmiyyətli olan cisim və hadisələrə yönəlir. Bu baxımdan birinci-ikinci sinif şagirdləri üçün müəllimin onların diqqətini yönəltdiyi sahə əhəmiyyətlilik kəsb edir.
Məktəb təcrübəsi göstərir ki, yeknəsək xarakterli işin yerinə yetirilməsi kiçik məktəblilərin yorğunluğuna, bu da öz növbəsində diqqətin yayınmasına gətirib çıxarır. Birinci-ikinci sinif şagirdlərinin diqqəti yüksək emosional təəs­sürata malik olmaları ilə bağlı olur. Ona görə də bu yaşda uşaqların diqqəti onlar üçün çox maraqsız, cansıxıcı görünən işlərdən asanlıqla yayınır. Ona görə də bu dövrdə şagird­­­lərin diqqətini əsas detallara nisbətən ikinci dərəcəli detallar daha çox cəlb edir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə qeyri ixtiyari diq­qət hələ nisbətən üstünlük təşkil etsə də ixtiyari diqqət əsaslı şəkildə inkişaf etməyə başlayır. Ki­çik məktəb yaşının sonunda — IV sinifdə diqqətin həcmi və davamlılığı, keçirilməsi və mərkəzləş­məsi demək olar ki, əsasən böyüklərdə olan səviyyəyə çatır. Diqqətin keçirilməsi bu dövrdə hətta orta hesabla böyüklərin diqqətlərinin keçirilməsindən yük­sək olur. Bu, orqanizmin cavanlığından və uşağın mərkəzi sinir sistemində proseslərin mütəhərrikli­yindən asılıdır.
Kiçik məktəblilər heç bir xüsusi çətinlik olmadan bir fəaliyyət növündən digərinə keçə bilir­lər. Lakin burada hələ də “uşaqlıq” əlamətləri qalır. Belə ki, uşaqların diqqətini ən çox onlara bilavasitə təsir edən və onlar üçün maraqlı olan cisim və hadisələr cəlb edir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə hafizə də öz inkişafını davam etdirir. Bu dövrdə mexaniki hafizə üstünlük təşkil edir. Bu dövrdə uşaqlar hər cür materialı asanlıqla əzbər öyrənə bilirlər, ona görə də əzbər öyrənməyə meylli olurlar. Bunun müəyyən əhəmiyyəti olsa da uşaqları quru əzbərçiliyə alışdırmaq olmaz. Şübhəsiz bəzi materialları, məsələn, vurma cədvəlini əzbərdən bilmək yaxşıdır. Lakin təcrübəli müəllim vurma cədvəlini əzbərdən öyrənməyi tapşırmazdan əvvəl cədvəlin strukturunu ətraflı izah edir, onun hansı prinsip üzrə tərtib olunduğunu uşaqlara başa salır. Öyrənmə bu şəkildə təşkil olunduqda əgər şagird, məsələn, yeddi dəfə səkkiz neçə etdiyini yaddan çıxarıbsa, özünü itirmir. O, yeddi dəfə yeddinin neçə etdiyini yada salır və buna yeddi əlavə edir.
Çox vaxt birinci-ikinci sinif şagirdləri materialı hərfən yadda saxlamağa çalışırlar. Bu, həmin yaşda şagirdlərin oxuduqlarını və eşitdiklərini öz sözləri ilə ifadə edə bilməmələri ilə izah oluna bilər. Burada nitqin lazımi səviyyədə inkişaf etməməsi və müəllimin şagirddən öyrən­­diyini dəqiq və tam yada salmağı tələb etməsi də rol oynaya bilər.
Təcrübə göstərir ki, kiçik məktəblilərdə, xüsusilə birinci-ikinci sinif şagirdlərində birinci siqnal sistemi üstün­­­lük təşkil etdiyinə görə əyani materialları daha yaxşı yadda saxlayırlar.
Kiçik məktəb yaşlı uşaqlarda məntiqi hafizə nisbə­­­tən zəif inkişaf etmiş olur. Birinci-ikinci sinif şagirdlərindən fərqli olaraq üçüncü-dördüncü sinif şagirdləri elə yadda saxlamağa çalışırlar ki, sonradan onu öz sözləri ilə danışa bilsinlər. Nəticədə onlarda müqayisə və ümumiləşdirməyə əsaslanan məntiqi hafizə inkişaf edir. Birinci sinifdən başlayaraq məktəbdə təlim prosesində uşaqlara xüsusi şə­kildə mnemik tərzlər öyrədildikdə məntiqi hafizənin məh­suldarlığı xeyli yüksəlir.
Məktəbə təzə gələn uşaqlar ən çox parlaq, emo­sional təəssürat yaradan materialı yaxşı yadda sax­lamağa daha çox meylli olurlar. Sonrakı siniflərdə, xüsusilə IV sinifdə bu hal əsasən aradan qalxmış olur.
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşağın həyat təc­rübəsi və biliyinin artması nəticəsində onda təxəy­yülün inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır. Bununla belə kiçik məktəb yaşının əvvəllərindən uşaqların təxəyyül surətləri hələ də az davamlı olub, qavrayışa əsaslanmaqda davam edir.
Bərpaedici təxəyyül kiçik yaşlı məktəblinin fəaliyyətində həlledici rol oynamağa başlayır, təlim materialını mənimsəməsini asanlaşdırır.
Ə.Əlizadənin tədqiqatları göstərmişdir ki, kiçik mək­təblilərin təxəyyülü, hər şeydən əvvəl, emosional xarakter daşıyır. Onda hisslərin, bədii əsərlərin təsiri altında daha parlaq təxəyyül surət­ləri yaranır. Kiçik məktəblinin təxəyyülü müəyyən əyani vasitəyə istinad etmədikdə, o, təsvir edilən ha­disəni aydın təsəvvür edə bilmir. Kiçik məktəblilər baharda baharı, qışda qışı təsvir edən mətnləri daha yaxşı mənimsəyir. Çünki bu zaman təxəyyül şa­girdin xarici aləmdən aldığı yeni, parlaq və canlı təəssüratdan daha səmərəli şəkildə istifadə edir.
Kiçik məktəb yaşı dövründə təfəkkür də özü­nə­məxsus xüsusiyyətlərə malik olur. İlk dövrlər əya­ni-əməli təfəkkür özünü göstərsə də əyani-obrazlı təfəkkürə keçid baş verir, sözlü məntiqi təfəkkürün inkişafı üçün müvafiq şərait yaranır.
Kiçik məktəb yaşının əvvəllərində hələ də ümumiləşdirmə və müqayisə zamanı zahiri əlamət­lərə üstünlük verilir. Getdikcə mühüm əlamətlər üzrə ümumiləşdirmə və müqayisəyə meyl artır. Kiçik yaşlı məktəblilərdə mücərrədləşdirmənin persep­tual və konseptual səviyyəsi inkişaf edərək, onların idrak fəaliyyətində mühüm rol oynayır. (Ə.Qədirov).
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşaqlarda təfək­kürün keyfiyyətləri inkişaf edir. Ə.Bayramovun təd­qiqatları göstərmişdir ki, əlverişli şərait yara­dıldıqda, hətta I-II sinif şagirdləri idrak obyekt­lərinin mahiyyətini anlaya bilir, oradan müəyyən nəticə çıxarmağa, səhvləri, uyğunsuzluqları tapmağı, onları törədən səbəblər barədə müəyyən mülahizələr söyləməyə qabil olurlar. Bununla belə kiçik məktəb yaşlı uşaqların hamısı eyni dərəcədə müstəqil və tənqidi düşünə bilmirlər.
Bu sahədə şagirdlər arasında bir sıra fərdi fərqlər özünü göstərir. Professor Ə.Bayramovun tədqiqatları kiçik məktəbliləri təfəkkürün tənqidiliyinin inkişaf xüsusiyyət­lərinə görə aşağıdakı qruplara ayırmağa imkan vermişdir:
1) heç bir təhrik olmadan tənqidi düşünən şagirdlər. Bu cür şagirdlər heç bir təhrik olmadan, müstəqil şəkildə öz idrak obyektlərinə tənqidi yanaşır və buradakı qüsurları, uyğunsuzluqları görə bilirlər.
2) qismən təhriklə tənqidi düşünən şagirdlər. Bu cür şagirdə sadəcə olaraq idrak obyektində qüsur və ya çatışmazlıq olduğunu dedikdə onu asanlıqla müəyyənləşdirə və düzəldə bilir.
3) tam təhriklə tənqidi düşünən şagirdlər. Bu cür şagirdlər yalnız onlara nədə səhv etdiklərini bildirdikdə qüsurları müəyyənləşdirə və aradan qaldıra bilirlər.
4) heç cür təhriklə belə tənqidi düşünə bilməyən şa­girdlər. Bu cür şagirdlərdə təfəkkürün ümumi inkişafı aşağı səviyyədə olur.
Kiçik məktəb yaşı dövründə nitqin bütün isti­qa­mətləri üzrə inkişaf baş verməklə yanaşı məktəb­lilər ilk dəfə olaraq oxu vərdişlərinə və yazılı nitqə yiyələnməyə baş­layırlar. Şagirdlərin düzgün yazı vərdişlərinə yiyələnmələrinin əsası məhz bu dövrdən başlanır. Psixoloji tədqiqatlar göstərmişdir ki, kiçik mək­təblilər düzgün yazı vərdişlərinə yiyələnərkən bəzən ilk dövrlər yalnız təsadüfi, zahiri formal əlamətə görə ümumiləşdirmə aparmağa meyl göstərir­lər ki, bu da generalizasiya hadisəsi ilə nəticə­lənir. Təlim prosesində müqayisəli işə geniş yer verilməsi bu kimi halların aradan qaldırılmasına imkan verir (M.Ə.Həm­­zə­­yev).
Şagirdlər qrammatik və orfoqrafik qaydalara yiyələn­dikdə onlarda həm şifahi, həm də yazılı nitq inkişaf edib zənginləşir.

Kiçik məktəblilərdə hisslərin, iradə və xarakterin inkişafı

Məktəbə daxil olmaqla əlaqədar uşaqda bir sıra yeni, mürəkkəb və ziddiyyətli hisslər özünü gös­tərməyə başlayır. Bu hisslər uşağın yeni vəziyyəti ilə bağlı olur. Məktəbə yenicə gəlmiş uşaqlar bir sıra hissi hallar, təəssüratlar keçirirlər: onlar fəxr edirlər ki, artıq məktəblidirlər, “böyük” ol­muşlar. Eyni zamanda məktəbə təzə gələn uşaqlar bəzi həyəcanlı anlar da keçirməyə başlayırlar: “Görəsən məktəbdə necə olacaq? Tapşırıqları yerinə yetirə biləcəkmi? Yoldaşları, müəllim necə olacaq? və s.
Bütün bunlarla yanaşı olaraq mühitin, təlim və tərbiyənin təsiri altında uşaqlarda bir sıra müsbət hisslər yaranmağa başlayır. Təlimdə qazan­dığı ilk müvəffəqiyyət uşa­ğı sevindirir.
Kiçik məktəb yaşlı uşaqlarda hisslər az davamlı və keçici olur. Onların hissləri asanlıqla bir-birini əvəz edir. Bu dövrdə uşaqlar öz hisslə­rini gizlətməkdə çətinlik çəkirlər.
Kiçik məktəb yaşının sonuna doğru uşaqların hissləri nisbətən davamlı xarakter daşımağa başlayır.
Bu dövrdə uşaqlarda zehni, əxlaqi və estetik hisslər də özünəməxsus şəkildə inkişaf edir. Uşaq­da hər şeyi bilməyə, öyrənməyə həvəs, təlim zamanı rast gəldiyi çətinliyi aradan qaldırmağa inam, şüb­hə, işi icra edərkən özündən razı qalmaq, öz “kəşf­ləri” ilə fəxr etmək və s. kimi hallar baş verir. Bu dövrdə vətənə məhəbbət, böyüklərə hörmət, yoldaşlıq, insanlara qayğı və s. kimi əxlaqi hisslərin əsası qo­yulur. Ümumiyyətlə kiçik məktəblilərdə əxlaqi hiss­lər biliklərə, tədricən əxlaqi anlayışlara yiyələn­məklə əlaqədar inkişaf edir. Kiçik məktəb yaşı döv­ründə estetik hisslərin inkişafı, estetik zövqün tərbiyəsi üçün də səmərəli şərait yaranır.
Kiçik məktəb yaşı dövründə uşaqlarda iradə­nin inkişafı üçün də geniş imkan yaranır. Bu dövr­də uşaq öz hərəkətlərini, fikir və arzularını qaydalara tabe etməli olur. Bu prosesdə maneələri aradan qaldırır. I-III sinif şagirdlərində iradi cəhd göstərmək bacarığı hissediləcək dərəcədə ar­tır. İxtiyari, iradi fəaliyyət inkişaf etməyə baş­layır. Uşağı iradi cəhdə yönəldən motivlər kəskin şəkildə dəyişir. 9-10 yaşlı uşaqlar nəyə qadir ol­duqlarını öz həmyaşıdlarına göstərmək istəyirlər. Bu dövrdə hisslərin və iradənin inkişafı uşaqda xarakterin inkişafına da əsaslı təsir göstərir. Kiçik məktəblilərdə təlim və tərbiyənin təsiri altında xarakterin intizamlılıq, dözümlülük, tə­kidlilik kimi iradi keyfiyyətləri formalaşmağa başlayır. Təlim və tərbiyənin təsiri altında kiçik məktəblilərdə xarakterin əməksevərlik, səliqəlilik, böyüklərə hörmət kimi əlamətləri formalaşır.
Kiçik məktəblilərdə xarakterin formalaşmasında təlim və tərbiyə ilə yanaşı onlarda təqlidə meyllilik də mühüm rol oynayır.
Bütün bunlarla yanaşı olaraq müəllimin qiymətlən­dirməsi və təlimdə əldə edilmiş uğurlu nəticələrin təsiri altında kiçik məktəblilərdə özünüqiymətləndirmə formalaş­mağa başlayır. Lakin bu hal sabit xarakter daşımır, tez-tez aşağı düşə bilir.
Özünüqiymətləndirmə ilə bağlı olaraq kiçik məktəb­lilərdə özünə, öz gücünə inam da formalaşır. Lakin təcrübə göstərir ki, təlimdəki çətinliklərdən, müəllimin və vali­deyn­lərin tənqidi qeydlərindən asılı olaraq kiçik məktəblilərdə öz gücünə inamsızlıq, frustrasiya vəziyyəti, təlimə marağın itməsi, «məktəb nevrozlarının» meydana gəlməsi halları da müşahidə olunur. Müəllimin bu cəhətləri nəzərə alması kiçik məktəblilərdə şəxsiyyətin müvafiq əlamətlərinin for­­ma­­laşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Kiçik məktəb yaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri
(6-10 yaş)

APARICI FƏALİYYƏT – TƏLİM
-İdrak proseslərinin yenidən qurulması – ixtiyariliyin, məhsuldarlığın və davamlılığın formalaşması – ixtiyari diqqətin, ixtiyari qavrayışın, hafizənin (birinci növbədə mexaniki hafizənin), tə­­fəkkürün inkişafı – KONKRET ANLAYIŞLAR səviyyəsində əyani-əmə­­li-obrazlı təfəkkürdən SÖZLÜ-MƏNTİQİ TƏFƏKKÜRƏ keçid.
-Davranışın, iradənin özünütənziminin inkişafı
-Oxu, yazı, riyazi hesablama bacarıqlarının mənimsənilməsi, biliklərin artması
-Evdarlıq (məişət) əməyi vərdişlərinə yiyələnmək
-Ünsiyyət sahəsinin genişlənməsi, yeni nüfuzların meydana gəlməsi (müəllim), sinif kollektivində münasibətlərin formalaşması.
-İnkişafetdirici oyunların təlimdən sonra ikinci yeri tutması
-Müəllimin qiymətləndirməsi və təlimdə əldə edilmiş nəticələrin təsiri altında özünüqiymətləndirmənin aşağı düşməsi.
-Özünə inamın formalaşması, təlimdəki çətinliklərdən, müəllimin və valideynlərin tənqidi qeydlərindən asılı olaraq öz gücünə inamsızlığın, frustrasiya vəziyyətinin, təlimə marağın itməsinin, «məktəb nevrozlarının» meydana gələ bilməsi.

Kiçik məktəb yaşlı uşaqların psixoloji xüsusiyyətləri

3. Kiçik məktəblilərdə qavrayış necə inkişaf edir?

5. Kiçik məktəblilərdə hafizənin inkişafı necə gedir?

6. Kiçik məktəblilərdə təxəyyül necə inkişaf edir?

7. Kiçik məktəblilərdə təşəkkülün inkişafı nə ilə

8. Kiçik məktəblilərdə nitqin inkişaf xüsusiyyətlərindən

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular

1. Kiçik məktəblilərin təlim fəalliyyətinin motivləşməsi.

2. Kiçik yaşlı məktəblilərdə əməksevərliyin inkişafı.

3. Kiçik məktəbli şəxsiyyətinin formalaşması.

4. Kiçik yaşlı məktəblilərin oyun fəaliyyəti.

Qədirov Ə.Ə. Yaş psixologiyası. – Bakı, 2002, s.247-

Quliyev E.M. Kiçik məktəblilərdə idrak fəaliyyətinin

inkişaf xüsusiyyətləri. – Bakı, 1995

Həmzəyev M.Ə. Kiçk məktəbyaşlı uşaqların psixoloji

xüsusiyyətləri. – Bakı, 1969.

Vozrastnaə i pedaqoqiçeskaə psixoloqiə. Xrestomatiə. –

M., 2001, s.87-115; 181-209.

Matökina M.V., i dr. Psixoloqiə mladşeqo şkolğnika. –

Qreys Krayq. Psixoloqiə razvitiə. – Piter, 2002,s.457-

Löblinskaə A.A. Uçitelö o psixoloqii mladşeqo

şkolğnika. – M., 1977

Nemov R.S. Psixoloqiə. V 3-x kn., kn.2 – M., 1998,

YENİYETMƏLİK YAŞI DÖVRÜNÜN

PSİXOLOGİYASI

Qısa xülasə

Yeniyetməlik yaşının ümumi xarakteristikası. Yeniyetmə

yaşında baş verən anatomik-fizioloji dəyişiklik. Psixoseksual inkişafın

xüsusiyyətləri. Cinsi, psixoloji və sosial yetkinlik.

Yeniyetməlik yaşında şəxsiyyətin formalaşması. Ünsiyyət

tələbatı: yeniyetmələrin yoldaşları və dostları ilə qarşılıqlı münasibətləri.

Yeniyetmələrin əxlaqi şüuru. «Yoldaşlıq məcəlləsi». Əxlaqi ideaların

formalaşması və özünütərbiyə.

Yeniyetmələrdə yaşlılıq hissi və meylinin formalaşması. Yaşlılıq

hissinin və meylinin xüsusiyyətləri. Yeniyetmələrin yaşlılarla qarşılıqlı

münasibəti. Onlarla yaşlılar arasında ixtilafların yaranması, səbəbləri.

Kişilik və qadınlıq haqqında etalon və stereotiplərin mənimsənilməsi.

Yeniyetmələrin

fəaliyyətinin xüsusiyyətləri. Yeniyetmələrin təlimə, müəllim

fənlərinə münasibəti. İdrak proseslərinin inkişafı.

VI.21.1.Yeniyetməlik yaşının ümumi xarakteristikası

Yeniyetmə yaşı 10-11 yaşdan 14-15 yaşa qədər olan

vaxtı əhatə edir. Bu dövr bir il tez və ya gec başlaya və qurtara

bilər. Bu dövrdə həmyaşıdları ilə intim-şəxsi ünsiyyət

yeniyetmələrin aparıcı fəaliyyəti olur.

Bu dövrdə aparıcı fəaliyyətlə yanaşı olaraq təlim, ictimai-

təşkilati, idman, bədii, əmək fəaliyyəti də özünə xüsusi yer tu-

tur. Həmin ictimai-faydalı fəaliyyət növlərindən istifadə

etməklə yeniyetmələrdə sosial cəhətdən əhəmiyyətli işlərdə

şüurlu şəkildə iştirak etmək meyli baş qaldırır. Onlar müxtəlif

qruplarda qəbul olunmuş qarşılıqlı münasibət normalarına

qiymətləndirmək bacarığına yiyələnirlər.

Yeniyetməlik dövrünü “keçid”, “təhlükəli”, “dönüş” və s.

dövrü də adlandırırlar. Həmin dövrdə oğlan və qızların fiziki və

psixi inkişafında müxtəlif keyfiyyət dəyişmələri baş verir.

Bununla əlaqədar olaraq uşaqlıqdan yaşlılığa keçid

həmin dövrün əsasını təşkil edir.

Bu yaş dövründə uşaq orqanizminin bioloji yetkinləşməsi

yolunda əsaslı dəyişiklik baş verir. Bədənin yuxarı və aşağı

ətraf sahələrində sümüklər əzələlərə nisbətən uzununa daha

sürətlə inkişaf edir. Ona görə də yeniyetmənin xarici görkəmi

çox qəribə olur. Bədənin ətraf hissələri gövdəyə nisbətən

mütənasibliyini itirir, daha uzun görünür. Boy artımı çox

sürətlə gedir, bəzən bir il ərzində 8-10 sm artır.

Məlum olduğu kimi kiçik yaşlı məktəblilərdə boyun və

çəkinin artması əsasən uyğun şəkildə gedir. Düzgün həyat və

qidalanma şəraitində yaşayan kiçik məktəbli nə kök, nə də arıq

görünmür. Lakin yeniyetməlik yaşının başlanğıcından (10-

11yaş) bu mütənasiblik kəskin şəkildə dəyişir. Yeniyetmənin

çəkisinin və boyunun artmasında sıçrayış baş verir.

Mövcud ədəbiyyatdan məlum olduğu kimi, 9-10 yaş

arasında oğlanlarda boy artımı təxminən 4,4 sm olduğu halda,

11 yaşında bu artım 5,3 sm, 12 yaşında – 6,1 sm-ə, 13 yaşında –

4,7 sm-ə, 14 yaşında – 7,2 sm-ə, 15 yaşında – 6,2 sm-ə çatır.

Rəqəmlərdən göründüyü kimi, oğlanlarda ən yüksək boy artımı

13-14 yaş arasında baş verir.

Qızlarda isə boyun artımı daha tez başlayır və həmin

artım tez də aşağı düşür. 9 yaşlı qızlarda boy artımı 3,8 sm, 10

yaşda – 6,21 sm, 11 yaşda – 7,17 sm, 12 yaşda – 5,43 sm, 13

yaşında təxminən 6 sm-ə çatır. Bu zaman artım əvvəlki illərə

nisbətən az olsa da qənaətbəxşdir. 14 yaşında boy artımı 3,7

sm-ə, 15 yaşında isə 2,3 sm-ə enir. Rəqəmlərdən göründüyü

kimi, boy artımı qızlarda oğlanlara nisbətən tez başlasa da, so-

nradan əsaslı şəkildə aşağı düşür.

Çəkinin artmasına gəldikdə bu dövrdə o boyun

artmasından geri qalır. 9 yaşlı oğlanların çəkisi orta hesabla

26,3 kq, 10 yaşda – 29,0 kq (artım 2,7 kq), 11 yaşda – 32,1 kq

(artım 3,1 kq), 12 yaşda – 36,0 kq (artım – 3,9 kq), 13 yaşda –

39,2 kq (artım – 3,2 kq), 14 yaşda – 45,5 kq (artım – 6,3 kq),

15 yaşda – 51,9 kq (artım – 5,4 kq) olur. Rəqəmlərdən

göründüyü kimi, yeniyetməlik dövründə oğlanlarda çəkinin

artması qeyri-bərabər şəkildə gedir. 13 yaşında çəkinin artımı

Qızlarda da çəkinin artması təxminən eyni şəkildə gedir.

9 yaşlı qızların çəkisi təxminən 25,28 kq, 10 yaşda – 28,3 kq,

11 yaşda – 32,0 kq, 12 yaşda – 36,97 kq, 13 yaşda – 41,9 kq,

14 yaşda – 47,5 kq, 15 yaşda – 50,6 kq-a bərabər olur. Qızlarda

çəkinin ən az artımı 10 və 11 yaşda özünü göstərir.

Bu dəyişiklik xüsusilə cinsi yetişmənin başlanmasında

özünü göstərir. Uşaqlara nisbətən yeniyetmələrin siması

dəyişir, böyüklərə yaxınlaşmış olur.

Əzələ kütləsi və əzələ gücü artır, nəticədə yeniyetmənin

fiziki imkanı da artır. Yeniyetməyə elə gəlir ki, onun hər bir

şeyə gücü çatar.

Yeniyetmənin psixoseksual inkişafında xüsusi dəyişiklik

baş verir. Bu dövrdə cinsi yetişmənin başlanması bir növ cinsi

yetkinlik üçün başlanğıc rolunu oynayır. Bununla yanaşı olaraq

psixoloji yetkinliyin, eləcə də sosial yetkinliyin baş verməsi

üçün müvafiq şərait yaratmış olur. Yeniyetmələrdə sərvət sis-

temi dəyişir: ailə, məktəb, həmyaşıdları yeni məna və

əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır.

VI.21.2. Yeniyetmə yaşında şəxsiyyətin formalaşması

Ünsiyyət tələbatı. Yeniyetmə yaşında şəxsiyyətin

formalaşmasında əsaslı dəyişiklik baş verir. Görkəmli psixoloq

K.Levinin fikrincə keçid yaşı olan yeniyetməlik dövründə

mühüm proseslərdən biri onları istiqamətləndirən şəxsiyyətin

həyati aləminin, ünsiyyət sahəsinin, qrup mənsubluğu və

insanların tiplərinin genişlənməsindən ibarətdir. Burada

yeniyetmədə ünsiyyət tələbatının meydana gəlməsi xüsusi rol

oynayır. Bu dövrdə yoldaşları ilə ünsiyyət səyi, həmyaşıdlar

kollektivinə meyl son dərəcə aydın təzahür edir. Ünsiyyət

fəaliyyətinin obyekti həmyaşıdlardan ibarət olur. Yeniyetmə

prosesində ictimai-əxlaqi münasibət

Yeniyetmə yaşında həmyaşıd uşaqların psixoloji inte-

lektual cəhətdən bir-birinə uyğunlaşmasını asanlaşdıran şərait

yaranır. Yeniyetmə yaxınlıq dərəcəsinə görə yoldaşın üç tipini

müəyyənləşdirir: sadəcə olaraq yoldaş, yaxın yoldaş və şəxsi

Yeniyetmənin yaxın yoldaşları və dostları ilə ünsiyyəti

sadəcə olaraq təlim fəaliyyəti hüdudları ilə məhdudlaşmır,

həyatının bir çox sahələrini əhatə edir. Yeniyetmələrin

həmyaşıdları ilə ünsiyyəti təlimə olan münasibəti ikinci plana

keçirir. Hətta yoldaşları ilə ünsiyyətə nisbətən doğma adam-

larla ünsiyyətin rolu xeyli azalır. Yeniyetmə belə hesab edir ki,

həmyaşıd uşaqlarla münasibətlər onun şəxsi münasibətidir, heç

kəsin buna qarışmağa haqqı yoxdur. Ona görə də yeniyetmənin

dostları onun üçün referent qrupa çevrilir.

Yeniyetmənin ünsiyyət fəaliyyətinin mühüm sahə-

lərindən birini də “oğlan-qız” tipli münasibətlər təşkil edir. Bu

dövrdə oğlan və qızlar bir-birilə maraqlanmağa başlayırlar. On-

larda bir-birinin xoşuna gəlmək arzusu yaranır. Bununla belə

kiçik yeniyetməlik dövründə oğlan və qızların davranışı hələ

ambivalent xarakter daşıyır: onlar bir tərəfdən, bir-biri ilə

maraqlanır, digər tərəfdən isə xüsusiləşməyə meyl edirlər.

Tədricən bu cür xüsusiləşmə meyli aradan qalxır.

Yeniyetmələrin mənlik və əxlaqi şüuru. Kiçik

məktəblidən fərqli olaraq yeniyetmədə özünə, öz şəxsi

həyatına, şəxsiyyətinin xüsusiyyətlərinə maraq yarandıqda,

özünüqiymətləndirmə tələbatı, özünü başqaları ilə müqayisə

etmə meyli əmələ gəlir. Nəticədə yeniyetmə özü üçün öz

“mən”ini bir növ kəşf edir. Mənlik şüurunun formalaşmağa

başlaması və sonrakı inkişafı yeniyetmənin bütün psixi

həyatına, onun təlim fəaliyyətinin xarakterinə, ətrafdakılara

münasibətinə öz təsirini göstərir. Yeniyetmənin mənlik

keyfiyyətlərini, xarakter və qabiliyyətlərini dərk etməsi ilə

başlayır. İlk dövrlərdə yeniyetmənin mənlik şüurunun əsasını

başqa adamların mülahizələri təşkil edir. Yaş artdıqca yeni-

yetmə özünün şəxsiyyətini müstəqil təhlil etməyə və

Bu dövrdə yeniyetmələr öz müstəqilliklərini qoruyub

saxlamağa çalışmaqla refleksiya əsasında mənlik şüurlarını,

«mən» obrazını, «real» və «ideal mənin» əlaqəsini forma-

laşdırır və inkişaf etdirirlər.

Bütün bunlarla yanaşı olaraq yeniyetmələrdə özünü-

qiymətləndirmə və özünəmünasibətin formalaşması baş verir.

qiymətləndirmələrinin aşağıdakı tipləri qeyd olunur:

1.Uşağın «özünüqiymətləndirməsi» ananın verdiyi

qiymətin birbaşa təkrarı kimi özünü göstərir. Adətən uşaqlar

özlərində birinci növbədə valideynlərinin onlar haqqında qeyd

etdikləri kefiyyətləri görürlər. Əgər valideynlər tərəfindən ne-

qativ surət təlqin olunur və uşaq bu nöqteyi nəzəri qəbul edirsə,

onda özünün yararsızlıq, pislik hissinə üstün gəlməsinə qarşı

davamlı neqativ münasibət formalaşır. Uşağın ailədən kənar

sosial təmas dairəsinin məhdudluğu valideyninin güclü nüfuzu

Bu cür özünüqiymətləndirmənin ciddi qüsuru ondan

ibarətdir ki, (əgər pozitiv xarakter daşısa belə) ciddi qüsurlarla

nəticələnə bilir. Bu zaman uşağın özünə qarşı stabil pozitiv

münasibətini təmin edə biləcək daxili şəxsi kriteriyaların

yaranmasına mane olur.

2. Ziddiyyətli komponentlərdən ibarət olan qarışıq

özünüqiymətləndirmə. Bu bir tərəfdən müvəffəqiyyətli sosial

qarşılıqlı təsir təcrübəsi sayəsində yeniyetmədə formalaşan

özünün «mən» obrazı, ikinci tərəfdən, valideynin uşağı necə

qiymətləndirməsi ilə bağlı formalaşır. Bu zaman «mən» obrazı

ziddiyətli xarakter daşıyır.

3. Yeniyetmə valideynlərinin onun haqqında dediklərini

xatırlayır, lakin ona başqa qiymət verir. O, tərsliyi xarakter-

sizlik kimi qəbul etmir. Belə ki, bu yaşda olan yeniyetmə üçün

böyüklərin onu bəyənməsi vacibdir. Lakin eyni zamanda onlara

qulaq asmaq öz müstəqilliyini, «mən»ini itirməsini bildirir.

Həmin konflikti valideynlərin tələblərinə cavab verməyin

mümkünsüzlüyü və öz «mən»ini saxlaması kimi hiss etməsi

qiymətləndirməsinə gətirib çıxarır.

4. Yeniyetmə valideynlərinin fikrinə qarşı mübarizə

aparır, lakin

bununla

özünü

həmin

sərvətlər

çərçivəsində qiymətləndirir. Bu kimi hallarda yeniyetmə

özünüqiymətləndirmə zamanı valideynlərinin real qiymətini

deyil, ideal gözləmələrini nəzərdə tutur.

5. Yeniyetmə özünüqiymətləndirmə zamanı valideyn-

lərinin onun haqqında neqativ fikirlərini qəbul edir, eyni za-

manda bildirir ki, o elə bu cür də olmaq istəyir. Valideynlərin

tələblərinin bu cür rədd edilməsi ailədə olduqca gərgin

münasibətlərin yaranmasına gətirib çıxarır.

6. Yeniyetmə valideynlərinin neqativ qiymətini

görmür, hiss etmir. Gözlənilən qiymət özünüqiymətləndir-

mədən xeyli yüksək olur. Halbuki valideynlərin real qiyməti

neqativ xarakter daşıyır. Valideynləri tərəfindən real şəkildə

rədd olunduğunu qəbul etməyən yeniyetmə öz mənlik şüurunda

valideyn münasibətlərini, əgər o, valideynlərinin sevimlisi

olsaydı onların münasibətlərinin necə ola biləcəyi formasında

Yeniyetməlik yaşında əxlaqi şüurun inkişafı da baş ve-

rir. bu dövrdə əxlaqi şüurun formalaşmasında yaşlılarla

müxtəlif fəaliyyət növlərində qarşılıqlı əlaqəsi mühüm rol

oynayır. Yeniyetmələrdə əxlaqi şüurun formalaşmasında şagird

kollektivinin də müstəsna rolu vardır.

Yeniyetmənin əxlaqi şüurunda iki yeni xüsusiyyət mey-

dana çıxır: 1) bu dövrdə ictimai davranışla bağlı norma və qay-

dalar, insanların bir-birilə qarşılıqlı münasibətilə bağlı norma-

lar diqqət mərkəzində olur; 2) yeniyetmədə təsadüfi təsirlərdən

asılı olmayaraq nisbətən sabit əxlaqi görüşlər, hökmlər və

qiymətlər əmələ gəlib özünün xüsusiyyətləri ilə təzahür etməyə

Psixoloqlar belə bir qənaətə gəlmişlər ki, yeniyetməlik

yaşı dövründə özünəməxsus «əxlaq məcəlləsi» əmələ gəlir

(Ə.Ə.Əlizadə). Bu «məcəllə» onların yoldaşlıq münasibətlərini

tənzim etdiyi üçün onu «yoldaşlıq məcəlləsi» adlandırırlar. Bu

«məcəlləyə» gorə yoldaş yoldaşının hörmətini saxlamalı,

qayğısına qalmalı, müdafiə etməlidir. Professor Ə.Əlizadənin

qeyd etdiyi kimi, hörmət, qayğı, müdafiə anlamlarının

yeniyetmələr üçün öz yozumu, öz mənası, öz təfsiri var. Bu

yozuma görə dərs vaxtı, imtahan zamanı yoldaş yoldaşa

şpalqalka ötürməlidir, nəyin bahasına olur-olsun onun tərəfini

saxlamalıdır. «yoldaşlıq məcəlləsində» məhz bu cür sərt «sanq-

siyalar» əsas yer tutur.

Yeniyetmələrdə əxlaqi ideallar formalaşmağa başlayır.

Bu ideallar güclü motiv kimi yeniyetmənin özünütərbiyəsinə,

öz qüsurlarını aradan qaldırmasına təkan verir.

VI.21.3. Yeniyetmələrdə yaşlılıq hissi və meylinin

formalaşması

Yeniyetməlik dövründə diqqəti cəlb edən cəhətlərdən

biri də bu dövrdə yaşlılıq hissinin və meylinin formalaşmasıdır.

Yeniyetmənin özünüdərketməsi nəticəsində onun şəxsiyyətində

keyfiyyətcə irəliləyiş baş verir. Ona görə də yeniyetmə özünü

artıq uşaq deyil, yaşlı hesab edir və onda belə bir tələbat əmələ

gəlir ki, ətrafdakılar onlara uşaq kimi deyil, yaşlı adam kimi

yanaşsınlar. Bununla əlaqədar olaraq yeniyetmə müstəqilliyə

meyl edir. Lakin bu dövrdə uşağın müstəqilliyə artan tələbatı

ilə bu müstəqilliyi həyata keçirmək imkanları arasında

ziddiyyət yaranır. Bu cür ziddiyyətin yaranmasında çox vaxt

böyüklər xüsusi rol oynayır. Belə ki, böyüklər yeniyetməni

hələ də uşaq hesab edir və ona həmin tələblərlə yanaşır. Belə

olduqda yeniyetmə bir növ böyüklərə öz etirazını bildirir. Bu

zaman böyüklər yeniyetməyə qarşı öz münasibətini dəyişmə-

dikdə uşaq da müxtəlif yolla ona qarşı durur. Bu cür ixtilaf

yeniyetmənin sözə baxmamasına, böyüklərə qarşı durması

hallarına gətirib çıxarır.

Yeniyetməlik dövründə yaşlılıq hissi və meylinin

yaranması və formalaşması müxtəlif amillərin təsiri altında baş

Yaşlılıq hissinin yaranması birinci növbədə uşağın fiziki

inkişafındakı dəyişikliklərlə bağlı olur. Uşağın xarici görkəmi

böyüklərin xarici görkəminə oxşamağa başlayır. Boyları,

gücləri artır. Bu dəyişikliyi görən və özünü böyüklərlə

müqayisə edən yeniyetmədə yaşlılıq meyli yaranmağa başlayır.

Yaşlılıq hissinin öz mənşəinə görə sosial xarakter

daşıdığını da qeyd edirlər. Yaşlı adamlarla birgə fəaliyyət,

onların etimadını qazanmaq uşaqda obyektiv sosial yaşlılıq sta-

tusunun yaranmasına, bu da öz növbəsində onun özü haqqında

təsəvvürlərinin dəyişməsinə gətirib çıxarır.

Yeniyetmələrdə yaşlılıq hissinin yaranmasında onun

düşdüyü referent qrup da müəyyən rol oynayır. Bu qrupda çox

vaxt yaşca böyük uşaqların olması və onların yeniyetməni

qəbul etməsi yaşlılıq hissini bir daha gücləndirir.

Yaşlılıq hissinin inkişafında yeniyetmənin özü üçün

böyükdür. Oğlanların formalaşan kişi idealının məzmununda

“əsil kişayə” xas olan keyfiyyətlər yer tutmağa başlayır. Bu cür

keyfiyyətlərə bir tərəfdən qüvvət, iradə, digər tərəfdən

dostluğa, yoldaşlığa sədaqət aid olur. Yeniyetmə oğlanlar

başqa adamları və özünü qiymətləndirərkən məhz həmin key-

fiyyətləri əsas götürürlər. Yeniyetməlik dövründə qızların da

sərvət meylləri əsaslı şəkildə dəyişir. Onların davranış və

rəftarlarında qadınlıq haqqındakı etalon və stereotiplər mühüm

rol oynamağa başlayır.

VI.21.4. Yeniyetmələrin təlim fəaliyyəti və onlarda

idrak proseslərinin inkişafı

Yeniyetmələrin təlim fəaliyyəti kiçik məktəblilərdən bir

sıra xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. Hər şeydən əvvəl, onlarla

bir müəllim deyil, bir neçə müəllim məşğul olmağa başlayır.

Adətən, çox vaxt həmin müəllimlər öz davranış, ünsiyyət

üslublarına, eləcə də dərsi aparma tərzlərinə görə bir-

birlərindən fərqlənirlər. Ayrı-ayrı müəllimlər yeniyetmənin

qarşısına müxtəlif tələblər qoyurlar. Bu isə yeniyetmələri hər

bir yeni müəllimə fərdi olaraq uyğunlaşmağa məcbur edir. Bu-

nunla yanaşı olaraq yeniyetməlik yaşı dövründə ayrı-ayrı

başlayır. Yeniyetmələr bəzi müəllimləri sevir, bəzilərindən

zəhlələri gedir, bəzilərinə qarşı isə laqeyd olurlar.

Yeniyetmələr ciddi, lakin ədalətli, uşaqlara xoş müna-

sibət bəsləyən, materialı maraqlı və aydın izah edən, şagirdləri

düzgün qiymətləndirən, hamıya eyni xeyirxah münasibət

bəsləyən, demokratik ünsiyyət üslubuna malik olan müəllimləri

daha yüksək qiymətləndirir və sevirlər. Yeniyetmələr

müəllimin eridusiyasına, şagirdlərlə düzgün qarşılıqlı əlaqə ya-

radan müəllimlərə daha çox üstünlük verirlər.

Bununla yanaşı artıq yeniyetmələr elmlərin əsasını sis-

temli şəkildə öyrənməyə, mənimsəməyə başlayırlar. Bunun

üçün yeniyetmələrdən yüksək əqli inkişaf, idrak proseslərinin

inkişafı tələb olunur. Yeniyetmələr yalnız dərsdə keçdiklərini

deyil, eyni zamanda biliklərin yeni sahələrini müstəqil olaraq

mənimsəməyə çalışırlar. Onlar müxtəlif dərnəklərdə iştirak

etməyə can atırlar. Yeniyetmələr bütün fənlərə eyni seçici

münasibət bəsləməyə başlayırlar. Lakin burada da sabitlik az

olur. Bəzən bu və ya digər fənnə maraq dəyişə bilir. Onlarda

peşə marağının təşəkkül etməsi sayəsində fənnləri “lazımlı” və

müəllimlərə münasibətləri də müxtəlif olur.

Təlim fəaliyyətinin təsiri altında yeniyetmələrin idrak

proseslərinn inkişafında da dəyişiklik baş verir.

Təlim fəaliyyəti yeniyetmələrin qavrayışına əsaslı təsir

göstərir və onun inkişafını sürətləndirir. Bu dövrdə şagirdlərin

qavrayışı geniş əhatəli olmaqla ardıcıl və seçici xarakter daşı-

yır. Onların qavrayışı ən çox maraqlandıqları cisim və

hadisələrlə bağlı olur. Yeniyetmələrdə zaman, məkan, hərəkət

qavrayışı da xeyli inkişaf edir.

Yeniyetməlik dövründə hafizə də xeyli inkişaf edir.

Məntiqi hafizə fəal şəkildə inkişaf etməyə başlayır.

Yeniyetmələr məntiqi, eləcə də ixtiyari hafizədən istifadəyə

üstünlük verirlər. Bunun sayəsində mexaniki hafizənin inkişafı

ləngiyir. Yeniyetmələrdə yaddasaxlamanı

yollarına maraq artır.

Kiçik məktəblilərdən fərqli olaraq yeniyetmələr materialı

ümumiləşdirməyə və sistemləşdirməyə daha çox yer verməyə

çalışırlar. Tədricən yeniyetmələr belə bir qənaətə gəlirlər ki,

mənalı yaddasaxlama və yadasalma daha üstün əhəmiyyətə

malikdir. Şübhəsiz, hələ elə materiallar da olur ki, onları hərfən

yadda saxlamaq və yada salmaq lazım gəlir (tərifləri,

teoremləri və s.). Bu kimi hallarda mexaniki yaddasaxlamaya

ehtiyac hiss olunur. Lakin bu zaman mexaniki yaddasaxlama

müəyyən dərəcədə məna əlaqəsi ilə şərtlənir. Məsələn, tarixi

günləri yaxşı yadda saxlamaq üçün şagirdlər onları müəyyən

Təlim fəaliyyətinin təsiri altında məntiqi hafizə fəal

şəkildə inkişaf etməyə başlayır. Yeniyetmələr müəllimin

köməyi əsasında yaddasaxlamanın səmərəli yollarından istifadə

etməyə başlayırlar. Beləliklə, yeniyetmələr məntiqi, eləcə də

ixtiyari hafizədən istifadəyə üstünlük verirlər. Bunun sayəsində

yaddasaxlamanı yaxşılaşdırmaq yollarına maraq artır.

diqqətin

özünəməxsus xüsusiyyətlər müşahidə olunur. Bu dövrdə

diqqətin tez-tez yayınması halları özünü göstərir. Uşağın təlim

fəaliyyətindəki əsaslı dəyişikliklər, tələbat və maraq dairəsinin

dəyişməsi, şagirdin ayrı-ayrı fənlərə, müəllimlərə münasibəti,

keçirdiyi psixi hallar, yeni və rəngarəng təəssürat bolluğu, cinsi

yetişmənin başlanması ilə əlaqədar güclü təəssüratlar, yaşlılıq

hissi ilə bağlı problemlər və s. diqqətin təzahür və inkişafına,

burada mənfi halların özünü göstərməsinə səbəb ola bilir.

Təlim və tərbiyənin təsiri altında yeniyetmələrdə sabit ix-

tiyari diqqət inkişaf etməyə başlayır. Diqqətin həcmi,

davamlılığı, paylanması nisbətən məhsuldar xarakter daşıyır.

Yeniyetməlik dövründə təxəyyülün inkişafında xeyli irə-

liləyiş baş verir. Bərpaedici təxəyyül yüksək inkişaf səviy-

yəsinə çatır. Romantik, fantastik surətlərin yaradılmasına meyl

yüksək olur. Yaş artdıqca yeniyetmələrin təxəyyülü dəyişir. 14-

15 yaşlarda təxəyyül surətləri daha real və daha tənqidi xarak-

ter daşımağa başlayır. Bununla yanaşı olaraq həmin dövrdə də

yeniyetmələr romantik surətlərdən tam yaxa qurtara bilmirlər.

Yeniyetmələrdə yaradıcı təxəyyül xeyli inkişaf etmiş

olur. Yeniyetmələrin təxəyyülünün inkişafı təlim materialını

daha səmərəli və yaradıcı şəkildə mənimsəmələrinə imkan ve-

rir. Yeniyetmələr əldə etdikləri bilikləri yeni sahəyə tətbiq

Yeniyetmələrdə təfəkkürün inkişafında xüsusilə irəlilə-

yiş baş verir. Onların təfəkkürü kiçik məktəblilərin təfək-

küründən əsaslı şəkildə fərqlənir. Bu dövrdə təfəkkür daha

ümumiləşmiş, daha dərin və mücərrəd xarakter daşıyır. Adətən,

kiçik məktəblilər əsasən konkret cisimləri müqayisə edir, fərdi

hökmlərin ifadəsinə üstünlük verir, başlıca olaraq ümumi

təsəvvürlərə və məişət anlayışlarına əsaslanırlar. Yeniyetmələr

isə elmi anlayışları mənimsəyir və onlara istinad edirlər. Daha

çox ümumi hökmlərdən istifadə edir, onların təfəkkürü ən çox

mücərrəd təfəkkür sürətlə inkişaf edir.

Bu dövr mücərrəd təfəkkürün inkişafı üçün senzitiv dövr

hesab olunur. Konkret və əyani-obrazlı təfəkkür öz yerini

mücərrəd nəzəri təfəkkürə verir. Yeniyetmələrin təfəkkürü

geniş ümumiləşdirməyə cəhd göstərməklə səciyyələnir. Hansı

yeniyetmələrdə təfəkkürün müstəqilliyi və tənqidiliyi özünü

Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılması

Müəlliflik hüququ proqramlarımızda istifadə olunan biznesin avtomatlaşdırılmasının unikal üsullarını qoruyur.

Biz təsdiqlənmiş proqram təminatı naşiriyik. Bu, proqramlarımızı və demo versiyalarımızı işlədən zaman əməliyyat sistemində göstərilir.

Biz kiçik biznesdən tutmuş böyük şirkətlərə qədər bütün dünyada təşkilatlarla işləyirik. Şirkətimiz beynəlxalq şirkətlər reyestrinə daxil edilib və elektron etibar nişanına malikdir.

Sürətli keçid.
İndi nə etmək istəyirsən?

• Bu proqramı necə satın alacağınızı öyrənin
• Proqramın ekran görüntüsünə baxın
• Proqram haqqında videoya baxın
• Proqramı interaktiv təlimlə yükləyin
• Proqram və demo versiyası üçün interaktiv təlimatlar
• Proqramın konfiqurasiyalarını müqayisə edin
• Proqram təminatının dəyərini hesablayın
• Bulud serverinə ehtiyacınız varsa, buludun qiymətini hesablayın

Proqramın ekran görüntüsü

Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılması video

Demo versiyasını yükləyin

Proqrama başlayarkən dili seçə bilərsiniz.

Təlimat

Sərfəli qiymətə Premium səviyyəli proqram

1. Konfiqurasiyaları müqayisə edin

2. Valyuta seçin

JavaScript söndürülmüşdür

3. Proqramın dəyərini hesablayın

Siz yalnız bir dəfə ödəyirsiniz. Aylıq ödəniş yoxdur!
Tək istifadəçi proqramı
Əlavə istifadəçilər
Bölmələr Şəxs
Pulsuz texniki dəstək saatları
Bölmələr Saat
Əlavə texniki dəstək saatları
Bölmələr Saat
Ümumi birdəfəlik ödəniş:

4. Lazım gələrsə, virtual server icarəsi sifariş edin

Bütün işçilərinizin eyni verilənlər bazasında işləməsi üçün sizə kompüterlər arasında lokal şəbəkə lazımdır (simli və ya Wi-Fi). Ancaq proqramın buludda quraşdırılmasını da sifariş edə bilərsiniz, əgər:

Birdən çox istifadəçiniz var, lakin kompüterlər arasında yerli şəbəkə yoxdur.
Bəzi işçilərin evdən işləməsi tələb olunur.
Bir neçə filialınız var.
Tətildə olsa da, işinizə nəzarət etmək istəyirsiniz.
Günün istənilən vaxtı proqramda işləmək lazımdır.
Böyük xərclər olmadan güclü bir server istəyirsiniz.

Proqramın özü üçün yalnız bir dəfə ödəyirsiniz. Və bulud üçün ödəniş hər ay edilir.

5. Müqavilə imzalamaq

Müqavilə bağlamaq üçün təşkilatın təfərrüatlarını və ya sadəcə pasportunuzu göndərin. Müqavilə sizə lazım olanı alacağınıza zəmanətdir. Müqavilə

İmzalanmış müqavilə skan edilmiş surət və ya fotoşəkil şəklində bizə göndərilməlidir. Orijinal müqaviləni yalnız kağız variantına ehtiyacı olanlara göndəririk.

6. Kartla və ya başqa üsulla ödəyin

Kartınız siyahıda olmayan valyutada ola bilər. Problem deyil. Proqramın dəyərini ABŞ dolları ilə hesablaya və mövcud məzənnə ilə öz doğma valyutanızda ödəyə bilərsiniz. Kartla ödəniş etmək üçün bankınızın internet saytından və ya mobil proqramından istifadə edin.

Mümkün ödəniş üsulları

Bank köçürməsi
Kartla ödəniş
PayPal vasitəsilə ödəyin
Beynəlxalq transfer Western Union və ya hər hansı digər

• Təşkilatımızdan avtomatlaşdırma biznesiniz üçün tam investisiyadır!
• Bu qiymətlər yalnız ilk alış üçün keçərlidir
• Biz yalnız qabaqcıl xarici texnologiyalardan istifadə edirik və qiymətlərimiz hər kəs üçün əlçatandır

Proqramın konfiqurasiyalarını müqayisə edin

Populyar seçim
İqtisadi	Standart	Peşəkar
Seçilmiş proqramın əsas funksiyaları Videoya baxın

Bütün videolara öz dilinizdə subtitrlərlə baxmaq olar

Virtual server icarəsi. Qiymət

Bulud serverinə nə vaxt ehtiyacınız var?

Virtual server icarəsi Universal Mühasibat Sisteminin alıcıları üçün həm əlavə seçim, həm də ayrıca xidmət kimi mümkündür. Qiymət dəyişmir. Bulud server icarəsi sifariş edə bilərsiniz, əgər:

• Birdən çox istifadəçiniz var, lakin kompüterlər arasında yerli şəbəkə yoxdur.
• Bəzi işçilərin evdən işləməsi tələb olunur.
• Bir neçə filialınız var.
• Tətildə olsa da, işinizə nəzarət etmək istəyirsiniz.
• Günün istənilən vaxtı proqramda işləmək lazımdır.
• Böyük xərclər olmadan güclü bir server istəyirsiniz.

Əgər hardware fərasəti varsa

Əgər hardware fərasətiniz varsa, o zaman avadanlıq üçün tələb olunan spesifikasiyaları seçə bilərsiniz. Müəyyən edilmiş konfiqurasiyanın virtual serverinin icarə qiyməti dərhal hesablanacaq.

Əgər hardware haqqında heç nə bilmirsinizsə

Texniki cəhətdən savadlı deyilsinizsə, o zaman aşağıda:

• 1 nömrəli paraqrafda bulud serverinizdə işləyəcək insanların sayını göstərin.
• Sonra sizin üçün nəyin daha vacib olduğuna qərar verin:
  • Ən ucuz bulud serverini icarəyə götürmək daha vacibdirsə, başqa heç nəyi dəyişməyin. Bu səhifəni aşağı diyirləyin, orada buludda server icarəsi üçün hesablanmış dəyəri görəcəksiniz.
  • Xərclər təşkilatınız üçün çox münasibdirsə, onda siz performansı yaxşılaşdıra bilərsiniz. 4-cü addımda server performansını yüksək səviyyəyə dəyişdirin.

  Avadanlıq konfiqurasiyası

  JavaScript deaktiv edilib, hesablama mümkün deyil, qiymət siyahısı üçün tərtibatçılarla əlaqə saxlayın

  1. İstifadəçilərin sayı

  Virtual serverdə işləyəcək insanların sayını göstərin.

  2. Əməliyyat sistemi

  Əməliyyat sistemi nə qədər yenidirsə, onun üçün bir o qədər güclü avadanlıq tələb olunur.

  3. Məlumat mərkəzinin yeri

  Fərqli şəhərlərdə müxtəlif tutumlu və qiymətli serverlər var. Sizə ən uyğun olanı seçin.

  4. Server performansı

  Zəhmət olmasa avadanlığın tələb olunan performansını seçin. Seçiminizdən asılı olaraq, müxtəlif prosessor və RAM spesifikasiyası mövcud olacaq.

  Əsas performans Yüksək performans

  5. CPU

  Virtual serverdəki prosessor nə qədər güclü olarsa, proqramlar əməliyyatları bir o qədər tez yerinə yetirəcək.

  Prosessor nüvələrinin sayı: 1 əd

  6. Təsadüfi giriş yaddaşı

  Bir serverin buludda nə qədər çox RAM varsa, bir o qədər çox proqram işlədə bilərsiniz. Həm də daha çox istifadəçi rahat işləyə biləcək.

  Təsadüfi giriş yaddaşı: 2 GB

  7. Sərt disk

  7.1. Disk sürəti

  Bulud serverində gecikmədən işləmək üçün yüksək sürətli SSD disk seçmək daha yaxşıdır. Proqram məlumatları sabit diskdə saxlayır. Disklə məlumat mübadiləsi nə qədər sürətli olarsa, proqramlar və əməliyyat sisteminin özü bir o qədər sürətli işləyəcək.

  7.2. Disk tutumu

  Daha çox məlumat saxlaya bilmək üçün xüsusi server üçün böyük həcmdə disk yaddaşı təyin edə bilərsiniz.

  Disk tutumu: 40 GB

  8. Rabitə kanalının eni

  Rabitə kanalı nə qədər geniş olsa, bulud serverinin təsviri bir o qədər tez görünəcək. Faylları bulud serverinə köçürsəniz və ya virtual serverdən faylları yükləsəniz, bu parametr hostinqlə məlumat mübadiləsi sürətinə təsir edəcəkdir.

  Məlumat ötürmə dərəcəsi: 10 Mbit/s

  Virtual server icarə qiyməti

  Valyuta

  Zəhmət olmasa bulud serverinin icarə qiymətini hesablamaq üçün hansı valyutanı seçin. Qiymət bu valyuta ilə hesablanacaq və gələcəkdə istənilən valyuta ilə ödəniş etmək mümkün olacaq. Məsələn, bank kartınız olan birində.

  Qiymət:

  Bulud serverinin icarəsini sifariş etmək üçün aşağıdakı mətni kopyalamaq kifayətdir. Və bizə göndərin.

  Seçilmiş seçimlər

  Qiymət:

  Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılmasını sifariş edin

  Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılması köməkçi vasitələrdən, o cümlədən proqram təminatından istifadəni nəzərdə tutur. Universal Mühasibat Sistemi şirkətin maliyyə vəziyyətini optimallaşdırmaq üçün ideal proqramdır. Bu sistemdən istifadə edən təşkilatın maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılması böyük miqdarda resurs, vaxt və səy tələb etməyən sadə və zövqlü bir işə çevrilir.

  Müəssisənin maliyyə nəticələrini optimallaşdırmaq üçün USU-nu fərdi kompüterə quraşdırmaq lazımdır. Bir neçə filial və ya şöbəni özündə birləşdirən müəssisənin maliyyə resurslarını optimallaşdırmaq istəyirsinizsə, internet və ya lokal şəbəkə vasitəsilə əsas bazaya qoşula bilərsiniz. USS tətbiqi ilə biznesin maliyyə optimallaşdırılması da hər bir istifadəçi üçün ayrıca təhlükəsiz giriş tələb edir. Təşkilatın maliyyə axınlarını daha yaxşı optimallaşdırmaq üçün hər bir hesabın hər bir işçinin məsuliyyətlərini və məsuliyyət sahəsini aydın şəkildə müəyyən edən öz giriş hüquqları vardır.

  Maliyyə təşkilatlarında mühasibat uçotu qaydaları hər cür qeyri-dəqiqliyə yol vermir, buna görə də siz bir iş rəhbəri kimi müəyyən dəyişikliklərin nə vaxt və kim tərəfindən edildiyini həmişə izləyə bilərsiniz – bunun üçün audit təşkil etməlisiniz. Korporativ maliyyənin optimallaşdırılması sistemi, sayından asılı olmayaraq qeydləri tez bir zamanda axtarmaq, həmçinin rahat çeşidləmə və qruplaşdırma imkanına malikdir.

  Şirkətin maliyyə fəaliyyətinin daha da yaxşı optimallaşdırılması üçün siz unikal modullar yarada bilərsiniz – bunun üçün fərdi təkmilləşdirmələr üçün bizimlə əlaqə saxlamalısınız. Ancaq bu, olduqca müstəsna bir haldır – əksər şirkətlərdə təşkilatın maliyyə fəaliyyətini effektiv şəkildə optimallaşdırmaq üçün standart konfiqurasiya kifayətdir.

  Sifarişi müəssisənin maliyyə hesabatına daxil etmək istəyirsinizsə, USU proqramına daha yaxından baxın. Bunu biznesinizdə tətbiq etdikdən sonra siz çox tezliklə qarşılıqlı hesablaşmaların optimallaşdırılmasının nəticə verdiyini görəcəksiniz.

  Proqramla borcların və qarşı tərəf-borcluların uçotu daimi nəzarətdə olacaq.

  Xərclərin uçotunu aparan proqram sadə və istifadəçi dostu interfeysə malikdir və istənilən işçinin işləməsi rahatdır.

  Universal Mühasibat Sistemi proqramı sayəsində şirkətin xərclərinin, eləcə də gəlirlərinin uçotu və dövr üzrə mənfəətin hesablanması asan işə çevrilir.

  Gəlir və xərclərin uçotunun aparılması keyfiyyətin yüksəldilməsi üçün vacib amillərdən biridir.

  Pul uçotunu aparan sistem təşkilatın fəaliyyətinə daxili maliyyə nəzarəti məqsədilə maliyyə sənədlərinin yaradılmasına və çapına imkan yaradır.

  Maliyyə uçotu cari dövr üçün hər bir kassada və ya hər hansı xarici valyuta hesabında cari pul qalıqlarının uçotunu aparır.

  Proqramdakı ciddi avtomatlaşdırma alətləri dəsti sayəsində mənfəətin uçotu daha məhsuldar olacaqdır.

  Nağd pul əməliyyatlarının uçotu pulla işləməyin rahatlığı üçün xüsusi avadanlıqla, o cümlədən kassa aparatları ilə qarşılıqlı əlaqə qura bilər.

  Şirkət rəhbəri təşkilatın fəaliyyətini təhlil edə, planlaşdıra və maliyyə nəticələrinin uçotunu apara biləcək.

  Nağd pulun uçotu USU sifarişləri və digər əməliyyatları qeyd edir, bütün zəruri əlaqə məlumatlarını nəzərə alaraq müştəri bazanızı saxlamağa imkan verir.

  Maliyyə uçotu eyni vaxtda öz istifadəçi adı və şifrəsi ilə işləyəcək bir neçə işçi tərəfindən aparıla bilər.

  Pul tətbiqi şirkətin hesablarındakı pulların hərəkətinin dəqiq idarə edilməsinə və nəzarətinə kömək edir.

  Maliyyə proqramı gəlirlərin, xərclərin, mənfəətin tam uçotunu aparır, həmçinin hesabat şəklində analitik məlumatları görməyə imkan verir.

  Proqram istənilən əlverişli valyutada pulu nəzərə ala bilər.

  Təşkilatın işinin bütün mərhələlərində gəlir və xərclərin uçotu aparılır.

  Universal Mühasibat Sistemi proqramı müəssisənin maliyyə fəaliyyətini optimallaşdırmaq üçün öz biznesinizi inkişaf etdirməyə imkan verən çevik və rahat vasitədir.

  USU ilə birlikdə müəssisənin maliyyə fəaliyyətini optimallaşdırmaq üçün bütün müəssisənin kompleks avtomatlaşdırılmasını həyata keçirə bilərsiniz.

  USU proqramını mənimsəmək çox sadədir – orada işləmək üçün heç bir xüsusi bacarıq, təhsil və ya bilik tələb olunmur.

  Biznesin maliyyə optimallaşdırılması sistemi bir neçə şöbəni asanlıqla birləşdirməyə və işi daha səmərəli etməyə qadirdir.

  Bildirişlər və xəbərdarlıqlar şöbələr, rəhbərlik və tabeliyində olanlar arasında ünsiyyət səviyyəsini yaxşılaşdırır.

  Uzun müddət fəaliyyət göstərmədikdə, müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılması proqramı avtomatik olaraq bloklanır və parol daxil edildikdən sonra yenidən açıla bilər.

  Sistem müxtəlif rənglərdə dizayn edilə bilər – istifadəçi standart olaraq bəyəndiyi mövzunu seçə bilər.

  Müəssisənin maliyyə nəticələrinin optimallaşdırılmasının auditində siz edilən bütün dəyişiklikləri izləyə bilərsiniz.

  SMS mesajlaşma müştəriləri promosyonlar və təkliflər haqqında məlumatlandırmaq üçün güclü marketinq vasitəsi ola bilər.

  Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin optimallaşdırılması proqramı çox pəncərə rejimində işləyir.

  İşinizi asanlaşdırmaq və daha rahat etmək üçün sütunları əlavə edə, köçürə və ya silə bilərsiniz.

  Müəssisənin maliyyə vəziyyətinin optimallaşdırılması qeydlərinin hər birinə fayllar, fotoşəkillər, skanlar əlavə edilə bilər.

  Sənədlər hər yerinə yetirilən əməliyyatdan sonra avtomatik rejimdə doldurula və çap edilə bilər.

  Təşkilatın maliyyə fəaliyyətini optimallaşdırmaq üçün USS-nin quraşdırılması minimum vaxt tələb edir.

  Demo versiyasını veb saytımızdan yükləyin və onu hərəkətdə sınayın və sonra vebsaytda göstərilən əlaqə nömrələri ilə bizimlə əlaqə saxlayın!

  Related posts:

  1. Xi sinif azrbaycan tarixi drslik
  2. Abş tarixi aydin
  3. Fxrintac mirova ümumi histologiya
  4. Cevirmə