Kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatı elmi-tədqiqat institutu elmi əsərləri

Klinikanın gənc cərrahı Hacı Axundzadə indiyə qədər 15 heyvanı əməliyyat etdiyini deyib.

Kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatı elmi-tədqiqat institutu elmi əsərləri

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Baytarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun nəzdində yaradılan bu tibbi müəssisə nəinki Bakının, eləcə də Cənubi Qafqazın ilk böyük və müasir klinikasıdır. Klinikanın qapısından içəri daxil olduğun andan artıq sadiq dostunun əmin əllərdə olacağı qənaətinə gəlirsən.
1000 kvadratmetr sahəni əhatə edən klinikada özəl baytar, feldşer, laborantlardan ibarət 20-yə yaxın əməkdaş çalışır. Baytarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru Siyalə Rüstəmova bildirib ki, klinikada qəbul, karantin, stasionar, terapiya, toksikologiya, dermotologiya, oftalmologiya, cərrahiyyə, USM, rentgen, biokimya laboratoriyası, eləcə də ilkin baytarlıq yardımı avtomobili vasitəsilə xidmətlər göstərilir:

“Heyvanların müayinəsi girişdə aparılır. Onların ağırlıq dərəcəsinə uyğun olaraq şöbələrə bölünür. Dekabrın 28-də olan rəsmi açılışdan öncə 2 həftə sınaq keçirdik. O zamandan bəri 50-yə yaxın sahibli, sahibsiz heyvana yardım edilib. Sahibsiz heyvanlar əməliyyat edildikdən və sağaldıqdan sonra buraxılıb. Lakin onlar elə burada institutun həyətində qalırlar. Bizə əsasən itlər, pişiklər, və digər ev heyvanları gətirilir. Lakin təsərrüfatlardan da xırda buynuzlu heyvanlar üçün çağırışlar da ola bilər. O zaman əməkdaşlarımız gedib, yerindəcə heyvanı müayinə edirlər”.

Klinikaya bu günə qədər əsasən sınıq, açıq yaralı heyvanlar gətirilib. İnfeksion xəstəliyə yoluxmuş pişiklərimiz də olmuşdu, bir həftəyə sağalıb getdilər. İlk günlərdə isə Salyandan pişik gətirilmişdi. Sahibi onun üçün çox narahat idi. 2 həftə burada qaldı, hər gün sahibi zəng edib pişiyini canlı görmək istəyirdi. Eyni zamanda ağır vəziyyətdə olan bir iti də sağaltmışıq. Deyəsən, maşın vurmuşdu və sahibi müalicə etmək istəməyib, çölə atmışdı. Onu başqa adam gətirmişdi. Bütün müalicəsi boyunca yanında oldu. Sağalandan sonra isə həmin gətirən adam apardı.

İnsanlarımızın heyvan sevgisi çox gözəldir. Gənclərimiz yaralı, sahibsiz heyvanları qutuya qoyub gətirir və onlar üçün göz yaşları tökürlər ki, sağaldaq”.

Klinika rəhbəri deyir ki, sahibsiz heyvanları müalicə etdikdən sonra onları gətirən şəxslərlə əlaqə saxlamaq mümkün olmur. Heyvanları çölə də buraxa bilmirlər:

– Sahibsiz heyanlar gətirilir, müalicə olunur, sonra onları gətirəni tapa bilmirik ki, verək. Ona görə düşünmüşük ki, heyvanı gətirənlərin nömrəsini alaq ki, sağaldıqdan sonra gəlib götürsünlər. Çünki bura sığınacaq deyil ki, heyvanları saxlayaq. Stasionarda müalicə üçün müəyyən müddət qala bilərlər. Hazırda sahibsiz 3 amputasiya olunmuş pişik var ki, onlar çölə buraxılmır”.

Klinikaya heyvanları təkcə müalicəyə gətirmək lazım deyil. Burada sadiq dostlarımızın gözəlliyinin də qeydinə qalırlar. Onların çimizdirilib qurulanması, tüklərinin daranması və qırxılması üçün də xüsusi otaq var. İşi isə peşəkarlar görür. Yəni heyvanlarımızı tamamilə onlara əmanət edə bilərik. 20-25 manata klinikada heyvanlarınızı gözəlləşdirə bilərsiniz.

Klinikanın əməliyyat otağı isə müasir xəstəxanalardan elə də seçilmir. Heyvanın əməliyyata hazırlanması, narkoz verilməsi, avadanlıqların strelizasiyası və digər prosedurlar üçün hər şey var.

“Belə cərrahi kabinet heç bir klinikada yoxdur. Əməliyyat otağı ilə yanaşı, reanimasiya otağımız var ki, burada heyvanlar daim nəzarətdə saxlanılır. İlkin yardım üçün hər bir şəraitimiz var. Bunlar dövlət hesabına alınıb. Lakin biz bu klinikanı dövriyyəyə salmalıyıq ki, artıq klinika özü-özünü maliyyələşdirməlidir.

Klinikanın nəzdindəki laboratoriyalarda isə heyvanların qan və sidik analizləri götürülür. Qanın immunoloji və biokimyəvi analizləri olur. Qan anaizləri 35-40 manat arasında dəyişir”.

S.Rüstəmova bildirib ki, yeni fəaliyyətə başladığı üçün klinikaya müraciət o qədər də deyil. Lakin o, əmindir ki, qısa zamanda bura müraciət edənlərin sayı artacaq.
“Bizdə bütün avadanlıqlar var. Hər hansı baytarlıq klinikasına daxil olanda arxa tərəfdə bir stol qoyulub, orada heyvan müayinə edilir. Nəyisə dəqiqləşdirmək lazım olanda səni başqa yerə göndərirlər. Burada isə belə deyil. Qapıdan içəri girən andan artıq heyvanın bütün müayinələri üçün avadanlıqlar var.

Klinikamızda eyni zamanda peşə artırma kurslarımız da olacaq. Türkiyə və Rusiyadan ekspertlərimiz dəvət olunacaq və dərs deyəcəklər. Eyni zamanda Aqrar Universitetlərlə də əməkdaşlıq müqaviləsi imzalamışıq”.

Klinikada ev heyvanlarının peyvəndlənməsi də aparılır. Amma onların klinikaya girişi fərqli qapıdandır. Bu da sağlam ev heyvanlarının digərləri ilə yanaşı olmaması üçün edilir. Peyvəndlərin də ödənişi 15,20 və 30 manatdan başlayır.

Klinikanın gənc cərrahı Hacı Axundzadə indiyə qədər 15 heyvanı əməliyyat etdiyini deyib.

“Əsasən amputasiya, qısırlaşdırma və bir bağırsaq keçməzliyi əməliyyatlarımız olub”.

Kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatı elmi-tədqiqat institutu elmi əsərləri

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyindəki Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı Elmi- Tədqiqat İnstitutu ləğv edilib. Məlumata görə, onun bazasında “Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzi” publik hüquqi şəxs statuslu qurum yaradılıb.

Bu, Prezident İlham Əliyev mayın 22-də “Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin tabeliyində Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzinin yaradılması haqqında” Fərmanından irəli gəlib.

Məlumatda o da bildirilir ki, Mərkəzin nizamnamə fondunun formalaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Prezidentin ehtiyat fondundan 1 milyon manat ayrılıb.

Yayılan məlumatların əksinə olaraq, institutun direktoru Sadiq Salahovun hələlik postunda saxlanıldığı bildirilir:

“İnstitut bu gün ləğv edilərək, bazasında publik hüquqi şəxs yaradılıb. Təhvil-təslim indi başlayır. Buna görə də Sadiq Salahovun vəzifəsindən azad edilməsini demək doğru deyil. Proses yeni başlayıb və ola bilər ki, o, yeni qurumun rəhbəri təyin edilsin”.

Reyting.az saytı mia.az-a istinadla xəbər verir ki, bunu KTN-də çalışan şəxslərdən biri deyib.

Xatırladaq ki, Sadiq Salahov 1946-cı ildə Naxçıvan MR Şərur rayonunda anadan olub. Həmin rayonda orta məktəbi bitirdikdən sonra 1963-cü ildə Politexnik İnstitutunun Texnologiya fakültəsinə daxil olub və 1968-ci ildə həmin institutu bitirərək, mühəndis-texnoloq ixtisasına yiyələnib.

O, 1968-1970-ci illərdə Pambıqtəmizləmə Sənayesi Nazirliyi müəssisələrində çalışıb və “Rəşadətli əməyə görə” yubiley medalı ilə təltif edilib.

1970-1971-ci illərdə Politexnik İnstitutunda müəllim işləyib, 1971-1972-ci illərdə hərbi xidmətdə olub.1972-1977-ci illərdə əmək fəaliyyətini Dövlət Plan Komitəsi Elmi -Tədqiqat İqtisadiyyat İnstitutunda əvvəlcə elmi işçi, sonra bölmə müdiri vəzifələrində davam etdirib.

1977-1983-cü illərdə Respublikada Yüngül Sənaye Nazirliyi «Azərpambıqsənaye» İstehsalat Birliyində «İstehsalat» şöbəsində mühəndis, şöbə müdiri vəzifələrində çalışıb, həmin ilin sentyabr ayından isə Respublika Nazirlər Sovetində çalışıb. 1984-cü ilin sentyabr ayına kimi Nazirlər Soveti işlər idarəsinin Yüngül sənaye şöbəsində böyük referent vəzifəsində işləyib.

1984-cü ilin sentyabrından 1988-ci ilin mart ayınadək Pambıqtəmizləmə Sənayesi Nazirinin müavini, nazirlik istehsalat Birliyinə çevrildikdən sonra isə Birliyin Baş direktorunun müavini vəzifələrində işləyib.

1988-ci ilin martında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutuna (Az.ETKTİ və Tİ) köçürülüb və 1992-ci ilin oktyabrınadək burada elmi işçi, şöbə müdiri vəzifələrində işləyib.

Həmin illərdə dövrü mətbuatda respublikada pambıqçılığın və üzümçülüyün perspektiv inkişafına dair geniş məqalələrlə çıxış etmiş və pambıqçılığın inkişaf problemlərinə dair 4 elmi məqalə, 2 məcmuə çap etdirib. Onun elmi təklifləri 80-ci illərdə Pambıqçılıq Kompleksinin inkişaf proqramlarında öz əksini tapıb. Məhz bu səbəbdən o, 1992-ci ildə yenidən Kənd Təsərrüfatı və Ərzaq Nazirliyinə işə dəvət edilib və burada 1992-1998-ci illər ərzində Pambıq Emalı idarəsinin rəisi, sonralar isə Xarici İqtisadi Əlaqələr Birliyinin Baş direktoru vəzifələrində çalışıb. Burada işlədiyi müddətdə o, Fransanın Toxuculuq Sənayesinin Elmi Araşdırmalar Mərkəzi sayılan (CFDT) Toxuculuq və yüngül sənaye üzrə yarım dövlət təşkilatı ilə birlikdə bazar iqtisadiyyatı şəraitində, Azərbaycanda pambıqçılığın inkişafına dair elmi araşdırmalar aparıb, alınmış nəticələr əsasında birgə hazırlanmış proqram layihəsi Respublika hökumətinə təqdim edilib.

Aqrar islahatla əlaqədar Birlik 1998-ci ildə ləğv olunduğundan 1998-2001-ci illərdə S.V.Salahov qeyri – dövlət müəssisəsində iqtisadi müşavir vəzifəsində işləyib.

2001-ci ilin fevralından-may ayınadək Az.Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutunda elmi işlər üzrə direktor müavini, may ayından bu günədək isə həmin institutun direktoru vəzifəsində çalışıb.

Issn №2078 6042 azərbaycan respublikasi кənd тəSƏRRÜfati naziRLİYİ аqrar elm məRKƏZİ

Jurnal Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə iqtisad elmləri üzrə elmi nəşrlər siyahısına daxil edilmişdir
TƏSİSÇİ:
Azərbaycan Elmi Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutu (Az.ETKTİ və Tİ)
РЕДАКСИЙАНЫН ЦНВАНЫ:
Аз.0130, Бакы шящяри, Бинягяди району,

Дярняэцл гясябяси, 3097-ъи мящялля

Телефон: (+99412) 561-22-50

e-mail: Неsщрiйат@mail.ru
Йыьылмаьа верилмишдир: 04.02.2014

Чапа имзаланмышдыр: 10.02. 2014

Тираж 200; шярти чап вяряги 14.5

«Шярг-Гярб» АСЪ чап олунмушдур.

Тел: 570-18-49; 374-83-43
“Elmi Əsərlər” ildə 4 (dörd) nömrədə nəşr olunur
“Elmi Əsərlər” Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində 18 aprel 2011–ci ildə qeydiyyata alınmışdır. Qeydiyyat nömrəsi №3397
Материаллардакы фактларын доьру-дцрцстлцйцня мцяллифлярин юзляри мясулиййят дашыйырлар.
Jurnalda dərc olunan məqalələrlə tanışlıq: azagroeco@box.az

AQRAR İQTİSADİYYAT

Salahov S.V. Kənd təsərrüfatının inkişaf meyilləri və aqrar siyasətin prioritetləri. 5

Əsgərov A.Ç. Ekoloji kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının

dövriyyəsinin nizamlanması. 26

Əliyev S.R. Aqrar sahədə resurslardan istifadənin iqtisadi

səmərəliliyinin yüksəldilməsi prioritetlərinin

Məhərrəmova S.E. Aqrar sahədə risklər və onların idarə olunması məsələləri. 38

Şirəliyev Q.M. Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün müasir inkişaf meyilləri və sahəyə investisiya qoyuluşlarının

ÜMUMİ İQTİSADİYYAT
Qasımova E.İ. Kənd yerlərində istehsal infrastrukturunun mövcud

Allahverdiyev Q.S. vəziyyəti və inkişaf istiqamətləri. 50

Ağayeva K.A. Mənzil sferasının idarə edilməsinin iqtisadi mexanizminin formalaşması şərtləri. 62

Ahmet Özyigit Savaş Turizm fəaliyyətinin təsnifatı və onun Şimali Kipr Respublikasında seqmentləşməsi məsələləri. 67

MALİYYƏ VƏ UÇOT

Tükanov M.M. Dövlət büdcəsi və maliyyə-kredit mexanizminin

formalaşmasında onun rolu. 74

Mahmudova V.O. Lizinq aqrobiznesin kreditləşməsinin effektiv üsulu kimi. 83

Алиева А.Д. Основные направления развития национального

валютного рынка. 88

Джавадлы О.Э. Финансовый механизм, его составные звенья,

элементы и место в экономике. 94

Əzizov Ş.E. Валйута тянзимлянмяси системиндя валйута нязарятинин

Binnətov Y.C. İnvestisiya – tikinti fəaliyyəti iştirakçıları arasında iqtisadi münasibətlər………………………………………………….107

İDARƏETMƏ VƏ KADR TƏMİNATI

Rzayev R.M. İdarəetmə işçilərinin iş üslubunun təkmilləşdirilməsinin təşkilati-sosial aspektləri. 112

REGİONAL İQTİSADİYYAT

Cəmilzadə Ş.V. Xızı rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının mövcud

vəziyyəti və perspektivləri. 119
MARKETİNQ

Balayev O.A. Ekoloji kənd təsərrüfatında marketinq və onun

səmərəliliyinin yüksəldilməsi istiqamətləri. 128

ÜMUMİ BÖLMƏ
Əliyev A.M. Sələf, səpin norması və qidalanma şəraitinin payızlıq

buğda sortlarının iqtisadi səmərəliliyinə təsiri. 135

Müəlliflərin nəzərinə . 141

Az.ETKTİ və Tİ, Elmi Əsərləri 2013/4 səh.5-25
AQRAR İQTİSADİYYAT
UOT 332.01(479.24)
Kənd təsərrüfatının inkişaf meyilləri və aqrar siyasətin prioritetləri
Salahov Sadıq Vəli oğlu

Az.ETKTİ və Tİ – nin direktoru,

iqtisad elmləri doktoru, professor
Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatında aqrar sahə mühüm yer tutur. Aqrar sahənin payına Ümumi Daxili Məhsulun 5%-dən artıq hissəsi, ölkə iqtisadiyyatında çalışanların 2/5 hissəsi, iqtisadiyyatın sahələri üzrə əsas fondların 7%-dən çoxu düşür. Aqrar sahə və onun məhsulunu emal edən sahələr ölkənin ixracatının 6.5%-ni, o cümlədən qeyri-neft ixracatının 9/10 hissəsini təmin edir.

Müasir Azərbaycan iqtisadiyyatının aqrar sahəsi ötən əsrin 90-cı illərində həyata keçirilən əsaslı aqrar islahatlar və dövlət müstəqilliyi şəraitində milli iqtisadiyyatın formalaşdırılmasına yönəldilən institusional yeniləşmələr çərçivəsində formalaşmışdır. Həmin proseslərin nəticəsində aqrar sahə çağdaş bazar sistemi və qloballaşma prinsiplərinə uyğun mexanizmlər əsasında fəaliyyət göstərən sistemə çevrilmişdir.

Azərbaycan iqtisadiyyatının aqrar sahəsi sistem transformasiyalarından sonrakı dövrdə islahatların ardıcıl davam etdirilməsi, qlobal əhəmiyyətli iri miqyaslı neft-qaz layihələrinin uğurla həyata keçirilməsi şəraitində inkişaf etmişdir. Bu şəraitdə ölkədə sürətli inkişaf strategiyası reallaşdırılmışdır. Tarixən qısa müddət ərzidə iqtisadiyyatın ümumi həcmi 3 dəfədən çox artmışdır.

Qeyd edilən strategiya çərçivəsində aqrar sferanın davamlı inkişafına təminatlar formalaşdırılmışdır.

Aqrar sahənin inkişafının makrioqtisadi şəraitində irəliləyişlər

Sürətli inkişaf strategiyası çərçivəsində makroiqtisadi səviyyədə aqrar inkişaf üçün əlverişli şəraitin yaradılması təmin edilmişdir. Postislahat dövründə ümumən makroiqtisadi stabillik bərqərar olmuşdur ki, bu da digər sahələrdə olduğu kimi kənd təsərrüfatının da davamlı artım rejimində inkişafının mühüm amillərindən birinə çevrilmişdir. Azərbaycan dövləti tərəfindən uğurlu siyasətin həyata keçirilməsi sayəsində göstərilən dövrdə baş vermiş qlobal maliyyə böhranın, sonra isə dünyanın əksər bölgələrini əhatə edən iqtisadi böhranların zərərli təsirlərindən qorunmaq mümkün olmuşdur.

Digər tərəfdən, sürətli inkişaf strategiyasının reallaşdırılması gedişində gəlirlərin yüksək templə artırılması öz növbəsində aqrar istehsalın məhsullarına tələbin yüksəlməsi, daxili bazarının genişləndirilməsi ilə nəticələnmişdir. 2000-2012-ci illərdə əhalinin gəlirləri 8 dəfə yaxın, xərcləri 7 dəfədən çox, ərzaq malları üzrə pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi 6.8 dəfə artmışdır. Postislahat dövründə əkinçilik və heyvandarlıq məhsullarının istehsalçı qiymətlərinin mütəmadi olaraq artası ilə istehsal həcmlərinin artırılması stimulları saxlanılmışdır. Aşağıdakı diaqramdan da də göründüyü kimi kənd təsərrüfatı məhsullarının satış qiymətlərinin dinamikası bir qayda olaraq istehsalçılar üçün əlverişli olmuşdur.

-ci diaqram. Satılmış kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçı qiymətləri indeksləri (əvvəlki ilə nisbətən, faizlə)*

*Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2013. B., 2013 s. 416 məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.
İqtisadiyyatın inkişaf strategiyası çərçivəsində aqrar sahənin prioritetliyinin təmin edilməsi

Ölkəmizdə iqtisadi islahatların davam etdirilməsi əsasında iqtisadiyyatın ümumi inkişafına yönəldilmiş strategiyalarda aqrar sahə üstünlük verilən istiqamətlər sırasında olmuşdur. “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda(2004-2008-ci illər), “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda, habelə “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nda kənd təsərrüfatının inkişafının sürətləndirilməsinə yönəldilmiş kompleks tədbirlər müəyyən edilmişdir.

Qeyd edilən strateji sənədlərdə aqrar bölmənin infrastruktur təminatının əsaslı şəkildə yaxşılaşdırılması, bitkiçilik və heyvandarlıq məhsullarının istehsalının genişləndirilməsi vəzifələri müəyyən edilmişdir.

Həyata geçirilən iqtisadi siyasətə uyğun olaraq sahənin inkişafı üçün əlverişli mühit təmin edilmiş, aqrar sferaya dövlət köməyi və tənzimlənməsı sistemi inkişaf etdilmişdir. Dövlət büdcəsindən aqrar sahənin istehsal infrastrukturunun genişləndirilməsi və təkmilləşdirilməsinə daha böyük həcmdə vəsait yönəldilmiş, kənd təsərrüfatı istehsalçılarına dövlət köməyinin formaları genişləndirilmiş, onlara subsidiyaların verilməsi və güzəştli qaydada kreditləşdirmənin həyata keçirilməsi üçün ayrılan resurslar əhəmiyyətli dərəcədə çoxaldılmışdır. Dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatının ehtiyacları üçün ayrılan vəsaitlərin nominal həcmi 2000-2012-ci illərdə 10 dəfədən çox artmışdır.

Aqrar iqtisadiyyata çoxşaxəli dövlət köməyi istehsalın artım templərinin yüksəldilməsi və strukturunun təkmilləşdirilməsinə yönəldilmişdir.

Nəhayət, iqtisadi islahatların davam etdirilməsi əsasında aqrar sahənin inkişafı üçün əlverişli mühit təmin edilmişdir. Sahənin inkişafına yönəldilən investisiyaların həcmi sürətlə artmışdır. Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq üzrə əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların orta illik həcmi 2010-2012-ci illərdə 2000-2002-ci illərin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə 45 dəfədən çox artmışdır. 2-ci qrafikin məlumatlarından da göründüyü kimi aqrar sahəyə əsaslı vəsait qoyuluşlarının artımı ardıcıl surətdə davam etmişdir. Kənd təsərrüfatına yatırılan investisiyaların qeyri-neft sektoru üzrə əsas vəsaitlərə yönəldilən investisiyalarda payı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmişdir. (2-ci diaqram)

-ci diaqram Aqrar sahəyə yönəldilən investisiyaların dinamikası*

Azərbaycanın kənd təsərrüfatı 2013 statistik məcmuə. Bakı 2013 səh.51. məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.
Kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə istifadəyə verilən əsas fondların dinamikası üçün də analoji meyillər səciyyəvidir.

Qeyd edilən proseslər son nəticədə iqtisadiyyatın aqrar sahəsində modernləşdirilmə proseslərinin genişləndirilməsi üçün şərait yaratmışdır.

Aqrar istehsalın inkişafında əsas meyillər

Ümumi iqtisadi strategiya çərçivəsində yaradılmış şərait aqrar sahənin inkişafına etibarlı zəminlər yaratmış, başlıca istiqamətlər üzrə irəliləyişlərə yol açmışdır. Bununla bağlı bir neçə əsas meyilləri ayırmaq olar.

İlk növbədə iqtisadiyyat sistemində aqrar istehsalın ardıcıl və dinamik artımı təmin edilmişdir. (3-cü diaqram)
-cü diaqram. Kənd təssərrüfatı məhsullarının fiziki həcminin artması (%-lə)

Azərbaycanın kənd təsərrüfatı 2013. s.57. məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.
Məlumatlardan aydın olduğu kimi postislahat şəraitində ölkə iqtisadiyyatının aqrar sahəsində istehsal olunan məhsulların fiziki həcmi davamlı olaraq yüksəlmişdir. Məhsul istehsalının artımı həm əkinçilik və həm də heyvandarlıq sahələrini əhatə etmişdir. Hər iki sahə üzrə istehsalın həcminin yüksəlməsində dinamiklik müşahidə edilmişdir. 2000-2012-ci illərdə istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının fiziki həcm indeksi 1.78, o cümlədən bitkiçilik məsulları üzrə 1.77, heyvandarlıq məhsulları üzrə 1.76 təşkil etmişdir.

İstehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının artım templəri ölkə əhalisinin aptım templərindən 3.6 dəfə yüksək olmuşdur. Bununla əlaqədar 2000-2012-ci illərdə kənd təsərrüfatı məhsullarının adambaşına düşən həcmi 1.6 dəfə artmışdır.

Nəzərə almaq lazımdır ki, ölkəmizdə həyata keçirilən uğurlu iqtisadi siyasət aqrar sahənin inkişafında yüksək göstəricilərə nail olunmasına şərait yaratmışdır. Azərbaycan kənd təsərrüfatı sahəsinin dünya miqyasında ən surətlə inkişaf etdiyi ölkələrdən birinə çevrilmişdir. Bu, kənd təsərrüfatında istehsalın fiziki həcminin orta illik artım templəri göstəricisi üzrə beynəlxalq müqayisələrin aparılması zamanı da özünü aydın şəkildə büruzə verir.

Aşağıdakı diaqramda Dünya Bankının məlumatları əsasında 2000-2010-cu illərdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının artımının orta illik göstəricilərinin ayrı-ayrı ölkələr qrupu və Azərbaycan Respublikası üzrə kəmiyyəti əks etdirilmişdir. Göründüyü kimi müvafiq göstəricinin səviyyəsinə görə ölkəmiz istər gəlirlilik səviyyəsinə (Ümumi Daxili Məhsulun adambaşına düşən həcmi əsasında müəyyən edilən göstərici üzrə) görə aid edildiyi ölkələr qrupu (“orta gəlirli ölkələr” qrupu, o cümlədən yuxarı orta səviyyəli ölkələr yarımqrupu), istərsə də daxil olduğu regionu (Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya) əhəmiyyətli dərəcədə qabaqlamışdır.

XXI əsrin birinci onilliyində Azərbaycanda aqrar sahənin inkişaf templəri Dünya üzrə orta göstəricidən 2% bəndi, aşağı gəlirli ölkələr üzrə göstəricidən 1.1% bəndi, orta gəlirli ölkələr üzrə göstəricidən 1.0% bəndi, Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələri üzrə göstəricidən 1.1% bəndi yüksək olmuşdur.

-cü diaqram 2000-2010-cu illərdə kənd təsərrüfatı istehsalının orta illik artım templəri*

*World Development Indicators 2013, Table 4.1 məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.
Müasir dövrdə Azərbaycan Respublikası iqtisadiyyatının aqrar sahəsində istehsalın ümumi artımı ilə yanaşı əhəmiyyətli struktur dəyişiklikləri baş verir. Bu dəyişikliklər əsas etbarilə dövlət siyasəti çərçivəsində aqrar sahə üçün müəyyən edilən prioritetlərin reallaşdırılmasına yönəldilmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, dövlət siyasətinə uyğun olaraq aqrar sahənin inkişafında başlıca vəzifələrdən biri əhalinin etibarlı ərzaq təminatına nail olmaq məqsədilə müvafiq kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının inkişaf etdirilməsi müəyyən edilmişdir. Bu sırada ilk növbədə ölkənin daxili istehsalı hesabına tələbatların ödənilməsi məsələlərinin həlli ön plana keçmişdir.

Ərzaq təminatı baxımından kənd təsərrüfatının sahələri arasında taxılçılığın inkişafı xüsusilə böyük aktuallığa malikdir. Bu sahənin stabil 1 inkişaf etdirilməsi həm ərzaq buğdasına olan tələbatın ödənilməsində idxaldan nisbətən güclü asılılığın zəiflədilməsi, həm də yem bazasının möhkəmləndirilməsi əsasında heyvandarlıq məhsullarının istehsalının artırılması miqyaslarını genişləndirməklə həmin məhsullara olan tələbatların daxili istehsal hesabına ödənilməsi probleminin həlli üçün mühüm əhəımiyyət kəsb edir. Bununla əlaqədar taxılçılığın inkişafı postislahat şəraitində də prioritet vəzifə olaraq qalmışdır.

Qeyd edilən prioritetin reallaşdırılması istiqamətində dövlətin aqrar siyasəti çərçivəsində məqsədli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Dövlət fermerlər tərəfindən taxıl istehsalının genişləndirilməsinə yönəldilmiş əlavə stimullaşdırma vasitələrı tətbiq etmiş, o cümlədən əkin sahələrinin hər hektarına görə, habelə yüksək məhsuldarlıqlı toxumlarla təminat üçün subsidiyalar tətbiq edilmişdir. Eyni zamanda sahənin maddi-texniki resurslarla təminatının yaxşılaşdırılmasına dövlət köməyi tədbirləri əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilmişdir.

Həyata keçirilmiş tədbirlərə uyğun olaraq, 2000-2012-ci illərdə ölkədə dənli və dənli paxlalı bitkilərin əkin sahəsi 1.6 dəfə artaraq 1031.4 hektara çatmışdır. Bu müddətdə dənli və dənli paxlalıların məhsuldarlığı hər hektardan 23.8 sentnerdən 27.2 sentnerədək yüksəlmiş və ya 14.3% artmışdır. Nəticədə məhsul istehsalının ümumi həcmi 1.8 dəfə artaraq 2.8 milyon tonu keçmişdir. Bununla da taxıl istehsalı sahəsində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 25 avqust tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nda qoyulmuş hədəfə nəzərdə tutulduğundan tez çatmaq mümkün olmuşdur. Adambaşına taxıl istehsalının (təmiz çəkidə) həcmi 190 kq-dan 298 kq-dək yüksəlmiş və ya 1.6 dəfəyə yaxın artmışdır. 2

Daxili istehsalın həcmi ilk növbədə ərzaq məhsullarının istehsalı məqsədilə istifadə olunan məhsulun ümumi kəmiyyətinə münasibətdə yaxşılaşmışdır. Yem məqsədləri üçün istifadə edilən taxıl məhsullarına tələbatın ödənilməsində də daxili istehsalın rolu yüksəlmişdir. Digər dənli bitki növlərinin məhsulları üzrə də oxşar meyil müşahidə edilmişdir.

Göründüyü kimi, taxılçılığın inkişafı prioritetinin reallaşdırılması üzrə həyata keçirilmiş tədbirlər bu sahə üzrə məqsəd göstəricisinə nail olunması istiqamətində əhəmiyyətli irəliləyişə nail olmağa imkan yaratmışdır.

Əhalinin ərzaq təminatında yerli istehsalın rolunun artırılması sahəsində digər əsas prioritetlərdən biri heyvandarlıq məhsullarının sürətli artımının təmin edilməsi olmuşdur. Azərbaycan dövləti tərəfindən ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönəldilmiş uğurlu sosial-iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar gəlirlərin surətlə artması öz növbəsində ərzaq istehlakının strukturunun keyfiyyətcə yaxşılaşdırılmasına imkanlar açır. Bununla əlaqədar, heyvandarlıq məhsullarına olan tədiyə qabiliyyətli tələbin ardıcıl yüksəlməsi baş verir. Bu tələbin səmərəli şəkildə ödənilməsi isə ilk növbədə ət və süd istehsalının dinamik artımına nail olunması ilə bağlıdır.

Əsaslı aqrar islahatları həyata keçirilməsi ölkəmizdə heyvandarlığın böhran vəziyyətindən çıxarılmasına imkan versə də sahənin inkişaf səviyyəsi onun əsas məhsullarına olan tələbatın daxili istehsal hesabına ödənilməsi vəzifələrinə uyğun olmamışdır. Bu baxımdan postislahat dövründə heyvandarlıq məhsulları istehsalının genişləndirilməsi aqrar sahənin prioritetləri sırasında olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 25 avqust tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nda əsas heyvandarlıq məhsullarının istehsalının geniş miqyaslarda artırılmasını nəzərdə tutan göstəricilər müəyyən edilmişdir.

Qeyd edilən prioritetin reallaşdırılması istiqamətində dövlət siyasəti çərçivəsində bir sıra əsaslı tədbirlər həyata keçirilmişdir. İri və xırda buynuzlu mal-qaranın baş sayının ardıcıl artması şəraitində yemə olan tələbatın ödənilməsinin təmin edilməsi məqsədilə yay və qış otlaqlarının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması vəzifələrinin həlli gündəmə gətirilmiş və bu istiqamətdə müəyyən tədbirlər həyata keçirilməyə başlanılmışdır. Bitkiçilik sahələrinə texnika ilə təminat və subsidiyalar mexanizmi vasitəsilə kömək tədbirləri digər sahələrlə yanaşı yem bitkilərinin də istehsalının genişləndirilməsi stimullarını artırmışdır. Bunların nəticəsində yem bitkilərinin əkin sahələri əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilmişdir. 2000-2012-ci illərdə qeyd edilən əkin sahələri 2.8 dəfədən çox artaraq 392.7 min hektara çatmışdır. Həmin dövrdə yem bitkilərinin əkin sahəsinin kənd təsərrüfatı bitkilərinin ümumi əkin sahəsində xüsusi çəkisi 13.3%-dən 23.8%-ə yüksəlmişdir.

Heyvandarlıq sahəsində modernləşdirmə istiqamətində irəliləyişlərin təmin edilməsi ilə bağlı da dövlət siyasəti çərçivəsində geniş tədbirlər görülməyə başlanmışdır. Heyvanların cins tərkibinin yaxşılaşdırılması məqsədilə dövlət tərəfindən süni mayalandırmanın təşkil və genişləndirilməsi təmin edilmişdir. Eyni zamanda dövlət vəsaiti hesabına xaricdən yüksək məhsuldarlıqlı cins mal-qara alınaraq kənd təsərrüfatı istehsalçılarına güzəştli qiymətlərlə və lizinq yolu ilə satışı həyata keçirilmişdir. Bununla yanaşı, dövlət müasir heyvandarlıq komplekslərinin yaradılmasına güzəştli kreditlərin ayrılması vasitəsilə kömək göstərir. Bu komplekslər qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi əsasında ət və sud məhsullarının artırılması sahəsində artıq müəyyən rol oynamağa başlamışlar.

Göstərilənlərin sayəsində heyvandarlıqda məhsuldarlıq yüksəldilmiş, ölkədə əsas heyvandarlıq məhsullarının nisbətən yüksək templərlə artımını təmin etmək mümkün olmuşdur. 2000-2012-ci illər ərzində kəsilmiş çəkidə ət istehsalı 1.9 dəfə, süd istehsalı 1.7 dəfə, yumurta istehsalı 2.3 dəfəyə yaxın artmışdır.

Əsas heyvandarlıq məhsulları ilə təminat əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmişdir. Adambaşına ət istehsalının həcmi 18.7 kq-dan 30.5 kq-a, süd istehsalının həcmi 126 kq-dan 184 kq-dək, yumurta istehsalının həcmi 66 ədəddən 131 ədədək artmışdır.

Beləliklə, heyvandarlığın inkişafı üzrə prioritetin reallaşdırılması sahəsində əhəmiyyətli irəliləyişlərə nail olunmuşdur.

Postislahat dövründə üstün templərlə inkişaf edən sahələrdən yumurta istehsalı üzrə göstəricilərin kənd təsərrüfatı üzrə göstəriciləri qabaqlaması özünü daha qabarıq büruzə vermişdir. (5-ci diaqram)