Kök: xüsusiyyətləri, hissələri, quruluşu, funksiyaları və növləri

– Müxtəlif morfologiya və ölçülərin müxtəlifliyini təqdim edirlər.

Kök Və Şəkilçi

Sözün mənalı hissələri kök və şəkilçidir.
Kök sözün ayrılıqla işlənə bilən və əsas mənanı ifadə edən hissəsidir.
Şəkilçi sözün ayrılıqda işlənə bilməyən və yalnız kökə qoşulmaqla müəyyən məna daşıyan hissəsidir.
Azərbaycan dilində kök əvvəl, şəkilçi sonra gəlir.
Şəkilçilər iki cür olur: leksik və qrammatik şəkilçilər.

Leksik şəkilçilər qoşulduqları söz köklərdən yeni sözlər düzəldir: dəmir – dəmir+çi

Qrammatik şəkilçilər isə sözün ancaq formasını dəyişdirir. Qrammatik şəkilçilərin hamısı bizim dilimizə məxsusdur. Onlar söz birləşmələri və cümlələrdə sözləri bir-birinə bağlamağa xidmət göstərirlər.
İsimlərdə cəm, hal, mənsubiyyət, şəxs şəkilçiləri, sifətin dərəcə şəkilçiləri, felin təsriflənən və təsriflənməyən formalarla bağlı şəkilçiləri, zaman və şəxs şəkilçiləri qrammatik şəkilçilərdir.

Şəkilçilər bir, iki və dörd cür yazılır.
Leksik şəkilçilər ahəng qanununa uyğun olaraq, əsasən, iki və dörd cür yazılır. Lakin belə şəkilçilər sırasında bir cür yazılanları da var: -daş, -kar, -xana, -dar, -stan, -şünas,-zadə, -keş…
Qrammatik şəkilçilər də ahəng qanununa uyğun olaraq həmişə iki və dörd cür yazılır: -lar, -lər; -dan, -dən; -ın, -in, -un, -ün; -dı, -di, -du, -dü
İki cür yazılan şəkilçilərin tərkibində yalnız iki açıq sait iştirak edir: a, ə. Digər açıq saitlər (e, o, ö) şəkilçilərdə ona görə iştirak etmir ki, əsl Azərbaycan sözlərində həmin səslər sözün birinci hecasından sonrakı hecalarında işlənmir.
Şəkilçilərin əvvəlində gələn y, n, s samitləri bitişdirici samitlər adlanır. Onlar saitlə bitən sözlərə saitlə başlanan şəkilçilər artırdıqda işlənir: işlə-y-əcək, körpü-n-ün, xala-s-ı.

Kök: xüsusiyyətləri, hissələri, quruluşu, funksiyaları və növləri

The kök Müsbət geotropizmi təqdim etdiyi üçün tez-tez yeraltıda yerləşən bitkinin orqanıdır. Əsas funksiyası suyun, qeyri-üzvi qidaların udulması və bitkinin torpağa bərkidilməsidir. Köklərin anatomik quruluşu dəyişkən ola bilər, lakin düyün və yarpaqları olmadığı üçün kökdən daha sadədir.

Kök, toxumun cücərməsindən yaranan ilk embrion quruluşdur. Radikül, apikal qoruyucu rolunu oynayan, kaliptra ilə örtülmüş birincil kökü meydana gətirən başlanğıcda az fərqlənmiş bir quruluşdur.

Bitkilərin əsas oxunu kök və kök təşkil edir. Hər iki quruluşun birləşməsi açıq bir fərqlilik göstərmir, çünki damar toxumaları təməl toxuma daxildir.

Kökün morfologiyası yerin altında yerləşdiyinə görə daha asandır. Köklərdə xüsusi şərtlərə uyğunlaşdırılmış bəzi istisnalar istisna olmaqla, düyünlər, qönçələr, stomatlar və ya xlorofil istehsalları mövcud deyil.

Bu quruluş torpaqda saxlanılan suyun və qida maddələrinin udulması və daşınması üçün məsuliyyət daşıyır. Emici kıllar, fotosintez prosesində çevrildikləri yarpaq sahəsinə nəql olunan bu elementləri – xam sapı tutur.

Eynilə, köklər bitkiləri yerə tutur və xarici maddələr tərəfindən ayrılmalarının qarşısını alır. Digər hallarda, köklər qidalanma elementləri, məsələn, şirin kartof, çuğundur, yerkökü və ya kassava üçün saxlama və ya ehtiyat quruluşu rolunu oynayır.

Ümumi xüsusiyyətlər

– Köklər yeraltı böyümə quruluşlarıdır.

– Qönçələrin, qovşaqların, internodların və yarpaqların inkişafını göstərmir.

– Torpağın şərtlərinə və quruluşuna tabe olaraq müddətsiz bir böyümə göstərirlər.

– Pozitiv geotropizm, yəni böyümə cazibə qüvvəsinin lehinə fəaliyyət göstərir.

– Radial simmetriya və ya radial böyümə nümunəsi təqdim edirlər; Konsentrik üzüklərdən və ya fərqli toxumaların qatından ibarətdir.

– Yüksəlmə şirəsi və ya çiy şirəsinin demirlənməsi və udulması funksiyası.

– Torpağın rizosferində mövcud olan mikroorqanizmlərlə simbiyotik əlaqələri davam etdirmək qabiliyyətinə sahibdirlər.

– Müxtəlif morfologiya və ölçülərin müxtəlifliyini təqdim edirlər.

– Birincil, ikinci dərəcəli və sərgüzəştli ola bilərlər.

– Bəziləri epigeyalar – yerin üstündədir – ya da hava – yerin və ya suyun üstündədir.

– İnkişaf etdikləri mühitə görə quru, su və hava ola bilər.

– Bəzi köklər müalicəvi xüsusiyyətlərə malik olduqları üçün sağlamlığa fayda verir.

– Heyvanlar və insan üçün qida mənbəyidirlər.

– Əczaçılıq, kosmetika və qida əlavələrində istifadə edilməsinə imkan verən müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdirlər.

– Müxtəlif növlərin kökləri torpağın qorunmasını və qorunmasını təşviq edir.

– Köklərin yığılması, torpağı təşkil edən materialın davamlı olmasına imkan verir, beləliklə külək və suyun aşınmasını qarşısını alır.

– Yerə nüfuz etmək üçün kök piloriza, cap və ya caliptra adlanan xüsusi bir quruluşa sahibdir.

– Kaliptra kök böyümək sahəsini qorumaq funksiyasına malikdir.

– Kök aşağıdakı əsas toxumalardan ibarətdir: epidermis, kortikal parenxim və damar toxuması.

Kök hissələri

Qapaq və ya kaliptra

Kök ucunu qoruyan və torpağa nüfuz etməyə kömək edən xarici örtük sarğı. Dermatogen və törəmə meristem protodermis -dicotyledons- və ya kalliptrogen -monocotyledons- dan qaynaqlanır.

Caliptra, tərkibində bol miqdarda nişasta və diktiyozom olan hüceyrələrdən və kökünün torpaqdakı irəliləməsinə üstünlük verən seliklərdən ibarətdir. Funksiyası əsasən meristematik zonanın qorunmasıdır.

Meristematik zona

Dermatogen, periblema və pleroma yaradan hüceyrələrin yerləşdiyi bitki mənşəli konusdan və ya meristematik toxumalardan ibarətdir. Bu hüceyrələr mitozla bölünmək və əldə edilən meristemə səbəb olmaq qabiliyyətinə malikdirlər: əsas meristem, protodermis və prokambium.

Böyümə zonası

Böyümə və ya uzanma sahəsində, törəmə meristemlərin hüceyrələrinin uzanması baş verir, hüceyrələrin bölünməsinin baş verdiyi və toxuma fərqlənməsi prosesinin başladığı yerdir.

Fərqlənmə və ya saç xətti zonası

Bu bölgədə funksiyası qida, su və mineral duzların udulması olan çox sayda incə kök tükünü müşahidə etmək yaygındır. Bundan əlavə, bu andan etibarən kökün ilkin quruluşunu təşkil edən ilkin toxumalar müşahidə olunur.

Dallanma sahəsi

Boyundan tüklü bölgəyə qədər olan sahəni əhatə edir. İkincil və ya yan köklərin inkişaf etdiyi və böyüdüyü ərazidir. Bitkinin gövdəsi və ya boynunun yarandığı yerdə bitir.

Boyun

Kökün gövdə ilə birləşmə yeri.

Struktur

Tipik bir kökün kəsiyi, bir kökün ilkin quruluşunun rizodermis, birincil qabıq və damar silindri tərəfindən qurulduğunu təyin etməyə imkan verir.

Rhizodermis və ya epidermis

Kökün ən kənar təbəqəsidir, uzanmış, yığcam, nazik divarlı hüceyrələrdən, kütikül və stomatlardan ibarətdir. Epidermisdə fasiləsiz olaraq osmos prosesi vasitəsilə suyun udulmasına üstünlük verən çoxsaylı uducu tüklər əmələ gəlir.

Birincil korteks və ya korteks

Korteks rhizodermis ilə mərkəzi silindr arasındakı bölgədir. Ekzodermidən, kortikal parenximadan və endodermidən ibarətdir.

Exodermis

Bu, sellüloza ilə örtülmüş, qalın və cilalanmış bir hüceyrə divarına sahib suberid altıbucaqlı hüceyrələrin bir neçə qatından ibarət olan subepidermal qoruyucu toxumadır. Kök böyüməsi prosesində bu təbəqə epidermisin yerini alır.

Kortikal parenxima

İncə, rəngsiz divarları olan və tipik bir saxlama parankimini təşkil edən radial düzəlişli hüceyrələrdən ibarətdir. Kökün inkişaf etdiyi ətraf mühitin xüsusi vəziyyətlərində bu parenxima sklerifikasiya olunmağa meyllidir, aerenxima, idioblastlar və ifrazat hüceyrələri inkişaf edir.

Endodermis

Kökün daxili qoruyucu toxumasını təşkil edir. Bitkilər üçün böyük fizioloji əhəmiyyətə malik suberin və Caspary bantları ilə qalınlaşmış bir hüceyrə divarını təqdim edən xüsusi hüceyrələrdən ibarətdir.

Damar silindri

Damar silindr və ya stele endodermis içərisində olan hər şeyi əhatə edir. Xarici təbəqə damar bağlarını – ksilem, phloem – və medullanı əhatə edən pericycle adlanır. Monokotlarda damar paketləri təsadüfi olaraq damar silindrində paylanır.

Damar silindrli və ya periksli

Toxuma lateral kökləri, sərgüzəştli qönçələr və lateral meristemləri – damar və suberogen kambiyanı yarada bilən bir neçə meristematik hüceyrədən ibarətdir. Monokotlarda pericycle sklerifikasiya olunmağa meyllidir.

Damar dəstləri: ksilem və floem

Alternativ və şüalanmış vəziyyətdə yerləşən keçirici damarlardan ibarətdir. Phloem pericycle yaxınlığında, xylem isə medullanın yerini tutaraq kökün daxili hissəsini tutur.

Bəzi monokotlarda medulla kökün mərkəzini tutur və damar bağları periferik vəziyyətə malikdir. Tez-tez protoksil və protofloem perikskin yaxınlığında, metaksilem və metafloem isə medullanın mərkəzi hissəsinə doğru yerləşdirilir.

İlik

Parenximadan meydana gələn toxuma, ümumiyyətlə qismən və ya tamamilə təmizlənir və ya içi boş və ya yumruqlu bir kök meydana gətirərək yox olur.

Xüsusiyyətləri

Dəstək

Köklər, bitkinin yerə bərkidilməsindən və ya bərkidilməsindən məsul olan orqan par mükəmməlliyidir. Bitkinin külək və ya yağış tərəfindən uçurulmasının qarşısını alır və möhkəm böyümək üçün möhkəm bir zəmin yaradırlar.

Nəqliyyat

Köklər sayəsində torpaqda həll olunan suyun və qidaların udulması baş verir. Suyun köklərdən udması ilə göstərilən təzyiq qidaların bitkinin qalan hissəsinə daşınmasını sürətləndirir.

Saxlama

Torpaq bitkilərin böyüməsi və inkişafı üçün lazımlı qidalandırıcı elementlərin saxlandığı və ya yığıldığı yerdir. Əslində, bu gübrə və kompostdan və ya bitki tullantılarından üzvi maddələr üçün dəstəkdir.

Simbioz

Kök ətrafındakı rizosfer və ya ərazi, torpaq mikroorqanizmləri – mikorizalar, göbələklər, bakteriyalar arasında müxtəlif simbiyotik birləşmələrin inkişaf etdiyi yerdir.

Bu birliklər torpaq fosforunun əriməsinə, atmosfer azotunun fiksasiyasına və ikincil köklərin inkişafına və böyüməsinə üstünlük verirlər.

Torpaq əmələ gəlməsi

Köklər, torpağı təşkil edən əhəngdaşını parçalamağa qadir olan güclü üzvi turşuları ifraz etmə xüsusiyyətinə malikdir. Bu şəkildə, köklər tərəfindən ifraz olunan fermentlər və simbiyotik birliklərlə birlikdə humus istehsalını inkişaf etdirən mineral molekullar sərbəst buraxılır.

Qoruma

Kompakt bir kök kütləsinin yığılması və inkişafı torpağın dəstəyinə və ya möhkəmliyinə kömək edir. Bu şəkildə su eroziyası və külək eroziyasının qarşısı alınır.

Əlaqə

Bəzi ağac növlərinin su və qida maddələrini bölüşmək üçün torpağın kökləri və ya mikorizal toxuması ilə təmasda olduqlarına dair bir dəlil var. Bu əlaqə ağacın eroziya problemlərini, fiziki zərərləri və zərərvericilərə qarşı hücumlarını aradan qaldırması üçün vacibdir.

Növlər

Kökləri mənşəyinə görə dönər və ya sərgüzəşt ola bilər. Dönənlər embrionun kökündən, sərgüzəştli olanlar isə bitkinin istənilən orqanlarından qaynaqlanır.

Monokotlarda, embrion kökü nisbətən qısa bir ömrə sahibdir, yerini kökdən yaranan sərgüzəştli köklər alır. İki pilləli köklərdə əsas ox daha çox qalınlaşaraq dönər və uzunömürlüdürlər.

Morfologiyaya görə köklər aşağıdakı kimi təsnif edilir:

Aksonomorfik

Az inkişaf etməmiş ikinci dərəcəli kökləri olan bir kök tipidir.

Budaqlı

Əsas kök bolca bölünür, ikincil köklərdən sonra əmələ gəlir.

Ovsunlanmış

Eyni qalınlığa və ya kalibrə sahib olan bir kök və ya ikincil köklər paketindən ibarətdir.

Yumru

Qidalandırıcı və ehtiyat maddələrin yığılması səbəbindən qalınlaşma göstərən füsunkar bir quruluşa sahib köklər. Ampüller, corms, rizomlar və kök yumruları yumru köklərdir.

Napiform

Ehtiyat maddələrin yığılması və saxlanması ilə köklənmiş kök. Bəzi napiform köklər şalgamdır (Brassica rapa) və yerkökü (Daucus carota).

Cədvəlli

Cədvəlli kök gövdə əmələ gətirən bazadan əmələ gəlir. Bitki torpaqda düzəltmək üçün bir aksesuar funksiyasına malikdir və oksigenin əmilməsinə imkan verən məsamələr ehtiva edir.

Uyğunlaşmalar

Köklərin inkişaf etdikləri mühit şərtlərinə təqdim etdikləri uyğunlaşmalara görə aşağıdakı ixtisaslaşmış növlərə rast gəlinir:

Hava kökləri

Bromeliad, orkide, ferns və mamır kimi epifitik bitkilərin ortaq kökü. Havadan nəm yeyən, nəm itkisinin qarşısını alan və mexaniki bir qoruma rolunu oynayan örtük adlanan xüsusi bir rizodermis təqdim etməklə xarakterizə olunur.

Kökləri dəstəkləyin

Qarğıdalı kimi bəzi otlarda müşahidə olunur. Kökü yerə bağlamaq, suyu və qidaları udmaq funksiyasına sahib kök düyünlərindən əmələ gələn sərgüzəştli köklərdir.

Kökləri boğmaq

Bir ağac üzərində böyüyən bitkilərin parazitar kökləri, ev sahibi böyüyüb inkişaf edə bilmədiyi üçün ölümə səbəb olur. Banyan və ya banyan ağacı (Ficus benghalensis) boğucu kökləri olan bir bitki nümunəsidir.

Evlər

Bunlar keçirici paketlərə nüfuz edən xüsusi bir haustorium vasitəsilə sahiblərindən su və qida qəbul edən parazitar və hemiparazit bitkilərin kökləridir.

Pnevmatoforlar və ya havalandırma kökləri

Mangrovlarda yaşayan, mənfi geotropizmə sahib olan və ətraf mühitlə qaz mübadiləsi funksiyasına malik olan adi bitkilər.

Yumru

Parenximatoz toxuma səviyyəsində ehtiyat maddələrin saxlanılması nəticəsində yaranan müəyyən bir qalınlaşma təqdim edirlər. Kassadan yayılmışdır (Manihot esculenta) və yerkökü (Daucus carota).

Cədvəl kökləri

Bitkinin havalandırılmasına qatqı təmin etməklə yanaşı ağacın yerə sabitlənməsini artıraraq fəaliyyət göstərən bir dəstək köküdür. Venesueladakı Cordillera de la Costa’nın böyük bir endemik ağacına xasdır Gyranthera caribensis.

İstinadlar

1. Visual Atlas of Science (2006) Planas. Redaksiya Sol 90. 96 s. ISBN 978-84-9820-470-4.
2. Dubrovsky Joseph G. və Shishkova Svetlana (2007) Kökün müəmmaları: bitkinin gizli hissəsi. Biotexnologiya V14 CS3.indd. 12 səh.
3. García Breijo Francisco J. (2015) Maddə 6. Kök. Əsas quruluş və dəyişikliklər. Aqroforestry Ekosistemlər İdarəsi. Kənd Ətraf Mühiti və Enoloji Ali Texniki Məktəbi. Valensiya Politexnik Universiteti.
4. González Ana María (2002) Mövzu 20. Kökün anatomiyası. Damar bitkilərinin morfologiyası. Biologia.edu.ar saytında bərpa edildi
5. Bitkilərin Kökü: Morfologiya və İbtidai Yapı (2018) Universidad Nacional de la Plata. Kənd Təsərrüfatı və Meşə Elmləri Fakültəsi. Bitki morfologiyası kursu. 33 səh.
6. Megías Manuel, Molist Pilar & Pombal Manuel A. (2018) Bitki Orqanları: Kök. Bitki və heyvan histologiyası atlası. Funksional Biologiya və Sağlamlıq Elmləri Bölümü. Biologiya Fakültəsi. Vigo Universiteti.
7. Kök (botanika) (2019) Vikipediya, Pulsuz Ensiklopediya. Qurtarıldı: Məsləhətləşmə tarixi: wikipedia.org
8. Valla, Juan J. (1996) Botanika. Üstün bitkilərin morfologiyası. Cənubi Yarımkürə Redaksiya. 352 səh. ISBN 9505043783.

Sözün tərkib hissələri

Dilimizdəki sözlər tərkib hissələrinə görə iki yerə ayrılır: kök və şəkilçi. Bunlar sözün mənalı tərkib hissələridir.
Sözün ayrılıqda işlənə bilən və leksik mənası olan hissəsinə kök deyilir, Sözün ayrılıqda işlənə bilməyən və leksik mənası olmayan hissəsinə isə şəkilçi deyilir.
Dilimizdə, bir qayda olaraq, əvvəl kök, sonra isə şəkilçi gəlir. Məsələn: məktəb+li, dəniz+çi, çəmən+lik və s.
Qeyd: Dilimizdə sözün kökündən əvvəl gələn şəkilçilər də vardır:na, bi, ba, la, a, anti və s. Məsələn:namərd, narahət, narazı, bixəbər, biçarə, bitərəf, laqeyd, laməkan, anormal, antihumanist və s. Bu şəkilçilərdən ilk dördü ərəb — fars mənşəli, sonuncu ikisi isə Avropa mənşəlidir. Belə şəkilçilərə ön şəkilçi deyilir. Həmin şəkilçi ilə işlənən sözlərin çoxu şəkilçi ilə birlikdə dilimizə daxil olmuşdur.

Şəkilçilərin növləri

Şəkilçilər vəzifəsinə görə iki növə bölünür: leksik (sözdüzəldici) və qrammatik (sözdəyişdirici) şəkilçilər.
Söz köklərinə qoşularaq yeni mənalı sözlər yaradan şəkilçilər leksik şəkilçilər adlanır.Leksik şəkilçilər qoşulduğu söz köklərindən yeni mənalı sözlər düzəldir, yəni onun mənasını dəyişdirir. Məsələn:
kənd -kənd + li,
balıq — balıq+çı,
üzüm — üzüm+lükvə s.
Ön şəkilçilər (na, bi, la, a, anti və s.) də leksik şəkilçilərdir.

Qrammatik şəkilçilər isə sözün yalnız formasını dəyisdirir. Bu şəkilçilər söz birləşmələrində və cümlələrdə sözlər arasında qrammatik əlaqə yaradır. Buna görə də həmin şəkilçilər qrammtik şəkilçilər adlanır.
İsimlərdə cəm, hal, mənsubiyyət və xəbərlik şəkilçiləri,fellərdə isə zaman və şəxs şəkilçiləri qrammatik şəkilçilərdir. Məsələn: kitab+lar, qələm+in, şa+gird+dir, yaz+dı+q, yaz+dcaq+san və s.
Sözlərin yalnız formasını dəyişən və onlar arasında əlaqə yaradan şəkilçilər qrammatik şəkilçilər adlanır.

Şəkilçilərin yazılışı

Qrammatik şəkilçilər ahəng qanununa uyğun olaraq iki və dörd cür yazılır. Məsələn: -lar, -lər (uşaq+lar, gənc+lər); -dan, -dən (kitab+dan, qələm+dən); -ın, -in, -un, -ün (kitab+ın, qələm+in, oyun+un, çöl+ün); -dı, -di, -du, -dü (yaz+dı, gəl+di, vur+du, düz+dü) və s. İki cür yazılan şəkilçilərin üstündə 2 rəqəmi yazılır (məsələn: -lar2, -da2 və s.) Dörd cüryazılan şəkilçilərin üstündə isə 4 rəqəmi yazılır (məsələn: -ın4, -dı4 və s.). Bu cür yazılan şəkilçilərdə qapalı saitlərin dördü də iştirak edir.
Leksik şəkilçilər də ahəng qanununa uyğun olaraq iki və dörd cür yazılır. Məsələn: -ça2 (kitab+ça, dəftər+çə), -çı4 (qapı+çı, əkin+çi, ov+çu, gül+çü) və s.
Dilimizdə bir cür yazılan leksik şəkilçilərdə vardır. Məsələn: -daş (vətən+daş, yol+daş, əmək+daş), -dar (hesab+dar, ev+dar, əmək+dar), -keş (zəhmət+keş, qayğı+keş, sərin+keş), -xana (kitab+xana, çay+xana), -şünas (şərq+şünas, hüquq+ şünas), -pərəst və ya -pərvər (vətən+pərvər, millət+pərəst), -dan (şam+dan, gül+dan), -ban (bağ+ban), -gər (mis+gər) və s. Bu cür yazılan şəkilçilərin çoxu ərəb və fars dillərindən alınmadır.
Həmin şəkilçilərdən bəzisi alındığı dildə şəkilçi yox, müstəqil leksik mənalı sözdür. Məsələn: «xana» fars dilində «ev» deməkdir («xane» şəklində işlənir). Bu cür yazılan şəkilçilər bir çox hallarda ahəng qanununa tabe olmur. Məsələn: sir+daş, qayğı+keş, zülm+kar, yemək+xana və s.
Dilimizdə az işlənən şəkilçilərə qeyri-məhsuldar şəkilçilər deyilir.Qum+sal, sağ+lam, keç+id, tut+ğac, aç+ar, utan+caq və s. kimi sözlərdəki şəkilçilər qeyri-məhsuldar şəkilçilərdir.

Bitişdirici samitlər

Saitlə bitən söz kökləri ilə saitlə başlanan şəkilçilər arasında y, n, s bitişdirici samitləri işlənir. Məsələn: gəl+əcək ,işlə+y+əcək, odun+u, su+y+u, otağ+ın — qapı+n+ın, dəniz+in — gəmi+n+in, onun kitab+ı — onun çanta+sı və s. Bu nümunələrdəki birinci sözlər (gəl, odun, ot, dağ) samitlə, ikinci sözlər (işlə, su, qapı, çanta) isə saitlə bitir. Buna görə də ikinci sözlərin qəbul etdiyi -əcək, -y, -m, -ı şəkilçilərinin əvvəlində y, n, s bitişdirici samitləri işlənmişdir.
Şəkilçilərin əvvəlində gələn y, n, s samitləri bitişdirici samitlər adlanir.

Sözün başlanğıc forması

Sözün başlanğıc forması qrammatik şəkilçidən qabaqkı leksik məna bildirən hissəsidir. Məsələn:.məktəb-lər, məktəbli-də,məktublaş,-ır və s.
Sözlər lüğətlərdə başlanğıc formalarında verilir. İsimlərin başlanğıc forması qrammatik şəkilçisiz və adlıq da olan hissəsidir.Məsələn:yazıçılardan, bağça-larda və s. Fellərin başlanğıc forması da eynilə isimlərdə olduğu kimi, qrammatik şəkilçiyə qədərki hissəsidir. Məsələn:yazdırıl-dı, başla-dilar və s. Lüğətlərdə fellərin başlanğıc forması məsdər şəklində verilir. Məsələn: yazdırmaq, işləmək və s.
Sözlərin quruluşca növü, hansı nitq hissəsinə aid olması onların başlanğıc formasına görə müəyyən edilir. Başlanğıc forması sözün aşağı hissəsində qoyulan _______ işarəsi ilə göstərilir.

Sözün quruluşca növləri

1. Yalnız bir kökdən (və ya kök və qrammatik şəkilçidən) ibarət olan sözlər sadə sözləradlanır. Məsələn: ev (evlər, evdə), uşaq (uşaqlarda, uşaqlarımız), şagird (şagirddə, şagirdin) və s.
2. Leksik şəkilçilərin köməyi ilə yaranan sözlər düzəltmə sözlər adlanır. Düzəltmə sözlər kök və leksik şəkilçidən ibarət olur. Məsələn: işçi (iş+çi), enli (en+li), başla (baş+la), baxış (bax+ ış) və s.
3. mürəkkəb sözlər iki (bəzən də üç) kökdən(sözdən) ibarət olur. Məsələn: qızılgül (qızıl, gül), göygöz (göy, göz), kəklikotu (kəklik, ot), tozsoran (toz, soran), əlüzyuyan (əl, üz, yuyan) və s.

• Teqlər:
• sözün kökü
• , şəkilçilər
• , leksik şəkilçi
• , qrammatik şəkilçi