Press "Enter" to skip to content

Fərdi kompyuterlərin tərkib hissələri

Mağazada kompyuter alan zaman sistem blokunun əsas xarakteristikaları ilə təqdim olunan prays-vərəqə vasitəsilə tanış olmaq olar. Adətən onun tərkibində belə bir informasiya yazılır: Intel Pentium 4 CPU 2,8/512 DDR (PC3200)/80Gb/GeForceFX 128/Combo Bu informasiya yazıları sistem blokunun konfiqurasiyasını təsvir edir. Intel Pentium 4 CPU 2,8 – takt tezliyi 2,8 GiqaHers (GHz) olan Intel Pentium 4 prosessorunu göstərir; 512 DDR (PC3200) – buraxma qabiliyyəti 3200 Mbit/san, tutumu 512 Mbayt olan DDR SDRAM tipli əməli yaddaşı göstərir; 80Gb – tutumu 80Gbayt olan sərt diski (vinçesteri) göstərir; GeForceFX 128 – yaddaşının həcmi 128 Mbayt olan GeForceFX mikrosxem toplusuna əsaslanan videoplatanı göstərir; Combo – CD-ROM və DVD disklərini oxumaq üçün disk qurğusunu göstərir, burada CD‑R və CD-RW disklərinə yazmaq da mümkün olur. İndi isə sistem blokunun əsas hissələri ilə tanış olaq.

Kompüterdə nasazlığı necə aradan qaldırmaq olar

Kompüteriniz səhv davrandıqda, problemləri özünüz necə həll edəcəyinizi bilmək faydalıdır. Beləliklə, yarana biləcək hər hansı bir problem üçün kompüter təmiri sexinə qaçmağa ehtiyac qalmayacaq. Kompüterinizdə səhv ola biləcək bir sıra şeylər var, lakin siz adətən problemi özünüz izləyə və həll edə bilərsiniz.

addım

Metod 1/6: Ümumi düzəlişlər

  • Yenidən yandırmazdan əvvəl kompüteriniz bağlandıqdan sonra təxminən otuz saniyə otursun.
  • Kompüteriniz yenidən başlamazsa, enerji almaya bilərsiniz.
  • Axtarışda konkret olun. Proqramın adını və əməliyyat sisteminizi daxil edin. Hər hansı səhv kodları ilə birlikdə dəqiq səhv mesajını axtarın. Probleminizi təsvir edən açar sözlərə diqqət yetirin. Bunu vəziyyətinizə mümkün qədər daraltmağa çalışın.
  • Axtarış nəticələrini axtararkən diqqətinizi texniki forumlara yönəldin. Siz tez-tez bu saytlardan ən ətraflı təlimatları və ən faydalı təklifləri tapa bilərsiniz.
  • Windows yeniləmələrini quraşdırmaq üçün təlimat üçün buraya klikləyin.
  • Mac-da yeniləmələrin quraşdırılması ilə bağlı məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
  • Avadanlıq sürücülərini yeniləmək üçün təlimat üçün buraya klikləyin. Bu, ekran və ya şəbəkə problemləriniz varsa xüsusilə faydalıdır.

Metod 2/6: Yavaş kompüteri sürətləndirin

  1. Kompüterinizi sürətləndirdiyini iddia edən proqramları yükləməkdən çəkinin. Bunlar demək olar ki, bütün fırıldaqçılar və ya reklam proqramları üçün vasitələrdir. Bu proqramların köməyi olmadan tək başına kompüterinizin sürətini artıra bilərsiniz.
  2. İstifadə etmədiyiniz bütün proqramları bağlayın. Kompüterinizdə bir anda nə qədər çox proqram işlədirsinizsə, bir o qədər yavaş işləyir. Əməliyyat sisteminiz işə başlayanda tez-tez bir neçə proqramı arxa planda yükləyir.
    • Windows-da, arxa planda işləyən proqramların çoxunda sistem tepsinizdə nişanlar var. Tətbiqləri bağlamaq üçün bu nişanlara sağ klikləyin.
    • Proqramı bağlamazdan əvvəl bəzi işləri yadda saxladığınızdan əmin olun.
  3. Dondurulmuş və ya fon proqramlarını bağlamağa məcbur edin. Bu proqramları bağlamağın yeganə yolu onları bağlamağa məcbur etməkdir. Bunu edə biləcəyiniz bir neçə yol var:
    • Windows – Basın Hər şey + F4 aktiv proqramı bağlamağa məcbur etmək. Kimin Hər şey + F4 işləmir, basın Ctrl + ? Shift + Esc bütün işləyən proqramların siyahısını açmaq üçün. Bağlamağa məcbur etmək istədiyiniz proqramı seçin və Tapşırığı Bitir klikləyin.
    • Mac – Basın ? Cmd + ? Seçim + Esc açıq tətbiqlərinizin siyahısını açmaq üçün. Məcburi dayandırmaq istədiyiniz proqramı seçin və Force Quit düyməsini basın. Siz də tuta bilərsiniz ? Cmd + ? Seçim + ? Shift + Esc aktiv proqramı bağlamağa məcbur etmək üçün üç saniyə.
  4. Kompüterlə başlayan proqramların sayını azaldın. Bir çox proqramlar əməliyyat sisteminiz işə salındıqda dərhal işə salınmağa hazırlaşır. Həddindən artıq proqramı işə salmağa çalışdığınız zaman başlanğıc prosesi uzun müddət çəkə bilər. İstifadə etmədiyiniz proqramları başlanğıc siyahınızdan silmək kompüterinizin işə salınması üçün lazım olan vaxtı sürətləndirir. O, həmçinin kompüterdən istifadə edərkən ümumi yükü azaldır.
    • Başlanğıc proqramlarını söndürmək üçün məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
  5. Sərt diskinizdə yer boşaldın. Əməliyyat sisteminizin səmərəli işləməsi üçün ümumi yaddaş yerinizin ən azı 15-20%-i boş olmalıdır. Bu, əməliyyat sisteminə daha rahat işləməyə imkan verən müvəqqəti fayllar yazmağa imkan verir.
    • Yer boşaltmağın ən sürətli yollarından biri Yükləmələr qovluğunu çeşidləmək və artıq ehtiyacınız olmayan hər şeyi silməkdir. Buraya köhnə proqram quraşdırıcıları, endirilmiş musiqi və videolar və böyük sənədlər daxil ola bilər.
    • Artıq istifadə etmədiyiniz proqramların silinməsi də çox yer boşalda bilər. Bu xüsusilə sabit diskinizdə 30 GB və ya daha çox yer tuta bilən bəzi video oyunlar üçün doğrudur. Windows-da proqramların silinməsi haqqında məlumat üçün buraya klikləyin. Mac üçün bura klikləyin.
    • Windows Disk Təmizləmə aləti artıq istifadə etmədiyiniz faylları skan edir. O, çoxlu yer boşalda bilər. Onu işə salmaqla bağlı təfərrüatlar üçün buraya klikləyin.
  6. Kompüterinizin temperaturunu izləyin. Kompüterinizin komponentləri çox qızarsa, zədələnməmək üçün yavaşlaya bilərlər. Bu, kompüterinizi yavaşlata bilər. Kompüterinizin aparat temperaturlarının məqbul diapazonda olduğundan əmin olmaq üçün SpeedFan kimi pulsuz alətdən istifadə edin.
    • Kompüterinizin temperaturunu izləmək və çox yüksək olduqda onu aşağı salmaq üçün məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
  7. Virus və zərərli proqram taramalarını həyata keçirin. Yaxşı işləyən və sonra birdən yavaşlayan kompüter virusa yoluxa bilər. Bu, viral infeksiyanın ümumi simptomudur, lakin həmişə səbəb deyil. Daimi antivirus taramaları sisteminizi viruslardan qorumağa kömək edir. Viruslar təkcə kompüterinizin işinə deyil, həm də risk altında olan şəxsi məlumatlarınıza təsir göstərir.
    • Virus infeksiyasını yoxlamaq və ondan xilas olmaq üçün məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
  8. Əlavə vizual effektləri söndürün (Windows Vista və 7). Windows Vista və ya Windows 7-dən istifadə Aero masa üstü effektlərinizi ləngidə bilər. Bu effektləri söndürmək köhnə kompüterlər üçün çox tövsiyə olunur və yüksək performansla nəticələnə bilər.
  9. Əməliyyat sisteminizi (OS) yenidən quraşdırın. Çox vaxt kompüterinizi sürətləndirməyin ən asan yolu onu təmizləmək və sıfırdan başlamaqdır. Əməliyyat sisteminizi yenidən quraşdırmaq adətən bir saatdan çox çəkmir. Bu, bütün sabit diskinizi silir və tez-tez kompüterinizin yenimiş kimi işləməsinə səbəb olur. Xüsusi əməliyyat sistemlərinin yenidən quraşdırılması ilə bağlı təfərrüatlar üçün aşağıdakı məqalələrə baxın:
    • Windows 7
    • Windows 8
    • Windows Vista
    • OS X
    • Windows XP
    • Ubuntu Linux

Metod 3/6: Şəbəkə problemlərini həll edin

  1. Kompüteri yenidən başladın. Bir çox kompüter problemlərində olduğu kimi, kompüterinizi yenidən başlatmaq şəbəkə problemlərini həll etməyə kömək edə bilər. Yenidən başlamazdan əvvəl bütün açıq faylları yadda saxladığınızdan əmin olun.
  2. Şəbəkə avadanlıqlarınızı sıfırlayın. Aparatınızın tez bir zamanda sıfırlanması problemi həll edəcək yaxşı şans var. Bu, işləyibsə və indi işləmirsə, xüsusilə doğrudur.
    • Modeminizi və marşrutlaşdırıcınızı (əgər varsa) tapın və hər birinin arxasındakı elektrik kabellərini çıxarın.
    • Ən azı otuz saniyə gözləyin, sonra modemin elektrik kabelini yenidən qoşun.
    • Modem açılana və qoşulana qədər gözləyin. Bu bir dəqiqə və ya daha çox çəkə bilər.
    • Modem qoşulduqda enerji kabelini yenidən marşrutlaşdırıcıya qoşun. Router işə salındıqda şəbəkəyə yenidən qoşula bilməlisiniz.
  3. Bəzi səhifələr yüklənmirsə, DNS önbelleğinizi təmizləyin. Müəyyən saytlar yüklənmirsə, DNS keşinizdə problem ola bilər. DNS keşi ziyarət etdiyiniz veb-saytlar üçün host adlarını saxlayır. Əgər o xarab olarsa və ya köhnəlibsə, siz müəyyən saytlara qoşula bilməyəcəksiniz.
    • İstənilən kompüterdə DNS keşini təmizləmək üçün təlimat üçün buraya klikləyin. Yalnız bir və ya iki dəqiqə çəkir.
  4. Əgər izdihamlı ərazidəsinizsə, simsiz şəbəkə kanalınızı dəyişdirin. Yaşayış kompleksində və ya yataqxanada yaşayırsınızsa, asanlıqla əldə edilə bilən onlarla simsiz şəbəkə ola bilər. Bu, böyük müdaxiləyə və əlaqələrin itirilməsinə səbəb ola bilər. Kanalın simsiz şəbəkənizə dəyişdirilməsi müdaxiləni həll etməyə kömək edə bilər.
    • Şəbəkəniz üçün uyğunlaşmaq üçün ən yaxşı kanalı müəyyən etmək üçün bələdçi üçün buraya klikləyin.
  5. ISP ilə əlaqə saxlayın. Xidmət kəsilməsi və ya modeminizin aparatında problem ola bilər. Hər şeyi özünüz sıfırlamağa cəhd etmisinizsə, xidmət təminatçınızın texniki dəstəyi ilə əlaqə saxlayın.

Metod 4/6: Pop-up və alətlər panellərindən xilas olun

  1. Hər hansı naməlum proqramları silin. İnternetdən yüklənmiş başqa bir proqramla təsadüfən reklam proqramı quraşdırmış ola bilərsiniz. Əsas simptomlar İnternetə baxarkən və ya yönləndirilmiş axtarışlarda çoxlu pop-uplardır. Bu addımlar əksər reklam proqramlarına kömək edir, baxmayaraq ki, xüsusi infeksiyanız üçün həll yolları axtarmaq lazım ola bilər.
    • Windows-da proqramları silmək üçün məsləhətlər üçün buraya və Mac üçün bura klikləyin. Siyahıdan quraşdırdığınızı xatırlamadığınız və ya şübhəli görünən proqramı silin. Əgər şübhəniz varsa, proqramın adını Google-da axtarın.
  2. Anti-adware skanlarını işə salın. Kompüterinizdə reklam proqramlarını aşkar etmək və silmək üçün nəzərdə tutulmuş proqramlar var. Onlar antivirus proqramlarından fərqli işləyirlər və antivirus proqramının edə bilməyəcəyi bir çox şeyi aşkar edə bilirlər. Kompüterinizdə reklam proqramlarından xilas olmaq üçün aşağıdakı proqramların hər birini yükləyin, quraşdırın və işə salın.
    • AdwCleaner –
    • Malwarebytes Zərərli Proqramı –
    • HitmanPro –
  3. İnternet brauzerlərinizi sıfırlayın. Əksər reklam proqramları arzuolunmaz alətlər panellərini quraşdırmaq, ana səhifənizi dəyişdirmək və axtarışlarınızı yönləndirmək üçün veb brauzerlərinizi yoluxdurur. Brauzerlərinizi sıfırlamaq ona əlavə edilmiş hər şeyi silir.
    • Internet Explorer sıfırlama məsləhətləri üçün bura klikləyin.
    • Chrome sıfırlama məsləhətləri üçün bura klikləyin.
    • Firefox sıfırlama məsləhətləri üçün bura klikləyin.
    • Safari-nin sıfırlanması ilə bağlı məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
  4. Xüsusi infeksiyanız üçün bələdçi tapın. Yuxarıdakı addımlar reklam proqramının silinməsi üçün ümumi addımlardır, lakin bir çox infeksiyalar proqramın sıfırlanması kimi əlavə addımlar tələb edir ev sahibliyi edir fayl və ya brauzer qısayollarını düzəldin. Xüsusi infeksiyanız üzrə axtarış aparın (adətən hansı axtarış sisteminə yönləndirildiyinizi deyə bilərsiniz). spesifik infeksiyalara həsr olunmuş çoxlu məqalələr də var.

Metod 5/6: Aparatın sınaqdan keçirilməsi və dəyişdirilməsi

  1. Sabit diskinizdə xətanın yoxlanılmasını işə salın. Sərt diskinizdəki xətalar kompüterinizin yavaşlamasına, faylların pozulmasına və ya proqramların və ya əməliyyat sisteminin yüklənməsinə mane ola bilər. Windows və Mac bəzi səhvləri tapa və düzəldə bilən alətlərə malikdir. Sabit diskiniz işləmirsə, onu dəyişdirin.
    • Yarışlar üçün məsləhətlər üçün buraya klikləyin chkdsk disk səhvlərini tapmaq və təmir etmək üçün Windows-da.
    • OS X-də Disk Utility-dən istifadəyə dair məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
    • Yeni sabit diskin quraşdırılmasına dair təlimat üçün buraya klikləyin.
  2. Səhvlər üçün kompüterinizin RAM-ını (yaddaşını) yoxlayın. Əgər kompüteriniz düzgün işə düşmürsə və ya tez-tez çökürsə, yaddaş modullarınızdan birində və ya bir neçəsində problem ola bilər. Onlarda problem olarsa, təmir edilə bilməz. Xoşbəxtlikdən, yaddaş daha ucuz kompüter komponentlərindən biridir və onu əvəz etmək olduqca asandır.
    • Yaddaşınızı səhvlərə qarşı yoxlamaq üçün Windows-da MemTest-i işə salmaq üçün məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
    • Mac-da yaddaşınızı yoxlamaq üçün kompüterinizi yenidən başladın və basıb saxlayın D kompüter işə düşəndə. Bu, sınaq prosesini başlayır.
    • Zərərli RAM modullarını dəyişdirmək üçün təlimat üçün buraya klikləyin.
  3. Kompüterinizin enerji təchizatını yoxlayın. Enerji təchizatı divardan enerji götürən və sonra onu kompüterinizin hər bir komponentinə göndərən cihazdır. Enerji təchizatı işləmirsə, kompüteriniz bağlana və ya işə başlamaqdan imtina edə bilər. Aparatınız enerji təchizatınızın təmin edə biləcəyindən daha çox enerji çəkirsə, ağır yük altında kompüteriniz qəzaya uğraya bilər.
    • Enerji təchizatınızı yoxlamaq üçün təlimat üçün buraya klikləyin.
    • Qüsurlu enerji təchizatının dəyişdirilməsi ilə bağlı məsləhətlər üçün buraya klikləyin.
  4. Monitorunuzda heç bir şey göstərilmirsə, qrafik kartınızı başqa monitorla yoxlayın. Şəkillə bağlı probleminiz varsa, bu, adətən ya monitorda, ya da qrafik kartda olur. Mümkünsə, kompüter üçün yeni bir monitor daxil edin. Şəkil yeni ekranda işləyirsə, köhnə ekranınız nasazdır. Şəkil yeni ekranda işləmirsə, yəqin ki, qrafik kartınızda problem var.
    • Qrafik kartı dəyişdirmək üçün təlimat üçün bura klikləyin.

Metod 6/6: Səs-küylü kompüterin təmiri

  1. Kompüterin içini təmizləyin. Səs-küylü kompüterin əsas səbəbi, adətən, içərisində toz yığılmasıdır. Kompüterinizin təmizlənməsi istilik və səs-küyü minimuma endirməyə kömək edir. Hər altı aydan bir kompüterin içini təmizləyin. Ev heyvanlarınız və ya siqaret çəkənlər varsa, daha tez-tez təmizləyin.
    • Kompüteri təmizləmək üçün təlimat üçün buraya klikləyin. Adətən səs-küy mənbəyi olan fanatlara diqqət yetirməyinizə əmin olun.
  2. Korpus fanatlarınızı dəyişdirin. Kompüterinizin içindəki fanatlar onu sərin saxlayır, eyni zamanda ən böyük səs-küy mənbəyidir. Fanatlarınızı daha böyük və daha səmərəli olanlarla əvəz etmək onu daha sakit və sərin saxlaya bilər.
    • Fanatların quraşdırılmasına dair məsləhətlər üçün bura klikləyin.
  3. CPU soyuducunu dəyişdirin. Kompüterdəki ən səsli fanlardan biri adətən CPU fanıdır. Bunun səbəbi CPU adətən ən isti komponentdir, ona görə də CPU fanı tez-tez maksimum sürətlə işləyir. CPU fanınızı daha səmərəlisi ilə əvəz etmək kompüterinizdən gələn səs-küyü azalda bilər.
    • Yeni CPU soyuducunun quraşdırılmasına dair təlimat üçün buraya klikləyin.

İcma sualları və cavabları

Niyə kompüterim açılmır?

Luici Oppido
Kompüter və Texnika Mütəxəssisi Luici Oppido Kaliforniyanın Santa Cruz şəhərindəki Pleasure Point Computers şirkətinin sahibi və operatorudur. Luicinin ümumi kompüter təmiri, məlumatların bərpası, virusların təmizlənməsi və təkmilləşdirmələri üzrə 25 ildən çox təcrübəsi var. O, həmçinin “Kompüter Adamı Şousu”na ev sahibliyi edir! Mərkəzi Kaliforniyanı əhatə edən KSCO-da yerləşdirilib.

Kompüter və Texnika Mütəxəssisi Onun həqiqətən qoşulduğundan əmin olun. Əgər belədirsə, əmin olmaq üçün başqa çıxışı sınayın. Oradan enerji təchizatını yoxlamaq lazım ola bilər. Əgər bu noutbukdursa, şarj cihazınızın həqiqətən işlədiyinə əmin olun. Bundan əlavə, onu təmirə götürməyin vaxtı gələ bilər. Özünüz praktiksinizsə, RAM-a baxa bilərsiniz

Kompüterim başlamır. Mən nə edə bilərəm?

İstifadə olunmuş kompüter aldım. Yaxşı işləyir, lakin ekranda gözləri çətinləşdirən sarı bir rəng var. Bu həll edilə bilərmi?

Linux / Ubuntu OS ilə masaüstü kompüterimdə səs yoxdur. Bunu həll etmək üçün nə edə bilərəm?

Kompüterim başlamır. Bunun əvəzinə səs-küylü bir səs çıxarır. Nə baş verir?

“Yenidən başladın və düzgün yükləmə cihazını seçin və ya Boot Media-nı seçilmiş cihaza daxil edin və düyməni basın?” mesajını alsam, bu nə deməkdir?

Fərdi kompyuterin daxili qurğuları

Mağazada kompyuter alan zaman sistem blokunun əsas xarakteristikaları ilə təqdim olunan prays-vərəqə vasitəsilə tanış olmaq olar. Adətən onun tərkibində belə bir informasiya yazılır:

Intel Pentium 4 CPU 2,8/512 DDR (PC3200)/80Gb/GeForceFX 128/Combo

Bu informasiya yazıları sistem blokunun konfiqurasiyasını təsvir edir.

Intel Pentium 4 CPU 2,8 – takt tezliyi 2,8 GiqaHers (GHz) olan Intel Pentium 4 prosessorunu göstərir;

512 DDR (PC3200) – buraxma qabiliyyəti 3200 Mbit/san, tutumu 512 Mbayt olan DDR SDRAM tipli əməli yaddaşı göstərir;

80Gb – tutumu 80Gbayt olan sərt diski (vinçesteri) göstərir;

GeForceFX 128 – yaddaşının həcmi 128 Mbayt olan GeForceFX mikrosxem toplusuna əsaslanan videoplatanı göstərir;

Combo – CD-ROM və DVD disklərini oxumaq üçün disk qurğusunu göstərir, burada CD‑R və CD-RW disklərinə yazmaq da mümkün olur.

İndi isə sistem blokunun əsas hissələri ilə tanış olaq.

Sistem bloku

  • sistem platası (ana plata);
  • maqnit disklərində yaddaş qurğuları;
  • qida bloku (mənbəyi);
  • sistem səs cihazı və s.

Ana plata (Sistem platası)

  • Mikroprosessor;
  • Əməli yaddaş qurğusu;
  • BIOS;
  • Daimi yaddaş qurğusu(DYQ);
  • Şinlər;
  • Portlar və birləşdiricilər toplusu;
  • Slotlar;
  • Kontrollerlər;
  • İnteqrallaşdırılmış (daxildə quraşdırılmış) əlavə qurğular.

Mikroprosessor

Kompyuterin əsas hissəsi mikroprosessordur. Mikroprosessor bir neçə santimetr ölçüdə mikrosxem olub, kompyuterə daxil olan informasiyanın təhlilini, hesablanmasını, emalını və ötürülməsini təmin edir. Mikrosxemlər toplusunu çipset də adlandırırlar.

Mikroprosessor bəzən mərkəzi prosessor (CPU – Central Prosessor Unit – Mərkəzi Prosessor Modulu) da adlanır.
  • Prosessorun nüvəsi və ya əsas hissəsi – buna əsas hesablama qurğusu deyilir. Məhz burada prosessora daxil olan bütün verilənlər üzərində emal prosesi yerinə yetirilir.
  • Soprosessor – ən mürəkkəb riyazi hesablamalar, o cümlədən “sürüşən nöqtəli” əməliyyatlar üçün əlavə blokdur. Qrafik və multimedialı proqramlarla işlədikdə aktiv olaraq, soprosessordan istifadə edilir.
  • Keş-yaddaş – bufer yaddaşı olub, verilənlər üçün yığıcı rolunu oynayır. Keş‑yaddaş mikroprosessorla əsas yaddaş arasında yerləşən, kiçik tutuma və yüksək işləmə sürətinə malik yaddaşdır. Bu yaddaş əməli yaddaşa müraciəti sürətləndirmək və bununla da kompyuterin məhsuldarlığını artırmaq üçün istifadə edilir. Kompyuterin yaddaşına müraciət zamanı verilənlər keş-yaddaşda axtarılır. Buna əsas səbəb odur ki, keş-yaddaşa verilənləri axtarmaq üçün edilən müraciətin müddəti, əməli yaddaşa edilən müraciətin müddətindən bir neçə dəfə azdır. Müasir prosessorlarda 2 tip keş-yaddaşdan istifadə olunur: 100 Kilobayta qədər tutuma malik olan ifrat cəld işləyən I səviyyəli keş-yaddaş və sürəti bir qədər az olan və tutumu 128 Kbaytdan 2 Mbayta qədər olan II səviyyəli keş‑yaddaş.
  • Verilənlər şini – informasiya magistralı olub, onun sayəsində prosessor kompyuterin digər qurğuları ilə verilənlər mübadiləsi apara bilir.

BIOS

Fərdi kompyuterin daimi yaddaşında kompyuter avadanlıqlarının işini yoxlayan (məlumatı ekrana çıxarmaqla), əməliyyat sisteminin yüklənməsini təmin edən proqramlar toplusu yerləşir. Həmin proqramlar toplusunun çox hissəsi müəyyən dərəcədə kompyuterdə daxiletmə-xaricetmə əməliyyatlarını yerinə yetirir. Ona görə də belə proqramları BIOS (Basic Input-Output System – Bazanın Giriş-Çıxış Sistemi) adlandırırlar. BIOS ayrıca mikrosxem şəklində hazırlanır.

Fərdi kompyuterlərə xidmət göstərən proqramların işləməsi üçün cari tarix, saat, kompyuterin konfiqurasiyası haqqında müəyyən informasiya lazım olur. Bütün bu verilənlər CMOS-da saxlanılır. Bu ad onun hazırlanma texnologiyası ilə bağlıdır: Complementary Metal Oxide-Semiconductor (Metal-Oksid Yarımkeçirici Kristal). Bu mikrosxem fərdi kompyuterin konfiqurasiyasını, zamanı və tarixi yadda saxlamaq funksiyasını həyata keçirir.

Şinlər

Şin – kompyuterin ayrı-ayrı qurğuları arasında siqnalın ötürülməsini təmin edən informasiya magistralıdır. İnformasiya mikroprosessora şinlər vasitəsilə ötürülür. Həmçinin qurğuların ünvanlanması və idarə funksiyası da şinlər vasitəsilə yerinə yetirilir. Fərdi kompyuterə əlavə qurğuların (mouse, klaviatura, rəqəmli kamera və s.) USB lokal şinindən istifadə edilir.

Slotlar

Slot – sistem platasında əlavə plataları (əməli yaddaşı, modemi, videoplatanı və s.) qoşmaq üçün təyin olunan qurğudur. Buna misal olaraq PCI standartlı birləşdirici – slotları, AGP birləşdiricisini, əməli yaddaşı quraşdırmaq üçün istifadə edilən slotları göstərmək olar.

Portlar

Mikroprosessorun xarici qurğularla (printer, mouse və s.) informasiya mübadiləsini həyata keçirən yuvalara portlar deyilir. Portlar sistem blokunun arxa panelində yerləşir. Portların aşağıdakı növləri var:

25 kontaktlı birləşdiricili paralel port (LPT). Bu port vasitəsilə printer, skaner, həmçinin informasiyanı saxlayan və nəql edən xarici qurğular (yaddaş yığıcıları) kompyuterə qoşula bilərlər.

9 və 23 kontaktlı birləşdiricili ardıcıl portların (COM) sürəti bir qədər az olur. Ona görə də əvvəllər buraya cəld işləməyi çox da tələb olunmayan – maus və modem kimi qurğular qoşulurdular. Sonradan maus üçün PS/2 birləşdiricisi yaradıldı, COM portu isə yavaş işləyən modem üçün saxlanıldı. Vaxt gələcək ki, bu port sıradan çıxarılacaq və o, USB portu ilə əvəz olunacaqdır.

PS/2 portu. Bu portlardan maus və klaviaturanı qoşmaq üçün istifadə edilir.

USB (Universal Serial Bus) portu. 2000-ci illərdə yaranmış bu interfeys həmin onilliyin ən mühüm hadisəsi olmuşdur. Müasir kompyuterlərdə bu portların sayı 6-dan 8-ə qədər olur və bununla da digər portlardan istifadəyə son qoyulmuş olur. Bir USB portuna “sıra ilə” 127 qurğu qoşmaq mümkün olur. USB‑nin daha bir vacib keyfiyyəti vardır – bu interfeys kompyuteri yenidən yükləmədən, istənilən qurğunu qoşmağa imkan verir.

IEEE (FireWire). USB 2.0 ilə rəqabət aparan verilənləri yüksək sürətlə ötürə bilən bu kontroller xarici qurğuları kompyuterə qoşmaq üçün təyin olunmuşdur. Hal-hazırda ondan rəqəmli kameralara sahib olan şəxslər istifadə edirlər. 2003-cü ildən sonra buraxılan bütün platalarda bu interfeys olmalıdır.

Əməli yaddaş

Əməli yaddaş (ƏYQ, RAM) – emal edilən verilənlərin saxlanması üçün istifadə olunan mikrosxemlər toplusudur. Əməli yaddaşın daimi yaddaşdan fərqi ondan ibarətdir ki, burada informasiya daimi yox, müvəqqəti yadda saxlanılır. Kompyuteri şəbəkədən çıxaran kimi əməli yaddaşdakı informasiya itir.

Əməli yaddaş fiziki iş prinsipinə görə dinamik (DRAM) və statik (SRAM) yaddaşa bölünür. Ən cəld işləyən yaddaş – statik yaddaş olub, ondan prosessorda keş-yaddaş kimi istifadə edilir. Statiki yaddaş informasiyanı, qida mənbəyi xarab olana qədər və ya xanaya yeni informasiya yazılana qədər saxlaya bilir. Lakin statik yaddaş defisit və baha olduğundan, yaddaşın digər tipindən – dinamiki DRAM-dan istifadə olunur. Bu yaddaş xanada saxlanan informasiyanın daima yenilənməsini tələb edir.

Kontroller

Kontroller (və ya nəzarət qurğusu) idarə qurğusu olub, giriş-çıxış qurğularını mərkəzi prosessorla əlaqələndirir. Fərdi kompyuterlərdə istifadə olunan qurğuları kompyuterə qoşmaq üçün kontrollerdən istifadə edirlər. Bəzi qurğuların kontrollerləri fərdi kompyuterin ana platasının üzərində olur (klaviatura, mouse, printer və s.), bəzi qurğuların kontrollerləri isə ayrıca plata şəklində olur (monitor, sərt maqnit disk qurğusu və s.).

Səs platası

  • Başlanğıc səviyyəli universal platalar;
  • Yüksək kateqoriyalı multimedia plataları;
  • Peşəkar musiqiçilər üçün səs plataları.

Videoadapter

Videoadapter vasitəsilə qrafiki informasiya monitorun ekranına çıxarılır. Videoadapterlər məhz fərdi kompyuterlərin meydana gəlməsi ilə bir vaxtda yaranmışdır. Videoadapterin cəld işləməsi və imkanları videokontrollerdən asılıdır. Onun vasitəsilə videoyaddaşdan təsvirin alınması, onun tərkibinin regenerasiya edilməsi və mərkəzi prosessorun bütün sorğularının emal olunması təmin edilir.

Təsvirin ekrana şıxarılması üçün xüsusi rəqəm-analoq çeviricisi olan xüsusi mikrosxem – RAMDAC (Random Access Memory Digital-to Analog Converter) cavabdeh olur. Təsvirin ekranda aydın, lazımi rəngdə alınması məhz bu mikrosxemdən asılıdır.

Şəbəkə kartı

Şəbəkə kartı kompyuterin şəbəkəyə qoşulmasını təmin edir. Əgər firma və ya təşkilatda lokal şəbəkə varsa, şəbəkə kartı vasitəsilə kompyuterlər arasında informasiya mübadiləsi yaratmaq mümkündür.

Kuler

Prosessor barədə söhbət apardıqda daha bir elementi yada salmaq lazımdır. Bu element isə prosessor kristalının səthi üzərində yerləşdirilən xüsusi soyuducu – ventilyatorlardır ki, buna da “kuler” deyilir.

Qida bloku

Sistem blokunun daxilində yerləşən qida bloku fərdi kompyuteri tələb olunan gərginliklə mütəmadi olaraq qidalandırır.

Qida bloku metal qutu şəklində sistem blokunun arxa tərəfinə bərkidilir. Qida blokunda transformator, düzləndirici və sərinləşdirici qurğu yerləşdirilmişdir.

Qida blokundan çıxan naqillər dəsti müxtəlif qurğularla əlaqə yaratmaq üçündür.

Xarici yaddaş qurğuları

  1. Elastik (çevik) maqnit disklərdə toplanan informasiya;
  2. Sərt maqnit diskdə (vinçester) toplanan informasiya;
  3. Dəyişdirilə bilən maqnit disklərdə toplanan informasiya;
  4. Kompakt disklərlə iş üçün disk qurğuları;
  5. Strimmerlər və s.
  • Compact Flash;
  • MicroDrive sərt diski;
  • Secure/Digital (SD)/Multimedia Card (MMC);
  • xD (eXtreme Digital);
  • Memory Stick.
  1. CD-R (Compact Disc). Bu cür disklərə informasiya istifadəçi tərəfindən xüsusi yazı qurğusu (CD-Writer) ilə bir dəfə yazıla bilər. Yaddaşın həcmi ən azı 680 Mbayt olur. CD-ROM qurğusu ilə isə CD-diskdəki informasiyanı yalnız oxumaq olar.
  1. CD-RW (Compact Disc – Rewritable) disklər. Bu cür disklərə informasiya yazan istifadəçi tərəfindən çoxlu sayda yazılıb, silinə bilər.
  1. DVD disklər. Bu disklərin digər lazer disklərdən fərqi informasiyanın daha sıx yerləşdirilə bilməsindədir. Ən çox istifadə edilən DVD disklərin tutumu 4,38 Gbaytdır. Bu disklərin tutumu 15 Gbayta qədər ola bilər. DVD disklərin iki tipi var: DVD-R – yalnız informasiyanı oxumaq üçün, DVD-RW isə həm oxumaq, həm də yazmaq üçün istifadə edilir. Bu disklərin oxunması üçün xüsusi qurğudan (DVD-ROM) istifadə edilir, bu qurğu adətən CD-lərin oxunmasını da təmin edir.

Periferiya qurğuları

  • verilənləri daxil edən qurğular (giriş qurğuları) – klaviatura, skaner, rəqəmli kamera, mikrofon, qrafik planşet və s.;
  • verilənləri xaric edən qurğular (çıxış qurğuları) – printer, plotter (qrafik çəkən qurğu), səs gücləndirici, monitor və s.;
  • verilənləri saxlayan qurğular (xarici yadda saxlama qurğuları) – strimmer (informasiyanı maqnit lentinə yazan qurğu);
  • verilənləri mübadilə edən qurğular – modem
  • kursoru idarə edən qurğular – maus, coystik, sensor paneli və s.

Giriş qurğuları

Klaviatura

  1. Hərf-rəqəm düymələri. Bu düymələr çap makinası rolunu oynayırlar, hərf, rəqəm və bəzi simvolları kompyuterə daxil etmək üçündür:
  1. Funksional düymələr – F1, F2, …, F12. Bu düymələr klaviaturanın yuxarı hissəsində yerləşir. İstifadə olunan əməliyyat sistemlərindən və proqramlardan asılı olaraq bu düymələrin funksiyaları da dəyişir. Məsələn, demək olar ki, bütün proqramlarda F1 düyməsi həmin proqrama aid məlumat pəncərəsini açır.
  2. Kursoru idarə edən düymələr – proqramın işçi sahəsi üzrə kursoru idarə etmək üçün istifadə edilir. Bu düymələr aşağıdakılardır:
  1. Rəqəm klaviaturası – bu düymələrdən hesablama zamanı kalkulyator kimi istifadə edilir, yalnız NumLock düyməsi aktiv olan zaman rəqəmlərlə işləmək mümkündür. Adətən klaviaturanın sağ hissəsində yerləşir. Həmçinin bu düymələrdən hərfin kodunu bilərək, onu ALT düyməsini basılı saxlamaqla daxil etmək üçün istifadə etmək olar.
  2. Xüsusi düymələr

Çıxış qurğuları

Monitor

  • Elektron şüa borulu;
  • Maye-kristallı;
  • Plazma ekranlı.
  1. Ekranın diaqonalının ölçüsü dyümlə ölçülür. Əvvəllər ev kompyuterlərində 14 dyümlü monitorlardan istifadə edilirdi. Sonra onları 15 dyümlü və 17 dyümlü monitorlar əvəz etdi. 19 dyümlü və daha böyük diaqonallı monitorlardan istifadə edənlər də az deyildir.
  2. Ekranın mütənasibliyi. EŞB monitorlarında tərəflərin nisbəti (enin uzuna nisbəti) həmişə 4:3 olduğu halda, MK monitorlarda bu nisbət müxtəlif cür olur. MK monitorlarda əksər hallarda bu nisbət 16:9 olur. Bu da, belə bir enli ekranlı formatda DVD filmlərinə rahat baxmağa imkan verir. Standart proqramlarla işlədikdə isə ekran nisbətinin heç bir təsiri yoxdur.
  3. Ekran pikselinin qiyməti. Bu göstərici ekrandakı nöqtənin – pikselin ölçüsünün minimal qiymətini göstərir (bu qiymət millimetrin onda bir hissəsi ilə ölçülür). Bu parametr alınan təsvirin keyfiyyətinə bilavasitə təsir edir: bu nöqtə nə qədər böyük olarsa, təsvir də bir o qədər kobud alınar. MK monitorlarda bu kəmiyyət 0,28-0,29 mm olur.
  4. Seyrəklik qabiliyyəti (videorejim). Bu kəmiyyət vasitəsilə ekrana çıxarılan nöqtələrin (piksellərin) sayı təyin edilir. Aydındır ki, piksellərin sayı nə qədər çox olarsa, təsvir də bir o qədər keyfiyyətli alınacaq. Seyrəklik qabiliyyəti 2 kəmiyyəti təsvir edir: üfüqi və şaquli istiqamətdə nöqtələrin sayı. Bu kəmiyyət kompyuterdə rejimdən rejimə keçdikcə dəyişir:
    • 640×480 (14 dyümlü monitorlar üçün standart rejim)
    • 800×600 (15 dyümlü monitorlar üçün standart rejim)
    • 1024×768 (17 dyümlü monitorlar üçün standart rejim)
    • 1152×854 (19 dyümlü monitorlar üçün standart rejim)
    • 1280×1024 (20 dyümlü monitorlar üçün standart rejim)
    • 1600×1200 (21 dyümlü monitorlar üçün standart rejim)
  1. Açılışın maksimal tezliyi (Refresh Rate). Aydındır ki, açılış tezliyi nə qədər kiçik olarsa, monitorun ekranı insanın gözünü daha tez yorar. Bir qayda olaraq komfort şəkildə işləmək üçün açılışın tezliyi 85 Hz-dən aşağı olmamalıdır. Bu zaman ekrandakı təsvir bir saniyədə 85 dəfə yenilənəcəkdir. Daha aşağı tezlik görmə qabiliyyətini zəiflədə bilər. Bütün bu deyilənlər EŞB monitorlara aiddir. MK monitorlarda isə bir piksel digər piksellərdən asılı olmur və ayrıca idarə olunur. Ona görə də MK monitor üçün bu parametr 75 Hz olarsa, bu təhlükəsizdir.
  2. Videoplatanın tipi
  3. Rəngin dolğunluğu – ekrana eyni zamanda çıxarıla bilən rənglərin sayı ilə müəyyən olunur.

Printer

  • Matrisli tipli zərbəli printerlər;
  • Şırnaqlı printerlər;
  • Lazerli (səhifəlik) printerlər.
  • Ağ-qara printerlər;
  • Rəngli çap funksiyasına malik olan ağ-qara printerlər (bu modelə matrisli və şırnaqlı printerlərdə rast gəlinir);
  • Rəngli printerlər.

Plotter

Plotter mürəkkəb sxemlərin, qrafiklərin, keyfiyyətli rəngli təsvirlərin kağız üzərinə böyük dəqiqlik və yüksək sürətlə çıxarılması üçün nəzərdə tutulmuş qurğudur. Ondan adətən konstruktor və layihə bürolarında, reklam işləri ilə məşğul olan təşkilatlarda istifadə olunur.

Akustik sistemlər (səsucaldıcılar)

Akustik sistemlər audioinformasiya ilə işi təmin edir. Buna səs ucaldıcıları, qulaqcıqları, mikrofonu aid etmək olar. Akustik sistemlər 2 cür olur: daxili və xarici.

Skaner

Kağız üzərindəki istənilən informasiyanın oxunub, kompyuterə daxil edilməsini təmin edir. Skaner fotoşəkil, rəsm, əl yazması, qəzet, jurnal, kitab və s. surətlərinin kompyuterdə təkrar istifadə edilməsinə imkan verir. Ən geniş yayılmış iki tip skaner mövcuddur: əl ilə işləyən (hand-held) və stolüstü (desktop).

Əl ilə işləyən skaner yığcam qurğu olub, kifayət qədər çevikdir və bir yerdən başqa yerə aparmaq nöqteyi-nəzərindən yararlıdır. Təsviri daxil etmək üçün skaneri təsvirin üzərində sürüşdürmək lazımdır. Skanerin mətni əhatə etdiyi eni 4 dyüm (10 sm) olur, uzunluğu isə proqram təminatı ilə məhdudlaşır.

Stolüstü skanerlərə çox vaxt səhifəlik, planşet və ya avtoskaner deyilir. Bu skaner vasitəsilə 8,5 x 11 və ya 8,5 x 14 dyüm ölçülü təsvirləri kompyuterə daxil etmək mümkündür.

Skanerin aktiv imkanları 1 dyümə düşən nöqtələrin sayı ilə (dpi – dot per inch) təyin olunur.

Bir qayda olaraq, təsvir obrazları kompyuterdə qrafiki fayl şəklində – TIFF (Tagged Image File Format) və ya PCX formatında saxlanılır.

Qrafiki planşet (digitayzer)

Skanerdə olduğu kimi, qrafik planşet də iki əsas parametrlə xarakterizə edilir: işçi sahənin ölçüsü və seyrəklik qabiliyyəti. Qrafik planetlə işləyən zaman nöqtəli təsvirlə deyil, ayrı-ayrı xətlərdən istfadə edildiyi üçün seyrəklik qabiliyyəti də nöqtələrlə deyil, bir dyümə düşən xətlərlə (lpi – line per inch) ifadə olunur.

Web-kamera

Web-kamera vasitəsilə İnternetə videotəsvirlər çıxarılır. Bu zaman ötürülən təsvirin seyrəklik dərəcəsi 640×480 olur. Bu qurğu Microsoft NetMeeting adlı səs və videomüraciət proqram təminatı ilə işləyir. Son illərdə istehsal edilən Web-kameraların əksəriyyəti kompyuterə USB portu vasitəsilə qoşulur və əlavə qida mənbəyi tələb etmir.

Strimmer

Strimmer (stream – uzun lent) informasiyanı maqnit lentinə yazan xüsusi imkanlı maqnitofondur. Strimmerin kasetləri böyük tutuma (120Mbayt – 5Gbayt) malikdir.

Kursoru idarə edən qurğular

Fərdi kompyuterlərlə işləyərkən klaviaturaya alternativ olan xüsusi manipulyatorlardan istifadə edirlər. Bunlara coystik, işıqlı qələm, sensor paneli, maus və s. aiddir.

Maus (manipulyator)

Maus – hamar səth üzərində hərəkət etdirildikdə, kursorun da ekranda həmin istiqamətdə hərəkətini təmin edən, üzərində iki, ya üç düymə olan qurğudur. Maus və trekbol vasitəsilə informasiya kompyuterə daxil edilir. Sol düymə əmrləri vermək, sağ düymə isə kontekst menyunu açmaq üçün istifadə olunur.

Trekbol

Maus ideyası özünün bir sıra müsbət xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, müəyyən çətinliklər də törədir. Onu stol üzərində hərəkət etdirdikdə kabeli nəyəsə ilişir və s. Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün trekbol adlanan qurğu kəşf edilmişdir. Bu halda maus tərsinə çevrilir və mausun özü hərəkət etmir, biz yalnız barmağımızla kürəni hərəkət etdiririk. Trekbollar mausa nisbətən daha baha olur və əsasən tətbiqi qrafiki işlərdə, avtomatlaşdırılmış layihə sistemlərində geniş tətbiq edilir.

Sensor paneli (Taçpad)

İdarə qurğularından biri də ən çox noutbuklarda istifadə olunan sensor paneli və ya taçpaddır (ing. touchpad – sensor sahə).

Sensor panelindən barmağı qurğunun səthində hərəkət etdirməklə kursorun ekranda hərəkətini təmin etmək üçün istifadə olunur.

Rabitə qurğuları və verilənlərin ötürülməsi

Modem

  1. İlk fərdi kompyuterin yaranma tarixi 1977-ci il hesab olunur. Məhz bu ildə iki amerikalı alim – S.Vozyak və S.Jobs öz fərdi kompyuterlərini yaratdılar və onu Apple adlandırdılar. IBM firması isə ilk fərdi kompyuterini 1981-ci ildə yaratdı (IBM PC) və ondan sonra bütün dünyada bu kompyuterlərdən geniş istifadə edilməyə başlandı. Hal-hazırda bütün dünyada istifadə edilən kompyuterlərin 80%-i IBM platforması ilə istehsal edilən kompyuterlərdir
  • CON FON NEYMANA GORE KOMPYUTERLERIN ARXIEKTURASI ASAGIDAKILARDAN IBARETDIR.
  • SISTEM BLOKU(CASE)
  • MONITOR(DISPLAY)
  • KLAVIATURA(KEYBOARD)
    • ANA PLATA(MOTHER BOARD)
    • HDD-HARD DISK, ESAS,DAIMI,VINCESTER YADDAS
    • RAM-OPERATIV,MUVEQQETI,EMELI YADDAS
    • PROSESSOR(CPU)
    • CD/DVD COMBO, DISKOVODLAR
    • VIDEO YADDAS (VGA)
    • DAXILI XARICI QOSULMA YERLERI
    • ISE SALMA DUYMELERI
    • QIDA BLOKU-
    • DAXIL ETME QURGULARI. INFORMASIYANI KOMPYUTERE DAXIL ETMEK UCUN ISTIFADE OLUNUR. ASAGIDAKILARDIR.
      1. KLAVIATURA
      2. MAUS
      3. SKANER
      4. REQEMLI KAMERA
      5. MIKROFONLAR
      6. QRAFIK PLANSET
    1. PRINTER
    2. MONITOR
    3. SESGUCLENDIRICI DINAMIKLER
    4. PLOTTER
    1. FLESKARTLAR
    2. CARDREADER
    3. CD/DVD DISKLER
    4. FLOPPY DISKLER
      • DAXILI VE XARICI QOSULMA YERLERI.
    • Matrisli tipli zərbəli printerlər; murekkeble isleyir.
    • Şırnaqlı printerlər; matris tipli zerbesiz printerler-murekkeble isleyir
    • Lazerli (səhifəlik) printerlər. Toz hisselerile isleyir.

    Kompüterin əlavə(periferiya) qurğuları.

Published in it

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.