Konstitusiya bütün maddələri

ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər.

Konstitusiya

Konstitusiya və ya Anayasa [1] [2] — dövlətin ali qanunudur. Ali hüquqi qüvvəyə malikdir. Dövlətin siyasi, hüquqi və iqtisadi sistemlərin əsaslarını təsbit edir. Vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarını elan edir və zəmanət verir.

Mündəricat

1 “Konstitusiya” sözünün mənşəyi və müasir anlamı
2 Müasir dövrdə konstitusiyanın mahiyyəti
3 Dünya dövlətlərinin qanunvericiliyində “Konstitusiya”nın strukturu
4 Konstitusiyanın xüsusiyyətləri
5 Konstitusiyanın hüquqi xassələri
6 Konstitusiyanın funksiyaları
7 Konstitusiyanın növləri
8 “Konstitusionalizm” termini
9 Konstitusiyaların digər qanunlardan fərqi
10 Azərbaycan Konstitusiyası
11 Dünya dövlətlərin konstitusiyalarının qəbul tarixləri
12 İstinadlar

“Konstitusiya” sözünün mənşəyi və müasir anlamı

“Konstitusiya” sözündən ilk dəfə Qədim Romada imperator hakimiyyətinin ayrı-ayrı aktlarının vahid halda birləşmiş adını ifadə etmək məqsədilə istifadə olunmuşdur. Bu söz həmin dövrdə dövlətin təməl quruluşunu deyil, imperatorun xüsusi fəaliyyətini, əmrlərini ifadə etmək mənasında işlədilmişdir.

“Konstitusiya” sözü “yaranmaq”, “təşkil etmək”, “meydana gətirmək”, “qurmaq”, “təsis etmək”, “bərqərar etmək” mənalarını ifadə edən fransız dilindəki “constituer” felindən törəyən bir isimdir. Bu məntiqdən çıxış etsək, “constitution” sözü Azərbaycan dilində də “yaranma”, “təşkil etmə”, “meydana gətirmə”, “qurma”, “təsis etmə”, “bərqərar etmə” kimi başa düşülməlidir. Fransız dilindəki “constituer” feli latınca “qoymaq”, “yerləşdirmək”, “meydana gətirmək”, “təsis etmək” mənalarını verir.

«Constituer” feli latınca “com” önsözü və “statuere” felindən yaranmışdır. “Com” (“Cum”) latınca “ortaqlıq”, “birlikdə” anlamını daşıyan bir sözönüdür. “Statuere” feli isə Hind-Avropa dilləri ailəsində “sta” sözünün kökündən gəlir və mənası “qoymaq”, “yerləşdirmək”, “təşkil etmək”, “sabitləşdirmək”, “dayandırmaq” mənalarını verir.

Müasir dövrdə konstitusiyanın mahiyyəti

Müasir dövrdə hüquqi termin kimi işlədilən “konstitusiya” sözü dövlətin ən yüksək və birbaşa hüquqi qüvvəyə malik olan ali qanunvericilik aktı mənasında işlədilir və bu akt şəxsiyyət, cəmiyyət və dövlətlə bağlı ən mühüm münasibətləri tənzimləməklə yanaşı, dövlətin konstitusion quruluşunu, xalq hakimiyyəti və dövlətin əsaslarını təsbit edir, eləcə də ölkənin iqtisadi, siyasi, sosial, hüquqi, ideoloji və əxlaqi xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bundan başqa, dünya dövlətlərinin konstitusiyaları dövlət orqanlarının təşkili və fəaliyyətinin prinsiplərini, dövlət hakimiyyətinin və dövlət idarəçiliyinin başlıca müddəalarını, məhkəmə hakimiyyətinin sistemini, vətəndaşların, ictimai təşkilat, birlik, müxtəlif qurumların hüquq və azadlıqlarını müəyyən edir.

Konstitusiya dövlətin bir fenomen kimi mahiyyətini açıqlayan, qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanlarının funksiyalarını əks etdirən, cəmiyyət, şəxsiyyət və dövlət arasındakı qarşılıqlı münasibətləri müəyyən edən ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan hüquqi sənəddir.

Konstitusiya hakimiyyətin əldə еdilməsinin sivil və ümumqəbul olunmuş yolunu müəyyənləşdirir, hakimiyyətin sosial subyеktlər arasında paylanmasının əsaslarını və məqsədlərini, üsullarını müəyyən еdir. Konstitusiya cəmiyyətin bütün üzvlərinin hüquqi statusunun əsasını müəyyən еdir və bununla da dövlətlə fərd arasındakı əlaqələrin ümumi konturlarını cızır. Konstitusiya bütün ölkədə norma yaradıcılığının əsaslarını, qanunvеricilik sistеmini formalaşdırır və bütün qanunvеricilik sistеminin başında durur.

Dünyada ilk konstitusiya 1787-ci ildə ABŞ-da qəbul olunmuşdur. Sonralar qəbul edilmiş konstitusiyaların dünya dövlətləri üzrə xronoloji ardıcıllığı aşağıdakı kimidir: Fransa (1791), İsveç (1809), İspaniya (1812), Norveç (1814), Belçika (1831), İsveçrə (1848), İtaliya (1848), Prussiya (1848-1850), Danimarka (1849), Lüksenburq (1849), Yunanıstan (1864), Rumıniya (1866), Osmanlı İmperiyası (1876), Hollandiya (1887), Yaponiya (1889) və s.

Dünya dövlətlərinin qanunvericiliyində “Konstitusiya”nın strukturu

Dünya dövlətlərində qüvvədə olan konstitusiyalar, bir qayda olaraq, aşağıdakı hissələrdən ibarət olur:

1. Başlanğıc – preambula;

2. Ümumi müddəalar – əsas prinsiplər;

3. Dövlətin əsas orqanları; A. qanunverici, B. icraedici, C. məhkəmə.

4. Digər maddələr;

5. Konstitusiyanın dəyişdirilməsi və ona əlavələr edilməsi;

6. Keçid müddəalar.

Konstitusiyanın xüsusiyyətləri

Konstitusiyanın хüsusiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir:

1) Konstitusiya хalq tərəfindən qəbul edilir. Azərbaycan Konstitusiyası rеfеrеndum yolu ilə Azərbaycan хalqı tərəfindən qəbul olunmuş¬dur.

2) Konstitusiya təsisedici xarakterə malik olub konstitusion nizamasalma predmetinin hərtərəfliliyi ilə fərqlənir. O, şəxsiyyət, cəmiyyət və dövlət arasındakı əsas əlaqələrin özəyini təşkil edir. Konstitusiya çox geniş və mürəkkəb olan sosiassiyasi sistemin əsaslarını müəyyənləşdirir. Onun bir norması bəzən bir neçə sahə üçün çıxış nöqtəsi rolunu oynayır. Məsələn, mülkiyyət hüququ mülki hüquq sahəsinin, əmək hüququ əmək hüquq sahəsinin çıxış nöqtəsini təşkil edir.

3) Konstitusiya bütün hüquq sistеminin başlanğıcı kimi hüququn əsas mənbəyidir. Cari qanunvеricilik Konstitusiyaya əsaslanır və cari qanunvеricilikdə Konstitusiya müddəaları əsas götürülür.

4) Konstitusiya yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan Əsas Qanundur. Konstitusiyanın aliliyi onda təzahür еdir ki, bütün qanunlar və dövlət orqanlarının digər aktları onun əsasında və ona uyğun olaraq qəbul еdilir. Konstitusiyanın müddəalarının pozulmazlığının təmin olunması üçün ciddi qaydaları özündə ehtiva edən xüsusi rejim vardır. Konstitusiyanın aliliyinin təmin olunması üçün xüsusi olaraq yaradılan konstitusion orqan – Konstitusiya Məhkəməsi bütün qanunvericilik sisteminin, konstitusiya hüquq münasibətlərinin subyektlərinin fəaliyyətinin konstitusiyaya uyğunluğuna nəzarət edir.

Konstitusiyanın hüquqi xassələri

Konstitusiyanın hüquqi xassələri aşağıdakılardır:

1. Legitimlik xassəsi. Legitimlik dedikdə, konstitusiyanın xalq tərəfindən ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilməsi başa düşülür.

2. Reallıq xassəsi. Reallıq xassəsinə aşağıdakılar daxildir:

– Konstitusiyanın müddəaları nizama saldığı ictimai münasibətlərin xarakterinə uyğun gəlməlidir;

– Konstitusiyanın müddəaları konkret tarixi, siyasi, etnoqrafik, iqtisadi şəraiti nəzərə almalıdır;

– Konstitusiyanın müddəaları sosial nəticələri qabaqcadan görməlidir;

– Konstitusiyanın müddəaları real təminat verməlidir.

3. Sabitlik xassəsi. Sabitlik xassəsi dedikdə, konstitusiyanın uzun müddət üçün qüvvədə qalması hesablanan normativ akt olması başa düşülür.

Konstitusiyanın funksiyaları

Konstitusiyanın funksiyaları aşağıdakılardır:

1. Hüquqi funksiya – Konstitusiya hüquq normaları sistemidir və o, tənzimləmə və qoruma funksiyalarını həyata keçirir;

2. Sosial funksiya – Konstitusiya ölkədəki sosial təbəqələrin ortaq mənafe və maraqlarını aşkar edir. O, ailə, təhsil, din kimi sosial təsisatlara, atalıq, analıq kimi sosial dəyərlərə təsir göstərir. O, sosial sistemin sabitliyini təmin edir, onun inkişafının ümumi əsaslarını müəyyənləşdirir;

3. Siyasi funksiya – Konstitusiya fərdlərin siyasi sistemdə davranış qaydalarını müəyyən edir, siyasi qüvvələrin hakimiyyəti əldə etməsinin sivil forma və üsullarını müəyyən edir, həmçinin o, siyasi partiyaların təşkili və fəaliyyətinin hüquqi əsasını formalaşdırır. Məhz konstitusion normalar bütün siyasi qüvvələr üçün ümumi imperativlər müəyyən edir və siyasi sistemdə bu imperativlərə riayət olunmasına nəzarət edir;

4. Tərbiyəvi funksiya – Bu funksiya insanlarda konstitusiyaya, qanunlara, insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarına və dövlətə hörmət ruhunu aşılayır. O, eyni zamanda insanlarda müəyyən dünyagörüşünün formalaşmasına təsir göstərir.

5. Təsisedici funksiya – cəmiyyətin mühüm sosial-iqtisadi və siyasi institutlarının, ictimai münasibətlər sisteminin sabitliyinin tanınması və hüquqi cəhətdən təsbit edilməsində, cəmiyyətin və dövlətin təşkilinin rəhbər başlanğıclarının saxlanılması və möhkəmləndirilməsində ifadə olunur. Məhz bu funksiyanı əsasən dövlətin əsaslarını təsbit edən normalar yerinə yetirirlər.

6. Səlahiyyətverici funksiya – Onun təyinatı müəyyən kateqoriya hüquq subyektlərinin hüquqi statusunun əsaslarını müəyyən etməkdən və onlar arasında əlaqələrin təmin edilməsindən ibarətdir. Belə funksional yükü iştirakçıların hüquqlarını və onlara dair pozitiv tələbləri nəzərdə tutan konstitusion göstərişlər daşıyır.

7. Mühafizəedici funksiya – konstitusiyanı onun normalarının dövlətin əsaslarının, cəmiyyət və dövlət institutlarının müdafiəsinə yönəlməsi baxımından xarakterizə edir. Bu funksiya özündə qanunçuluq prinsipinin təsbit edilməsində ifadə olunur. Bu funksiya konstitusion münasibətlər sisteminin mühafizəsi və müdafiəsi üsullarının, bir saıra hallarda isə konkret sanksiyaların müəyyən edilməsində təzahür edir.

8. Sistemyaradıcı funksiyası – Bu funksiya konstitusiya hüququnun digər hüquq sahələrinə təsiri ilə bağlıdır. Bu funksiyanın zahiri aspekti onda təzahür edir ki, konstitusion hüquq normaları hüquq sisteminin, onun sahələrinin tələblərinin müasir beynəlxalq hüququn imperativ normalarına uyğunluğunu təmin edir, beynəlxalq hüquq normalarının milli hüquq sisteminə implementasiya (gətirilməsi) qaydasını göstərir.

Konstitusiyanın növləri

1. Maddi və formal mənada konstitusiya.

Maddi mənada konstitusiya – Bir hüquq qaydasının konstitusiya qaydası olub-olmamasına o hüquq qaydasının nədən ibarət olmasına baxılaraq qərar verilir. Əgər bu hüquq qaydasının tərkibi xalq hakimiyyətinin əsasları, habelə dövlətin təməl orqanlarının quruluşu və fəaliyyəti ilə bağlıdırsa, bu qayda konstitusional qaydadır. Əgər deyildirsə, yox! Buradan o nəticəyə gəlmək olar ki, konstitusiyada təsbit olunmağına baxmayaraq, tənzimlənən məsələ konstitusional əhəmiyyətə malik olmazsa, deməli, o, həmin məsələyə dair qayda konstitusional deyil!

Formal mənada konstitusiya -Bir hüquq qaydasının konstitusiya qaydası olub-olmamasına o hüquq qaydasının nədən ibarət olmasına baxılaraq qərər verilmir! O qaydanın YERİNƏ baxılaraq qərar verilir! Əgər bu qayda konstitusiyada təsbit olunubsa, nə haqqında olursa-olsun, deməli, konstutisiya qaydasıdır. Məsələn, AR Konstitusiyasında dövlət rəmzləri, paytaxt və dövlət dili ilə bağlı maddələr, İsveçrə Konstitusiyasında (1999-cu il) meşələrə (77-ci m), ovçuluğa (79-cu m), heyvanların qorunmasına (80-cı m), yol vergisinə (86-cı m), lotereyaya (106-cı m) aid olan maddələrdə tənzimlənən qaydalar konstitusional qaydadır.

2. Formasından asılı olaraq konstitusiyaların iki növü fərqləndirilir:

a) Yazılı konstitusiyalar – ölkənin rəsmi olaraq əsas qanunun elan olunmuş xüsusi qanunvericilik aktından və ya əksər hallarda müxtəlif vaxtda qəbul olunmuş bir neçə aktdan ibarətdir (məsələn, Fransanın Konstitusiyası 1958-ci il Konstitusiyası, ləğv olunmuş 1946-cı il Konstitusiyasının preambulası, 1789-cu il İnsan və vətəndaş hüquqları bəyənnaməsindən ibarətdir);

b) Şifahi konstitusiyalar – müxtəlif qanunların, məhkəmə presedentlərinin və adətlərin məcmusudur. Məcmu şəklində bu aktlar və normalar mövcud quruluşun əsaslarını müəyyən dərəcədə təsbit edir, lakin rəsmi olaraq əsas qanun kimi elan edilmir (məsələn, Böyük Britaniya, Yeni Zelandiya). Hazırda tamamilə şifahi konstitusiya yoxdur. Hətta şifahi konstitusiyanın klassik ölkəsi hesab edilən Böyük Britaniyanın əsas qanununun tərkibində də çoxlu yazılı aktlar vardır.

3. Qəbul edilmə qaydasına görə konstitusiyalar bölünür:

a) Referendumda bəyənilmiş konstitusiyalar (Azərbaycan, Fransa, Belarusiya);

b) Nümayəndəli orqan tərəfindən qəbul edilmiş konstitusiyalar (Braziliya, Zambiya);

c) Oktroirə edilmiş konstitusiyalar – Nümayəndəli orqanın iştirakı olmadan dövlət başçısı tərəfindən qəbul olunur. Başqa sözlə, “yaxşı” monarx tərəfindən öz “sədaqətli xalqına” bəxş edilir. Məsələn, İordaniya 1958-ci il, Nepal 1962-ci il, Səudiyyə Ərəbistanı 1992-ci il.

4. Dəyişdirilmə üsuluna görə konstitusiyalar ayrılır:

a) “Çevik” konstitusiyalar – başqa qanunlar üçün müəyyən edilmiş sadə qaydada dəyişdirilə bilir. (Böyük Britaniyanın şifahi konstitusiyası);

b) “Möhkəm” konstitusiyalar – Onlara dəyişikliklər edilməsinin mürəkkəb və çətin qaydaları vardır (ixtisaslı səs çoxluğu, ikiqat qərar, referendumda təsdiq və s.);

c) “Qarışıq” konstitusiyalar – Belə konstitusiyaların bəzi maddələri, ümumiyyətlə, dəyişdirilə bilməz, digərlərinə mürəkkəbləşdirilmiş, üçüncülərə isə sadələşdirilmiş qay¬dada dəyişikliklər edilir.

5. Qüvvədə olma müddətindən asılı olaraq konstitusiyalar:

a) Daimi konstitusiyalar – Qüvvədə olmasının qabaqcadan heç bir xronoloji sərhədi müəyyən edilməyən konstitusiyalardır. Uzun müddət üçün qüvvədə olur. Lakin əbədi konstitusiya yoxdur;

b) Müvəqqəti konstitusiyalar – Belə konstitusiyalar özünün qüvvədə olma müddətini məhdudlaşdırır və ya elə şərtlər müəyyən edir ki, onların baş verməsi ilə o, daimi konstitusiyaya çevrilir. Məsələn, Sudanın 1985-ci il, Tailandın 1991-ci il, CAR-ın 1994-cü il müvəqqəti konstitusiyaları;

6. Nəzərdə tutulan məqsədindən asılı olaraq konstitusiyalar bölünür:

a) Proqram xarakterli konstitusiyalar – sosializm və kommunizm quruculuğu məqsədini elan edən bütün sosialist konstitusiyaları, adətən, proqram xarakterli olur. Məsələn, Çin rəhbərliyinin fikrincə, konstitusiyada müəyyən edilmiş sosializm quruculuğu məqsə¬dinin həyata keçirilməsi üçün təqribən 100 il vaxt tələb olunur;

b) Təsbitedici konstitusiyalar – Onlarda cəmiyyətin dəyişdirilməsi haqqında proqram xarakterli müddəalar olmur. Məsələn, ABŞ. Lakin unudulmamalıdır ki, proqram xarakterli konstitusiyaların normalarının əksər hissəsi təsbitedicidir, təsbitedici konstitusiyalarda isə əksər vaxt proqram xarakterli ünsürlər olur. Məsələn, onların preambulasında;

7. Dövlət quruluşu formasından asılı olaraq konstitusiyalar unitar dövlətlərin, federativ dövlətlərin və federasiya subyektlərinin konstitusiyalarına bölünür;

8. Demokratiklik əlamətinə görə demokratik, avtoritar və totalitar konstitusiyalar fərqləndirilir. Lakin açıq-aşkar avtoritar konstitusiyalar çox azdır;

9. Sosial əlamətlərinə görə konstitusiyaların təsnifi:

a) burjua tipli; b) sosialist tipli; c) burjua tipinə keçid; d) sosialist tipinə keçid; e) yarımfeodal-teokratik konstitusiyalar (Bruney, Qatar, Səudiyyə Ərəbistanı).

“Konstitusionalizm” termini

Dövlət orqanlarının səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran və insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını dövlət qarşısında qorumaq məqsədilə adi qanunlardan üstün və onlardan daha çətinləşdirilmiş mexanizmə malik olan üsullarla dəyişdirə bilən və adına «konstitusiya» deyilən sərt bir ali qanunun qəbul edilməsini şərtləndirən düşüncəyə və axıma konstitusionalizm deyilir. Dünyada konstitusinalizmin vətəni İngiltərə sayılır, orada ilk konstitusiya aktı Azadlıqların Böyük Toplusu (Magna Carta 1215-ci il) olmuşdur. İlk yazılı konstitusiya ABŞ Konstitusiyasıdır ki, çoxlu dəyişiklilərlə bu gün də qüvvədədir.

Konstitusiyaların digər qanunlardan fərqi

Dövlət quruluşunu və dövlət hakimiyyətinin ali orqanlarını müəyyən edir, insan hüquq və azadlıqlarına dövlət tərəfindən zəmanət verir.
Ali hüququ qüvvəyə malikdir.
Digər hüquqi normativlərə nisbətən müəyyən stabilliyə malikdir.
Qanunvericilik üçün əsas rolunu oynayır.
Dəyişilməsinin xüsusi qaydalarına malikdir.

Azərbaycan Konstitusiyası

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsində (referendumda) qəbul edilmişdir. 1995-ci il noyabrın 27-dən qüvvəyə minmişdir.

Dünya dövlətlərin konstitusiyalarının qəbul tarixləri

İstinadlar

↑https://www.azleks.az/online-dictionary/anayasa?s=my Anayasa. Ölkənin dövlət quruluşunu, siyasi, hüquqi və iqtisadi sisteminin əsaslarını, hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının təşkili və fəaliyyət prinsiplərini, seçki sistemini, vətəndaşların əsas hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirən əsas qanun.
↑https://obastan.com/ru/dict/tr_az/word/663235-ANAYASA ANAYASA. konstitusiya, əsas qanun; anayasa türesi – konstitusiya hüquqları; birleşmiş milletler anayasası – birləşmiş millətlər təşkilatının əsas qanunu, əsas qanun, konstitusiya
↑8 oktyabr1600-cü ildə qəbul edilib. Bu Konstitusiya aktı 1300-cü ildə qəbul edilmiş Statuti Comunali (Town Statute) şəhər Nizamnaməsi əsasında hazırlanıb.
↑ . 2009-04-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2010-04-05 .
↑http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Grondwet/index_html_en
↑ Kanada Konstitusiyası 1867-ci ildə 1763-cü ildən başlayaraq qəbul edilmiş Kanada əyalət Konstitusiyaları əsasında qəbul edilib. Ciddi dəyişikliklər 1982-ci ildə edilib.
↑ 1929-cu ildə təftiş edilmişdir; 1 may 1945-ci ildə bərpa edilmişdir; 1 may 1934-cü il – 1 may 1945-ci illərdə faşist konstitusiyası qüvvədə olmuşdur
↑ 21 avqust 1991-ci il Konstitusiya aktı ilə qəbul edilmiş; sonradan çoxsaylı düzəlişlər edilmişdir

Avqust 05, 2021
Ən son məqalələr

Konservatizm

Konservasiya yağları

Konservləşdirmə

Konspirasiya nəzəriyyəsi

Konstansa

Konstansiya Motsart

Konstantin Çernenko

Konstantin Şulqan

Konstantin (şəhər)

Konstantin və Doruntina

Ən çox oxunan

NGC 577

NGC 5774

NGC 5778

NGC 5779

NGC 578

konstitusiya, anayasa, dövlətin, qanunudur, hüquqi, qüvvəyə, malikdir, dövlətin, siyasi, hüquqi, iqtisadi, sistemlərin, əsaslarını, təsbit, edir, vətəndaşlarının, hüquq, azadlıqlarını, elan, edir, zəmanət, verir, mündəricat, sözünün, mənşəyi, müasir, anlamı, m. Konstitusiya ve ya Anayasa 1 2 dovletin ali qanunudur Ali huquqi quvveye malikdir Dovletin siyasi huquqi ve iqtisadi sistemlerin esaslarini tesbit edir Vetendaslarinin huquq ve azadliqlarini elan edir ve zemanet verir Mundericat 1 Konstitusiya sozunun menseyi ve muasir anlami 2 Muasir dovrde konstitusiyanin mahiyyeti 3 Dunya dovletlerinin qanunvericiliyinde Konstitusiya nin strukturu 4 Konstitusiyanin xususiyyetleri 5 Konstitusiyanin huquqi xasseleri 6 Konstitusiyanin funksiyalari 7 Konstitusiyanin novleri 8 Konstitusionalizm termini 9 Konstitusiyalarin diger qanunlardan ferqi 10 Azerbaycan Konstitusiyasi 11 Dunya dovletlerin konstitusiyalarinin qebul tarixleri 12 Istinadlar Konstitusiya sozunun menseyi ve muasir anlami Redakte Konstitusiya sozunden ilk defe Qedim Romada imperator hakimiyyetinin ayri ayri aktlarinin vahid halda birlesmis adini ifade etmek meqsedile istifade olunmusdur Bu soz hemin dovrde dovletin temel qurulusunu deyil imperatorun xususi fealiyyetini emrlerini ifade etmek menasinda isledilmisdir Konstitusiya sozu yaranmaq teskil etmek meydana getirmek qurmaq tesis etmek berqerar etmek menalarini ifade eden fransiz dilindeki constituer felinden toreyen bir isimdir Bu mentiqden cixis etsek constitution sozu Azerbaycan dilinde de yaranma teskil etme meydana getirme qurma tesis etme berqerar etme kimi basa dusulmelidir Fransiz dilindeki constituer feli latinca qoymaq yerlesdirmek meydana getirmek tesis etmek menalarini verir Constituer feli latinca com onsozu ve statuere felinden yaranmisdir Com Cum latinca ortaqliq birlikde anlamini dasiyan bir sozonudur Statuere feli ise Hind Avropa dilleri ailesinde sta sozunun kokunden gelir ve menasi qoymaq yerlesdirmek teskil etmek sabitlesdirmek dayandirmaq menalarini verir Muasir dovrde konstitusiyanin mahiyyeti RedakteMuasir dovrde huquqi termin kimi isledilen konstitusiya sozu dovletin en yuksek ve birbasa huquqi quvveye malik olan ali qanunvericilik akti menasinda isledilir ve bu akt sexsiyyet cemiyyet ve dovletle bagli en muhum munasibetleri tenzimlemekle yanasi dovletin konstitusion qurulusunu xalq hakimiyyeti ve dovletin esaslarini tesbit edir elece de olkenin iqtisadi siyasi sosial huquqi ideoloji ve exlaqi xususiyyetlerini eks etdirir Bundan basqa dunya dovletlerinin konstitusiyalari dovlet orqanlarinin teskili ve fealiyyetinin prinsiplerini dovlet hakimiyyetinin ve dovlet idareciliyinin baslica muddealarini mehkeme hakimiyyetinin sistemini vetendaslarin ictimai teskilat birlik muxtelif qurumlarin huquq ve azadliqlarini mueyyen edir Konstitusiya dovletin bir fenomen kimi mahiyyetini aciqlayan qanunvericilik icra ve mehkeme orqanlarinin funksiyalarini eks etdiren cemiyyet sexsiyyet ve dovlet arasindaki qarsiliqli munasibetleri mueyyen eden en yuksek huquqi quvveye malik olan huquqi seneddir Konstitusiya hakimiyyetin elde edilmesinin sivil ve umumqebul olunmus yolunu mueyyenlesdirir hakimiyyetin sosial subyektler arasinda paylanmasinin esaslarini ve meqsedlerini usullarini mueyyen edir Konstitusiya cemiyyetin butun uzvlerinin huquqi statusunun esasini mueyyen edir ve bununla da dovletle ferd arasindaki elaqelerin umumi konturlarini cizir Konstitusiya butun olkede norma yaradiciliginin esaslarini qanunvericilik sistemini formalasdirir ve butun qanunvericilik sisteminin basinda durur Dunyada ilk konstitusiya 1787 ci ilde ABS da qebul olunmusdur Sonralar qebul edilmis konstitusiyalarin dunya dovletleri uzre xronoloji ardicilligi asagidaki kimidir Fransa 1791 Isvec 1809 Ispaniya 1812 Norvec 1814 Belcika 1831 Isvecre 1848 Italiya 1848 Prussiya 1848 1850 Danimarka 1849 Luksenburq 1849 Yunanistan 1864 Ruminiya 1866 Osmanli Imperiyasi 1876 Hollandiya 1887 Yaponiya 1889 ve s Dunya dovletlerinin qanunvericiliyinde Konstitusiya nin strukturu RedakteDunya dovletlerinde quvvede olan konstitusiyalar bir qayda olaraq asagidaki hisselerden ibaret olur 1 Baslangic preambula 2 Umumi muddealar esas prinsipler 3 Dovletin esas orqanlari A qanunverici B icraedici C mehkeme 4 Diger maddeler 5 Konstitusiyanin deyisdirilmesi ve ona elaveler edilmesi 6 Kecid muddealar Konstitusiyanin xususiyyetleri RedakteKonstitusiyanin hususiyyetleri asagidakilardan ibaretdir 1 Konstitusiya halq terefinden qebul edilir Azerbaycan Konstitusiyasi referendum yolu ile Azerbaycan halqi terefinden qebul olunmus dur 2 Konstitusiya tesisedici xaraktere malik olub konstitusion nizamasalma predmetinin herterefliliyi ile ferqlenir O sexsiyyet cemiyyet ve dovlet arasindaki esas elaqelerin ozeyini teskil edir Konstitusiya cox genis ve murekkeb olan sosiassiyasi sistemin esaslarini mueyyenlesdirir Onun bir normasi bezen bir nece sahe ucun cixis noqtesi rolunu oynayir Meselen mulkiyyet huququ mulki huquq sahesinin emek huququ emek huquq sahesinin cixis noqtesini teskil edir 3 Konstitusiya butun huquq sisteminin baslangici kimi huququn esas menbeyidir Cari qanunvericilik Konstitusiyaya esaslanir ve cari qanunvericilikde Konstitusiya muddealari esas goturulur 4 Konstitusiya yuksek huquqi quvveye malik olan Esas Qanundur Konstitusiyanin aliliyi onda tezahur edir ki butun qanunlar ve dovlet orqanlarinin diger aktlari onun esasinda ve ona uygun olaraq qebul edilir Konstitusiyanin muddealarinin pozulmazliginin temin olunmasi ucun ciddi qaydalari ozunde ehtiva eden xususi rejim vardir Konstitusiyanin aliliyinin temin olunmasi ucun xususi olaraq yaradilan konstitusion orqan Konstitusiya Mehkemesi butun qanunvericilik sisteminin konstitusiya huquq munasibetlerinin subyektlerinin fealiyyetinin konstitusiyaya uygunluguna nezaret edir Konstitusiyanin huquqi xasseleri RedakteKonstitusiyanin huquqi xasseleri asagidakilardir 1 Legitimlik xassesi Legitimlik dedikde konstitusiyanin xalq terefinden umumxalq sesvermesi yolu ile qebul edilmesi basa dusulur 2 Realliq xassesi Realliq xassesine asagidakilar daxildir Konstitusiyanin muddealari nizama saldigi ictimai munasibetlerin xarakterine uygun gelmelidir Konstitusiyanin muddealari konkret tarixi siyasi etnoqrafik iqtisadi seraiti nezere almalidir Konstitusiyanin muddealari sosial neticeleri qabaqcadan gormelidir Konstitusiyanin muddealari real teminat vermelidir 3 Sabitlik xassesi Sabitlik xassesi dedikde konstitusiyanin uzun muddet ucun quvvede qalmasi hesablanan normativ akt olmasi basa dusulur Konstitusiyanin funksiyalari RedakteKonstitusiyanin funksiyalari asagidakilardir 1 Huquqi funksiya Konstitusiya huquq normalari sistemidir ve o tenzimleme ve qoruma funksiyalarini heyata kecirir 2 Sosial funksiya Konstitusiya olkedeki sosial tebeqelerin ortaq menafe ve maraqlarini askar edir O aile tehsil din kimi sosial tesisatlara ataliq analiq kimi sosial deyerlere tesir gosterir O sosial sistemin sabitliyini temin edir onun inkisafinin umumi esaslarini mueyyenlesdirir 3 Siyasi funksiya Konstitusiya ferdlerin siyasi sistemde davranis qaydalarini mueyyen edir siyasi quvvelerin hakimiyyeti elde etmesinin sivil forma ve usullarini mueyyen edir hemcinin o siyasi partiyalarin teskili ve fealiyyetinin huquqi esasini formalasdirir Mehz konstitusion normalar butun siyasi quvveler ucun umumi imperativler mueyyen edir ve siyasi sistemde bu imperativlere riayet olunmasina nezaret edir 4 Terbiyevi funksiya Bu funksiya insanlarda konstitusiyaya qanunlara insan ve vetendasin huquq ve azadliqlarina ve dovlete hormet ruhunu asilayir O eyni zamanda insanlarda mueyyen dunyagorusunun formalasmasina tesir gosterir 5 Tesisedici funksiya cemiyyetin muhum sosial iqtisadi ve siyasi institutlarinin ictimai munasibetler sisteminin sabitliyinin taninmasi ve huquqi cehetden tesbit edilmesinde cemiyyetin ve dovletin teskilinin rehber baslangiclarinin saxlanilmasi ve mohkemlendirilmesinde ifade olunur Mehz bu funksiyani esasen dovletin esaslarini tesbit eden normalar yerine yetirirler 6 Selahiyyetverici funksiya Onun teyinati mueyyen kateqoriya huquq subyektlerinin huquqi statusunun esaslarini mueyyen etmekden ve onlar arasinda elaqelerin temin edilmesinden ibaretdir Bele funksional yuku istirakcilarin huquqlarini ve onlara dair pozitiv telebleri nezerde tutan konstitusion gosterisler dasiyir 7 Muhafizeedici funksiya konstitusiyani onun normalarinin dovletin esaslarinin cemiyyet ve dovlet institutlarinin mudafiesine yonelmesi baximindan xarakterize edir Bu funksiya ozunde qanunculuq prinsipinin tesbit edilmesinde ifade olunur Bu funksiya konstitusion munasibetler sisteminin muhafizesi ve mudafiesi usullarinin bir saira hallarda ise konkret sanksiyalarin mueyyen edilmesinde tezahur edir 8 Sistemyaradici funksiyasi Bu funksiya konstitusiya huququnun diger huquq sahelerine tesiri ile baglidir Bu funksiyanin zahiri aspekti onda tezahur edir ki konstitusion huquq normalari huquq sisteminin onun sahelerinin teleblerinin muasir beynelxalq huququn imperativ normalarina uygunlugunu temin edir beynelxalq huquq normalarinin milli huquq sistemine implementasiya getirilmesi qaydasini gosterir Konstitusiyanin novleri Redakte1 Maddi ve formal menada konstitusiya Maddi menada konstitusiya Bir huquq qaydasinin konstitusiya qaydasi olub olmamasina o huquq qaydasinin neden ibaret olmasina baxilaraq qerar verilir Eger bu huquq qaydasinin terkibi xalq hakimiyyetinin esaslari habele dovletin temel orqanlarinin qurulusu ve fealiyyeti ile baglidirsa bu qayda konstitusional qaydadir Eger deyildirse yox Buradan o neticeye gelmek olar ki konstitusiyada tesbit olunmagina baxmayaraq tenzimlenen mesele konstitusional ehemiyyete malik olmazsa demeli o hemin meseleye dair qayda konstitusional deyil Formal menada konstitusiya Bir huquq qaydasinin konstitusiya qaydasi olub olmamasina o huquq qaydasinin neden ibaret olmasina baxilaraq qerer verilmir O qaydanin YERINE baxilaraq qerar verilir Eger bu qayda konstitusiyada tesbit olunubsa ne haqqinda olursa olsun demeli konstutisiya qaydasidir Meselen AR Konstitusiyasinda dovlet remzleri paytaxt ve dovlet dili ile bagli maddeler Isvecre Konstitusiyasinda 1999 cu il meselere 77 ci m ovculuga 79 cu m heyvanlarin qorunmasina 80 ci m yol vergisine 86 ci m lotereyaya 106 ci m aid olan maddelerde tenzimlenen qaydalar konstitusional qaydadir 2 Formasindan asili olaraq konstitusiyalarin iki novu ferqlendirilir a Yazili konstitusiyalar olkenin resmi olaraq esas qanunun elan olunmus xususi qanunvericilik aktindan ve ya ekser hallarda muxtelif vaxtda qebul olunmus bir nece aktdan ibaretdir meselen Fransanin Konstitusiyasi 1958 ci il Konstitusiyasi legv olunmus 1946 ci il Konstitusiyasinin preambulasi 1789 cu il Insan ve vetendas huquqlari beyennamesinden ibaretdir b Sifahi konstitusiyalar muxtelif qanunlarin mehkeme presedentlerinin ve adetlerin mecmusudur Mecmu seklinde bu aktlar ve normalar movcud qurulusun esaslarini mueyyen derecede tesbit edir lakin resmi olaraq esas qanun kimi elan edilmir meselen Boyuk Britaniya Yeni Zelandiya Hazirda tamamile sifahi konstitusiya yoxdur Hetta sifahi konstitusiyanin klassik olkesi hesab edilen Boyuk Britaniyanin esas qanununun terkibinde de coxlu yazili aktlar vardir 3 Qebul edilme qaydasina gore konstitusiyalar bolunur a Referendumda beyenilmis konstitusiyalar Azerbaycan Fransa Belarusiya b Numayendeli orqan terefinden qebul edilmis konstitusiyalar Braziliya Zambiya c Oktroire edilmis konstitusiyalar Numayendeli orqanin istiraki olmadan dovlet bascisi terefinden qebul olunur Basqa sozle yaxsi monarx terefinden oz sedaqetli xalqina bexs edilir Meselen Iordaniya 1958 ci il Nepal 1962 ci il Seudiyye Erebistani 1992 ci il 4 Deyisdirilme usuluna gore konstitusiyalar ayrilir a Cevik konstitusiyalar basqa qanunlar ucun mueyyen edilmis sade qaydada deyisdirile bilir Boyuk Britaniyanin sifahi konstitusiyasi b Mohkem konstitusiyalar Onlara deyisiklikler edilmesinin murekkeb ve cetin qaydalari vardir ixtisasli ses coxlugu ikiqat qerar referendumda tesdiq ve s c Qarisiq konstitusiyalar Bele konstitusiyalarin bezi maddeleri umumiyyetle deyisdirile bilmez digerlerine murekkeblesdirilmis ucunculere ise sadelesdirilmis qay dada deyisiklikler edilir 5 Quvvede olma muddetinden asili olaraq konstitusiyalar a Daimi konstitusiyalar Quvvede olmasinin qabaqcadan hec bir xronoloji serhedi mueyyen edilmeyen konstitusiyalardir Uzun muddet ucun quvvede olur Lakin ebedi konstitusiya yoxdur b Muveqqeti konstitusiyalar Bele konstitusiyalar ozunun quvvede olma muddetini mehdudlasdirir ve ya ele sertler mueyyen edir ki onlarin bas vermesi ile o daimi konstitusiyaya cevrilir Meselen Sudanin 1985 ci il Tailandin 1991 ci il CAR in 1994 cu il muveqqeti konstitusiyalari 6 Nezerde tutulan meqsedinden asili olaraq konstitusiyalar bolunur a Proqram xarakterli konstitusiyalar sosializm ve kommunizm quruculugu meqsedini elan eden butun sosialist konstitusiyalari adeten proqram xarakterli olur Meselen Cin rehberliyinin fikrince konstitusiyada mueyyen edilmis sosializm quruculugu meqse dinin heyata kecirilmesi ucun teqriben 100 il vaxt teleb olunur b Tesbitedici konstitusiyalar Onlarda cemiyyetin deyisdirilmesi haqqinda proqram xarakterli muddealar olmur Meselen ABS Lakin unudulmamalidir ki proqram xarakterli konstitusiyalarin normalarinin ekser hissesi tesbitedicidir tesbitedici konstitusiyalarda ise ekser vaxt proqram xarakterli unsurler olur Meselen onlarin preambulasinda 7 Dovlet qurulusu formasindan asili olaraq konstitusiyalar unitar dovletlerin federativ dovletlerin ve federasiya subyektlerinin konstitusiyalarina bolunur 8 Demokratiklik elametine gore demokratik avtoritar ve totalitar konstitusiyalar ferqlendirilir Lakin aciq askar avtoritar konstitusiyalar cox azdir 9 Sosial elametlerine gore konstitusiyalarin tesnifi a burjua tipli b sosialist tipli c burjua tipine kecid d sosialist tipine kecid e yarimfeodal teokratik konstitusiyalar Bruney Qatar Seudiyye Erebistani Konstitusionalizm termini RedakteDovlet orqanlarinin selahiyyetlerini mehdudlasdiran ve insan ve vetendas huquq ve azadliqlarini dovlet qarsisinda qorumaq meqsedile adi qanunlardan ustun ve onlardan daha cetinlesdirilmis mexanizme malik olan usullarla deyisdire bilen ve adina konstitusiya deyilen sert bir ali qanunun qebul edilmesini sertlendiren dusunceye ve axima konstitusionalizm deyilir Dunyada konstitusinalizmin veteni Ingiltere sayilir orada ilk konstitusiya akti Azadliqlarin Boyuk Toplusu Magna Carta 1215 ci il olmusdur Ilk yazili konstitusiya ABS Konstitusiyasidir ki coxlu deyisiklilerle bu gun de quvvededir Konstitusiyalarin diger qanunlardan ferqi RedakteKonstitusiya Dovlet qurulusunu ve dovlet hakimiyyetinin ali orqanlarini mueyyen edir insan huquq ve azadliqlarina dovlet terefinden zemanet verir Ali huququ quvveye malikdir Diger huquqi normativlere nisbeten mueyyen stabilliye malikdir Qanunvericilik ucun esas rolunu oynayir Deyisilmesinin xususi qaydalarina malikdir Azerbaycan Konstitusiyasi RedakteAzerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi 1995 ci il noyabrin 12 de umumxalq sesvermesinde referendumda qebul edilmisdir 1995 ci il noyabrin 27 den quvveye minmisdir Dunya dovletlerin konstitusiyalarinin qebul tarixleri Redakte San Marino 1600 cu il San Marino Konstitusiyasi Statuta Decreta Konstitusiyali respublika 3 ABS 1789 cu il ABS Konstitusiyasi Konstitusiyali federativ respublika Norvec 1814 cu il Norvec Konstitusiyasi Konstitusiyali monarxiya 4 Niderland 1815 Niderland Konstitusiyasi Konstitusiyali monarxiya 5 Kosta Rika 1838 demokratik respublika Italiya 1848 ci ilde Sardiniya kralligi kimi qebul edilib sonradan Italiya kralligi Argentina 1853 federal prezidentli respublika Kanada 1867 Kanada Konstitusiyasi British North America Act 6 Luksemburq 1868 parlamentli monarxiya Isvecre 1874 Isvesre Konstitusiyasi Avstraliya 1901 Avstraliya Konstitusiyasi Meksika 1917 Avstriya 1920 Avstriya Konstitusiyasi 7 Lixtensteyn 1921 Lixtensteyn Konstitusiyasi Latviya 1922 8 Irlandiya 1937 Irlandiya Konstitusiyasi Islandiya 1944 Italiya 1947 Italiya Konstitusiyasi Yaponiya 1947 Yaponiya Konstitusiyasi CXR 1949 Cin Xalq Respublikasi Konstitusiyasi Almaniya 1949 Macaristan 1949 Hindistan 1950 Hindistan Konstitusiyasi Danimarka 1953 Misir 1953 Fransa 1958 Fransa Konstitusiyasi Kipr 1960 Monako 1962 Malta 1964 Uruqvay 1966 Pakistan 1973 Isvec 1975 Yunanistan 1975 Madaqaskar 1975 Portuqaliya 1976 Ispaniya 1978 Ispaniya Konstitusiyasi Cili 1980 Qayana 1980 Turkiye 1982 Honduras 1982 Qvatemala 1985 Efiopiya 1987 Filippin 1987 Surinam 1987 Braziliya 1988 Xorvatiya 1990 Andorra 1991 Bolqaristan 1991 Bolqaristan Konstitusiyasi Simali Makedoniya 1991 Kolumbiya 1991 Ruminiya 1991 Sloveniya 1991 Cexiya 1992 Estoniya 1992 Estoniya Konstitusiyasi Litva 1992 Paraqvay 1992 Slovakiya 1992 Peru 1993 Belcika 1993 Andorra 1993 Rusiya 1994 Belarus 1994 Belorus Konstitusiyasi Azerbaycan 1995 Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Ekvador 2008 Boliviya 2009Istinadlar Redakte https www azleks az online dictionary anayasa s my Anayasa Olkenin dovlet qurulusunu siyasi huquqi ve iqtisadi sisteminin esaslarini hakimiyyet ve idareetme orqanlarinin teskili ve fealiyyet prinsiplerini secki sistemini vetendaslarin esas huquq ve vezifelerini mueyyenlesdiren esas qanun https obastan com ru dict tr az word 663235 ANAYASA ANAYASA konstitusiya esas qanun anayasa turesi konstitusiya huquqlari birlesmis milletler anayasasi birlesmis milletler teskilatinin esas qanunu esas qanun konstitusiya 8 oktyabr 1600 cu ilde qebul edilib Bu Konstitusiya akti 1300 cu ilde qebul edilmis Statuti Comunali Town Statute seher Nizamnamesi esasinda hazirlanib Arxivlenmis suret 2009 04 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 04 05 http www inghist nl Onderzoek Projecten Grondwet index html en Kanada Konstitusiyasi 1867 ci ilde 1763 cu ilden baslayaraq qebul edilmis Kanada eyalet Konstitusiyalari esasinda qebul edilib Ciddi deyisiklikler 1982 ci ilde edilib 1929 cu ilde teftis edilmisdir 1 may 1945 ci ilde berpa edilmisdir 1 may 1934 cu il 1 may 1945 ci illerde fasist konstitusiyasi quvvede olmusdur 21 avqust 1991 ci il Konstitusiya akti ile qebul edilmis sonradan coxsayli duzelisler edilmisdirMenbe https az wikipedia org w index php title Konstitusiya amp oldid 5912891, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Konstitusiya

Konstitusiya anlayışı latın dilində olan «constitucio» sözündən olub hərfi mənası «quruluş», «təsisat», «qurmaq», «təsis etmək» deməkdir. Etimoloji baxımdan konstitusiya terminindən ilk dəfə Qədim Romada imperator hakimiyyətinin ayrı-ayrı aktlarının adlandırılması üçün istifadə olunmuşdur. Orta əsrlərdə Avropada feodal-zadəgan imtiyazlarını nəzərdə tutan aktlar da sözün hərfi mənasına uyğun olaraq bu cür adlandırılmışdır.
Dövlətin əsas qanunu kimi müasir anlamda konstitusiyanın meydana gəlməsi burjua dövlətinin yaranması ilə əlaqədardır.
İlk yazılı Konstitusiya (yəni, daxili struktura malik vahid, əsas qanun) kimi 1787-ci ildə qəbul edilmiş və bu günə qədər fəaliyyət göstərən ABŞ-ın Konstitusiyasının adını çəkmək olar. Avropada ilk yazılı konstitusiyalar 1791-ci il Polşa və Fransa Konstitusiyaları olmuşdur.
Konstitusiya dövlətin ali qanunu kimi bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir:
1. Konstitusiyanın xüsusi subyekt – xalq tərəfindən qəbul edilməsi. Qeyd etmək lazımdır ki, konstitusiya digər üsullarla da qəbul olunur. Konstitusiya xalq tərəfindən qəbul olunsa da, bəzən yuxarıdan (mütləq monarxiyalarda) bir növ bağışlanılır. Lakin bu istisnadır və demokratik konstitusiyalar üçün xarakterik deyildir.
2. Dövlət və cəmiyyətin Əsas Qanunu kimi Konstitusiya başqa qanunlardan fərqli olaraq təsisedici, birbaşa xarakter daşıyır. O, ictimai münasibətlərin geniş dairəsini, bunlardan bütün cəmiyyət üzvlərinin, bütün vətəndaşların köklü maraqlarmı əhatə edən daha vaciblilərini tənzimləyir. Konstitusiya dövlətin konstitusiya quruluşunu, insan və vətəndaşın başlıca hüquq, azadlıq və vəzifələrini, dövlətin ictimai-iqtisadi əsaslarını, onun milli-ərazi quruluşunu, dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə sistemini təsbit edir, hüquq qaydasının və qanunçuluğun əsaslarmı müəyyən edir. Ona görə də konstitusiya normaları dövlət orqanları, siyasi partiyalar, ictimai təşkilatlar, vəzifəli şəxslər və vətəndaşların fəaliyyəti üçün əsasdır. Konstitusiya normaları bütün başqa hüquq normalarına münasibətdə daha yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir.
3. Konstitusion nizamasalmanın hərtərəfliliyi. Göstərildiyi kimi, Konstitusiya çox geniş və mürəkkəb olan sosial-siyasi sistemin əsaslarını müəyyənləşdirir. Aydındır ki, bir sahəni əhatə etməklə konstitusiya bütün sistemi müəyyən edə bilməz. Onun bir norması bəzən bir neçə sahə üçün çıxış nöqtəsi rolunu oynayır. Məsələn, mülkiyyət hüququ bütün iqtisadi sistem üçün müstəsna əhəmiyyətə malik olmaqla onun çıxış nöqtəsini təşkil edir. Seçki sistemi siyasi sistemin əsasını təşkil edən çox mühüm elementlərdən biridir. Elə buna görə də konstitusion normalar bir çox hallarda konkret olmur və aid olduğu məsələnin ən əsas tərəflərini müəyyən edir.
4. Konstitusiya, artıq qeyd edildiyi kimi, bütün hüquq sisteminin başlanğıcı kimi, hüququn əsas mənbəyidir. O, cari qanunvericilik üçün hüquqi bazadır və onun xarakterini müəyyən edir. Cari qanunvericilik Konstitusiyanın müddəalarını inkişaf etdirir. Bəzi hallarda Konstitusiyada bu və ya digər qanunun qəbul edilməsi haqqında göstəriş olur (məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 142-ci maddəsində göstərilir ki, bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları qanunla müəyyən olunur). Qanunvericiliyin hüquqi bazası kimi Konstitusiya bütün hüquq məkanında əsas mərkəzdir. O, bütünlükdə hüququn inkişafında uzlaşmaya və hüququn sistemləşdirilməsinə kömək edir.
5. Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir. Əsas Qanun kimi Konstitusiyanın aliliyi onda təzahür edir ki, bütün qanunlar və dövlət orqanlarının digər aktları onun əsasında və ona uyğun olaraq qəbul edilir. Konstitusiyaya ciddi və dəqiq riayət etmək bütün dövlət orqanları, ictimai birliklər, bütün vətəndaşlar üçün ən ali davranış normasıdır.
6. Konstitusiyanın yuxarıda göstərilən xüsusiyyətlərindən doğan ayrıca hüquqi xassələri də mövcuddur. Bunlara legitimlik, reallıq və stabillik xassələri aiddir.
Konstitusiyanın legitimliyi dedikdə aşağıdakılar nəzərdə tutulur:
1. Konstitusiyanın xalq tərəfindən seçilmiş ali nümayəndəli hakimiyyət orqanı tərəfindən qəbul edilməsi.
2. Ümumxalq səsverməsi (referendum) yolu ilə qəbul edilməsi (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası).
3. Xüsusi təsis yığıncağı tərəfindən qəbul edilməsi.

Konstitusiyanın reallıq xassəsinə aşağıdakılar daxildir:
1. Konstitusiya müddəalarının nizama saldığı ictimai münasibətlərin xarakterinə uyğun gəlməsi.
2. Konkret tarixi şəraitdə tarixi, siyasi, etnoqrafik, iqtisadi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması.
3. Konstitusiya müddəalarının sosial nəticələrini əvvəlcədən görmək (məqsəd və nəticə).
4. Konstitusiyanın real təminat verməsi.
Qeyd etdiyimiz kimi, Konstitusiyanın hüquqi xassələrindən biri də onun stabilliyidir. Konstitusiya uzun müddət üçün nəzərdə tutulan normativ hüquqi sənəd olduğuna görə o, konstitusion tənzimləmənin obyekti olan ictimai münasibətlərə məqsədyönlü təsir etməlidir. Bunun üçün cəmiyyətdə aşağıdakı şərtlərin olması zəruridir:
1. Qanunçuluq rejiminə ciddi əməl olunmalıdır.
2. Hər hansı hüquq pozuntusuna qarşı dözümsüzlük tərbiyə edilməlidir.
3. Konstitusiyanın səmərəli müdafiə mexanizmi olmalıdır.

Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan və bir tərəfdən insan və cəmiyyət arasında, digər tərəfdən isə insan və dövlət arasında münasibətlərin əsaslarını nizamlayan hüquq normaları sistemidir. Bu hüquq normaları bir və ya bir neçə normativ hüquqi aktda – əsas qanunlarda cəmlənə bilər. Həmin normalar çoxsaylı normativ hüquqi aktlardan, eləcə də məhkəmə presedentlərindən və konstitusiya adətlərindən ibarət ola bilər.
Konstitusiya maddi mənada özündə yazılı aktı, aktlar məcmusunu və yaxud Konstitusiya adətlərini təcəssüm etdirir. Bu da ilk növbədə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarını bəyan edir və onlara təminat verir, eləcə də konstitusiya quruluşunun əsaslarını, idarəetmə formasını və ərazi quruluşunu, mərkəzi və yerli hakimiyyət orqanlarının təşkili əsaslarını, onların səlahiyyətlərini və qarşılıqlı münasibətlərini, dövlət rəmzlərini və ölkənin paytaxtmı müəyyən edir.
Lakin maddi mənada «konstitusiya» termini az işlədilir. Əksər hallarda Konstitusiya barədə formal mənada, yəni digər qanunlara münasibətdə ali hüquqi qüvvəyə malik olan qanun və ya qanunlar toplusu kimi danışılır. Belə olan halda Konstitusiya bir növ qanunların ən ali səviyyəsinə yüksəlir. Konstitusiya adi qanunların dərc olunduğu qaydada dəyişdirilə bilməz, əksinə, ona uyğun gəlməyən qanunlar və digər normativ hüquqi aktların özündə müvafiq dəyişikliklərin edilməsini tələb edir.
Demokratik hüquqi dövlətdə Konstitusiya nəinki dövlətin, habelə xalqın dövlətçilik iradəsini, suverenliyi ifadə etdirən cəmiyyətin də əsas qanunudur. Konstitusiya insanın və vətəndaşın əsas hüquq və azadlıqlarını, hakimiyyətin ictimai-siyasi institutlarını və xalqın özünüidarə sistemini təsbit edir, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasının və inkişafının hüquqi əsası kimi çıxış edir.
Konstitusiyanı cəmiyyətin mikromodeli, hüquqi nişanı kimi təsəvvür etmək olar. Məhz onun hüdudlarında və əsasında dövlət hakimiyyəti mexanizmi fəaliyyət göstərir, vətəndaşların hüquq və azadlıqları müdafiə olunur, ictimai inkişafın sahələri qabaqcadan müəyyənləşdirilir.

Konstitusiya müxtəlif funksiyalara malikdir. Onun əsas funksiyası hüquqi funksiyadır. O, nə qədər müxtəlif sosial hadisələrlə əlaqədar olsa da, konstitusiya hüquq normaları sistemidir və bütün hüquq sisteminə xas olan tənzimləmə, qoruma funksiyalarını yerinə yetirir. O həm də qanunvericilik sistemində bütün digər normaların keyfiyyət və xarakterinin müəyyən edilməsi üçün başqa heç bir hüquqi aktın malik olmadığı funksiyanı – hüquq normalarının hüquqauyğunluğunun qiymətləndirilməsi, müəyyənləşdirilməsi funksiyasını yerinə yetirir.
Konstitusiyanın ikinci funksiyası onun sosial funksiyasıdır. Konstitusiya ölkədəki sosial təbəqələrin ortaq mənafe və maraqlarını aşkara çıxarır. O, sosial sistemin başlıca ünsürlərini bir-birilə əlaqələndirir və onlara hüquq çərçivəsində davranış imkanı verir, onları təşkilatlandırır. Ailə, din kimi sosial təsisatlara, atalıq, analıq kimi sosial dəyərlərə təsir göstərərək, bütün sosial sistemdə mövcud münasibətlərə təsir edir və yeni dəyərlərin formalaşması üçün zəmin yaradır. Konstitusiya sosial sistemin sabitliyini təmin edir, onun inkişafının ümumi əsaslarını müəyyənləşdirir. Təhsil, elm kimi sosial sistemin yaşamasına birbaşa təsir göstərən ünsürlərə təsir etməklə konstitusiya bu sistemin həyati əhəmiyyətli maraqlarının müdafiəsini öz üzərinə götürmüş olur.
Üçüncü funksiya ölkənin siyasi sistemi ilə bağlı olan siyasi funksiyadır. Konstitusiyanın bu funksiyası hakimiyyətin təşkili və dövlətin əsasları ilə birbaşa bağlıdır. Konstitusiya fərdlərin siyasi sistemdə, siyasi durumda davranış qaydalarını müəyyən edir, siyasi qüvvələrin hakimiyyəti əldə etməsinin sivil forma və üsullarını təsbit edir və nəhayət, siyasi partiyaların təşkili və fəaliyyətinin hüquqi əsasını formalaşdırır. Siyasi sistemə giriş-çıxış birbaşa konstitusiyadan asılıdır desək, yəqin ki, yanılmarıq. Siyasi sistemin əsas «oyun qaydaları» burada müəyyənləşdirilir. Məhz konstitusion normalar bütün siyasi qüvvələr üçün ümumi imperativlər müəyyən edir və siyasi sistemdə bu imperativlərə riayət olunmasına nəzarət edir (siyasi partiyaların fəaliyyətinin Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən qiymətləndirilməsi buna misal ola bilər).
Dördüncü funksiya tərbiyəvi funksiyadır. Bu funksiya, hər şeydən əvvəl, hər bir insanda konstitusiyaya, qanunlara, insan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarına və dövlətə hörmət ruhu aşılayır. O eyni zamanda müəyyən dünyagörüşünü ifadə edir.
Tərbiyəvi funksiya həm də insan – cəmiyyət – dövlət münasibətlərinin qarşılıqlı əlaqəsini və onların məsuliyyətini müəyyən etməkdə böyük rol oynayır.

Konstitusiyanın hüquqi qüvvəsi məsələsi son illər konstitusiya hüquq elmində aktiv müzakirə olunan məsələlərdən biridir. Bu ondan irəli gəlir ki, konstitusiyanın hüquqi qüvvəsi onun xüsusiyyətlərinə görə digər aktların hüquqi qüvvəsindən fərqlənir. Hüquqi aktların qüvvəsi onların nəyə və necə, hansı dairədə tətbiq olunmasını ifadə edir. Hüquq normaları bir sistem olduğuna görə onların tətbiqi və hüquqi qüvvəsi də bir-birindən asılıdır. Elə buna görə də hüquqda birbaşa hüquqi qüvvə və dolayı hüquqi qüvvə anlayışları vardır. Bir qayda olaraq, aktlar birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir. Birbaşa hüquqi qüvvə onu ifadə edir ki, aktın nəzərdə tutulmuş fakta tətbiqi üçün başqa bir akta ehtiyacı yoxdur və özü konkret hala təsir edə bilər. Başqa sözlə, birbaşa hüquqi qüvvədə hüquqi nizamasalma, sadəcə, aktın öz gücü, öz imkanları hesabına həyata keçirilir. Dolayı hüquqi qüvvə isə, əksinə, onu ifadə edir ki, aktın nəzərdə tutulmuş konkret hala tətbiqi üçün başqa hüquqi akt da olmalıdır və həmin akt olmadan onun tətbiqi qeyri-mümkündür. Burada aktın realizə olunması bir başqa aktla şərtləndiyinə görə ona dolayı hüquqi qüvvə deyilir. Dolayı hüquqi qüvvəsi olan akt ortaya çıxmış konkret halı tənzimləmək üçün bir başqa aktın olmasını tələb edir. Lakin burada aktın dolayı hüquqi qüvvəsi ilə fərdi hüquqi tənzimləmənı qarışdırmaq olmaz. Ümumiyyətlə, bütün hüquq sistemi reallığa iki cür təsir edir: 1) normativ nizamasalma; 2) fərdi hüquqi nizamasalma.
Fərdi hüquqi nizamasalma hüququn tətbiqi prosesinə aid olub, aktın hüquqi qüvvəsindən asılı deyil və bir çox hallarda tətbiq olunur. Fərdi hüquqi nizamasalma mərkəzləşdirilmiş qaydada, yalnız dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilə və ya fərdlərin özləri tərəfindən realizə oluna bilər. Məsələn, əmək müqaviləsi, mülki müqavilə fərdlərin özləri tərəfindən həyata keçirilən fərdi hüquqi nizamasalma vasitəsidir. Fərdi hüquqi nizamasalma vasitəsi qanunun tələblərini reallığa çevirmək üçün baş vermiş faktı incəliklərinə qədər tənzim edən hüququn tətbiqi mərhələsidir. İstənilən məhkəmə qərarı, hökmü fərdi hüquqi tənzimləmə vasitəsidir. Dolayı hüquqi qüvvəyə malik olan aktın realizə olunmaq üçün fərdi hüquqi nizamasalmaya deyil, normativ hüquqi nizamasalmaya ehtiyacı olur. Başqa sözlə, dolayı hüquqi qüvvəyə malik aktın – qanunun tətbiq olunması üçün sərəncam, əmr verilməmişdən əvvəl (fərdi hüquqi nizamasalma vasitəsi) mütləq başqa bir normativ hüquqi akt verilməlidir.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 147-ci maddəsinə görə, konstitusiya Azərbaycan Respublikasında ən yüksək və birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir. Bu o deməkdir ki, heç bir akt konstitusiyaya zidd ola bilməz və konstitusion müddəalar birbaşa praktikada tətbiq edilir. Yəni hər hansı qanunun olub-olmamasından asılı olmayaraq, vətəndaş konstitusion normaların realizə edilməsini tələb edə bilər.
Konstitusiyanın əsas normaları birbaşa tətbiq olunmaq imkanına malikdir. Burada isə əsas problemlərdən biri norma-prinsiplərin birbaşa təsbit olunmasıdır.
Konstitusiyanın birbaşa tətbiqində məhkəmə hakimiyyətinin rolu xüsusilə yüksəkdir. Məhz məhkəmə pozulmuş hüquq və azadlıqları müdafiə edir və hüququn tətbiqi ilə də ən çox elə o məşğuldur.
Hər bir Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan əsas qanun kimi özünün hüquqi mahiyyəti ilə bərabər, sosial-siyasi mahiyyətə də malikdir. Bu da ondan ibarətdir ki, Konstitusiya qəbul olunduğu zaman özündə mövcud olan siyasi qüvvələrin nisbətini təcəssüm etdirir. Bu, necə deyərlər, cəmiyyətin müxtəlif hissələrinin siyasi mənafelərinin razılaşdırıldığı ictimai müqavilədir (əlbəttə, bu heç də hüquqi mənada müqavilə deyildir). Hər belə ictimai sinif, sosial təbəqə, ərazi, milli və digər birliklər siyasi mübarizədə öz sosial mənafeyini müdafiə edir və bu mübarizədə nail olduqları səviyyə Konstitusiyada öz əksini tapır. Belə razılıq olmayan cəmiyyətdə hüquq qaydası mövcud ola bilməz.
Lakin sovet dövrünün dövlət hüququ elmi uzun illər ərzində siyasiləşdirildiyindən və ideolojiləşdirildıyindən sovet və xarici ölkə Konstitusiyalarının təhlilinə əsasən sinfi mövqedən yanaşaraq, onları sinfi qüvvələrin nisbəti, sinfi-siyasi hökmranlığın aləti kimi səciyyələndirirdi. Belə təhlildə sinfi mənafelər ümumxalq mənafeyini, milli mənafelər ümumbəşəri mənafeyi üstələyirdi. Bu yanaşma marksizm-leninizm ideologiyasının əsaslarına söykənirdi.
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası suverenliyi, müstəqilliyi və dövlət hakimiyyətinin aliliyini təsbit edən hüquqi təsis sənədidir. O, Konstitusiya quruluşuna sistemli baxışa əsas verir, dövlət institutları sistemində balans yaradır, Konstitusiya quruluşunun sabitliyini təmin edir.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası yalnız dövlətin təşkilini deyil, həm də qeyri-dövlət sahələrini – sosial-iqtisadi quruluşun əsaslarını, cəmiyyətin mədəni həyatını, insan və vətəndaşın hüquq, azadlıq və vəzifələrini əhatə edir. Onun tənzimləyici rolu bütün dövlət orqanizminə aiddir. Odur ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası onun Konstitusiya quruluşunun əsaslarmı, insan və vətəndaşın hüquqi statusunu, vətəndaş cəmiyyətinin əsas cəhətlərini, unitar dövlət quruluşunu, Azərbaycan Respublikasında qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının təşkili və fəaliyyəti prinsiplərini, yerli özünüidarəetmənin əsaslarım təsbit edir.
Bu gün respublikamızın hüquqi dövlət quruculuğu yolunu tutması onun sosial və mənəvi həyatımızda yeni, yüksək zirvələrə doğru irəliləməsindən xəbər verir. Onun hüquq sistemi kompleks sosioloji tədqiqatların və digər işlərin həyata keçirilməsini, iqtisadi və siyasi sistemin normal fəaliyyətinin hüquqi əsasının analizini, müqayisəli-hüquqi xarakterli materiallardan istifadə olunmasını, bütövlükdə qanunvericilik prosesinin öyrənilməsini, insan hüquqları və vətəndaş azadlıqlarının real müdafiəsi üçün əsaslandırılmış tövsiyələrin işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur.
Xalqın hakimiyyət və qanunların icrası üzərində nəzarətinə nail olması belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, «müasir mədəni dövlət elə Konstitusiya dövlətidir».

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası

Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ənənələrini davam etdirərək “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının təmin edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məsuliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir:

Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq;
Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa təminat vermək;
vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq;
xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq;
ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək;
ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək.

Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir.

Mündəricat

1 I BÖLMƏ – Ümumi müddəalar
- 1.1 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti
  - 1.1.1 Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi
  - 1.1.2 Maddə 2. Xalqın suverenliyi
  - 1.1.3 Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər
  - 1.1.4 Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ
  - 1.1.5 Maddə 5. Xalqın vahidliyi
  - 1.1.6 Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi.
  - 1.2.1 Maddə 7. Azərbaycan dövləti
  - 1.2.2 Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı
  - 1.2.3 Maddə 9. Silahlı Qüvvələr
  - 1.2.4 Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri
  - 1.2.5 Maddə 11. Ərazi
  - 1.2.6 Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi
  - 1.2.7 Maddə 13. Mülkiyyət
  - 1.2.8 Maddə 14. Təbii ehtiyatlar
  - 1.2.9 Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət
  - 1.2.10 Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət
  - 1.2.11 Maddə 17. Ailə və dövlət
  - 1.2.12 Maddə 18. Din və dövlət
  - 1.2.13 Maddə 19. Pul vahidi
  - 1.2.14 Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər
  - 1.2.15 Maddə 21. Dövlət dili
  - 1.2.16 Maddə 22. Paytaxt
  - 1.2.17 Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri
  - 1.3.1 Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi
  - 1.3.2 Maddə 25. Bərabərlik hüququ
  - 1.3.3 Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi
  - 1.3.4 Maddə 27. Yaşamaq hüququ
  - 1.3.5 Maddə 28. Azadlıq hüququ
  - 1.3.6 Maddə 29. Mülkiyyət huququ
  - 1.3.7 Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ
  - 1.3.8 Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ
  - 1.3.9 Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ
  - 1.3.10 Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ
  - 1.3.11 Maddə 34. Nikah hüququ
  - 1.3.12 Maddə 35. Əmək hüququ
  - 1.3.13 Maddə 36. Tətil hüququ
  - 1.3.14 Maddə 37. İstirahət hüququ
  - 1.3.15 Maddə 38. Sosial təminat hüququ
  - 1.3.16 Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ
  - 1.3.17 Maddə 40. Mədəniyyət hüququ
  - 1.3.18 Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ
  - 1.3.19 Maddə 42. Təhsil hüququ
  - 1.3.20 Maddə 43. Mənzil hüququ
  - 1.3.21 Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ
  - 1.3.22 Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ
  - 1.3.23 Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ
  - 1.3.24 Maddə 47. Fikir və söz azadlığı
  - 1.3.25 Maddə 48. Vicdan azadlığı
  - 1.3.26 Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı
  - 1.3.27 Maddə 50. Məlumat azadlığı
  - 1.3.28 Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı
  - 1.3.29 Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ
  - 1.3.30 Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun təminatı
  - 1.3.31 Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ
  - 1.3.32 Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ
  - 1.3.33 Maddə 56. Seçki hüququ
  - 1.3.34 Maddə 57. Müraciət etmək hüququ
  - 1.3.35 Maddə 58. Birləşmək hüququ
  - 1.3.36 Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ
  - 1.3.37 Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatı
  - 1.3.38 Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ
  - 1.3.39 Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi
  - 1.3.40 Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası
  - 1.3.41 Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi
  - 1.3.42 Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ
  - 1.3.43 Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi
  - 1.3.44 Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları
  - 1.3.45 Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ
  - 1.3.46 Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları
  - 1.3.47 Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ
  - 1.3.48 Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təminatı
  - 1.4.1 Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası
  - 1.4.2 Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri
  - 1.4.3 Maddə 74. Vətənə sədaqət
  - 1.4.4 Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət
  - 1.4.5 Maddə 76. Vətəni müdafiə
  - 1.4.6 Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması
  - 1.4.7 Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması
  - 1.4.8 Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi
  - 1.4.9 Maddə 80. Məsuliyyət
  - 1.5.1 Maddə 142. Yerlərdə özünüidarənin təşkili
  - 1.5.2 Maddə 143. Bələdiyyələrin işinin təşkili
  - 1.5.3 Maddə 144. Bələdiyyələrin səlahiyyətləri
  - 1.5.4 Maddə 145. Bələdiyyələrin qərarları
  - 1.5.5 Maddə 146. Bələdiyyələrin müstəqilliyinin təminatı
  - 2.1 X fəsil QANUNVERİCİLİK SİSTEMİ
    - 2.1.1 Maddə 147. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının hüquqi qüvvəsi
    - 2.1.2 Maddə 148. Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlar
    - 2.1.3 Maddə 149. Normativ hüquqi aktlar
    - 2.1.4 Maddə 150. Bələdiyyə aktları
    - 2.1.5 Maddə 151. Beynəlxalq aktların hüquqi qüvvəsi
    - 2.2.1 Maddə 152. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklərin qəbul edilməsi qaydası
    - 2.2.2 Maddə 153. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklərin təklif edilməsi qaydası
    - 2.2.3 Maddə 154. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması
    - 2.2.4 Maddə 155. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər təklif edilməsi təşəbbüsünün məhdudlaşdırılması
    - 2.3.1 Maddə 156. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin qəbul edilməsi qaydası
    - 2.3.2 Maddə 157. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələrin təklif edilməsi təşəbbüsü
    - 2.3.3 Maddə 158. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin təklif edilməsi təşəbbüsünün məhdudlaşdırılması
    - 2.4.1 Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi
    - 2.4.2 Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi
    - 2.4.3 Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları
    - 2.4.4 Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti
    - 2.4.5 Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər
    - 2.4.6 Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi
    - 2.4.7 Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi
    - 2.4.8 Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları
    - 2.4.9 Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi
    - 2.4.10 Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı
    - 2.4.11 Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məsuliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar
    - 2.4.12 Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili
    - 2.4.13 Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları
    - 2.4.14 Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar
    - 2.4.15 Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər
    - 2.4.16 Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ
    - 2.4.17 Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti
    - 2.4.18 Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi
    - 2.5.1 Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət
    - 2.5.2 Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər
    - 2.5.3 Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları
    - 2.5.4 Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları
    - 2.5.5 Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı
    - 2.5.6 Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi
    - 2.5.7 Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası
    - 2.5.8 Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı
    - 2.5.9 Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması
    - 2.5.10 Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təminatı
    - 2.5.11 Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri
    - 2.5.12 Maddə 110. Qanunların imzalanması
    - 2.5.13 Maddə 111. Hərbi vəziyyət elan edilməsi
    - 2.5.14 Maddə 112. Fövqəladə vəziyyət tətbiq edilməsi
    - 2.5.15 Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları
    - 2.5.16 Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu
    - 2.5.17 Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi
    - 2.5.18 Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin istefası
    - 2.5.19 Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları
    - 2.5.20 Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin təyin edilməsi qaydası
    - 2.5.21 Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri
    - 2.5.22 Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları
    - 2.5.23 Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər
    - 2.5.24 Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər
    - 2.5.25 Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı
    - 2.5.26 Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti
    - 2.6.1 Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi
    - 2.6.2 Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər
    - 2.6.3 Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri
    - 2.6.4 Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı
    - 2.6.5 Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası
    - 2.6.6 Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi
    - 2.6.7 Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi
    - 2.6.8 Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi
    - 2.6.9 Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu
    - 2.6.10 Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu
    - 2.6.11 Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi
    - 2.6.12 Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi
    - 2.6.13 Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi
    - 2.6.14 Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar
    - 2.6.15 Maddə 139. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin həll etdiyi məsələlər
    - 2.6.16 Maddə 140. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti
    - 2.6.17 Maddə 141. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerli icra hakimiyyəti
    I BÖLMƏ – Ümumi müddəalar
    
    1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti
    
    Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi
    
    I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan,
    
    Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir.
    
    Maddə 2. Xalqın suverenliyi
    
    I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir.
    
    Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər
    
    I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: 1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi.
    
    Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ
    
    Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur.
    
    Maddə 5. Xalqın vahidliyi
    
    I. Azərbaycan xalqı vahiddir. II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir.
    
    Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi.
    
    I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir.
    
    2-ci fəsil. Dövlətin əsasları
    
    Maddə 7. Azərbaycan dövləti
    
    I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır.
    - qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir;
    - icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur;
    - məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir.
    qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər.
    
    Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı
    
    I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini təmin edir. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının təminatçısıdır. IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin təminatçısıdır.
    
    Maddə 9. Silahlı Qüvvələr
    
    I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini təmin etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır.
    
    Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri
    
    Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur.
    
    Maddə 11. Ərazi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər.
    
    Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi
    
    I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir. II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan
    
    Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir.
    
    Maddə 13. Mülkiyyət
    
    I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz.
    
    Maddə 14. Təbii ehtiyatlar
    
    Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur.
    
    Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət
    
    I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa təminat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir.
    
    Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət
    
    I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mənəvi irsini qoruyur.
    
    Maddə 17. Ailə və dövlət
    
    I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir.
    
    Maddə 18. Din və dövlət
    
    I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini etiqadlar qanun
    
    II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır.
    
    Maddə 19. Pul vahidi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır.
    
    Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər
    
    Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz.
    
    Maddə 21. Dövlət dili
    
    I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir. II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını təmin edir.
    
    Maddə 22. Paytaxt
    
    Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir.
    
    Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri
    
    I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir.
    
    Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.
    
    III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir.
    
    İkinci bölmə – Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr
    
    3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları
    
    Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi
    
    I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları
    
    II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məsuliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir.
    
    Maddə 25. Bərabərlik hüququ
    
    I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak
    
    vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır.
    
    Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi
    
    I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və
    
    azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır.
    
    II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə təminat verir.
    
    Maddə 27. Yaşamaq hüququ
    
    I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni
    
    qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır.
    
    III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan
    
    həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər.
    
    IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəladə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir.
    
    Maddə 28. Azadlıq hüququ
    
    I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır.
    
    II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır.
    
    Maddə 29. Mülkiyyət huququ
    
    I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə
    
    V. Dövlət vərəsəlik hüququna təminat verir.
    
    Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ
    
    I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur.
    
    Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ
    
    I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mənəvi
    
    sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır.
    
    Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ
    
    I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında məlumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən məlumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət təminat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər.
    
    Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ
    
    I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə
    
    yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz.
    
    Maddə 34. Nikah hüququ
    
    I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə
    
    edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir.
    
    IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına
    
    çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar.
    
    Maddə 35. Əmək hüququ
    
    I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə
    
    cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəladə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir.
    
    VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir.
    
    Maddə 36. Tətil hüququ
    
    I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tətil etmək hüququ vardır. II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tətil etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tətil edə bilməzlər. III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir.
    
    Maddə 37. İstirahət hüququ
    
    I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli məzuniyyət verilməsi təmin edilir.
    
    Maddə 38. Sosial təminat hüququ
    
    I. Hər kəsin sosial təminat hüququ vardır. II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial təminat almaq hüququna malikdir. IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial təminatın
    
    başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır.
    
    Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ
    
    I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında məlumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır.
    
    Maddə 40. Mədəniyyət hüququ
    
    I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət təsisatlarından və mədəni
    
    sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır.
    
    II. Hər kəs tarixi, mədəni və mənəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix
    
    və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır.
    
    Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ
    
    I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına təminat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məsuliyyətə cəlb edilirlər.
    
    Maddə 42. Təhsil hüququ
    
    I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu təmin edir. III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq istedadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə
    
    dövlət zəmanət verir.
    
    V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir.
    
    Maddə 43. Mənzil hüququ
    
    I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil
    
    hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür.
    
    Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ
    
    I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz.
    
    Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ
    
    I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə
    
    və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır.
    
    II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz.
    
    Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ
    
    I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin
    
    alçaldılmasına əsas verə bilməz.
    
    III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və
    
    ya cəzaya məruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz.
    
    Maddə 47. Fikir və söz azadlığı
    
    I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur
    
    III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol
    
    Maddə 48. Vicdan azadlığı
    
    I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya
    
    başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, yaxud heç bir dinə etiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır.
    
    III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa
    
    zidd deyildirsə, sərbəstdir.
    
    IV. Dini etiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır.
    
    Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı
    
    I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar
    
    etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır.
    
    Maddə 50. Məlumat azadlığı
    
    I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi məlumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və
    
    yaymaq azadlığı vardır.
    
    II. Kütləvi informasiyanın azadlığına təminat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində,
    
    o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır.
    
    Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı
    
    I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata
    
    keçirilməsinə təminat verir.
    
    Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ
    
    Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır.
    
    Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun təminatı
    
    I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası
    
    vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula
    
    və ya xarici dövlətə verilə bilməz.
    
    III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan
    
    Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə təminat verir və onlara hamilik edir.
    
    Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ
    
    I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında
    
    maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır.
    
    II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan
    
    Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur.
    
    Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ
    
    I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək
    
    hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına
    
    malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından təyin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər.
    
    Maddə 56. Seçki hüququ
    
    I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə
    
    referendumda iştirak etmək hüququ vardır.
    
    II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə,
    
    habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur.
    
    III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət məmurlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin
    
    hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər.
    
    Maddə 57. Müraciət etmək hüququ
    
    I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək,
    
    habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli
    
    şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə təqib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz.
    
    Maddə 58. Birləşmək hüququ
    
    I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər
    
    ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə təminat verilir.
    
    III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə
    
    IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət
    
    hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər.
    
    Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ
    
    Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər.
    
    Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatı
    
    I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə təminat verilir. II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər
    
    ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər.
    
    Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ
    
    I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı,
    
    cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır.
    
    Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi
    
    Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir.
    
    Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası
    
    I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində
    
    təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır.
    
    II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə
    
    IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan
    
    istifadə oluna bilməz.
    
    V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz.
    
    Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi
    
    Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz.
    
    Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ
    
    Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır.
    
    Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi
    
    Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir.
    
    Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları
    
    Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir.
    
    Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ
    
    I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları
    
    qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır.
    
    II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd
    
    hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır.
    
    Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları
    
    I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla
    
    və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər.
    
    II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və
    
    vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər.
    
    Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ
    
    I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan
    
    Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir.
    
    II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə
    
    təqib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir.
    
    Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təminatı
    
    I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək
    
    və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur.
    
    II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs
    
    III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəladə vəziyyət, habelə səfərbərlik elan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan
    
    Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan məlumat verilir.
    
    IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz
    
    və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz.
    
    V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının
    
    ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz.
    
    VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa
    
    VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri
    
    məhkəmələr həll edir.
    
    VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məsuliyyət daşımır.
    
    Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məsuliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir.
    
    4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri
    
    Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası
    
    I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə
    
    irəli gələn vəzifələr daşıyır.
    
    II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli,
    
    başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir.
    
    III. Qanunu bilməmək məsuliyyətdən azad etmir.
    
    Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri
    
    I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında
    
    ödəmək hər kəsin borcudur.
    
    II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə
    
    vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz.
    
    Maddə 74. Vətənə sədaqət
    
    I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir II. Vəzifəyə seçilmə və ya təyinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə
    
    hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məsuliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər.
    
    III. Vəzifəyə seçilmə və ya təyinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə
    
    hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz.
    
    Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət
    
    Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir.
    
    Maddə 76. Vətəni müdafiə
    
    I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur.
    
    Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər.
    
    II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş
    
    hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir.
    
    Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması
    
    Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur.
    
    Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması
    
    Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur.
    
    Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi
    
    Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz.
    
    Maddə 80. Məsuliyyət
    
    Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məsuliyyətə səbəb olur.
    
    Dördüncü bölmə – Yerli özünüidarəetmə
    
    IX fəsil BƏLƏDİYYƏLƏR
    
    Maddə 142. Yerlərdə özünüidarənin təşkili
    
    I. Yerli özünüidarəni bələdiyyələr həyata keçirir.
    
    II. Bələdiyyələr seçkilər əsasında yaradılır.
    
    III. Bələdiyyələrin statusunun əsasları bu Konstitusiya ilə, bələdiyyələrə ilərin qaydaları isə qanunla müəyyən edilir.
    
    Maddə 143. Bələdiyyələrin işinin təşkili
    
    I. Bələdiyyə öz fəaliyyətini iclaslar, daimi və başqa komissiyalar vasitəsi ilə həyata keçirir.
    
    II. Bələdiyyənin iclaslarını bələdiyyənin sədri çağırır.
    
    Maddə 144. Bələdiyyələrin səlahiyyətləri
    
    I. Bələdiyyələrin iclaslarında aşağıdakı məsələlər həll edilir:
    
    1 bələdiyyə üzvlərinin səlahiyyətlərinin tanınması, qanunla müəyyən edilmiş hallarda onların səlahiyyətlərinin itirilməsi və səlahiyyətlərinə xitam verilməsi;
    2 bələdiyyənin reqlamentinin təsdiq edilməsi;
    3 bələdiyyənin sədrinin və onun müavinlərinin, daimi və başqa komissiyaların seçilməsi;
    4 yerli vergilərin və ödənişlərin müəyyən edilməsi;
    5 yerli büdcənin və onun icrası haqqında hesabatların təsdiq edilməsi;
    6 bələdiyyə mülkiyyətinə sahiblik, ondan istifadə və onun barəsində sərəncam;
    7 yerli sosial müdafiə və sosial inkişaf proqramlarının qəbul və icra edilməsi;
    8 yerli iqtisadi inkişaf proqramlarının qəbul və icra edilməsi;
    9 yerli ekoloji proqramların qəbul və icra edilməsi.
    
    II. Bələdiyyələrə qanunvericilik və icra hakimiyyətləri tərəfindən əlavə səlahiyyətlər də verilə bilər. Bu səlahiyyətlərin həyata keçirilməsi üçün bələdiyyə üzrə müvafiq zəruri maliyyə vəsaiti də ayrılmalıdır. Belə səlahiyyətlərin həyata keçirilməsinə müvafiq olaraq qanunvericilik və icra hakimiyyətləri nəzarət edirlər.
    
    Maddə 145. Bələdiyyələrin qərarları
    
    I. Bələdiyyənin iclaslarında baxılan məsələlərə dair qərarlar qəbul edilir.
    
    II. Bələdiyyənin qərarları bələdiyyə üzvlərinin sadə səs çoxluğu ilə qəbul edilir.
    
    III. Yerli vergilər və ödənişlər ilə bağlı qərarlar bələdiyyə üzvlərinin üçdə iki səs çoxluğu ilə qəbul edilir.
    
    Maddə 146. Bələdiyyələrin müstəqilliyinin təminatı
    
    Bələdiyyələrin məhkəmə tərəfindən müdafiəsinə, dövlət orqanlarının qərarları nəticəsində yaranan əlavə xərclərinin ödənilməsinə təminat verilir.
    
    V BÖLMƏ – Hüquq və qanun
    
    X fəsil QANUNVERİCİLİK SİSTEMİ
    
    Maddə 147. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının hüquqi qüvvəsi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasında ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir. II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir. III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin əsasıdır.
    
    Maddə 148. Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlar
    
    I. Qanunvericilik sistemi aşağıdakı normativ hüquqi aktlardan ibarətdir:
    
    1 Konstitusiya;
    2 referendumla qəbul edilmiş aktlar;
    3 qanunlar;
    4 fərmanlar;
    5 Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları;
    6 mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktları.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir.
    
    III. Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları hüquqi qüvvəyə malikdir.
    
    IV. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik sistemi Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə uyğun olmalıdır.
    
    V. Öz səlahiyyətləri daxilində yerli icra hakimiyyəti orqanları qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlara zidd gəlməyən normativ xarakterli aktlar qəbul edə bilərlər.
    
    Maddə 149. Normativ hüquqi aktlar
    
    I. Normativ hüquqi aktlar hüquqa və haqq-ədalətə (bərabər mənafelərə bərabər münasibətə) əsaslanmalıdır.
    
    II. Referendumla qəbul olunmuş aktlar yalnız dərc edildikdə onların tətbiqi və icrası vətəndaşlar, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti, hüquqi şəxslər və bələdiyyələr üçün məcburidir.
    
    III. Qanunlar Konstitusiyaya zidd olmamalıdır. Yalnız dərc edilmiş qanunların tətbiqi və icrası bütün vətəndaşlar, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti, hüquqi şəxslər və bələdiyyələr üçün məcburidir.
    
    IV. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına zidd olmamalıdır. Yalnız dərc edilmiş fərmanların tətbiqi və icrası bütün vətəndaşlar, icra hakimiyyəti orqanları, hüquqi şəxslər üçün məcburidir.
    
    V. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına zidd olmamalıdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları yalnız dərc edildikdə onların tətbiqi və icrası vətəndaşlar, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları, hüquqi şəxslər üçün məcburidir.
    
    VI. Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının aktları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır.
    
    VII. Fiziki və hüquqi şəxslərin hüquqi vəziyyətini yaxşılaşdıran, hüquq məsuliyyətini aradan qaldıran və ya yüngülləşdirən normativ hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilir. Başqa normativ hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilmir.
    
    Maddə 150. Bələdiyyə aktları
    
    I. Bələdiyyələrin qəbul etdikləri aktlar hüquqa və haqq-ədalətə (bərabər mənafelərə bərabər münasibətə) əsaslanmalı, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında isə həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) zidd olmamalıdır.
    
    II. Bələdiyyənin qəbul etdiyi aktın icrası onun ərazisində yaşayan vətəndaşlar və onun ərazisində yerləşən hüquqi şəxslər üçün məcburidir.
    
    Maddə 151. Beynəlxalq aktların hüquqi qüvvəsi
    
    Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktlar ilə (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, həmin beynəlxalq müqavilələr tətbiq edilir.
    
    XI fəsil AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ KONSTİTUSİYASINDA DƏYİŞİKLİKLƏR
    
    Maddə 152. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklərin qəbul edilməsi qaydası
    
    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklər yalnız referendumla qəbul edilə bilər.
    
    Maddə 153. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklərin təklif edilməsi qaydası
    
    Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişiklikləri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və ya Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təklif etdikdə, təklif olunan dəyişikliklərə dair əvvəlcədən Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəyi alınır.
    
    Maddə 154. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması
    
    Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi referendumla qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklərə dair qərar qəbul edə bilməz.
    
    Maddə 155. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər təklif edilməsi təşəbbüsünün məhdudlaşdırılması
    
    Bu Konstitusiyanın 1-ci, 2-ci, 6-cı, 7-ci, 8-ci və 21-ci maddələrində dəyişikliklər və ya onların ləğv edilməsi haqqında, III fəslində nəzərdə tutulmuş insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqlarının ləğvi və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulduğundan daha artıq dərəcədə məhdudlaşdırılması haqqında təkliflər referenduma çıxarıla bilməz.
    
    XII fəsil AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ KONSTİTUSİYASINA ƏLAVƏLƏR
    
    Maddə 156. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin qəbul edilməsi qaydası
    
    I. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 95 səs çoxluğu ilə Konstitusiya qanunları şəklində qəbul edilir.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində iki dəfə səsə qoyulur. İkinci səsvermə birinci səsvermədən 6 ay sonra keçirilir.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları həm birinci, həm də ikinci səsvermədən sonra bu Konstitusiyada qanunlar üçün nəzərdə tutulmuş qaydada Azərbaycan Respublikası Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim olunur.
    
    IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ikinci səsvermədən sonra imzalandıqda qüvvəyə minir.
    
    V. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının ayrılmaz hissəsidir və Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının əsas mətninə zidd olmamalıdır.
    
    Maddə 157. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələrin təklif edilməsi təşəbbüsü
    
    Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin azı 63 deputatı təklif edə bilərlər.
    
    Maddə 158. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin təklif edilməsi təşəbbüsünün məhdudlaşdırılması
    
    Bu Konstitusiyanın birinci bölməsində əks etdirilmiş müddəalarla əlaqədar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr təklif edilə bilməz.
    
    Üçüncü bölmə – Dövlət hakimiyyəti
    
    5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti
    
    Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi
    
    Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir.
    
    Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi
    
    Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir.
    
    Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları
    
    Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları majoritar seçki sistemi əsasında ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər.
    
    Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti
    
    I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir
    
    noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir.
    
    III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan
    
    Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır.
    
    IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni
    
    seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır.
    
    Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər
    
    I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən
    
    edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər.
    
    II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə
    
    hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər.
    
    Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi
    
    Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir.
    
    Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan
    
    Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər
    
    Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq
    
    Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır.
    
    Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır.
    
    Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan
    
    Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır.
    
    III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini
    
    müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir.
    
    Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum
    
    1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; 2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını
    
    3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; 4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və
    
    başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla);
    
    5. özü imtina etdikdə;
    
    Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra
    
    edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir.
    
    Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı
    
    I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının
    
    şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa məruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız
    
    Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər.
    
    Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məsuliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar
    
    Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məsuliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz.
    
    Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili
    
    Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır.
    
    Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə
    
    Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və
    
    qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir.
    
    III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata
    
    IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti
    
    və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz.
    
    Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar
    
    1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından
    
    istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət təminatı;
    
    2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; 3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli
    
    Məclisinin deputatlarının statusu;
    
    4. referendum; 5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; 6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; 7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; 8. fövqəladə vəziyyət rejimi; hərbi vəziyyət rejimi; 9. dövlət təltifləri; 10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; 11. mülki hüquq obyektləri; 12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; 13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi,
    
    əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ;
    
    14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; 15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; 16. əmək münasibətləri və sosial təminat; 17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə
    
    görə məsuliyyətin təyin edilməsi;
    
    18. müdafiə və hərbi qulluq; 19. dövlət qulluğu; 20. təhlükəsizliyin əsasları; 21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; 22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; 23. rabitə və nəqliyyat işi; 24. statistika, metrologiya və standartlar; 25. gömrük işi; 26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; 27. bank işi, mühasibat, sığorta. II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu
    
    ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir.
    
    III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər.
    
    Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər
    
    I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli
    
    1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik
    
    nümayəndəliklərinin təsis edilməsi;
    
    3. inzibati ərazi bölgüsü; 4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; 5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası
    
    dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət;
    
    6. amnistiya; 7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının
    
    hərbi doktrinasının təsdiqi;
    
    8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
    
    9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının
    
    Baş nazirinin vəzifəyə təyin edilməsinə razılıq verilməsi;
    
    10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının
    
    Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin təyin edilməsi;
    
    11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş
    
    prokurorunun vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi;
    
    12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan
    
    Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması;
    
    13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən
    
    14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə etimad məsələsinin həll edilməsi; 15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli
    
    Bankı İdarə Heyəti üzvlərinin vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi;
    
    16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası
    
    Silahlı Qüvvələrinin təyinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi;
    
    17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə elan edilməsinə və
    
    sülh bağlanmasına icazə verilməsi;
    
    18. referendum təyin edilməsi;
    
    1::9. Auditor palatasının yaradılması.
    
    II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar,
    
    qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir.
    
    III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid
    
    edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir.
    
    IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər.
    
    Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun
    
    layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə, Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğuna və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və
    
    Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur.
    
    III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan
    
    istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər.
    
    IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan
    
    Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur.
    
    V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan
    
    Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi təcili elan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir.
    
    Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti
    
    I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. II. Təcili elan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq
    
    üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir.
    
    Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi
    
    Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
    
    6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti
    
    Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət
    
    Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur.
    
    Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər
    
    Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər.
    
    Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs
    
    çoxluğu ilə seçilir.
    
    III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə
    
    ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır.
    
    IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir.
    
    Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları
    
    Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında məlumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən elan edir.
    
    Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında məlumatın elan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində
    
    Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”.
    
    II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına
    
    Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti istefa verdikdə, səhhətinə görə öz
    
    səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti istefa verdikdə onun istefa ərizəsi Azərbaycan
    
    Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi istefa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin istefasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti istefa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək
    
    qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə məlumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır.
    
    Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində
    
    növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir.
    
    II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən
    
    Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri istefa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir.
    
    III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün
    
    olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir.
    
    Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı
    
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur.
    
    Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması
    
    I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan
    
    Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rəyi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul
    
    olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir.
    
    III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə
    
    müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır.
    
    Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təminatı
    
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına təmin edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri təmin edir.
    
    Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri
    
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti:
    
    1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri təyin edir; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin
    
    təsdiqinə təqdim edir;
    
    3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; 4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş
    
    nazirini vəzifəyə təyin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir;
    
    5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə təyin və vəzifədən
    
    azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir;
    
    6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin istefası haqqında qərar qəbul edir; 7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş
    
    xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır;
    
    8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının
    
    Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir;
    
    9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə təyin edilməsi haqqında
    
    Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə təyin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir;
    
    10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Heyəti üzvlərinin vəzifəyə təyin və
    
    vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir;
    
    11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin
    
    12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda heyətini vəzifəyə təyin və
    
    vəzifədən azad edir;
    
    13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini
    
    14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə təyin və
    
    vəzifədən azad edir;
    
    15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik
    
    nümayəndəliklərinin təsis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini təyin edir və geri çağırır;
    
    16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin etimadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; 17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; 18. referendum təyin edir; 19. qanunları imzalayır və dərc edir; 20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; 21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; 22. əfv edir; 23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; 24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; 25. ümumi və qismən səfərbərlik elan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; 26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli
    
    hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir;
    
    27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; 28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin təyinatı ilə bağlı olmayan
    
    vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir;
    
    29. fövqəladə və hərbi vəziyyət elan edir; 30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə elan edir və sülh
    
    31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər
    
    çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır;
    
    32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının
    
    səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir.
    
    Maddə 110. Qanunların imzalanması
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq
    
    56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin etirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz etirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər.
    
    II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa,
    
    qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir.
    
    Maddə 111. Hərbi vəziyyət elan edilməsi
    
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə elan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət elan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir.
    
    Maddə 112. Fövqəladə vəziyyət tətbiq edilməsi
    
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət təsisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəladə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir.
    
    Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları
    
    I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa
    
    məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
    
    Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
    
    yuxarı icra orqanıdır.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının
    
    Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi
    
    Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər.
    
    Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin istefası
    
    Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə istefa verir.
    
    Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları
    
    Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir.
    
    Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin təyin edilməsi qaydası
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin
    
    razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təyin edir.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay
    
    və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin istefa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri
    
    vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə təyin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan təyin edə bilər.
    
    Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri
    
    Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:
    - Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan
    Respublikasının Prezidentinə təqdim edir;
    - Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını təmin edir;
    - maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini təmin edir;
    - dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini təmin edir;
    - dövlət sosial təminat proqramlarının həyata keçirilməsini təmin edir;
    - nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların
    aktlarını ləğv edir;
    - Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər
    məsələləri həll edir.
    
    Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları
    
    I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar,
    
    başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda
    
    nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.
    
    Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə
    
    iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı təyin edilir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti
    
    orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı təyin edilir.
    
    Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər
    
    Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya təyinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər.
    
    Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı
    
    I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa
    
    tutula bilməz, cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa məruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə
    
    olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir.
    
    IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası
    
    Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər.
    
    Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti
    
    I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə təyin və
    
    vəzifədən azad edir.
    
    III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
    
    7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti
    
    Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan
    
    Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər.
    
    III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və
    
    qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir.
    
    IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində
    
    Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir.
    
    V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi
    
    üsulların tətbiq edilməsi və fövqəladə məhkəmələrin yaradılması qadağandır.
    
    Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər
    
    I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq
    
    təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər.
    
    II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və təyinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və
    
    yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər.
    
    Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri
    
    I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və
    
    qanuna müvafiq baxırlar.
    
    III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla
    
    məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd təsir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir.
    
    IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında
    
    V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır.
    
    İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir.
    
    VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ təmin olunur. IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin
    
    iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ təmin edilir.
    
    Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı
    
    I. Hakimlər toxunulmazdırlar. II. Hakim cinayət məsuliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara
    
    müvafiq surətdə xitam verilə bilər.
    
    IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə
    
    Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rəyi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rəyi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir.
    
    V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali
    
    Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir.
    
    Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası
    
    Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir.
    
    Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası
    
    Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi təyin edir.
    
    III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası
    
    Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir:
    
    1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan
    
    Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu;
    
    2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər
    
    Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu;
    
    3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti
    
    orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu;
    
    4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası
    
    qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu;
    
    6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; 8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar
    
    Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu;
    
    9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə
    
    IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər
    
    Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir.
    
    V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş
    
    digər səlahiyyətləri də həyata keçirir.
    
    VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı
    
    Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir.
    
    VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan
    
    Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir.
    
    Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla
    
    müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir.
    
    II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası
    
    Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi təyin edir.
    
    Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi
    
    I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə
    
    yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası
    
    Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi təyin edir.
    
    Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu
    
    I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların
    
    eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir.
    
    II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir. IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış
    
    prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir.
    
    V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
    
    razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası
    
    Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu
    
    I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası
    
    Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir.
    
    V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır.
    
    Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi
    
    I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir.
    
    Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi
    
    Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir.
    
    Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi
    
    I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir.
    
    Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar
    
    I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir:
    
    1 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər;
    2 vergilər;
    3 Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri;
    4 sosial təminat;
    5 ətraf mühitin qorunması;
    6 turizm;
    7 səhiyyə, elm, mədəniyyət.
    
    II. Bu maddədə göstərilən məsələlərə dair Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi qanunlar qəbul edir.
    
    Maddə 139. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin həll etdiyi məsələlər
    
    I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakı məsələləri həll edir:
    
    1 Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin işinin təşkili;
    2 Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin təsdiqi;
    3 Naxçıvan Muxtar Respublikasının iqtisadi və sosial proqramlarının təsdiqi;
    4 Naxçıvan Muxtar Respublikası Baş nazirinin vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi;
    5 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti tərkibinin təsdiqi;
    6 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinə etimad.
    
    II. Bu maddədə göstərilən məsələlərə dair Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi qərarlar qəbul edir.
    
    Maddə 140. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti
    
    I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin tərkibini Naxçıvan Muxtar Respublikası Baş nazirinin təklifi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi təsdiq edir.
    
    II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi təyin edir.
    
    III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti:
    – muxtar respublika büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə təqdim edir;
    – muxtar respublikanın büdcəsini icra edir;
    – muxtar respublikanın iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini təmin edir;
    – muxtar respublikanın sosial proqramlarının həyata keçirilməsini təmin edir;
    – Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir.
    
    IV. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti qərar və sərəncamlar qəbul edir.
    
    Maddə 141. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerli icra hakimiyyəti
    
    Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerli icra hakimiyyətlərinin başçılarını Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi sədrinin təqdimatı əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təyin edir.
    
    Keçid müddəaları
    
    1.Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası referendumla qəbul edildikdən sonra rəsmən dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir. Bu Konstitusiyanın qüvvəyə mindiyi gündən 1978-ci il aprelin 21-də qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası (Əsas Qanunu) qüvvədən düşür. 2.Bu Konstitusiyanın qüvvəyə minməsinə qədər seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə aid edilmiş səlahiyyətləri həyata keçirir. 3.Bu Konstitusiyanın 101-ci maddəsinin V hissəsi bu Konstitusiya qəbul edildikdən sonra seçilən Azərbaycan Respublikası Prezidentinə şamil edilir. 4.Azərbaycan Respublikası xalq deputatlarının və Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin yaratdığı Milli Məclisin səlahiyyətləri yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclas günü başa çatır.
    
    Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin azı 83 deputatının seçildiyi gündən bir həftə sonra keçirilir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk sessiyası 1996-cı il mayın 31-dək davam edir.
    
    1995-ci il avqustun 12-də qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 85-ci maddəsi bu Qanun əsasında seçilmiş Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin birinci çağırışının səlahiyyətləri bitənədək qüvvədədir.
    
    5.Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Konstitusiyanın qüvvəyə mindiyi gündən bu Konstitusiyada müəyyən edilən səlahiyyətləri həyata keçirir. 6.Bu Konstitusiya qüvvəyə mindiyi gündən Azərbaycan Respublikası yerli xalq deputatları sovetlərinin səlahiyyətlərinə xitam verilir.
    
    Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə Azərbaycan Respublikasının yerli xalq deputatları sovetlərinə aid edilmiş səlahiyyətləri yerli icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirir.
    
    7.Bu Konstitusiya qüvvəyə mindikdən sonra iki il müddətində yerli özünüidarə haqqında qanun qəbul edilməli və bələdiyyələrə seçkilər keçirilməlidir. 8.Bu Konstitusiyanın qəbul edildiyi günədək Azərbaycan Respublikasının ərazisində qüvvədə olan qanunlar və başqa normativ hüquqi aktlar bu Konstitusiyaya zidd olmayan hissədə öz qüvvəsini saxlayır. 9.Bu Konstitusiya qüvvəyə minənədək fəaliyyət göstərən Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri ədalət mühakiməsini bu Konstitusiyada müəyyən edilən səlahiyyətlərə və prinsiplərə uyğun həyata keçirir. 10.Bu Konstitusiya qüvvəyə mindiyi gündən bir il ərzində hakimlərin statusu, məhkəmə quruluşu və məhkəmə islahatı ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bu Konstitusiyaya uyğun olan qanunvericiliyi qəbul edilməlidir və Azərbaycan Respublikası məhkəmələrinin hakimləri yenidən təyin edilməlidir.
    
    Həmin qanunvericilik qəbul edilənədək hakimlərin vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi bu Konstitusiya qüvvəyə minənədək qüvvədə olan qanunvericilik əsasında həyata keçirilir.
    
    11.Bu Konstitusiya qüvvəyə mindiyi gündən bir il müddətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilməli və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yaradılmalıdır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yaradılanadək bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin səlahiyyətləri həyata keçirilmir. Bu Konstitusiyanın 130-cu maddəsinin III hissəsinin 7-ci bəndində nəzərdə tutulmuş məsələni Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi həll edir. 12.Azərbaycan Respublikasının Ali Arbitraj Məhkəməsi bu Konstitusiyanın qüvvəyə mindiyi gündən Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi adlanır və qüvvədə olan qanunvericiliklə müəyyən olunmuş səlahiyyətləri həyata keçirir.
    - Konstitusiyalar
    - 1995
    Related posts:

Konstitusiya bütün maddələri

Konstitusiya

Mündəricat

Konservatizm

Konservasiya yağları

Konservləşdirmə

Konspirasiya nəzəriyyəsi

Konstansa

Konstansiya Motsart

Konstantin Çernenko

Konstantin Şulqan

Konstantin (şəhər)

Konstantin və Doruntina

NGC 577

NGC 5774

NGC 5778

NGC 5779

NGC 578

ne axtarsan burda

Konstitusiya

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası

Mündəricat

I BÖLMƏ – Ümumi müddəalar

1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti

Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi

Maddə 2. Xalqın suverenliyi

Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər

Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ

Maddə 5. Xalqın vahidliyi

Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi.

2-ci fəsil. Dövlətin əsasları

Maddə 7. Azərbaycan dövləti

Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı

Maddə 9. Silahlı Qüvvələr

Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri

Maddə 11. Ərazi

Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi

Maddə 13. Mülkiyyət

Maddə 14. Təbii ehtiyatlar

Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət

Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət

Maddə 17. Ailə və dövlət

Maddə 18. Din və dövlət

Maddə 19. Pul vahidi

Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər

Maddə 21. Dövlət dili

Maddə 22. Paytaxt

Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri

3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları

Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi

Maddə 25. Bərabərlik hüququ

Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi

Maddə 27. Yaşamaq hüququ

Maddə 28. Azadlıq hüququ

Maddə 29. Mülkiyyət huququ

Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ

Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ

Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ

Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ

Maddə 34. Nikah hüququ

Maddə 35. Əmək hüququ

Maddə 36. Tətil hüququ

Maddə 37. İstirahət hüququ

Maddə 38. Sosial təminat hüququ

Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ

Maddə 40. Mədəniyyət hüququ

Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ

Maddə 42. Təhsil hüququ

Maddə 43. Mənzil hüququ

Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ

Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ

Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ

Maddə 47. Fikir və söz azadlığı

Maddə 48. Vicdan azadlığı

Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı

Maddə 50. Məlumat azadlığı

Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı

Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ

Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun təminatı

Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ