QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYALARINI ISHLAB CHIQARISH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

_____________ Sh. R. Ubaydullayev

Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi fanining ishchi o

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTI QARSHI FILIALI

MATERIALSHUNOSLIK VA KONSTRUKSION MATERIALLAR

TEXNOLOGIYASI
FANINING ISHCHI O‘QUV DASTURI

Qarshi– 2020

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA QISHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZATSIYALASH MUHANDISLARI INSTITUTINING

QARSHI FILIALI

O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha direktor o’rinbosari

_____________ Sh. R. Ubaydullayev

“_____” ____________ 2019 yil

MATERIALSHUNOSLIK VA KONSTRUKSION MATERIALLAR

TEXNOLOGIYASI
FANINING ISHCHI O‘QUV DASTURI

Umumiy o‘quv soati ─ 162 soat (3 semestr)

Ma’ruza ─ 36 soat

Amaliy mashg‘ulotlar ─ 18 soat

Laboratoriya mashg‘ulotlar ─ 18 soat

Mustaqil ta’lim ─ 90 soat

Qarshi-2020

Fanning ishchi o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 201___ yil «___ _» _________dagi ________ – sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan «Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi» fani dasturi asosida ishlab chiqilgan.

Fan dasturi Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashtirish muxandislari instituti Kengashining 201___ yil «____» _________dagi ________ – sonli bayoni bilan tasdiqlangan

Tuzuvchilar :

B.K.Hayitov – TIQXMII Qarshi filiali «Umumtexnik fanlar» kafedrasi assistenti

TIQXMMI qarshi filiali “Qishloq xo‘jaligini

mezanizatsiyalash” fakulteti dekani:

2020 yil «__» ________ _______________ U.Qodirov

2020 yil «__» ________ _______________ ____________

1. O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

«Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi» fani talabalarga metall, qotishma va metallmas materiallarning olinishini, tuzilishini, xossalarini, markalanishini, metallarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish nazariy asoslarini va texnologik jarayonlarini, quyma olish texnologik jarayenlarini, metallarga bosim bilan ishlov berishni, materiallarni payvandlash, materiallarni kesib ishlash nazariy asoslarini o‘rgatish vazifalarni bajaradi.

Fan bo‘yicha talablarni ko‘nikma va malakalariga quyidagi talablar qo‘yiladi. Talaba:

– materialshunoslik va metalshunoslik fanlari, metallar turlari, metallar tuzilishi, metallarga termik, termomexanik va kimyoviy termik ishlov berish, metallarga kesib ishlov berish dastgoxlari xaqida tasavvurga ega bo‘lishi;

– mashinasozlik, jumladan qishloq xo‘jaligi mashinasozligi detallarini tayyorlash uchun ishlatiladigan materiallarning olinishi, tuzilishi, xossalari, markalanishi hamda materiallarga ishlov berib qo‘yilgan talablarga muvofiq detallar va yig‘ma birliklarni tayyorlash texnologiyalari, materiallarga ishlov berish nazariyasi asoslarini bilishi va ulardan foydalana olishi;

– detallarni berilgan talablar va ishlash sharoitlariga mos ravishda tayyorlash uchun material tanlash, materiallarga ishlov berish asboblari, uskunalari va jihozlarinining parametrlari va ishlash rejimlarini hisoblash va tanlash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi;

– materiallarga ishlov berish asboblari, uskunalari va jihozlarini ishga tayyorlash va ishlatish, detallarga mexanik ishlov berish texnologik jarayonlarini loyihalash va bajarish malakalariga ega bo‘lishi kerak.

II. Ma’ruza mashg‘ulotlari

Cho‘yanlar klassifikatsiyasi va markalanishi. Kompozitsion materiallar

Quymakorlik asoslari. Quyma olishlarning maxsus usullari

Ma’ruza mashg‘ulotlari multimedia qurilmalar bilan jihozlangan auditoriyalarda yoki masofaviy ta’lim platformasida onlayn tarzda akadеm guruhlarga o‘tiladi.

III. Amaliy mashg‘ulotlari

Amaliy mashg‘ulotlari multimedia qurilmalar bilan auditoriyalarda yoki masofaviy ta’lim platformasida onlayn tarzda akadеm guruhlarga o‘tiladi. Mashg‘ulotlar faol va interfaol usullar yordamida o‘tiladi. “Keys stadi” texnologiyasi ishlatiladi, keyslar mazmuni o’qituvchi tomonidan belgilanadi. Ko‘rgazmali qurollar va multimedia qurilmalar yordamida uzatiladi.

IV. Laboratoriya mashg‘ulotlari

Laboratoriya mashg’ulotlari multimеdia vositalari hamda laboratoriya qurilmalari bilan jihozlangan xonalarda yoki masofaviy ta’lim platformasida onlayn tarzda vertual stendlardan foydalangan holda har bir akadеm guruhga alohida o’tiladi.

V. Mustaqil ta’lim

VI. Fan bo‘yicha talabalar bilimini baholash va

nazorat qilish mezonlari

– talaba mustaqil xulosa va qaror qabul qiladi;

– ijodiy fikrlay oladi;

– mustaqil mushohada yuritadi;

– olgan bilimini amalda qo‘llay oladi;

– fanning (mavzuning) mohiyatini tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi;

– fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega.
4 (yaxshi) baho

– talaba mustaqil mushohada yuritadi;

– olgan bilimini amalda qo‘llay oladi;

– fanning (mavzuning) mohiyatni tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi;

– fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega.
3 (koniqarli) baho

– talaba olgan bilimini amalda qo‘llay oladi;

– fanning (mavzuning) mohiyatni tushunadi, biladi, ifodalay oladi, aytib beradi;

– fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega.
2 (qoniqarsiz) baho

– talaba fan dasturini o‘zlashtirmagan;

– fanning (mavzuning) mohiyatini tushunmaydi;

– fan (mavzu) bo‘yicha tasavvurga ega emas.

Oraliq nazorat 5 Talabaning amaliy va mustaqil ta’lim topshiriqlarini bajarishi, shuningdek uning ushbu mashg‘ulotlardagi faolligi fan o‘qituvchisi tomonidan baholab boriladi. Talabani oraliq nazorat turi bo‘yicha baholashda uning o‘quv mashg‘ulotlari davomida olgan baholari inobatga olinadi.

Birinchi oraliq nazorat yozma ish yoki test (ma’ruza o‘qituvchisi tomonidan baholanadi) 5 O‘quv jarayoni grafigiga

Ikkinchi oraliq nazorat yozma ish yoki test (ma’ruza o‘qituvchisi tomonidan baholanadi) 5 O‘quv jarayoni grafigiga

Yakuniy nazorat 5 O‘quv jarayoni grafigiga

Jami 5

VII. Asosiy va qo‘shimcha o‘quv adabiyotlar hamda axborot manbalari
Asosiy adabiyotlar

1. Materials science and engineering. An Introduction. William D.Callister, Jr. David G. Rethwisch. 346 b.
2. Fundamentals of modern manufacturing. Marerials, processes and systems. Fourth editions. Mikell P. Groover. 156 b.
3. S.D. Nurmurodov va boshk. Materialshunoslik ─ Тошкент , “Fan”, 2004
4. «Основа резания металлов » (Д) Usmanov K.B.Toshkent «Akademiya» 2005 y. 303 b.

Qo‘shimcha adabiyotlar

1. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, O‘zbekiston, 2016.-56 b.
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qatiy tartib – intozom va shaxsiy javobgarlik – har bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent, O‘zbekiston, 2017.-104 b.
3. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqiyoti va xalq farovonligini garovi. Toshkent, O‘zbekiston, 2017.-48 b.
4. Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. T., O‘zbekiston, 2017. «Gazeta.uz».
5. Mirboboyev V.A.Konstruksion materiallar texnologiyasi. ─ Toshkent, “O‘qituvchi”, 2004 y. – 408 b.
6. Ilxom Nosir. Materialshunoslik. –Toshkent, “O‘zbekiston”,2002 y – 350 b.
7. Po‘latov S., Raxmonaliyev I., Qosimov Q. Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasidan amaliy mashg‘ulotlar ─ T. “ Mehnat”, 1992 y. –136 b.
8. Drits M.E., Maskalyev M.A.Texnologiya konstruksionnix materiarialov. ─ M. Visshaya shkola, 1990 g.

Internet saytlari

1. www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portali;
2. www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi;
3. https://dist.edu.uz/tiqxmmiqf/course/view.php?id=152 ;
4. www.books.google.com ;
5. www moeobrazovanie.ru
6. www tandfonlane.com
7. www journals.elsever.com

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling

QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYALARINI ISHLAB CHIQARISH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — No‘Manova, Soxiba Ergashboyevna

Maqolada qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish, materiallarning turlari, qurilish materiallari kelib chiqishi , materiallarning mineral tarkibi haqida yoritilgan

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — No‘Manova, Soxiba Ergashboyevna

QORA METALLURGIYADA HOSIL BO’LGAN CHANGLARDAN RANGLI METALLARNI AJRATIB OLISH TEXNOLOGIYALARINI O’RGANISH VA TAHLIL QILISH

YUQORI HARORATGA CHIDAMLI LAK BO’YOQLAR
BAZALT TOLASINI ISHLAB CHIQARISHDA XOM-ASHYONING YAROQLILIK DARAJASINI MOS FORMULALAR BILAN ANIQLASH
NEFT XOMASHYOSINING KOKS HOSIL QILISH TEXNOLOGIYASINI TADQIQ QILISH

IKKILAMCHI MAHSULOTLAR KROTON ALDEGID, KARBAMID VA ORTOFOSFAT KISLOTA ASOSIDA SAMARALI OLIGOMER KORROZIYA INGIBITORINING (IKF-1) OLINISHI VA XOSSALARI

i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MANUFACTURE OF BUILDING MATERIALS, PRODUCTS AND STRUCTURES

The article describes the production of building materials , products and structures, types of materials, the origin of building materials , the mineral composition of materials.

Текст научной работы на тему «QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYALARINI ISHLAB CHIQARISH»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Scientific Journal Impact Factor

VOLUME 1 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2021: 5.423

QURILISH MATERIALLARI, BUYUMLARI VA KONSTRUKSIYALARINI ISHLAB CHIQARISH

No’manova Soxiba Ergashboyevna

Namangan muxandislik qurilish instituti “Bino va inshootlar qurilishi” kafedrasi o’qituvchisi

Maqolada qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish, materiallarning turlari, qurilish materiallari kelib chiqishi, materiallarning mineral tarkibi haqida yoritilgan.

Kalit so’zlar: qurilish materiallar, tarkibi, kelib chiqishi, texnik talablar, cho’yan, po’lat

The article describes the production of building materials, products and structures, types of materials, the origin of building materials, the mineral composition of materials.

Keywords: building materials, composition, origin, technical requirements, cast iron, steel

В статье описаны производство строительных материалов, изделий и конструкций, виды материалов, происхождение строительных материалов, минеральный состав материалов.

Ключевые слова: строительные материалы, состав, происхождение, технические требования, чугун, сталь.

Qurilish materiallarining har bir turi o’ziga xos fizik, mexanikaviy, kimyoviy va maxsus xossalarga (radiatsiyaga munosabat, texnologik ishlov) ega bo’ladi. Materiallarning tarkibi, strukturasi fizik-kimyoviy va texnologik jarayonlar ta’ sirida o’zgarishi bilan ularning barcha xossa va xususiyatlari o’zgaradi. Qurilish materiallari kelib chiqishiga ko’ra tabiiy va sun’iy bo’ladi. Ular xossalariga nisbatan plastik (bitum, giltuproq) elastik (yog’och, po’lat, rezina), mo’rt (sopol, shisha, beton, cho’yan), material mustahkamligiga qarab- mustahkamligi yuqori (po’lat, granit, shisha, shishaplast, sitall, beton-polimer), mustahkam (beton, yog’och, polimerbeton, pishiq g’isht) va mustahkamligi kichik (gips, ohaktosh, xom g’isht, ko’pikbeton, gazbeton) turlarga bo’linadi. Materiallarning ishlatilish sharoitiga ko’ra konstruktiv

Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences 0 ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

(tabiiy tosh materiallari, beton, qorishma, sopol, yog’och, polimerbeton, plastmassa va h.k.) va maxsus (issiqlik va tovush izolyatsiyasi, gidroizolyatsiya, bezak, korroziyaga chidamli, olovga bardoshli, radiatsiyadan ximoyalovchi, biologik muhitga chidamli va h.k.) turlarga bo’linadi. qurilish materiallari xossalarini raqamlar bilan baholash maqsadida Respublika standarti (RSt), Tarmoq standarti (TSt), Korxona standarti (KSt), Davlatlararo standart (DSt) lar joriy etilgan. qurilish materiallari standartlari Davlat standarti qo’mitasi bilan O’zR Davlat arxitekt qurilish tomonidan tasdiqlanadi. Bunday standartlar texnik shartlar; texnik talablar; buyum turlari va o’lchamlari; qabul qilish qoidalari;

tamg’alash, o’rash va tashish qoidalari va h.k. MUHOKAMA VA NATIJALAR

Materiallarning mineral tarkibi ularning qanday minerallardan qancha miqdorda tashkil topganini bildiradi. Giltuproq, oxaktosh, gips toshi va h.k. larning mineral tarkibi ulardan olingan keramik materiallar xavoiy va mineral bog’lovchilarning mustahkamligini va turli muhitlarga chidamliligini belgilaydi. Materiallarning fazaviy tarkibi qattiq, suyuq va gazsimon holatda bo’lib, ularni muayyan shaklda ushlab turuvchi, devorlar hosil qiluvchi (karkas) qattiq fazadan, devorlar orasida hosil bo’lgan kovaklar ichidagi suvdan, havodan yoki suv-havo aralashmasidan iborat bo’lishi mumkin. Masalan, material kovaklarida suvning muzlashi pirovardida uning buzilishiga olib kelishi mumkin; yopiq kovaklardagi havo materialga issiq-sovuq dan, tovushdan izolyatsiyalovchi xususiyat beradi. Material strukturasini uch darajada tushunish zarur molekulyar-ion, mikrostruktura va makrostruktura. Molekulyar-ion darajasi materiallarning element, oksid, mineral, oligomer, polimer va sh.k. kimyoviy moddalardan xosil bo’lishini belgilaydi. Materiallarni bu darajada o’rganish differensial-termik, rentgenfazaviy, elektron mikroskopik, infra qizil spektroskopik va sh.k. tekshirish usullari bilan amalga oshiriladi. Zamonaviy qurilishni metall materiallarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Metallar bino va inshootlarning konstruktiv qismlarida-poydevor, devor, tom, karkas va sh.k. kuchaytirishda, yuk ko’taradigan konstruksiyalar, temirbeton tayyorlashda, qoplama materiallar, binolarni ichki va tashqi tomondan bezashda ishlatiladi. Metallar boshqa materiallarga nisbatan yuqori mustaxkamligi, plastikligi, termik va kimyoviy ishlov berish imkoniyati bilan ajralib turadi. Metallar yuqori plastiklik, yetarli bo’lmagan musta^kamlik va qattiqlikka ega bo’lmagani uchun toza xolda ishlatilmaydi. Metallar asosan boshqa metallar va

nometallar bilan qotishma xolda ishlatiladi. Metallar qora va rangli metallarga

Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 9

educational, natural and social sciences O ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

bo’linadi. qora metallar po’lat va cho’yan temir va uglerodning qotishmasidir. Agar temir tarkibiga uglerod 2% gacha kiritilsa po’lat, 2% ko’p kiritilsa cho’yan xosil bo’ladi. Rangli metallarga mis, alyuminiy, magniy, titan, nikel, rux, kalay va boshqalar kiradi. Rangli metallar yer yuzida kam uchraydi va metall ishlab chiqarishni 5% tashkil etadi. Qurilishda rangli metall va qotishmalardan yengil va kimyoviy muxitlarga chidamli konstruksion elementlar, bezak buyumlari va boshqa materiallar va qismlar tayyorlanadi. qora metallar olishda xomashyo sifatida magnetit, gematit, pirolyuzit, xromit kabi temir rudasi ishlatiladi. qora metallar tarkibida ugleroddan tashqari oz miqdorda kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor va h.k. bo’ladi. Qora metallar tarkibiga xrom, nikel, molibden, alyuminiy, mis kabi legirlovchi moddalar qo’shib, ularning xossalarini o’zgartirish mumkin. Qora metallar tarkibidagi uglerod miqdoriga qarab cho’yanlar va po’latlarga bo’linadi.

Cho’yan. Cho’yan temir oksidlaridan temirni domna jarayonlari natijasida qaytarib olinadi. Uning tarkibida 93% temir, uglerod 5% gacha va oz miqdorda qo’shimchalar bo’ladi. Cho’yan oq, kulrang va maxsus cho’yan turlariga bo’linadi. Oq cho’yan qattiq va mo’rt bo’lib, ularni qayta ishlash va quyish qiyin bo’ladi. Cho’yan po’lat va maxsus cho’yan ishlab chiqarishda ishlatiladi. Kulrang cho’yanlar yumshoq, oquvchan, qayta ishlanuvchan, yedirilishga, chidamli va quyma buyumlar tayyorlashda ishlatiladi. Cho’yanning maxsus turlari kulrang cho’yanlarning bir xili bo’lib, cho’yanni uzoq muddat (80 soat) yuqori xaroratda termik ishlov berib olinadi. Cho’yanlar tarkibiga marganes, kremniy, fosfor va legirlovchi qo’shimchalar qo’shib ularning mustaxkamligini oshirish mumkin.

Po’lat. Po’lat cho’yan tarkibidan ortiqcha uglerod va qo’shimchalarni maxsus texnologik usullar vositasida chiqarib yuborib hosil qilinadi. Po’lat asosan konvertor, marten va elektr toki bilan eritish usullarida olinadi. Po’lat tarkibida uglerod 2% gacha bo’ladi. Po’latlar kimyoviy tarkibiga ko’ra uglerodli va legirlangan bo’ladi. Uglerodli po’latlar temir va uglerod ^amda marganes, kremniy, oltingugurt va fosfor aralashmalari asosidagi qotishmadir. Ular qotishiga ko’ra sokin, yarim sokin va qaynaydigan po’lat turlariga bo’linadi.

Xulosa qilib aytganda, po’lat tarkibiga nikel, xrom, volfram, mis, alyuminiy, molibden va boshqa rangli metallar kiritilib legirlangan po’latlar olinadi. Po’latlar kam legirlangan (2,5% gacha), o’rtacha legirlangan (2,5-10%) va ko’p legirlangan (10% dan ortiq) bo’ladi. Po’latlar ishlatilish soxasiga ko’ra konstruksion, maxsus asbobsozlik po’latlarga bo’linadi. Konstruksion po’latlardan qurilish konstruksiyalari,

armaturalar, maxsus po’latlardan esa olovbardosh va korroziyaga chidamli buyumlar

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Scientific Journal Impact Factor

VOLUME 1 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2021: 5.423

va konstruksiyalar tayyorlanadi. Tabiiy kauchukni oltingugurt bilan aralashtirilib, qizdirish (sintez) usulida (XIX asrda) rezina olindi. 1972 yilda nitrotsellyulozani kamfara bilan qayta ishlab selluloid, ya’ni plastmassaning sellyuloza asosidagi birinchi turi tayyorlandi. Shu davrda oqsillar (kazein) asosida sintez qilib galalit plastmassasi olindi.

XX asr boshida organik xom ashyolarni sintez qilish natijasida yuqori molekulali moddalar-polimerlar olindi. Keyinchalik karbamid-formaldegid, fenol-formaldegid, poliefir va shu kabi polimerlar sintez qilindi. o’ttizinchi yillardan boshlab polimerlanish jarayonining ko’p jixatlari ochildi va polivinilasetat, polivinilxlorid, polistirol, polimetilmetakrilat va boshqa polimerlar sintez qilindi.

1. Айрапетов Д.П. Архитектурное материаловедение. -М., 1983.-310 с.

2. Баженов Ю.М. Технология бетона. -М., 1978.-455 с.

3. Боженов П.И. Комплексное исползование минералного суря и экология.-М.,

4. Буглай Б.М., Гончаров Н.А. Технология изделий из древесины.-М.:Строиздат, 1985

5. Горчаков Г.И. Баженов Ю.М, Строительные материалы.-М., 1986. 687 с.

6. Домокеев А.Г. Строительные материалы.-М., 1981.-383 с.

7. Комар А.Г. Строительные материалы и изделия.-М., 1983.-487 с.

8. Косимов э. Курилиш материаллари.-Тошкент “У;итувчи”-1982.-294 б.

9. Неназашвили И.Х. Строительные материалы, изделия и конструкции: Справочник.-М, : Высшая школа, 1990.

10. Попов Л.Н.Строительные материалы и детали.-М.Строиздат,1986.

11. Попов. Л.Н. Курилиш материаллари ва деталлари.-Тошкент “У;итувчи”, 1991.-341 б.

12. Рыбьев И.А. Асфальтобетон.-М.,1994.

13. Рыбьев И.А. Строительное материаловедение:-М, Высщая школа , 2002,701 с.

14. Строителные материалы /Под ред. В.Г. Микулского.-М, 1996.-488 с.

İnformasiya texnologiyaları

“İnformatika” termini ilk dəfə XX əsrin 60-cı illərində fransız mütəxəssisləri tərəfindən istifadə edilmişdir. Bu termin “informasiya” və “avtomatika” sözlərinin birləşdirilməsindən alınmışdır.
Avtomatika sözü hərfi mənada “özü-özünə yeriyən”, “özü-özünə yerinə yetiri­lən” mənasını verir. Burada isə avtomatika dedikdə proseslərin avtomatlaşdırılması başa düşülür. Əslində hər hansı prosesin yerinə yetirilməsi əsasən üç üsuldan biri ilə yerinə yetirilə bilər. Bu üsullar əl əməyinin tətbiqi, mexanikləşdirilmiş proses və avtomatlaşmış prosesdir. Birinci hal məlumdur. Mexanikləşdirilmiş prosesin yerinə yetirilməsində mexaniki qurğu və vasitələr tətbiq edilir. Bu isə işin icrasında əl əməyinin olmasına şərait yaradır. Avtomatlaş­dırılmış proseslərdə isə əl əməyindən ya ümumiyyətlə istifadə edilmir,ya da ondan istifadə cüzi olur. Beləliklə, avtomatika dedikdə hər hansı prosesi yerinə yetirə bilən elektron qurğu və vasitələr yığımı nəzərdə tutulur.

Informasiya nəzəriyyəsi

İnformasiya termini latınca “information” sözündən götürülmüş və obyekt, hadisə, fakt haqqında məlumat, xəbər verilməsi, nəyinsə izah edilməsi deməkdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırki dövrdə ingilis dilli dünya ölkələrinin əksəriyyətində “informatika” fənni “kompüter elmi” (komputer science) fənni kimi adlandırılır.
İnformasiya ümumilikdə götürüldükdə mücərrəd məhfumdur. İnformasiya təsvir edil­miş məlumatdır. Başqa sözlə məlumatın informasiya olması üçün o, tədqiq edilən obyekt və ya proses haqqında təsəvvür yaratmalı, ya da mövcud təsəvvürləri genişləndirməlidir. Əgər məlumat obyekt və ya proses haqqında yanlış təsəvvür yaradırsa ona yanlış informasiya və ia dezinformasiya deyilir. Obyekt və ya proses haqqında heç bir təsəvvür yaratmayan məlumat səs-küy adlandırılır. İnformasiya proses daxilində müəyyən mərhələdən sonra yenidən məlumat ola bilər.
Verilənlər uzun müddətli müşahidələr, monitorinqlər və cihazlar tərəfindən dəqiq qeyd olunmuş informasiyadır.
Bilik təcrübədə dəfələrlə sınaqdan çıxmış, təsdiqini tapmış və müxtəlif məsələlərin həllində istifadə edilən informasiyadır.
İnformasiya bizi əhatə edən aləmin bir hissəsi olduğu üçün həmin aləmin obyektidir. Məhz buna görə də informasiya da onu digər obyektlərdən fərqləndirən xassələrə malikdir. Bu xassələr aşağıdakılardır:

• Obyektivlik. Yəni informasiya obyektiv gerçəkliyə uyğun olmalıdır.
• Tamlıq. İnformasiyanın tamlığı tədqiq edilən obyekt və ya proses haqqında toplanmış informasiyanın miqdarı ilə müəyyən edilir.
• Dəqiqlik. İnformasiyanın dəqiqliyi onun təhrif olunmamasıdır, yəni informasiya dəqiq olmalıdır.
• Adekvatlıq. İnformasiyanın adekvatlığı obyekt haqqında informasiyanın bu obyektdən istifadənin məqsəd və vəzifələrinə nə dərəcədə uyğun gəldiyini əks etdirir.
• Aktuallıq. İnformasiya mövcud zaman anına uyğun olmalıdır.
• Anlaşıqlıq. İnformasiya onu qəbul edən tərəfindən tam anlanılmalı, başa düşülməlidir.

Verilənlər də informasiyanın növü olmaqla bərabər özlərinə məxsus xüsusiyyətlərə malikdirlər. Bu xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
1. Mötəbərlilik. Mötəbərliliyin təmin olunması üçün aşağıdakıların yerinə yetirilməsi vacibdir:
– verilənlərin toplanması üçün obyektin düzgün seçilməsi;
– ölçmələr üçün ən əhəmiyyətli əlamətlər yığımının müəyyənləşdirilməsi;
– obyektlərin miqdarının kifayət qədər olması;
– verilənlərin həlli tələb olunan məsələnin qoyuluşuna uyğun olması.
2. Verilənlərin dəqiqliyi. Verilənlərin dəqiqliyi də özlüyündə aşağıdakı kimi təsnif olunur:
– formal dəqiqlik- hansısa formallığa istinad edilərək müəyyənləşdirilən dəqiqlikdir;
– real dəqiqlik- real şəraitə uyğun olaraq mövcud olan dəqiqlikdir;
– maksimal və ya əldə oluna bilən dəqiqlik- bu dəqiqlik verilənlərin toplanmasının konkret şəraitinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir;
– tələb olunan lazımi dəqiqlik- həlli qarşıya məqsəd qoyulmuş məsələnin tələblərinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir.
3. Verilənlərin gerçəkliyi. Bu xüsusiyyət verilənlərin ən başlıca xüsusiyyətidir. Başqa sözlə “ lazımi informasiya keyfiyyətsiz verilənlərdən alına bilməz” prinsipi burada ali prinsip kimi qəbul edilir. Praktikada verilənlərin gerçəkliyinə təsir edən əsas amillər aşağıdakılardır:
– – ölçülən verilənlərin dəqiqliyi;
– – ölçmə və hesabat metodikası;
– – maraqlı şəxslər tərəfindən informasiya prosesinin müxtəlif mərhələlərində edilmiş təhriflər.

Biliklər də informasiya növü kimi informasiyanın əsas xüsusiyyətlərindən əlavə yalnız özünə məxsus xüsusiyyətlərlə xarakterizə edilir. Əslində bu xüsusiyyətlər biliklərin mövcudluq növlərində özünü büruzə verirlər. Biliklər aşağıdakı mövcudluq növlərinə malikdirlər:
– konkret sahəyə aid informasiyadan istifadə edən maddi və ya konkret biliklər. Bu biliklər çox vaxt konkret qoyulmuş məsələnin həlli metodikaları olurlar.
– Müxtəlif sahələr üzrə informasiyalardan alınmış konseptual və ya ümumiləşmiş biliklər. Adətən bu cür biliklər informasiyadan yeni biliklərin alınması metologiyaları olur.
– Metabiliklər- biliklər haqqında biliklər- yeni biliklər yaradan elmdir.
Göründüyü kimi informasiya, verilənlər və biliklər əslində informasiyanın növləri olduqlarından, onların malik olduqları həm ümumi xüsusiyyətlər, həm də fərdi xüsusiyyətlər müəyyən anda eyniləşir. Bu isə informasiya növləri arasında olan əlaqələr və onların bir-birinə çevrilməsindən irəli gəlir.

İnformasiyanın quruluşu dedikdə müəyyən məna daşıyan informasiya elementlərinin müəyyən məcmusu başa düşülür. Bu elementlər informasiya vahidləri adlanır. Onlar sadə və mürəkkəb olur. Sadə informasiya vahidlərini hissələrə ayırmaq mümkün deyil. Mürəkkəb informasiya vahidləri isə bir neçə sadə və mürəkkəb informasiya vahidlərinin birləşməsi nəticəsində yaranır.
Bütün obyektlər kimi informasiya da müəyyən edilmiş bir formada təsvir olunmalıdır. Təsvir olunmanı müxtəlif üsullarla, şifahi və yazılı formada əldə etmək mümkündür. İnformasiyanın təsvir olunmasının elementar vahidi siqnallardır. Siqnallara misal olaraq rəqəmləri, hərfləri və digər işarələri göstərmək olar. İnformasiya vahidlərinin təşkil olunduğu informasiya siqnallarının yazılı təsviri qeydiyyat adlanır. Qeydiyyatın maddi mühiti qeydedicilər və informasiya daşıyıcıları adlanır. İnformasiya daşıyıcılarını iqtisadi informasiyanın əsas təsvir forması adlandırmaq olar. İnformasiya qeydedicilərdən başqa indikatorlarla da əks etdirilirlər. Digər qeydedicilərdən fərqli olaraq indikatorlar informasiyanın diskret və ya rəqəm-hərf siqnalları ilə deyil, fasiləsiz siqnallar formasında göstərilmələrindən ibarətdir.

İnformasiyanın həcmi çox vaxt üç növ ölçü vasitəsilə hesablanır:

• işarələr ilə;
• informasiyanın quruluş vahidləri ilə;
• informasiya daşıyıcıları ilə.

İnformasiyanı təsvir etmək məqsədilə şifahi danışıqdan, qrafiklərdən də istifadə etmək olar.

Informasiya texnologiyaları

İnformasiya texnoloji nöqteyi-nəzərdən ötürülmə, saxlanma, işlənmə obyekti kimi müəyyən edilir. İnformasiyaya formal olaraq məzmun cəhətdən baxıldıqda o, işlənməyə, emala məruz qalır. Belə olan halda informasiya proseslərinin girişində olan məlumatlar “xammal” rolunu, çıxışındakı məlumatlar isə “hazır məhsul” rolunu oynayır.
İnformasiyanın lazımi formaya salınması müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə həyata keçirilir. Digər tərəfdən cəmiyyətin informasiya resusrlarından istifadə etməsi prosesinin vacib tərkib hissəsi informasiya texnologiyası hesab olunur.
Texnologiya sözü yunanca «techne» (ustalıq, bacarıq) və «logos» (öyrənmə, idrak) sözlərinin birləşməsindən yaramnışdır və istehsal proseslərinin yerinə yetirilməsi üçün üsullar və vasitələr haqqında biliklər toplusunun və həmin proseslərin özlərini ifadə edir.
İnformasiya texnologiyası- verilənlərin toplanması, ötürülməsi və emalı üçün üsul və vasitələrdən istifadə etməklə tədqiq olunan obyektin, prosesin, hadisənin vəziyyəti haqqında informasiyanın (informasiya məhsulunun) alınması prosesidir.
İnformasiya texnologiyasında məqsəd insan tərəfındən analiz edilmək və onun əsasında qərar qəbul etmək üçün informasiya istehsalıdır. İnformasiya texnologiyası elmi-texniki tərəqqinin inkişafı, informasiya emalı üçün yeni texniki vasitələrin yaradılması ilə təyin olunan bir neçə təkamül mərhələsi keçmişdir. Müasir cəmiyyətdə informasiya emalı texno­logiyasının əsas texniki vasitəsi texnoloji proseslərin işlənib hazırlanması və istifadə olunması konsepsiyasına, həmçinin nəticə informasiyanın keyfiyyətinə ciddi təsir etmiş kompüterlər hesab olunur. Kompüterlərin informasiya mühitində tətbiqi və telekommu­nikasiya vasitə­lərindən istifadə olunması informasiya texnologiyasının inkişafını yeni mərhələyə çatdırdı. Bununla da yeni informasiya texnologiyaları mərhələsi başlandı.

Yeni informasiya texnologiyalarının üç əsas prinsipi mövcuddur ki, bunlar da aşağı­dakılardır:
– kompüterlə interaktiv (dialoq) rejimində işləmək;
– proqram məhsullarının inteqrasiyası (birləşdirilməsi, qarşılıqlı əlaqələndirilməsi);
– həm verilənlərin, həm də məsələnin qoyuluşunun dəyişdirilməsi prosesinin çevikliyi.
İnformasiya istehsalının texniki vasitələrinə onun aparat, proqram və riyazi təminatını yerinə yetirən vasitələr daxildir. Bu vasitələrin köməyilə ilkin informasiya emal edilərək yeni keyfıyyətli informasiyaya çevrilir.
Bu vasitələrin içərisində proqram vasitələrinin xüsusi yeri var. Proqram vasitələri istifadəçi tərəfindən qoyulan məqsədə nail olmaqdan ötrü müəyyən tip kompüterlər üçün bir və ya qarşılıqlı əlaqəli bir neçə proqram məhsulundan ibarətdir. Belə vasitələr kimi fərdi kompüterlər üçün geniş yayılmış müxtəlif sahələrə aid tətbiqi proqramlardan istifadə edilir.
İnformasiya texnologiyası onun üçün əsas mühit olan informasiya sistemləri ilə sıx bağlıdır. İnformasiya texnologiyası verilənlər üzərində əməllərin, əməliyyatların, mərhələlərin aparılması üçün dəqiq reqlamentlənmiş qaydalardan ibarət olan proses­dir. İnformasiya texnologiyasınm əsas məqsədi ilkin informasiyanın məqsədyönlü emalı nəticəsində istifadəçi üçün lazımi informasiyanı almaqdır.
İnformasiya sistemi kompüterlərdən, kompüter şəbəkələrindən, proqram məhsullarından, verilənlər bazalarından, insanlardan, müxtəlif növ rabitə vasitələ­rindən və s. ibarət olan muhitdir. İnformasiya sistemi, informasiya emalı sistemidir və burada əsas məqsəd informasiyanın saxlanması, sorğulara görə axtarışı və seçilən informasiyanı lazımi formaya salıb, istifadəçiyə çatdırılmasıdır.
Beləliklə, informasiya texnologiyası informasiya cəmiyyətində informasiyanın çevrilmə prosesləri haqqında müasir təsəvvürü ifadə edən daha geniş anlayışdır. İnformasiya sisteminin uğurla qurulmasının və fəaliyyətinin təminatı isə informasiya və idarəetmə texnologiya­larından birgə və bacarıqla istifadə olunmasıdır.
Hazırki dövrdə mövcud olan informasiya texnologiyalarını iki əsas növə ayırmaq olar:
1) verilənlərin emalı texnologiyası;
2) idarəetmənin informasiya təminatı texnologiyası.
Verilənlərin emalı texnologiyası lazımi ilkin verilənlərə malik olan, emal üçün alqo­ritmlər və digər standart prosedurlar olan yaxşı strukturlaşdırılmış məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulur. Bu səviyyədə informasiya texnologiyalarının və sistemlərinin tətbiqi əmək məhsuldarlığını artırır, onu hesablama əməliyyatlarından azad edir və bəzi hallarda işçilərin sayını azaldır.
İdarəetmənin informasiya təminatı texnologiyasının əsas məqsədi təşkilatın qərar qəbuletmə ilə bağlı olan bütün həmkarlarının informasiya tələbatını ödəməkdir. Həmin texnologiya idarəetmənin istənilən səviyyəsində faydalı ola bilər.
Müasir kompüterlərdə informasiyanın işlənməsi aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Əvvəlcə tədqiq olunan obyekt və ya proses ətraflı olaraq araşdırıldıqdan sonra əsas təsiredici amillər seçilərək toplanılır. Əldə olunan bu məlumatlar kompüterə daxil edilir. Daxil edilmiş məlumatlar ümumi qanunlar əsasında sistemləşdirilir və emala göndərilir. Emal prosesindən sonra alınmış nəticələr çıxış qurğularına və ya informasiya daşıyıcılarına göndərilir. Göründüyü kimi ümumilikdə informasiyanın müasir kompüterlərdə işlənməsi vahid proses olmaqla bərabər, ayrı-ayrı yerinə yetirilə bilən və özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə seçilən proseslərdən ibarətdir.
İnformasiya adətən tədqiq edilən proses və ya obyektə uyğun ilkin sənədlərdən və təcrübələrdən əldə edilərək toplanır. Toplanmış informasiyanın saxlanılması və ötürülməsi məqsədilə kodlaşdırmadan istifadə edilir.

Ümumiyyətlə, əsas informasiya proseslərinə məlumatların yığılması, onların qeyd edilməsi və kodlaşdırılması, çoxaldılması, bir yerdən başqa yerə ötürülməsi, saxlanması, axtarılması, təhlili və istifadə edilməsi aiddir. Bu informasiya prosesləri içərisində məlumatların yığımasının texniki səviyyəsi xeyli aşağı, əməliyyatların həcmi isə yüksək olur. İnformasiyaların yığımasının ardınca onun müxtəlif sənədlərdə, məlumat daşıyıcılarında qeyd edilməsi ilə yanaşı əks etdirilməsi əməliyyatları da baş verir.
İlkin informasiyanın qeydiyyatı ilə nəticə informasıyanın qeydiyyatını bır–birindən fərqləndirmək lazımdır. İlkin informasiyanın toplanması və qeydiyyatı adətən eyni zamanda baş verdiyi üçün onlar əlaqəli surətdə nəzərdən keçirilir. Çox zaman informasiyanın növbəti qeyd edilməsi ilə onun kodlaşdırılması prosesi birgə yerinə yetirilir. Məlumatların kodlaşdırılması onların daha yığcam və tez əks etdirilməsini, fərdi kompüterlərin köməyi ilə təhlilinin həyata keçirilməsini, ötürülməsi ilə yanaşı saxlanılmasını asanlaşdırır. Bu zaman sözlər və informasiya elementləri şərti rəqəm və ya hərf işarələri- kodlarla ifadə olunur. Müasir kompüterlərdə informasiyanın kodlaş­dırılması məqsədilə ikilik say sisteminin rəqəmlərindən istifadə edilir.
İnformasiyamn saxlanması və axtarışı prosesi onun uzun müddət öz əhəmiyyətini itirməməsi, dövri xüsusiyyət daşıması, təkrar işlənməsi məqsədləri üçün istifadə olunmasından və sairədən irəli gəlir. İstər ilkin, istərsə də törəmə informasiya müxtəlif müddətli saxlanmaya və axtarışa məruz qalır. Elmi-texniki tərəqqi ilə əlaqədar olaraq informasiyanın saxlanmasının və axtarişinın forma və üsulları, texniki vasitələri ildən-ilə təkmilləşdirilir.
Əslində informasiya daşıyıcısı kimi insan beynini, kağızı, kitabları, jurnal və qəzetləri, audio və video kasetləri, maqnit diskləri və lentlərini, compakt diskləri, DVD diskləri, fleş diskləri və s. hesab etmək olar. Lakin müasir kompüterlər bu qurğulardan daha çox tutma və sürətlə işləmə qabliyyətinə malik olanlardan istifadə edir.

İnformasiyanın saxlanması məqsədilə fayllardan istifadə olunur. Fayl diskin və ya informasiya daşıyıcısınin adlandırılmış hissəsidir. Hər bir fayl özündə eyni ad altında birləşdirilmiş müəyyən informasiyanı saxlayır. Fayllar ada malik olurlar. Eyni bir informasiya daşıyıcısında eyni adlı iki fayl ola bilməz. Belə halda birinci məzmun silinərək ikinci yeni məzmun saxlanılır. Faylin adı MS DOS əməliyyatlar sistemində maksimum 11, Windows əməliyyatlar sistemində isə 256 simvol ola bilər. Faylın adı iki hissədən : xüsusi ad və tipdən ibarət olur. Faylın tipi üçün maksimum 3 simvol ayrılır. Faylın xüsusi adı və ya tipi verilməyə də bilər. Adətən fayla verilən ad elə seçilir ki, o istifadəçiyə ilk baxışda fayl və ya onun məzmunu haqqında müəyyən məlumat versin. Faylların bir çox tipləri onlar haqqında əlavə məlumatın alınmasını təmin edir. Beləki, bu tiplər onda olan mılumatların növü, faylın yaradıldığı redaktor və ya proqram vasitəsi haqqında məlumatın əldə olunmasına imkan yarada bilər.
Bəzi tez-tez rast gəlinən fayl tiplərini göstərək:
SYS – sistem faylları;
COM – əmrlər faylları;
DOC – Word mətn faylı;
XLS – Excel faylı;
PAS – Paskal dilinin mətn faylı;
BAS – Basic dilinin mətn faylı və sair.
Fayllarla işləməni asanlaşdırmaq məqsədilə hər hansı oxşar əlamətə görə onları kata­loqlarda və ya qovluqlarda birləşdirirlər. Bu həm axtarış , həm də fayllar üzərində əməliy­yatların daha asan və sürətlə yerinə yetirilməsini təmin edir. Kataloq və qovluqların yaradıl­masında da fayllar üzərinə qoyulan şərtlər yerinə yetirilməlidir.
Adətən yaddaş qurğularında saxlanan faylların yaradılma tarixləri, onların yaddaşda tutduqları yaddaşın həcmi, fayl üzərində edilən dəyişikliklər haqqında məlumatları almaq müasir kompüterlərdəki sistemlərlə mümkündür.
İnformasiyanın emalı prosesi aşağıdakı ümumi sxem üzrə aparılır:

Giriş informasiya ilkin sənəd və mənbələrdən toplanır. Toplanmış informasiya texniki qurğularla emal edilir. Bu qurğular icəricində böyük həcmli informasiyaları emal edən kompüterlər xüsusi yer tutur. Çıxış informasiya insan yaxud qurğu tərəfindən emal nəticə­sində alınan informasiyadır.
İnformasiyanın çoxaldılmasının başlıca vəzifəsi idarəetmə məqsədləri üçün yayıl­masını təmin etməkdən ibarətdir. Xüsusilə nəticə informasiyası artırılaraq çoxlu ünvanlara göndərilir.
İnformasiyanın ötürülməsinin zəruriliyi ayrı-ayrı informasiya proseslərinin müxtəlif yerdə baş verməsi, onlar arasında sıx əlaqənin və asılılığın olması ilə bağlıdır. İnformasiya­nın ötürülməsi onun ötürülmə üsullarından, istiqamətindən, informasiyanın hansı daşıyıcı formasında olmasından, məzmunundan asılıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, informasiyanın ötürülməsi iqtisadi informasiyanın məruz qaldığı çevrilmələrin biri ktmi nəzərdən keçirilməlidir. Hazırda bu mərhələ əsasən avtomat­laşdırma elementiərinin və müasir telekommunikasiya vasitələrinin geniş istifadə edilməsi ilə səciyyələnir. Təbii ki, bu halda informasiyanın avtomatlaşdırılaraq işlənməsi imkanlari xeyli artır. Burada ən perspektivli istiqamət rabitənin avtomatlaşdırılmış sisteminin yaradılması, “intellektual” terminalların və mütərəqqi kommunikasiya vasitələrinin tətbiq edilməsidir.
İnformasiyanın ötürülməsi aşağıdakı sxem üzrə aparılır:

İnformasiya qəbul edən

Sxem 2. İnformasiyanın ötürülməsi sxemi.

İnformasiya mənbəyi canlı varlıq, yaxud texniki qurğu ola bilər. Kodlaşdırıcı qurğu alınan informasiyanı ötürülmə və əks etdirmə üçün əlverişli formaya çevirir. Rabitə kanalından keçən informasiya dekodlaşdırıcı qurğuya düşür və burada qəbul edənin başa düşdüyü formaya çevrilir.
Rabitə növünün seçilməsi informasiyanın ötürülməsinin texniki vasitələrinin tərkibini müəyyənləşdirir. Rabitənin texniki vasitələri seçilərkən informasiyanın hansı miqyasda mübadilə edilməsi əlaməti əsas götürülür. Belə ki, əgər müəssisə daxili (və ya firma daxili) informasiya mübadiləsində naqil, radio əlaqəsi, həmçinin qismən terminalların tətbiqi məqbuldursa, kənar mühitlə (müəssisədən kənar) informasiya mübadiləsində terminalların və elektron rabitə vasitələrinin istifadəsinə üstünlük verilməlidir.

Informasiya ölçü vahidləri

İnformasiyanın kəmiyyətcə ölçülməsi üçün ən kiçik ölçü vahidi bitdir (ingilis dilində binary digit- ikilik rəqəm sözündən götürülüb). Kompüterin daxilində elektrik siqnalları iki vəziyyətdə ola bilər: siqnal var (gərginlik var)-1; siqnal yoxdur (gərginlik yoxdur)-0. Məhz bu səbəbdən də kompüter öz işində ikilik məntiqdən istifadə edir.
Müasir kompüterlərin klaviaturasında olan simvolların ikilik kodlarla verilməsi üçün 7 bit kifayət edir. Bir bit isə təsdiq üçün əlavə olunur. Məhz bu səbəbdən də 8 bit=1 bayt ən kiçik yaddaş vahidi kimi qəbul edilir. İnformasiya yaddaşda saxlanıldığından bayt həm də informasiya ölçü vahididir. Daha böyük informasiyaölçü vahidləri aşağıdakılardır:
8 bit= 1 Bayt
1024 Bayt= 1 KiloBayt (KB)
1024KB=1 Meqa Bayt(MB)
1024 MB=1QiqaBayt (QB)
1024 QB=1 TeraBayt(TB)
1024 TB=1 Petabayt (PB)
Kompüterlərdə bir Bayt (yəni 8 bit) maşın yarımsözü adlanır. 2 Bayt və ya 16 bit 1 maşın sözü, 4 bayt və ya 32 bit ikiqat söz, 8 bayt və ya 64 bit dördqat söz adlanır.

• Teqlər:
• informatika
• , informasiya
• , informsiya texnologiyaları