Brauzerdə çərəzlərlə işləmək

Çərəzləri silmədən və ümumiyyətlə söndürmədən əvvəl bunun nəticələri ilə bağlı yaxşı bir düşüncəniz olub olmadığını düşünün. Nə üçün istifadə etdiklərini yuxarıda sadaladıq və onsuz edə bilsəniz – xahiş edirəm. Etibarlı bir şəbəkə belə bir hacker hücumu üçün bir hədəfə çevrilə bilər və sonra şübhəsiz ki, etibar etməyi dayandırır. İnternetə ötürülən hər şeyə qulaq asmaq olar. Beləliklə, təsəvvür etdiyiniz kimi çərəzləri söndürmək, əlbəttə ki, sizi daha həssas etməyəcəkdir. Ancaq bunun hamısı olmadığını başa düşməlisiniz. Əlavə olaraq, atılacaq bir çox addım var və yenə də bunun kifayət etməyəcəyi ehtimalı həmişə var – şeylərin təbiəti budur.

Kukilər nədir və onları qəbul etmək vacibdirmi?

Kukilər (cookies) hər yerdədir. Özü də çoxumuz onların nə olduğunu bilmirik. Son aylarda hər bir sayt bizə kukilər haqqında mesaj göstərir. Biz də mesajı oxumadan «OK» cavabı verib, işimizə davam edirik.

Bəs görəsən, kuki nədir və nəyə xidmət edir?

Britaniyanın «The Sun» qəzeti yazır ki, kuki həyatımızdakı önəmi getdikcə artan kompüter fayllarıdır. Kukinin ən bəsit versiyası kompüterinizdə qorunub saxlanan sadə mətn faylıdır.

Kuki sadə mətn faylıdır

Kuki işlədən sayta daxil olduğumuz zaman kuki faylı bizim kompüter, planşet, yaxud telefonumuzda qalır. Onun içində saytın adı və bizim istifadəçi ID-miz olur.

Bu faylın köməyi ilə siz yenidən həmin sayta daxil olanda, sayt sizin artıq daha öncə orada olduğunuzu bilir. Nəticədə şirkətlər sizin haqqınızda müəyyən məlumat əldə edir və saytlarını sizin ehtiyaclarınıza uyğunlaşdıra bilir.

Uşaqlar neçə yaşından sosial media hesabı aça bilərlər?

Demək, artıq bildik ki, hər bir kukinin içində ən azı saytın adı və sizə təhkim edilmiş ID var. Ancaq bəzi saytlar öz kukilərinə əlavə məlumat da daxil edir. Kukinin içində bunlardan hər hansı biri ola bilər:

• Sizin saytda keçirdiyiniz vaxtın həcmi
• Bu saytdan istifadə zamanı daxil olduğunuz linklər
• Saytdan istifadə zamanı seçimlərniz və settinqləriniz
• Daxil olduğunuz hesablar
• Keçmişdə daxil olduğunuz səhifələrin qeydiyyatı
• Alış-veriş səbətinizdəki mallar

Hər hansı bazarlama saytı virtual səbətinizə qoyduğunuz malları yadında saxlamaqdan ötrü kukilərdən yararlana bilər.

Sosial şəbəkə saytı isə kukilərdən yol aldığınız linkləri izləmək üçün yararlana, daha sonra bu informasiyanın köməyi ilə sizə daha çox uyğun gələn və marağınıza səbəb olacaq linklər təklif edə bilər.

Kukilər, əsasən, istifadəçilərin saytdan razı qalması üçündür

Ancaq məxfilik tərəfdarları özlərinə aid, xüsusən, daxil olduqları saytlara dair məlumatların haradasa qorunub saxlanmasına qarşıdırlar.

Bəs görəsən, son vaxtlar kukiləri bizə niyə belə çox xatırladırlar?

Şəxsiyyətin müəyyənləşdirilməsində yeni sistem

Ötən ilin mayında Avropa Birliyinin GDPR qanunu (Məlumatların Qorunmasına dair Ümumi Qanun) qüvvəyə minib. Bu sənədə görə, şirkətlər sizə aid məlumatları əldə etmək üçün razılığınızı almalıdır.

Kuki sizi cihazınız vasitəsilə tanıya bilirsə (əksər kukilər tanıyır), deməli, şirkətlər sizdən razılıq almalıdır. Bu səbəbdən son zamanlar saytlar öz kukilərini sizin kompüterlərə atmazdan öncə razılığınızı istəyir.

Bəs görəsən, biz kukiləri qəbul etməliyikmi? Xeyr, kukilər bizi tanıyırsa, onları yerli-dibli rədd edə bilərik. Saytlar sizdən icazə almadan belə kukilərdən istifadə edərsə, GDPR qanununa görə, böyük cərimə ödəməli olarlar. «Ona görə də, haqqınızda informasiya daşıyan kukiləri qəbul etmək istəmirsinizsə, etməyin», – qəzet yazır.

Kukini qəbul etməyəndə nə baş verir?

Bu işin pis tərəfi odur ki, bəzi şirkətlər kukiləri qəbul etməyən istifadəçilərin saytdan yararlanmasına imkan vermir. Özəlliklə GDPR qanununun qəbulundan sonra bəzi saytlar kuki razılığı olmayanda, girişi bloklayır.

Bu, bütövlükdə götürəndə bəzi saytların texniki olaraq kukisiz çalışmaması ilə bağlıdır. Ancaq əksər saytlara kukini qəbul etmədən də daxil olmaq mümkündür.

Kukiləri qəbul etməyin yaxşı tərəfləri də var: saytlar sizə maraqlarınıza daha çox uyğun gələn kontent təklif edə bilir. Məxfi qalıb-qalmamaqdan rahatsız deyilsinizsə, kukiləri qəbul etmək daha yaxşıdır.

Kukilər sizin kompüterinizdə qaldığından, onları silə də bilərsiniz. Bunu kompüterinizin «Settings» hissəsindəki «History» bölümünə girərək gerçəkləşdirə bilərsiniz. Buradakı kukiləri pozmaqla kompüterin yaddaşında kiçik bir hissəni də azad etmək olur. Ancaq nəticədə işlətdiyiniz bütün saytlardan çıxmış olacaqsınız və saytlar sizə əvvəlkindən fərqli görünməyə başlayacaq.

Brauzerdə çərəzlərlə işləmək

İndiki inkişafında, fərdi kompüter gündəlik genişlənməyə başladığı zaman İnternetin inkişafının başlanğıcında, lakin hələ də sosial şəbəkələr barədə heç kim eşitməmişdi, sayta daxil olmaq üçün məlumat ötürməyiniz tələb olunmurdu. İstifadəçi qeydiyyatı mexanizmi o zaman da mövcud idi, lakin əvvəlcə hər dəfə bir istifadəçi adı və şifrə əl ilə daxil etmək məcburiyyətində qaldıq.

Hər bir sayt hər zaman arxasında rəqəmsal bir iz qoyur

İstifadəçilər onsuz da avtomatik giriş istədi. Fərqli saytların parollarını xatırlayırsınız? Çox çətin! Və oradan hər şey üçün bir parol istifadə etmək asılılığı. Ancaq bu etibarlı deyil: bir zamanlar bu simvol birləşməsini nüfuzdan saldı və bütün rəqəmsal izlərini itirdiyini düşünün. Bu gün “rəqəmsal həyat” ifadəsi artıq elmi fantastika və ya kiberpunkdan kənar bir şey kimi səslənmədikdə, bunu ödəyə bilmərik.

Çərəzlərin bununla nə əlaqəsi var?

Brauzerlərin təkamülü, istifadəçinin şifrəni bir dəfə daxil etməsi lazım olduğunu göstərir. Sonra proqram, insan müdaxiləsi olmadan təkbaşına giriş formasına keçdi. Görülə bilənlərə alışmağa başladıq, həmsöhbətimizin onlayn olub-olmamasından asılı olmayaraq, sayta hazırda neçə nəfər baxdığına dair səhifələrdə statistika görünməyə başladı. Hər dəfə daxil olduqda sizin üçün qeyd olunan görünüş parametrləri ilə bu özelleştirme adi hala çevrildi. Beləliklə, bütün bunlar peçenye istifadəsi sayəsində mümkün oldu. Bu, brauzerinizin ziyarət edəcəyiniz sayta göndərdiyi kiçik bir mətn sənədidir. Sayt faylı qəbul edir, məzmunu oxuyur və sessiyanızı bərpa edir. Bir iclas saytla işinizin bir iclasıdır, atributlara malikdir: giriş, parol, profil bağlantısı və ötürülən bütün məlumatların düzgünlüyünü təsdiqləyən bir təsdiqləmə işarəsi. Bu sayədə sayt tərk etdiyiniz formada açılır. Çərəzləri aktivləşdirmək böyük bir problem olmadığından, o dövrlərin istifadəçisi tanımadığı bir sözdən qorxa bilər, buna görə də varsayılan olaraq aktivləşdirilmişdir. Sonra hər şey qaydasında idi.

İllərdir insanlar bu barədə düşünmürlər. Çərəzlərin gətirdiyi rahatlıq tənqidçilərin qorxaq səslərini üstələyib.Şifrələri xatırlamağa, hər dəfə daxil olmağa ehtiyac yox idi . YouTube videosu izlədiyiniz yerdə açıldı!

Bir çox peçenye zərərlidir

Ancaq son illərdə vəziyyət dəyişdi. Təhlükəsizlik arzusu (təəssüf ki, əksəriyyəti sadəcə spekulyasiyadır) bir kulta çevrildi, mediaya görə hakerlər sıxılmış bir kreslodan qalxmadan dövlət çevrilişləri edə bilərlər. Qara lentlə möhürlənmiş İnternet nəzarəti, paranoyası və veb kameraları olan döyüşçülərin təkrarlanan rəqəmləri . Əlbətdə bu vəziyyətdə çərəzlər də unudulmadı.

Saytların istifadəçini çərəzlərdən istifadə etdikləri barədə xəbərdar etmələri və tam olaraq nə üçün olduqlarını söyləmələri yaxşı bir təcrübə halına gəldi. Bir tərəfdən bunu təsdiqləməyimiz olmaz. Bu düzgün və yaxşıdır, çünki istifadəçi risklər barədə xəbərdar edilməlidir. Digər tərəfdən, histerik uyğunsuzluğu təsdiqləməyə bilməz. Gəlin məsələyə sakit baxaq.

Çərəzləri silmədən və ümumiyyətlə söndürmədən əvvəl bunun nəticələri ilə bağlı yaxşı bir düşüncəniz olub olmadığını düşünün. Nə üçün istifadə etdiklərini yuxarıda sadaladıq və onsuz edə bilsəniz – xahiş edirəm. Etibarlı bir şəbəkə belə bir hacker hücumu üçün bir hədəfə çevrilə bilər və sonra şübhəsiz ki, etibar etməyi dayandırır. İnternetə ötürülən hər şeyə qulaq asmaq olar. Beləliklə, təsəvvür etdiyiniz kimi çərəzləri söndürmək, əlbəttə ki, sizi daha həssas etməyəcəkdir. Ancaq bunun hamısı olmadığını başa düşməlisiniz. Əlavə olaraq, atılacaq bir çox addım var və yenə də bunun kifayət etməyəcəyi ehtimalı həmişə var – şeylərin təbiəti budur.

Çərəzlərə qayıtsaq, kripto təhlükəsizliyinə əlavə olaraq başqa bir istifadə vəziyyəti də var: bəzən sayt ondan gözlədiyiniz kimi işləməyi dayandırır və ziyarət parametrlərini yenidən açılacağı üçün silmək üçün çərəzləri təmizləməlisiniz. İndi də həqiqətən işləyir. Saytı açdığınız zaman brauzer qeyd edilmiş çərəzlərin kataloquya baxır və imzalar uyğun gəlsə, seansı davam etdirmək üçün mənbəyə göndərir. Təmizləmə apardığınız zaman bu fayl həm qovluqdan, həm də sabit diskdən silinir. Buna görə, mənbəyə ilk dəfə onun nöqteyi-nəzərindən baxırsınız. Sizə giriş və ya qeydiyyatdan keçməyinizi təklif edəcək və sonra iş adi ssenariyə uyğun olaraq davam edəcəkdir.

Brauzerdə çərəzlərin təmizlənməsi

Müasir brauzer, müxtəlif funksiyalar sayəsində bir çox parametrlərə malikdir. Bunlar menyu maddələrinə uyğun olaraq qurulmuşdur və təcrübəsiz bir istifadəçinin burada bir şey tapmaq barədə sualları ola bilər. İstədiyiniz yerə təsadüfən büdrəmək ümidi ilə təsadüfən soxmağa ehtiyac yoxdur. Daha asandır.

Çərəzlərin təmizlənməsi üsulu ümumi və ya xüsusi ola bilər. Hamısını sadəcə silə bilərsiniz və ya müəyyən bir sayt tapa bilərsiniz. Hər halda brauzer parametrlərini açın. Chrome və ya Yandex brauzeridirsə, səhifənin altına keçin, əlavə parametrlərə keçin və orada “Fərdi məlumatlar” maddəsini axtarın. Buradan şifrələr, tarixçələr və çərəzlər gəldikdə proqramın davranışını idarə edə bilərsiniz. Beləliklə, ünvanı silə bilərsiniz, “Sil” düyməsini basa bilərsiniz, sonuncu vəziyyətdə yaddaşda saxlanılan bütün məlumatlar silinəcəkdir. Digər brauzerlərdə (Firefox. Opera, Microsoft Edge və ya Safari) istənilən düymə təxminən eynidir, yalnız sekmələrin adları fərqlənir. Brauzer parametrləri ümumiyyətlə birləşdirilib ki, istifadəçi istədiyini tapmaq üçün çox itirməsin.

Bundan əlavə, sözdə geliştirici ayarları üçün xüsusi bir səhifə var. “Ünvanında mövcuddur : //// settings “və sıralanmamış bir siyahını təmsil edir. İçəridə bir çox maddə var, buna görə doğru olanları tapmaq bəzən həqiqətən çətindir. Düzdür, axtarış işləyir, buna görə Ctrl + F düymələrini basırıq, çərəzlər daxil edirik və brauzer itaətkarlıqla bu sözün qeyd olunduğu bütün elementləri vurğulayır. Çərəzləri gördüyünüz kimi müxtəlif yollarla silə bilərsiniz. İnsanlar özləri tərəfindən silindikləri gizli rejimi xatırlamağa kömək edə bilməz, amma bu xüsusi bir haldır. Yalnız cari sessiya zamanı köçürülmüş və saxlanılan fayllarda işləyir. Ən əsası unutmayın, çərəzlər yalnız bir vasitədir.