Dərs vəsaiti, Bakı, Çaşoğlu -2003 A. M. Qafarov Standartlaşdırmanın əsasları

SB sxemi BEKSE sistemində elektrik avadanlığının təhlükəsizlik standartla-rına uyğunluğunu yoxlamaq üçün milli sertifikatlaşdırma sistemlərində aparılan sınaqların nəticələrinin qarşılıqlı tanınma prosedurunu əhatə edir. Sınaqların nəticələrinin qarşılıqlı tanmmasının əsas şərti standartların və sınaq üsullarının müntəzəmliyinə və uyğunluğuna nail olmaqdır. SB sxemi üzvü olan ölkələr təhlükəsizük üzrə ВЕК standartlarına uyğunluğa sertifıkatlaşdırmanın aparılmasına borcludurlar.

Fariz.H.Camalov. Mədə və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyi. Kitab. Dərs vəsaiti. Təbib nəşriyyatı. 2003-cü il.

Həmçinin bax:
Fariz Camalov. Wikimed.az. Azərbaycan Tibb Ensiklopediyası.
T.E.D.FARİZ CAMALOVUN CƏRRAHİ XƏSTƏLİKLƏRLƏ BAĞLI MÜƏLLİFİ OLDUĞU KİTABLAR.

Facebook Comments

AXTARIŞ

Arxiv

March 2023

BE	ÇA	Ç	CA	C	Ş	B
« Yan
1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Son məqalələr

FƏRRUX NAĞIYEV HEPATOLOQ-QASTROENTEROLOQ
İSAX MUSTAFAYEV KARDİOLOQ, TİBB ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR
ÇƏRKƏZ CƏFƏROV TİBB ELMLƏRİ DOKTORU PROFESSOR
FARİZ CAMALOV. ATU 3-CÜ CƏRRAHİ XƏSTƏLİKLƏR KAFEDRASININ MÜDİRİ, TİBB ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR
GÜLNAZ DADAŞOVA TİBB ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR, ETKİ DİREKTORU
MƏHƏMMƏD KƏRİMOV DAMAR CƏRRAHI, TİBB ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR
VASİF İSMAYIL UROLOQ-ANDROLOQ, TİBB ELMLƏRİ NAMİZƏDİ, ATU
HİDAYƏT MƏMMƏDZADƏ. ENDOKRİNOLOQ.
SAHİB MƏMMƏDOV KARDİOLOQ, ŞİRVAN ŞƏHƏR XƏSTƏXANASI
AZƏR NAĞIYEV KARDİOLOQ. BAŞ HƏKİM AVRASİYA HOSPİTAL
MUXTAR MUSEYİBOV İNVAZİV KARDİOLOQ
ƏŞRƏF HƏSƏNZADƏ FLEBOLOQ, ÜMUMİ VƏ DAMAR CƏRRAHI, TİBB ELMLƏRİ NAMİZƏDİ
ALTAY QULİYEV TERAPEVT-KARDİOLOQ, GƏNCƏ MEMORİAL HOSPİTAL
ALLAHVERDİ MUSAYEV K.FƏRƏCOVA ADINA ETPİ DİREKTORU, DOSENT, TİBB ÜZRƏ FƏLSƏFƏ DOKTORU, UŞAQ CƏRRAHI,
İSLAM MAHALOV TİBB ELMLƏRİ DOKTORU, PROFESSOR, MAMA-GİNEKOLOQ
ORUC MEHRƏLİYEV TİBB ELMLƏRİ NAMİZƏDİ, TERAPEVT- KARDİOLOQ
ANAR ƏMRAH UZMAN ÜRƏK-DAMAR CƏRRAHI, KARDİOCƏRRAH
ELDAR BAYRAMOV LAPAROSKOPİK VƏ ÜMUMİ CƏRRAH ALİ DƏRƏCƏLİ HƏKİM
ELXAN ƏNVƏR OĞLU YAQUBOV BİOLOJİ TƏBABƏT KLİNİKASININ VƏ PLANETA ŞİRKƏTİNİN DİREKTORU
BİOLOJİ TƏBABƏT – BİOLOJİ TƏBABƏT KLİNİKASI, MÜALİCƏ ÜSULLARI, DƏRMAN VASİTƏLƏRİ, İNTEQRATİV TƏBABƏT
RUSLAN YUSİFOV TİBB ELMLƏRİ NAMİZƏDİ, ONKOLOQ-CƏRRAH
ALİM HƏMZƏOĞLU ŞIXƏLİYEV TİBB ELMLƏRİ NAMİZƏDİ, KARDİOLOQ. ƏHMƏDLİ KLİNİKASININ BAŞ HƏKİMİ

Dərs vəsaiti, Bakı, Çaşoğlu -2003 A. M. Qafarov Standartlaşdırmanın əsasları

1. Avropada yaradılmış ilk Regional (hövzə) təşkilatları.

2. Avropa çərçivəsində uyğunluğun qiymətləndirilməsi.

3. Aİ çərçivəsində inteqrasiya siyasəti.

4. Cənubi –Şərqi Asiya ölkələrinin Assoiasiyası (ASEAN).
Beynəlxalq ticarətdə texniki maneələrin aradan qaldırılması üçün ölkələr arasında ikitərəfli müqavilələrdən əlavə standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma üzrə bölgə və beynəlxalq təşkilatlar yaranmağa başlamışdır. Bəzi bölgə təşkilatlarının xarakteristikalarına nəzər yetirək.

Avropa İttifaqı (Aİ) – Maastrix sazişinə əsasən 1993-cü ildə yaradılmışdır və hazırda 15 ölkəni birləşdirir. Aİ ölkələrinin əsas məqsədi azad ticarətdə texniki maneələri aradan götürməkdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün Aİ çərçivəsində standartlaşdrrma və sertifikatlaşdırma üzrə ümumi hüquqi və normativ sənədlərin ha-zırlanması istiqamətində geniş fəaüyyət göstərilir. Milli standartların və texniki reqlamentlərin arasındakı fərqləri götürmək üçün Aİ Avropa standartlarının (EN) hazırlanması üçün direktiv qanunlar qəbul etmişdir. Həmin direktivdə göstərilir ki, Avropa standartları texnikanın və texnologiyaların nailiyyətlərinə əsaslanaraq yüksək elmi-texniki səviyyədə işlənməlidir. Aİ ölkələrinə əhali və ətraf mühit üçün

təhlükəli ola bilən məhsulların gətirilməsinin qarşısı-nın alınması yönündə əməli tədbirlər görür.

Aİ-da qarşılıqlı tanıma və qəbuletmə prinsipi qüvvədədir. Əgəг malın bir Aİ ölkəsinin standartına uyğunluğu barədə direktiv göstərilirsə, həmin malın bütün Aİ bazarlarına çıxarılmasına hüquq verilir.

Aİ texniki siyasətinin əsas itiqaməti məhsulların keyfiyyətinm İSO 9000 seriyalı beynəlxalq standartların əsasında yaradılan EN 29000 seriyalı Avropa standartlarına uyğunluğunu təmin etmək-dən ibarətdir. Burada məhsulların keyfiyyətinin uyğunluğunun sertifikatlaşdırılmasmdan istifadə edilir.

Aİ-na daxil olan ölkələrdə İSO, ВЕК, İLAK kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən işlənmiş sertifikatlaşdrrma və nəzarət üzrə orqanların və sınaq laboratoriyalarının vahid qiy-mətləndirilmə kriteriyaları və akkreditasiya qaydaları qəbul edilmişdir. Həmin kriteriyalar EN 45000 seriyalı Avropa standartlarına daxil edilmişdir.

Avropa iqtisadi Birliyinin (AİB) Şurasının qərarına əsasən məhsulun Avropa standartlarına uyğunluğunun qiymətləndirilməsi üçün modullar adlanan üsuldan istifadə edilir.

Modullar üsulu –keyfiyyətin uyğunluğunun təsdiqi üsuluna aid edilən milli prose-durların yerinə yetirilməsidir. Bundan başqa Aİ vahid CE uyğunluq nişanı qəbul etmişdir. Ondan istifadə etmə qaydaları aşağıdakılardan ibarət-dir:

-CE nişanı məhsulun Aİ direktivlərinin əsas tələblərinə uyğunluğunu təsdiq edir;

-əgər dövlətlərin milli uyğunluq nişanları əsas təhlükəizlik tələblərinə uyğunluğu göstərmirsə, onlar CE uyğunluq nişanı ilə bir yerdə istifadə edilə bilər;

-CE nişanı məhsulun uyğunluğunun qiymətləndirilməsi prosedurunun istehsal mərhələsində aparılmasını təsdiq edir;

-məhsulun uyğunluğunun qiymətləndirilməsi üçün üçüncü müstəqil tərəf cəlb edildikdə onun uyğunluq nişanı CE nişanı ilə bir yerdə istifadə edilə bilər;
3

-göstərilənlərdən əlavə CE nişanı məhsulun Aİ qanunverici normalarında göstərilən təhlükəsizliyini ifadə edir.

Aİ inteqrasiya siyasətinin yeridilməsini təmin edən Avropa region səviyyə-sində müxtəüf təşkilatlar fəaliyyət göstərir. Onlara aşağıdakılar daxildir:

-Keyfıyyət üzrə Avropa Təşkilatı (EOK);

-Standartlaşdrrma üzrə Avropa Komitəsi (SEN);

– Sınaq Laborato-riyalarının Əməkdaşlığının Avropa Təşkilatı (EVROLAB), -Serti-fikasiya və smaqlar üzrə Avropa Təşkilatı (EOİS),

-Keyfiyyət Sis-temlərinin Qiymətləndirilməsi və Sertifikatlaşdırılması üzrə Avropa Komitəsi (EKS) və b.

Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) ölkələrinin 1992-ci ıldə təşkil edilmiş Standartlaşdırma, Metrologiya və Sertifikatlaşdırma üzrə Dövlətlərarası Şurası (SDAŞ) 1996-cı ildə bölgə (regional) təşkilat kimi İSO tərəfindən tanınmışdır. SDAŞ-ın işində bizim ölkəmiz də iştirak edir. SDAŞ-ın əsas məqsədləri aşağıdakılardan ibarətdir:

-standartlaşdırma, metrologiya, sertifıkatlaşdırma işlərinin uyğunlaşdrrılması və razılaşdırılması;

-iqtisadi əməkdaşlıqda texniki maneələrin aradan qaldırılması;

-məhsulun keyfiyyətinin obyektiv qiymətləndirilməsi və MDB ölkələrindən idxal edilən mallara verilən sertifikatların və uyğunluq nişanlarının qarşılıqlı tanınması.

Yaxın gələcəkdə MDB ölkələri üçün ümumi qanunverici aktın «Məhsulların və xidmətlərin sertifıkatlaşdırılması barədə» və dövlətlərarası normativ sənədlərin işlənməsi planlaşrhrılır. Həmin sənədlərdə məhsulun sertifikatlaşdınlmasının ümumi qaydaları və sertifıkat ilə uyğunluq nişanının vahid formasının qəbul edilməsi nəzərdə tutulur.

Cənub-Şərqi Asiya Ölkələrinin Assosiasiyası (ASEAN) stan-dartlaşdırma və keyfiyyət üzrə 1994-cü ildə Məsləhət Komitəsi yaratmışdır. Həmin dövlətlərarası
4

bölgə təşkilata ASEAN üzvü olan dövlətlərin standartlaşdırma və sertifikatlaşdrrma üzrə aşağıdakı milli toşkilatiarı daxildirlər:

-Malayziya, Tayland, İndoneziya, Sinqapur, Filippin, Bruney Darussəlam, Vyetam.

Bundan əlavə Məsləhət Komitəsinə həmin dövlətərin sənaye-ticarət palataları da daxildir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu ölkələrin çoxunda milli standartlaşdırma və beynəlxalq stan-dartlardan istifadə yüksək səviyyədədir.

Standarüaşdırmanın Panamerika Komitəsi (KOPANT) 1961-ci ildə yaradılmışdır və özündə Latin Amerikası ölkələrinin standartlaşdırma və sertifıkatlaşdırma üzrə milli təşkilatlarını birləşdirir. Həmin təşkilatın əsas məqsədi bölgə ticarətində texniki maneələrin aradan qaldınlmasıdır.

Standartlaşdırma üzrə Afrika Bölgə Təşkilatı (ARCO) 1977-ci ildə yaradılmışdır və 23 Afrika dövlətinin standartlaşdırma və sertifıkatlaşdırma üzrə milli təşkilatlarını birləşdirir. Həmin təşkilatın əsas məqsədi ölkələrdə standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma işlərinin inkişaf etdirilməsindən ibarətdir.

Standartlaşdırma va Metrologiya üzrə Ərəb Ölkələrinin T əş-kilatı (ACMO) 1968-ci ildə yaradılmışdır. Həmin təşkilata 17 ərəb dövlətinin standartlaşdırma və metrologiya üzrə milli təşki-latları daxildir.

Standartlaşdtrma va Sertifikatlaşdırma üzrə Skandinaviya Ölkələri Təşkilatı (INCTA) 1952-ci ildə Danimarka, Norveç, Finlandiya və İsveçin milli standartlaş-dırma təşkilatlarının tə-şəbbüsü ilə yaradılmışdır və sonradan həmin təşkilata digər Av-гора ölkələrinin standartlaşdırma, metrologiya və sertifikatlaşdırma təşkilatları da daxil olmuşlar.

Mühazirə 14.

Mövzu: Beynəlxalq səviyyədə sertifıkatlaşdırma

N.R.Məmmədov Standartlaşdırmanın əsasları,

2. A.M.Qafarov Standartlaşdırmanın əsasları,

Dərs vəsaiti, Bakı, Çaşoğlu -2003

3. A.M.Qafarov Sertifikattlaşdırma , Dərs vəsaiti,

N.H.Fərzanə və b. Standartlaşdırmanın əsasları,

5. Ş.İ.Həsənov və b. Beynəlxalq standartlaşdırma və

məhsulların keyfiyyət ekspertizası

Dərs vəsaiti, Gəncə- 2003

1. Beynəlxalq sertifikatlaşdırma təşkilatları.

2. İSO Beynəlxaiq Təşkilatının sertifikatlaşdırma sahəsində fəaliyyəti.

3. Keyfiyyətin təmin edilməsinin İSO -9000 seriyalı standartlar paketi.

4. Elektrotexnika üzrə BEK (BEKSE) beynəlxalq sistemi.
Dünya ticarətinin şərtləri və qaydalarını işləyib müəyyən edən ən iri beynəlxalq təşkilat «Тагifləг və ticarət üzrə Ali razılaş-ma»dır (TTAR). 1993-cü ildən TTAR Ümumdünya Ticarət Təşkilatı – ÜDTT (BTO) adlanaraq səlahiyyətəri xeyli genişlən-dirilmişdir.

Hazırda dünya ticarətinin həcrninin 90 faizini həyata keçirən 137 dövlət ÜDTT-in üzvüdür. 20 dövlət, о cümlədən RF ilə bir sıra MDB ölələri ÜDTT-na üzv olmaq ərəfəsindədirlər. Həmin ölkələrin ÜDTT üzv olmalarının əsas məqsədləri aşağıdakılardan ibarətdir.

-MDB ölkələrinin mallarının və xidmətlərinin beynobcalq ba-zarlara çıxışının asanlaşdırılması və diskriminasiya məhdudiyyətlərinin aradan götürülməsi;

-MDB ölkələrinin üçüncü ölkələr ilə iqtisadi-ticarət əlaqələ-rinin bərabər hüquqlu, uzunmüddətli iqtisadi-hüquqi əsaslara çevirmək və beləliklə də onların məhsullarının dünya bazarında rəqabət qabiliyyətlərini artırmaq;

-iqtisadi islahatları həyata keçirmək üçün daxıli qanunvericilik bazasını təkmilləşdirmək və onun praktik istifadəsiə diqqət yetirmək.

Standartlaşdırma sahəsində ÜDTT əsas tələbləri ona yönəltmişdir ki, razılaşmanın üzvü olan ölkələrin standartları və texniki reqlamentləri beynəlxalq ticarətin inkişafına maneələr törətməsin.

Əgər texniki reqlamentlərin, yaxud standartların işlənməsi tələb olunan vaxt həmin sahədə uyğun beynəlxalq standartlar mövcuddursa, yaxud işlənirsə, tərəflər həmin standartları bütövlükdə, yaxud qismən əsas kimi istifadə etməlidirlər.

Beynəlxalq standartlar mövcud olmadıqda milli standartların işlənməsinə zərurət yaranarsa, maraqlı tərəflər, о cümlədən ÜDTT katibliyi bu barədə məlumatlandırılır.

ÜDTT informasiya sahəsində tələb edir ki, marağında olan tərəflərin sorğularını cavablandırmaq üçün hər bir tərəf hər hansı bir işlənilən, yaxud təsdiq edilmiş texniki reqlamentlər, standartlar barədə informasiya-soraq xidmətləri yaratsın.

Standartlaşdırma üzrə Beynəlxalq Təşkilatın (İSO) sertifikatlaşdırma sahəsində fəaliyyəti ondan ibarətdir ki, о, sertifikatlaşdırma prosedurunun təşkilini metodik əsaslarla tə’min edir. Мəһ-sullara İSO beynəlxalq standartları işlənilməsi zamanı sınaqların keçirilməsinin vahid metodlarının təyin edilməsinə, insanların həyatının və sağlamlığının təhlükəsizliyinin tə’min edilməsi sahəsində məhsullara tələbərin müəyyən edilməsinə, ətraf mühitin qorunmasına, qarşılıqh əvəz olunmalara xüsusi fıkir verilir.

İqtisadi-sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə əsasən müossisələrdə məhsulların keyfiyyətinin tə’min edilməsi sistemlərinin qiymətləndirilməsinə vahid tələblər qoyan İSO 9000 seriyalı standartlar yaradılmışdır.

İSO standartlaşdırma sahəsində 400-ə yaxın beynəlxalq təşkilatla əməkdaşlıq edir. Sertifıkatlaşdırma sahəsində təşkilatimetodik sənədlərin hazırlanmasını onun nəzdindəki Sertifikatlaş-dırma Komitəsi (SERTİKO) yerinə yetirir. 1985-ci ildən

SERTİ-KO-nun fəaliyyət dairəsinin genişləndirilməsilə əlaqədar o, Keyfiyyət və Sertifikatlaşdırma Komitəsi adlanır.

Həmin komitənin Beynəlxalq Ticarət Mərkəzi, ВЕК, BMT-nin Ticarət və İnkişaf üzrə Konfransı və ÜDTT ilə birlikdə işləyib çap etdikləri «Sertifikatlaşdırma. Prinsiplər və təcrübə» adh xüsusi tədqiqat materialları önəmli xarakter daşıyır.

İSO tərəfindən işlənən sertifikatlaşdırma üzrə vahid təşkili-metodik sənədlər sertifikatlaşdırma prosedurunun müntəzəmliyini tə’min edir və beləliklə müxtəlif tipli qanunvericilik şəraitində sertifıkatlaşdırmanın nəticələrinin qarşılıqlı tanınmasına şərait yaradır. Bundan əlavə, həmin sənədlər sertifikatlaşdırma sistemlərinin hələlik olmadığı ölkələrdə onların yaradılmasma köməklik edir.

ABŞ, Yaponiya, Kanada, Avstraliya və d. ölkələrin təşəbbüsləri ilə İSO-nun nəzdində sertifikatlaşdırma üzrə SERTİKO komitəsi, 1985-ci ildən isə uyğunluğun qiymətləndirilməsi komitəsi KASKO fəaliyyət göstərir. KASKO məhsulların, xidmətlərin, proseslərin və keyfıyyət sistemlərinin standartlara uyğunluğunun təsdiq edilməsi məsələləri ilə məşğul olur.

Hazırda KASKO-nun işində 50-yə yaxın ölkənin nümayəndələri üzv kimi, 20-уə yaxın ölkənin nümayəndələri isə müşahidəçi kimi iştirak edir.

Sertifikatlaşdırma sahəsində İSO ən çox Beynəlxalq Elektrotexnika Komissiyası (ВЕК) ilə əməkdaşhq edir. Onlar birlikdə bir çox rəhbər sənədlər hazırlayaraq çap etdirmişlər. Misal olaraq «Məhsulun üçüncü tərəf vasitəsilə sertifikatlaşdırılması sisteminin ümumi qaydaları» – Rəhbərlik 28 sənədini göstərmək olar. Həmin rəhbərükdə milli sertifıkatlaşdırma sistemlərinin yaradıl-masına dair tövsiyələr verilmişdir. Həmin sənədin əsasında 38-40 rəhbərlik sənədi qəbul edilmişdir. Onlar da sertifıkatlaşdırma və nəzarət orqanlarına, sınaq laboratoriyalarına ümumi tələblər qoymuşdur. Sınaq laboratoriyalarına ən ciddi tələb – işin keyfiyyətinin təmin edilməsi sisteminin mövcud olmasıdır. Hərnin sistem laboratoriya əməkdaşlarına rəhbərlik şəklində tövsiyə edilmişdir və aşağıdakı komponentlərdən ibarətdir:
4

-laboratoriyanın bölmələri tərəfindən göstərilən xidmətlərin və funksional vəzifəlorin siyahısı;

-işin keyfıyyətinin tə’min edilməsinin ümumi proseduru;

-hər cür smaqların keyfıyyətinin tə’min edilrnəsi tədbirləri;

-standartların, soraq kitablarının, metodik işləmələrin, təlimatların və s. mövcudluğu;

-müştərilərdən informasiyanın alınmasının təşkili;

-reklamasiyaların baxılması qaydaları barədə sənəd;

-avadanbğın yoxlanmasının ümumi proqramı;

-h ər bir cihaz və avadanlığın növü üzrə təlimatlar;

-nümunələrin eyniləşdirilmə qaydaları;

-sınaqların lazımi qaydada tərtib edilmiş protokollarının mövcudluğu.

İSO/BEK sınaq laboratoriyalarının akkreditasiyası (İLAK) üzrə Beynəlxalq Konfransın sifarişi ilə «Laboratoriyaların ixtisas-laşma smaqlarının keçirilməsi» Rəhbərlik-43 hazrrlamışlar. Həmin metodik sənəd sınaq laboratoriyaların akkreditasiyasında, onların işinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsində, fəaliyyət sa-hələrində texniki səriştəliliyinin, sınaq metodlarından istifadəsinin effektliyinin

müəyyən edilməsində və s. məsələlərdə ölkələr tərəfindən əsaslı sənəd kimi istifadə edilir.

Sertifikatlaşdırma sahəsində İSO əsasən metodoloji problemlər ilə məşğul olur. ВЕК isə ondan fərqli olaraq sertifıkatlaşdırmanın beynəlxalq sistemlərinin işlənməsi, təhlükəsizlik üzrə standartların işlənməsi üzrə fəaliyyət göstərir.

Elektrotexnika məmulatlarının sertifikatlaşdırılmasının beynəlxalq sistemi ВЕК (BEKSE) yaradılması ideyası hələ 1926-cı ildə verilmişdir. Həmin dövrdə Almaniyanın, Isveçin, Norveçin və Hollandiyanın nümayəndələri tərəfindən keçirilən birinci müşavirədə elektrotexnika məmulatlarının istehsalının təhlükə-sizliyi və məmulatların qobulu qaydalarının işlənməsi üzrə beynəlxalq təşkilatın yaradılması barədə qərar çıxarılmışdır. Həmin təşkilat sonralar bir sıra təşkilati

m ərhələləri keçdikdon sonra 1985-ci ildən Elektrik Avadnlığının Təhlükəsizlik Standartlarına Uyğunluğunun Sınaqları üzrə Sistem (BEKSE) adlanır.

BEKSE sistemi özündə 34 ölkəni birləşdirir. Onun əsas məqsədləri – adi istehlakçı tərəfindən istismar edilən elektrik avadan-hğının beynəlxalq ticarətinə hər cür kömək göstərməkdən ibarətdir. Həmin məmulatlara məişət elektronika və elektrotexnika avadanbğı, şəbəkə elektron aparatları, tibb elektron aparatları, elektron-hesablayıcı maşınlar, ofis və müəssisələrin elektrik ava-danlığı, elektrik işıqlandırma məmulatları və bir çox başqaları daxildir. Bu cür məmulatların təhlükəsızlik baxımından sertifi-katlaşdırılması demək olar ki, bütün ölkələrin istehlakçılarının hüquqlarının qorunması qanunlarında nəzərdə tutulmuşdur.

Elektrik avadnlığı ticarətində texniki maneələrin aradan qaldı-rılmasının əsas üsuhı smaqların və sertifikatlaşdırmanın nəticolərinin qarşüıqlı tanmmasıdır. Bu, BEKSE sertifikatlaşdırma siste-mində SB sxemində nəzərdə tutulm uşdur.

SB sxemi BEKSE sistemində elektrik avadanlığının təhlükəsizlik standartla-rına uyğunluğunu yoxlamaq üçün milli sertifikatlaşdırma sistemlərində aparılan sınaqların nəticələrinin qarşılıqlı tanınma prosedurunu əhatə edir. Sınaqların nəticələrinin qarşılıqlı tanmmasının əsas şərti standartların və sınaq üsullarının müntəzəmliyinə və uyğunluğuna nail olmaqdır. SB sxemi üzvü olan ölkələr təhlükəsizük üzrə ВЕК standartlarına uyğunluğa sertifıkatlaşdırmanın aparılmasına borcludurlar.

SB sxemində sertifikatlaşdırma üzrə 34 milli orqan və 70-dən çox sınaq laboratoiyaları akkreditasiya olunmuşlar. Onlar BEKSE sertifikatlaşdırma sisteminin üzvü olan ölkələrin һəг birinin sifarişi ilə elektrik avadanlığının sınağını keçirib SB sxemi üzrə sertifikat verə bilər. Həmin sertifikat mə’mulatın təhlükəsizlik üzrə ВЕК standartına uyğunluğunu təsdiq edir. Belə halda sertifikata mütləq sınaq protokolu da olavə edilir, çünki üzv olan ölkələrin milli standartları ВЕК standartlarından müəyyən dərəcədə fərqlənirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, BEKSE sisteminə üzv olan bə’zi ölkələr (Böyük Britaniya, Yaponiya, Conubi Koreya, İsrail) SB sxemi ilə aparılan sınaqların protokollarını tanımırlar.

ВЕК nəzdində elektron texnikası məmulatlarının (ETM) ser-tifıkatlaşdırılmasının beynəlxalq sistemi dünya bazarlarında həmin məhsulları istehsal edən Amerika və Avropa şirkətlərinin rəqabətinin güclənməsi nəticəsində yaradılmışdu – . Avropa baza-rını SENELEK çorçivəsində Amerika mallarından qorumaq üçün 60-cı illərin sonunda elektron texnikası məmulatlarının Aİ çorçi-vəsində qapalı region sertifikatlaşdılması sistemi yaradılmışdrr. Bu sistemdə mə’mulatların sertifikatlaşdırılması Avropa standart-larına uyğunluq əsasında aparılır və sertifikatlaşdırılmış elektron texnikası mə’mulatlarına Avropa bazarlarında üstünük verilir.

Beləliklə, Avropaya daxil olmayan digər ölkələrin elektron texnikası sənayesi şirkətləri bu cür texniki maneəni aradan qal-drrmağa çalışırlar. ETM sertifıkatlaşdırma sisteminin məqsədi: -elektron texnikası mə’mulatlarının beynəlxalq ticarətinə һәг cür köməklik göstərməkdən ibarətdir. Bunun üçün həmin mallara, onların uyğunluğunun qiymətləndirilməsinə vahid tələblər qoyu-lur və onların üzvü olan ölkələrin bazarlarına çıxarılması üçün əlavə sınaqların aparılmasına ehtiyac qalmır. ETM sertifikatlaş-dırma sisteminin rəsmi dilləri ingilis, fransız və rus dilləridir.

BEK-in ETM sertifikatlaşdırma sistemi üzrə sertifikatlaşdır-manı keçirmək istəyən ölkənin, sistemin qaydalarına əsasən elektron texnikası məmulatlarının sertifıkatlaşdırılması qaydalarına uyğun gələn milli nəzarət xidməti olmalıdır. Bundan əlavə sifariş verən ölkənin ölçü vasitələrinin milli yoxlama xidmətləri fəa-liyyət göstərməlidir ki, onlardan milli nəzarət orqanları və sınaq laboratoriyaları istifadə edə bilsinlər. ВЕК-in ETM sisteminə üzv olmağa sifariş verən ölkəyə Koordinasiya Komitəsi inspeksiya qrupu göndərir. Həmin inspeksiya qrupu milli nəzarət xidmətinin ВЕК sistemi qaydalarına uyğunluğunu, elektron texnikası mə’ mulatlarının sertifikatlaşdırılması təcrübəsinə malik olmasını, istehsal müəssisələrinin attestasiyasını və müstəqil sınaq la-boratoriyalarının (mərkəzlərinin) akkreditasiyasını yoxlayır. Bunun üçün inspeksiya qrupu sifarişçi ölkənin sınaq laboratoriyala-rının, ölçü vasitələrinin, yoxlama laboratoriyalarının, elektron

texnikası mə’mulatı istehsal edən texnoloji xətlərin işləri ilə ya-xından tanış olur. Yoxlamaların nəticələri barədə inspeksiya qrupu Koordinasiya Komitəsinə hesabat verir və namizəd ölkənin qəbulu barədə öz rəyini verir. Namizəd ölkənin həmin rəyə öz etiraznıı Koordinasiya Komitəsinə yazılı surətdə bildirmək hüqu-qu var. Bundan sonra sistemin qaydalarına uyğun prosedur keçiri-lir, Koordinasiya Komitəsi iclasında namizəd ölkənin ВЕК sisteminə qəbulu barədə qərar çıxarılır.

ВЕК sistemi üzrə elektron texnikası məmulatlarının sertifi-katlaşdırılmasının

ən vacib mərhələləri – istehsal müəssisəsinin attestasiyası və sınaq laboratoriya- larının akkreditasiyası, istifadə edilən normativ sənədlərin və qəbul tipinin uyğunluğunun yoxla-nılması prosedurasmdan ibarətdir.

Mühazirə 15.

2. A.M.Qafarov Standartlaşdırmanın əsasları,

Dərs vəsaiti, Bakı, Çaşoğlu -2003

3. A.M.Qafarov Sertifikattlaşdırma , Dərs vəsaiti,

N.H.Fərzanə və b. Standartlaşdırmanın əsasları,

5. Ş.İ.Həsənov və b. Beynəlxalq standartlaşdırma və

məhsulların keyfiyyət ekspertizası

Dərs vəsaiti, Gəncə- 2003
Plan:

1. Sertifikatlaşdırma sisteminin strukturu

2. Sertifikatlaşdırmanın prosesinin əsas mərhələləri.

3. Sertifikatlaşdırma orqanının əsas hüquqları və vəzifələri.

4. Müəssisələrdə keyfiyyət sisteminin qiymətləndirmə sistemi.

Sertifikatlaşdırmaya dair sifarişin tərtib edilməsi və serti-fikatlaşdırma orqanına göndərilməsi;
Sertifikatlaşdırma obyektinin müəyyən normativ tələblərə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi;

Obyektin sertifikatlaşdırılmasına dair çıxarılan qərar;
Sertifıkatlaşdırılmış obyektə inspeksiya nəzarəti. Sertifikatlaşdırmanın göstərilən mərhələlrini nəzərdən keçirək.

Sertifikatlaşdırmaya dair sifarişin tərtib edilməsi mər-hələsində sifarişçi müəyyən edilmiş obyektin uyğunluğunu qiy-mətləndirə bilən akkreditasiya olunmuş

səlahiyyətli sertifikatlaş-dırma orqanını seçməlidir. Əgər həmin işi bir neçə akkreditasiya olunmuş orqan yerinə yetirə bilərsə, sifarişçi istədiyi orqana müraciət edə bilər. Sifariş materialları həmin sertifikatlaşdırma sistemində müəyyən edilmiş qaydada və formada tərtib edilib göndərilməlidir. Sertifıkatlaşdırma orqanı sifariş materiallarını tərtib etdikdən sonra sifarişçiyə öz qərarını göndərə, yaxud əlavə dəqiqləşdirici məlumatlar tələb edə bilər. Sifarişçi həmin əlavə məlumatları bir ay müddətində təqdim etməlidir.

Sifarişin qəbul edilməsi barədə qərarda sertifikatlaşdırma pro-sesinin sxemi, aparılma qaydaları və şəraiti, akkreditasiya olun-muş sınaq laboratoriyasının adı və ünvanı, yaxud onların siyahısı və sertifikatlaşdırıcı obyekt üzrə normativ sənədlərin nomenkla-turası öz əksini tapmalıdır.

Текст книги “Сравнительная культурология. Том 1”

Следует выделить значение системного подхода в развитии сравнительной науки, которая начинает его развивать еще с середины 50-х годов XX века. Но особенно широкое применение системные идеи получили после выхода работ классиков политической науки Т. Парсонса и Д. Истона, в которых политическая система рассматривалась в виде определенной совокупности отношений, находящейся в непрерывном взаимодействии со своей внешней средой через механизмы «входов» и «выходов» в соответствии с базовыми идеями кибернетики. Общественные науки, в том числе политические, имеют свою специфику, заключающуюся в том, что они исследуют политические, т. е. часть социальных отношений, а значит это в целом – социальные системы, поэтому они должны рассматриваться как сложные адаптирующиеся системы, анализ которых невозможен по аналогии с анализом моделей механических систем.[25] 25
См. Истон Д. Категории системного анализа политики // Антология политической мысли. – М., 1997. – Т. 2; Парсонс Т. Система современных обществ. – М., 1997.

[Закрыть] Эти системы, как правило, принадлежат к типу открытых и слабо организованных, т. е. в таких системах часто сложно провести четкую границу, а соответственно и подвергнуть анализу, систему в отрыве от среды, и наоборот. Пространственные границы политических систем носят вполне условный характер, и представляют собой конкретные связи между реально существующими социальными общностями, взаимодействие которых имеет определенные черты системной организации. Еще одна особенность политической системы отношений и составляющих ее частей связана с тем, что ее основные элементы представлены социальными общностями (включая отдельные индивиды), т. е. они являются социальными системами особого типа со слабой степенью интеграции элементов в целостность и со значительной автономией элементов.

Д. Истон, известный канадско-американский политолог, модифицировал модель Т. Парсонса таким образом, чтобы показать, как политическая система (т. е. совокупность общественных отношений по поводу политической власти) при помощи регулирующих механизмов вырабатывает ответные реакции на поступающие от среды импульсы. Это понимание вскоре было дополнено Г. Алмондом, который в анализ ввел понятие роли, от которой зависит содержание формальных и неформальных взаимодействий, вырабатывающих политическую культуру, и которая, по Алмонду, и является интегрирующим началом общества.[26] 26
Дегтярев AЛ. Основы политической теории. – М., 1998. – С. 130–148.

[Закрыть] Вместе с другим западным исследователем С. Вербой Г. Алмонд в работе «Гражданская культура и стабильность демократии» стал родоначальником теории политической культуры. На основе сравнительного анализа эти авторы предложили типологию политической культуры и раскрыли значение современной передовой демократии для обоснования концепции «гражданской культуры» в политической жизни общества. Это способствовало систематизированному научному сравнению наиболее важных типов политических систем в мире.

Рис. 59. Габриэль Алмонд

Разработанные идеи об определяющей роли политической культуры позволили предложить в дальнейшем несколько классификаций политических систем, среди которых можно выделить по типу политической культуры: англо-американскую, европейско-континентальную, доиндустриальную и частично индустриальную, а также тоталитарную политическую системы; народные племенные, бюрократические авторитарные, согласительные (конкурентные олигархии и плюралистические демократии и т. д.[27] 27
Эндрейн Ч. Сравнительный анализ политических систем. – С. 140–142.

«Системный подход оказал такое сильное влияние на политическую науку, что в ее современном виде категория политической системы стала вытеснять соотносящиеся с ней категории государства, государственного института, государственного управления и т. д. Системный подход и категория политической системы применимы к обществам разных типов, в том числе и традиционных, не западных, восточных и тому подобных, что делает их необычайно привлекательным методологическим инструментом для исследователей-политологов»,[28] 28
Воскресенский А.Д. Политическая компаративистика как часть дискурса мирового комплексного регионоведения: общие закономерности и специфика их трансформации на Востоке. Восток (Oril № 8). – 2005. -№ 2.-С. 95.

[Закрыть] – отмечает современный российский исследователь А.Д. Воскресенский.

Заслуживает внимания проблема систематизации переходных политических систем, которая впервые была поставлена в связи с политической модернизацией, т. е. концепцией, описывающей переход от традиционных политических систем к современным. Под последними, как правило, понимались демократические либеральные системы и режимы. Исследователи, разрабатывающие теории модернизации, предлагали различные модели обновления и совершенствования развития тех стран, которые в этом нуждались. Своеобразным итогом исследования стало произведение современного американского социолога и политолога И. Валлерстайна «Анализ мировых систем и ситуация в современном мире»,[29] 29
Валлерстайн И. Анализ мировых систем и ситуация в современном мире. – СПб. 2001.

[Закрыть] получившее широкую мировую известность. В этом произведении автор выдвигает понятие миросистемы, для которого характерно рассмотрение всех стран, всего человеческого сообщества как находящихся в процессе единого переходного модернизирующегося общества.

Рис. 60. Иммануил Морис Валлерстайн

Исследователь отмечает, что существующая мировая система глубоко иерархична, глобализация усугубляет поляризующий эффект капитализма, создавая полное ощущение «расистского» и «недемократического» характера отношений внутри нее. Попытки преобразования такой сложной системы потребуют не менее полувека и будут напрямую зависеть от организации в масштабах всего мира. Валлерстайн делает вывод: «Кризис тотален, дилемма тотальна. Мы будем переживать ее следствия в ближайшие полвека. Как бы мы ни разрешили коллективными усилиями этот кризис, какого бы рода новую историческую систему мы ни построили, будет ли она хуже или лучше, будет ли у нас больше или меньше прав человека и прав народов, одно несомненно: это не будет система, основанная на либеральной идеологии, какой мы ее знаем на протяжении вот уже двух веков»[30] 30
Валлерстайн И. Анализ мировых систем… – С. 206.

Учитывая темпы глобализационных процессов, И. Валлерстайн описывает мир-систему как развивающуюся в нечто «иное», формирующую новую модель. В своем последнем произведении «Конец знакомого мира. Социология XXI века» он утверждает, «что современная мир-система как система историческая вступила в стадию завершающегося кризиса и вряд ли будет существовать через пятьдесят лет. Однако поскольку результаты кризиса не могут быть определены заранее, мы не знаем, станет ли пришедшая на смену новая система (или системы) лучше или хуже той, в которой мы живем ныне. Но что мы действительно знаем – это то, что переходный период будет грозным временем потрясений, поскольку цена перехода крайне высока, его перспективы предельно неясны, а потенциал воздействия небольших изменений на итоговый результат исключительно велик».[31] 31
Мельвиль А.Ю. О траекториях посткоммунистических трансформаций. Полис. – 2004. – № 2. – С. 68.

[Закрыть] Историческую систему будущего мира, И. Валлерстайн видит как демократическую.

Еще в 70-е годы в процессе разработки концепции «глобальной демократизации» и в ее рамках модели «демократической консолидации», под знаком «третьей волны» демократизации возникли сравнительные исследования общественных трансформаций, так называемая транзитология. Она стала развиваться как су б дисциплина сравнительной политологии, изучающая закономерности многообразных и разнонаправленных политических трансформаций современности. Транзитология ставила своей целью построение общеприменимой и универсальной матрицы, которой должна стать демократизация. Центральным для этой субдисциплины понятием является транзит (от лат. transitus), который объединяет любые по форме и содержанию процессы перехода от прежнего, недемократического, состояния к иному, в частности, в политологии – это переход от авторитаризма к демократии. Одним из известных родоначальников транзитологии является американский политолог Д.А. Ростоу. Другой известный американский мыслитель С. Хантингтон, написавший в 1991 году книгу «Третья волна: Демократизация в конце XX столетия» и в конце 90-х годов нашумевшую книгу – «Столкновение цивилизаций», внес существенный вклад в область транзитологии. Он рассматривал переход к демократии многих стран в конце 70 – 80-х годов как глобальный процесс, как общий ход мировой эволюции, правда в «Столкновении цивилизаций» выражается другой подход – эсхатологический.

В течение двух с лишним десятилетий развития транзитологии в качестве конечного результата «перехода» предлагалась та или иная разновидность демократического устройства. Действительность же показала, и это стало очевидным в настоящее время, что этот результат редко достижим, что не означает разрушения самой предметной области сравнительных исследований современных политических трансформаций. «Конец парадигмы транзита», которую наиболее активно в последнее время разрабатывал Т. Карозерс[32] 32
Карозерс Т. Конец парадигмы транзита. Политическая наука. -2003. – № 2.

[Закрыть] не тождествен «концу транзитологии».

Если анализировать посткоммунистическое общество, то следует отметить, что торжество демократических реформ обычно было недолгим, особенно если новой, демократически избранной власти, приходилось осуществлять болезненные экономические реформы..

Консолидация демократии же подразумевает создание таких условий, при которых «выживают» только демократические структуры, т. е. «определенность процедур» влечет за собой значительное снижение «неопределенности результатов», практически исключая возможность «недемократических исходов». [33] 33
Мельвиль А.Ю. О траекториях посткоммунистических трансформаций. Полис. -2004. – № 2. – С. 68.

[Закрыть] Во многих странах консолидации демократии в чистом виде не получалось. Пытаясь противостоять консервативным силам внутри системы, реформаторы-центристы (опять же в Южной Европе, Латинской Америке и, отчасти, в СССР) часто обращались за поддержкой к гражданскому обществу, оппозиционным движениям и, балансируя между охранителями режима и его радикальными противниками, на протяжении определенного времени проводили политику «дозированных» реформ. Но санкционированная ими легализация радикальной оппозиции в качестве нового легитимного участника политического процесса влекла за собой контрконсолидацию консерваторов и рано или поздно оборачивалась ростом политической напряженности и обострением конфликтов.

Консолидация демократии не может служить в качестве матрицы компаративных исследований, а поэтому распад и трансформацию коммунистических режимов в Центральной и Восточной Европе и в бывших советских республиках невозможно рассматривать в качестве звеньев единого глобального процесса демократизации. Скорость продвижения к ней зависит от совокупности внутренних и внешних обстоятельств, но сам вектор движения был определенным. Таким образом, консолидация демократии либерального типа превращалась в совершенно реальный «пункт назначения», который раньше или позже достигнут все «переходные» политии. Модель демократической консолидации была призвана служить теоретико-методологическим обоснованием «выхода из неопределенности» в парадигме линейного транзита.

Именно в рамках осуществления глобальной демократии родилась модель демократической консолидации. Она ставит перед исследователем целый ряд теоретико-методологических и прикладных политических вопросов, главный из которых, когда заканчивается собственно «транзит» («переход», фаза «учреждения демократии») и начинается консолидация. Отчасти ответ на этот вопрос дает концепция X. Линца и А. Степана, ставшая классической. Демократическая консолидация по мнению авторов предполагает проведение глубоких преобразований как минимум на трех уровнях: поведенческом, ценностном и конституционном. О ее достижении в стране можно говорить только в том случае, если в политии не осталось влиятельных политических групп, которые, стремились бы подорвать демократический режим, а демократические процедуры и институты воспринимаются обществом как наиболее приемлемые механизмы регулирования социальной жизни. Важно, чтобы политические авторы «привыкли» к тому, что все общественные конфликты разрешаются в соответствии с законами, процедурами и институтами, санкционированными новым демократическим процессом.

А. Меркель, развивая дальше концепцию демократической консолидации, считал, что важен еще один уровень – политической репрезентации, т. е. наличие интегрированной партийной системы и системы взаимодействующих групп интересов, и подчеркивает роль внешних факторов – самой международной среды, международных экономических отношений, региональной интеграции.

Один из исследователей современных процессов демократии М. Макфол в результате проведенного сравнительного анализа сделал вывод, что применительно к посткоммунистическим странам не работают две базовые посылки конвенциональной транзитологической модели: представление о том, что выходом из политического тупика являются соглашения, создающие основы для успешной демократизации, и идея навязывания демократии «сверху» в результате компромисса элит. Для них более характерным был вариант не пакта, а силового; разрешения противоречия. Причем тип возникающего режима в значительной мере определялся перевесом в политическом противоборстве. Если перевес имели радикальные реформаторы, опиравшиеся на поддержку «снизу», тогда открывались перспективы подлинной демократизации. Если побеждали силы «мимикрировавших» представителей ancien regime, которые «сверху» навязывали новые правила игры, тогда было утверждение новой версии авторитарного режима. Наконец, если победитель определялся лишь после относительно длительного периода сохранения баланса сил, возникали те или иные разновидности «гибридных» режимов («полудемократий-полудиктатур»).[34] 34
McFaul М. The Fourth Wave of Democracy and Dictatorship. Noncoopera-tive Transition in the Postcommunist World. World Politics. – 2002. – January.

М. Макфол показывает, что невозможно уложить всю совокупность траекторий политических трансформаций последних трех десятилетий в какую-либо универсальную «транзитологическую парадигму». В реальном многообразии успешных и неуспешных транзитов тех лет были и переходы от либерализации к пакту и демократизации с последующим продвижением к демократической консолидации, и реформы, осуществляемые группами реформаторски настроенных элит, и случаи навязывания демократизации сверху, и массовые восстания против диктатуры. Налицо разные результаты политических трансформаций – от консолидации либеральных демократий до появления сложившихся видов нового авторитаризма с промежуточными вариантами в виде противоречивых, но более или менее устойчивых движений к демократической консолидации и застоявшихся «гибридных» состояний.

Имеет место в посткоммунистической градации классификация Б.И. Макаренко, расположившего бывшие советские республики на шкале «убывающей консолидации» демократии: «выздоравливающие» (Литва, Латвия, Эстония), «есть надежды на поправку» (Молдавия, Украина, Россия, Армения), «хроническая болезнь» (Грузия, Белоруссия, Азербайджан), «острая стадия – опасно для жизни» (Киргизия, Казахстан, Таджикистан), «доктор сказал – в морг» (Узбекистан, Туркменистан).[35] 35
Макаренко Б.И. Консолидация демократии: «детские болезни» постсоветских государств. Политая. – 2002–2003. – № 4.

Таким образом, в конце XX века для политических наук основными становятся системный и сравнительный методы, особенно они оба оказываются важными для практики политического исследования.

В политических исследованиях П. Мэра[36] 36
См.: Мэр П. Сравнительная политология: общие проблемы. Политическая наука: новые направления. – М., 1999.

[Закрыть] отмечается, что подход статистического типа имеют только частные, узкие, специальные применения, поскольку в них предстает не «живая страна», а группа статистических переменных, которые могут быть подвергнуты статистическому (количественному) анализу.

Проблему, что в сегодняшней сравнительной политологии существует большое количество приемов и методик, находящихся между двумя крайностями, отмечал Чарльз Рэгин, он подчеркивал, что «термин сравнительный метод, как правило, используется в более узком значении для обозначения особого вида сравнений – сравнения крупных макросоциальных единиц. Традиционно под сравнительным методом в узком смысле понимается основной метод, применяемый в компаративистике – разделе общественных наук, занимающемся изучением сходства и различий между отдельными обществами».[37] 37
Рэгин Ч. Особенности компаративистики. Современная сравнительная политология: хрестоматия. – М., 1997. – С. 32.

[Закрыть] Ч. Рэгин считает, что в современной компаративистике наличествует четкий водораздел между качественными и количественными методами и сделан акцент на доминировании качественной традиции.

Сравнительный метод как особый и специфический для компаративистики не решен до конца. Некоторые современные политологи отрицают, и считают, что сравнительные общественные науки в этом смысле вообще ничем не отличаются от общественных наук в целом и политических наук в частности. Современный политолог Г. Питере отмечает, что сравнительный метод нужно понимать довольно широко, он выделил пять типов сравнительных исследований: сравнительное исследование одной страны; сравнительный анализ сходных процессов и институтов группы стран; сравнение типологий и классификаций как стран и групп стран, так и внутреннего устройства их политических систем; статистический, либо описательный анализ данных группы стран, объединенных по географическому признаку или на основе сходности путей развития, при которых подвергаются проверке гипотезы, построенные на основе анализа взаимоотношений переменных, взятых из группы стран-образцов; статистический анализ всех стран, в основе которого лежит попытка выделить модели либо взаимоотношения в рамках политических систем всех типов[38] 38
Peters В. G. Comparative Politics: Theory and Methods. – N.Y., 1998.

В современной мировой политологии сегодня прослеживается тенденция считать, что широкий статистический кросс-страновой анализ не является единственным типом сравнительных исследований, а политологу необходимо продумать все «за» и «против» различных подходов. Иногда, действительно, нужно глубоко понять политическую систему одного национального государства, ее субнациональную основу, чтобы проанализировать, что отличает ее от другой. Такой сравнительный анализ может показать, каким образом меняются или откладываются и упрочняются социальный и культурный типы внутри одной политической системы. Здесь качественные методы анализа действительно преобладают над количественными. При этом существуют политологи, которые предлагают «конструировать» дисциплину на основе классификации теорий и концепций, которые анализируют объект, а не на основе самого объекта.[39] 39
Чшкот P.X. Теории сравнительной политологии. Весь мир. – М., 2001

В последние годы тематика сравнительных исследований стала характеризоваться переходом от изучения традиционных институтов и факторов политической деятельности (государство, партии, выборы, средства массовой информации) к осмыслению новых явлений (окружающая среда, политики, групповые интересы и неокорпоративизм, новые массовые движения, постматериальные ценности, этнические, языковые, возрастные и гендерные факторы). Особое значение придается исследованиям того, как формируется мировой политический курс, как влияют на него старые и новые институты и факторы и изменения в тематике сравнительной науке об обществе. В ее поле зрения попадают переходные процессы, конфликты мирового масштаба, не только мировая глобализация, но и региональная интеграция, а также сравнительное регионоведение, новая политическая идентификация, политическая культура и модернизация.

Начало XXI века связано с появлением некоторых новых концепций, принадлежащих российским обществоведам. Известный российский ученый, декан факультета политологии, проректор по научной работе МГИМО(У) МИД РФ профессор А.Ю. Мельвиль, ранее разделявший взгляды о возможности мировой демократической консолидации, сегодня отмечает реальность других процессов, он классифицирует политические системы, находящиеся в современном процессе развития, в трех видах. А.Ю. Мельвиль считает, что одни представляют те, в которых завершается консолидация либеральных демократий, закрепляются демократические институты и практики; в других политических системах демократические институты и практики сочетаются с авторитарными; третьи, используя на словах демократию – на практике являются новой разновидностью автократического правления.[40] 40
Мельвиль А.Ю. О траекториях посткоммунистических трансформаций… Полис. – 2004. -Nq 2. – С. 64–75.

[Закрыть] Причем в этих трех видах политических систем развитие настолько различно, что поместить их в один процесс, в одну линейную и тем более одновекторную направленность никак невозможно. А.Ю. Мельвиль отмечает: «Различия настолько велики и беспрецедентны, что перед современным политологическим сообществом встает задача существенного концептуального обновления сложившихся представлений о политических изменениях и политическом развитии с учетом разновекторного характера посткоммунистических трансформации».[41] 41
Мельвиль А.Ю. О траекториях посткоммунистических трансформаций. Полис. -2004. – № 2. – С. 64.

Рис. 61. Мельвиль Андрей Юрьевич

Мировое развитие, понимаемое как векторное, линейное, трактовалось в парадигме стадий демократизации, в соответствии с которой всем «переходным» странам неизбежно предстоит пройти через известные типологически единые фазы: эрозия и распад авторитаризма, режимная либерализация, институциональная демократизация, этап неконсолидированной демократии и, наконец, демократическая консолидация.

Модель «транзит – консолидация» фактически воспроизводит линейное представление об общечеловеческом развитии, при котором демократия движется в заданном направлении, как бы дополняя себя в линейном процессе перехода от одной фазы к другой.

На основе исследования транзитологии Мельвиль приходит к выводу, что нет одновекторного, линейного политического развития мира. Он утверждает отсутствие универсальной (над– или транснациональной) «транзитологической парадигмы», которая позволяла бы концептуализировать (и адекватно предсказывать) последовательность и закономерность процессов режимных преобразований и политических трансформаций в отдельных странах. Сравнительный анализ конкретных траекторий политических изменений в современном мире, проходящих под знаком «демократизации» – это сравнение различных вариантов движения от авторитаризма в сторону более демократических или, напротив, автократических форм правления, который исключает конструирование универсальной и общеприменимой парадигмы политических изменений, так как возможно лишь определение связи и последовательность отдельных фаз в конкретном классе общественных процессов. «Эвристический потенциал такого – транзитологического по предмету и сравнительного по методу – анализа заключается именно в выявлении общего и особенного в многообразии реальных политических трансформаций. Подобный подход позволяет, в частности, обнаружить некоторые характерные закономерности эффективных переходов к демократии. Понятно, что эти закономерности присущи не всем вариантам перехода от недемократических форм правления, но лишь наиболее успешным.

Опыт посткоммунистических трансформаций отчетливо продемонстрировал, что институциональная стабилизация и режимная консолидация далеко не равнозначны консолидации либеральной демократии».[42] 42
Мельвиль А.Ю. О траекториях посткоммунистических трансформаций. Полис. – 2004. – № 2. – С. 70.

Зачастую мы имеем дело не с «переходными», а с вполне консолидированными политическими режимами нового типа, которые никак не вписываются в логику «растянутой демократизации» одновекторного направления. Векторы их политического развития оказались разнонаправленными, а не однонаправленными, как предполагалось в линейной «транзитологической парадигме». Поэтому сейчас гораздо продуктивнее не рассуждать о возможностях их дальнейшего «перехода к демократии», они идут в другую сторону, или остановились в своем развитии. Имеет смысл говорить и исследовать трансформацию одной разновидности недемократического режима в другую, иногда завершающегося консолидацией «новой автократии». Мировая политическая реальность представляет собой широкую палитру поставтократических, авторитарных траекторий развития, которые сформировались и развивают внутри себя недемократические режимы – цезаристские, султанистские, популистские, плебисцитарные в чистых и гибридных формах.

Общий вывод А.Ю. Мельвиля заключается в том, что демократия не приживается там, где нет для этого исторической базы, не сложились еще демократические традиции. Наличие институтов, даже если они сконструированы по оптимальной демократической схеме, не гарантируют успех демократизации. Стабильная и консолидированная демократия имеет не только институциональную базу, но должна опираться на определенный структурный фундамент, на подкрепляющую ее социально-экономическую систему и укорененные в обществе нормы и ценности демократической гражданственности, т. е. особого рода «социальный капитал». Все исторические формы демократии не складывались из отдельных элементов, а органически «произрастали» в процессе многовекового исторического развития.

В конце XX – начале XXI века в компаративистских исследованиях заметен интерес к изучению качественного усложнения структур социального бытия. Возникающая мировая «архитектура» делается отчетливо «многоэтажной». Так, известный американский политолог Дж. Розенау, уже много лет изучающий динамику глобализационных и локализационных процессов, выделяет три основные уровня глобальных преобразований. Первый является микроуровнем, касается отдельных граждан и фиксирует настоящую революцию в росте их квалификации, мастерства, позволяющих гражданам более четко определять свое место в ходе событий и более эффективно участвовать в коллективных действиях, служащих их интересам. Второй вид преобразований связан со следующим, промежуточным макро-микроуровнем, на котором осуществляется связь индивидов с их коллективностями (collectivities). Третий вид преобразований разворачивается на глобальном макроуровне. Здесь процессы бифуркации положили начало двум мирам глобальной политики – полицентричному миру, состоящему из различных неправительственных участников, и государство-центричному миру, которые все еще формируют свои сферы в качестве оснований возникающего глобального порядка.

Компаративистскому исследованию подвергаются также идейные парадигмы, лежащие в основе мировых систем. Профессор, заведующий кафедрой социологии международных отношений Московского государственного университета П.А. Цыганков, исследуя многообразие классических парадигм в западной теории международных отношений, систематизировал их в трех направлениях: реализм, либерализм и марксизм.[43] 43
Цыганков П.А. Тенденции классических парадигм в западной теории международных отношений. Общественные науки и современность. -2004.-№ 2 С. 119–126.

[Закрыть] Каждое парадигмальное направление он также подразделил на три разновидности.

Реализм сначала развивается как классический, который содержит теории национальности и баланса сил (Э.Х. Карр, Г. Моргентау, Э. Ваттель, Б. Спиноза, Г. Киссенжер). Затем он проходит стадию неоклассического, который представлен теориями уровней анализа, баланса угроз и зрелой анархии (К. Уолц, С. Уолт, Б. Гузан). Третья, заключительная постклассическая стадия, выражает идеи конфликта цивилизаций и является эсхатологической.

П.А. Цыганков определяет либерализм как классический образец, который развивает теории единства человеческого рода, приоритета моральных и правовых норм и коллективной безопасности (А. Смит, И. Кант, Дж. Кларк, Б. Сон). Далее парадигма либерализма эволюционизирует в неоклассический либерализм, который отражает теории международных режимов, взаимозависимости, гегемонии, институализации, федерализма (С. Краснер, Р. Кохэн, Дж. Най, Ф. Краточвил, А. Этциони, А. Стенелла). И третья стадия постклассический либерализм представлен теориями «конца истории», демократического мира, гуманитарного вмешательства, человеческой безопасности, мирового сообщества, мирового гражданского общества, глобального правления (Ф. Фукуяма, А. Муравчик, Дж. Ли Рэй, Л. Эксуорси, В. Зартман, Л. Риннер, Г. Саламе, Д. Розенау).

Марксизм в теории Циганкова также развивается последовательно в трех стадиях: классического, неомарксизма, и посткл ассического.

В современной политической компаративистике обозначилась необходимость исследования с точки зрения сравнительного подхода мировых комплексных регионов, особенностей современной модернизации политических систем стран Востока (как региона мира), сравнения их со спецификой политических систем стран Запада.[44] 44
См.: Воскресенский АД. Политическая компаративистика… – С. 90–106; Воскресенский АД. Региональные подсистемы международных отношений и регионы мира. Восток-Запад-Россия. – М, 2004.

Обозначившаяся достаточно остро проблема «Восток-Запад» в начале XXI века показала, что в мировой политике следует учитывать различия политических систем стран Востока и стран Запада, учитывать, что каждая из них имеет свою специфику, а характер ее политической модернизации обусловлен сложившимися устойчивыми традициями. Поэтому поиск путей политического развития на Востоке обязательно предполагает сохранение культурной самобытности и самоидентификации в этих странах. Особенности собственно политической культуры на Западе и на Востоке тоже резко отличаются, поэтому встает вопрос о необходимости конкретно сформулировать специфику западного и незападного типов, раскрыть и описать механизмы функционирования политических систем восточных обществ.

Известный исследователь в западной политологии Л. Пай начал говорить о «незападном» политическом процессе и выделил семнадцать закономерностей, которые определяют его специфику.[45] 45
Пай Л. Незападный политический процесс. Политическая наука -2003. – № 2. – С. 66–86.

– Специфику восточных обществ и специфику политического процесса в обществах восточного типа в западной политической науке выразил Д. Ландес.[46] 46
Landes D. The Wealth and Poverty of Nations. – L., 1998.

[Закрыть] Наиболее ярко и четко, но по-другому, чем Д. Ландес, в отечественном востоковедении основные особенности Востока были сформулированы Л.С. Васильевым.[47] 47
Васильев Л. С. История Востока: в 2 т. – М., 2005.

[Закрыть] В последние годы анализ специфики восточных политических систем и сравнения ее с западными нашло отражение во многих исследованиях востоковедов и политологов.[48] 48
См. подробнее Воскресенский A.B. Политическая компаративистика.-С. 100–106.

В начале XXI века, кроме проблемы «Восток-Запад», в условиях сложившегося однополярного мира в политологии появляются различные концепции устанавливающегося нового миропорядка, различные взгляды на оптимальные формы политического мироустройства.

Так одни авторы выдвигают различные концепции развития политической картины мира, представляя его как униполярный, биполярный, либо многополярный; другие раскрывают систему мира как трехслойную сферу с «комбинированной демократической структурой» (А. Танаки). Некоторые находят подтверждения эсхатологической концепции развития мира (С. Ханитингтон, Ф. Фукуяма), сохраняет своих сторонников и политическая теория «золотого миллиарда»; заслуживает внимания концепция китайского мироустройства, в которой рассматривается Китай как центр, «срединное государство», уравновешивающее с одной стороны миллиардный мусульманский Восток и Россию, с другой – «золотой миллиард» либерального Запада; кроме того, имеет место исламская концепция миропорядка, связанная с динамично развивающейся консолидацией исламского режима.

Системно-сравнительный метод позволяет исследовать и систематизировать современный обширный и разнообразный концептуальный теоретический материал в рамках сравнительной культурологии, осуществляя поиск в яркой палитре научных мнений о дальнейшем развитии мира отражения крупиц всеобщей закономерности. Действительно, динамично меняющаяся политическая и культурологическая картина мира дает довольно разнообразный эмпирический и теоретический материал для сравнения, обобщения и прогнозирования.

Таким образом, XXI век дает новый стимул развития сравнительной науки, усиливает ее роль в определении тенденций формирования новой системы мира мир-системы.

Dərs vəsaiti, Bakı, Çaşoğlu -2003 A. M. Qafarov Standartlaşdırmanın əsasları

Fariz.H.Camalov. Mədə və onikibarmaq bağırsağın xora xəstəliyi. Kitab. Dərs vəsaiti. Təbib nəşriyyatı. 2003-cü il.

Həmçinin bax: Fariz Camalov. Wikimed.az. Azərbaycan Tibb Ensiklopediyası. T.E.D.FARİZ CAMALOVUN CƏRRAHİ XƏSTƏLİKLƏRLƏ BAĞLI MÜƏLLİFİ OLDUĞU KİTABLAR.

AXTARIŞ

Arxiv

Son məqalələr

Dərs vəsaiti, Bakı, Çaşoğlu -2003 A. M. Qafarov Standartlaşdırmanın əsasları

Текст книги “Сравнительная культурология. Том 1”

Related posts:

Həmçinin bax:
Fariz Camalov. Wikimed.az. Azərbaycan Tibb Ensiklopediyası.
T.E.D.FARİZ CAMALOVUN CƏRRAHİ XƏSTƏLİKLƏRLƏ BAĞLI MÜƏLLİFİ OLDUĞU KİTABLAR.