M.ə.abdullayev yukle

qaydasını əvvəlcədən düzgün olaraq müəyyən etmək lazım gəlir. Əgər

A. X. Mirzəcanzadə, M.Ə.İskəndərov, M.Ə. Abdullayev, R. Q. Ağayev, S. M.Əliyev, Ə. C.Əmirov, Ə. F. Qasımov

illik neft hasilatı 350-400 milyon tona, qaz hasilatı isə 270-320 milyard kub.

Bu əzəmətli və şərəfli vəzifənin yerinə yetirilməsində neft və qaz

sənayesi sahəsində çalışan mühəndis-texniklərin və fəhlələrin texniki

biliyinin durmadan artırılmasının ciddi əhəmiyyəti vardır. Bu

nöqteyinəzərdən müəlliflər, oxucularımıza təqdim edilən həmin “Neft və qaz

yataqlarının işlənməsi və istismarı” kitabının müəyyən əhəmiyyəti olacağı

Bu kitabın I-VI fəsillərində neft və qaz yataqlarının işlənməsinin

əsasları, quyuların və layların tədqiqi, neft və qaz yataqlarında süni təsir

üsulları, neft yataqlarının işlənməsinin layihələndirilməsi, qaz yataqlarının

işlənməsinin əsasları, qaz-kondensat yataqlarının işlənməsi və istismarı və

VII-X fəsillərində neft və qaz yataqlarının açılması, quyuların fontan,

kompressor və dərinlik nasosu ilə istismarı üsullarından bəhs olunur.

Kitabın həcmi məhdud olduğundan neft və qaz yataqlarının işlənməsi

və istismarı proqramını bütünlüklə və hərtərəfli əhatə etmək mümkün

olmamışdır. Buna görə kutabda bəzi məsələlər etüd şəklində verilmişdir.

Hazırda neft sənayesində avtomatlaşdırma işlərinə ciddi fikir verilir.

Avtomatlaşdırma və telemexanikanın ayrıca bir bəhs olduğunu, həmçinin

kitabın həcmini nəzərə alaraq müəlliflər bu məsələləri yalnız yeri gəldikcə

qısaca nəzərdən keçirmişlər.

Kitab həmçinin məhdud olmasından və quyuların yeraltı təmirinə dair

Azərbaycan dilində ayrıca kitab buraxılmış olduğundan həmin bəhs də

kitabda verilməmişdir. Şübhəsiz, bütün bunlar kitabın bitkinliyinə müəyyən

Kitabın I fəslini geologiya-mineralogiya elmləri doktoru professor

M.Ə.İskəndərov və texnika elmləri namizədi R.Q.Ağayev, II və III fəsillərini

texnika elmləri doktoru professor A.X.Mirzəcanzadə və texnika elmləri

namizədi S.M.Əliyev, IV fəslin II paraqrafını prof. M.Ə.İskəndərov, qalan

hissəsini və V, VI fəsilləri texnika elmləri namizədi Ə.C.Əmirov, VIII və IX

fəsilləri texnika elmləri namizədi Ə.F.Qasımov və X fəsli texnika elmləri

namizədi M.Ə.Abdullayev yazmışdır.

1960-cı ildə nəşr olunmuş “Neft və qaz yataqlarının işlənməsi və

istismarının nəzəri əsasları” kitabı kimi, oxuculara təqdim olunan bu kitab da

yeni proqramla və Azərbaycan dilində ilk dəfə buraxıldığı üçün müəlliflər

kitabın qüsursuz olacağı iddiasında deyildirlər. Kitabın nöqsanlarını

göstərəcək oxuculara müəlliflər qabaqcadan öz minnətdarlıqlarını bildirirlər.

I FƏSİL

NEFT YATAQLARININ İŞLƏNMƏSİNİN ƏSASLARI

§1. NEFT YATAQLARININ İŞLƏNMƏSİ HAQQINDA ƏSAS

Neft yataqlarını istismar etdikdə eyni zamanda iki proses gedir:

1) lay qüvvələrinin təsiri altında məsaməli mühitdə maye və qazın

2) maye və qazın quyu dibindən yer üzərinə qaldırılması prosesi.

Həmin proseslər bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədir və onların idarə

Neft laylarının işlənməsi dedikdə layda quyu dibinə maye (qaz)

hərəkəti prosesinin müxtəlif vasitələrlə idarə edilməsi nəzərdə tutulur.

Layda maye (qaz) hərəkəti prosesini, laya qazılacaq quyuların istismar

edilməsi şəraitindən, nəhayət layın enerji balansına süni olaraq təsir

edilməsindən asılı olaraq idarə etmək olar.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz tədbirlər bir-birindən fərqlənir

Quyuların iş rejimi geoloji və texniki şərtlərdən asılı olaraq müəyyən

edilir. Quyuların iş rejiminin dəyişdirilməsi vasitəsilə laydan mayenin

hərəkət prosesinin idarə edilməsi həmişə mümkündür. Ancaq quyuların

sayının dəyişdirilməsi ilə hərəkət prosesinin idarə edilməsi həmişə mümkün

olmur. Ona görə də quyuların sayını, onların yerləşdirilməsi və işə salınma

qaydasını əvvəlcədən düzgün olaraq müəyyən etmək lazım gəlir. Əgər

işlənmə zamanı quyuların sayını dəyişdirmək lazım gələrsə, onda bu əlavə

kapital qoyuluşu, yaxud qoyulmuş əsaslı xərcin yersiz sərf olunması ilə

əlaqədar ola bilər.

Digər tərəfdən quyuların sayını dəyişdirdikdə onların yerləşdirilməsi

qaydasını da dəyişdirmək lazım gələ bilər. Bu isə həmişə mümkün ola

Beləliklə, işlənmənin əsas məsələsi, laya qazılacaq quyular sayının,

onların yerləşdirilməsi və işə salınması qaydasının müəyyən edilməsindən

ibarət olduğunu görürük.

Layın enerji balansını dəyişdirmək məqsədilə ona süni təsir

göstərilməsi də işlənmənin əsas məsələlərindən biridir. Laya süni təsir

göstərməklə (laya su, yaxud qazın vurulması, quyudibi zonasına təsir

edilməsi və i.a.) layda gedən prosesi tamamilə dəyişdirmək olar. Laya

işlənmənin lap başlanğıcında, yaxud müəyyən müddət keçdikdən sonra süni

təsir göstərmək olar.

Laya göstəriləcək süni təsit üsulu və injeksiya quyularının sayı

əvvəlcədən düzgün müəyyən edilməlidir. injeksiya quyularının iş rejimlərini

isə işlənmə zamanı tənzim etmək olar.

Yuxarıda deyilənlərə əsasən layın işlənməsinə belə tərif vermək olar:

laya qazılacaq quyuların sayını, onların yerləşmə və işə salınma qaydasını

müəyyən etmək, quyuların texnoloji rejimlərini tənzim etmək və layın enerji

balansına təsir göstərməklə laydan quyudibinə maye (qaz) hərəkətinin idarə

edilməsinə layın işlənməsi deyilir. Layda maye (qaz) hərəkətinin idarə

edilməsi məqsədilə görülən işlərə birlikdə layın işlənmə sistemi deyilir.

Beləliklə, layın işlənmə sistemi seçildikdə aşağıdakı məsələlər həll

1) lay hansı rejimlə istismar edilməlidir;

2) layı müəyyən edilmiş rejimdə istismar etmək üçün ona süni təsir

göstərmək lazımdır, ya yox;

3) istismar və injeksiya quyuları hansı qayda ilə yerləşdirilməlidir,

onların sayı və işə salınması qaydası necə olmalıdır;

4) istismar və injeksiya quyuları hansı iş rejimində işləməlidir.

Yuxarıdakı tədbirlərin seçilməsindən asılı olaraq işlənmə sistemləri

müxtəlif ola bilər.

İşlənmə sisteminin səmərəli olmasını müəyyən etdikdə aşağıdakı əsas

göstəricilər birlikdə nəzərdən keçirilməlidir:

1) quyuların sayı və onların yerləşdirilməsi sxemi;

2) laya süni təsir üsulu;

3) işlənmənin sonunda ehtiyatdan istifadə etmə əmsalı;

4) işlənmə müddətində hasilatın dəyişməsi;

5) işlənmənin iqtisadi göstəriciləri.

Laya qazılacaq quyuların sayı az götürüldükdə bir quyuya düşən

hasilat daha yüksək olar. Digər tərəfdən, quyuların sayını artırmaqla ümumi

hasilat artır, bu isə işlənmə müddətinin azalmasına səbəb olur. Lakin

quyuların sayının artması neftin maya dəyərinin artmasına cəbəb olur.

Deməli, quyuların sayını müəyyən etdikdə iqtisadi göstəricilər də nəzərə

Işlənmənin sonunda ehtiyatdan istifadə etmə əmsalının qiymətinə

xüsusi fikir verilməlidir.

Lay bircinsli olduqda quyuların sayının, ehtiyatdan istifadə etmə

əmsalına çox az təsiri vardır. Bircinsli layda ehtiyatdan istifadə etmə əmsalı

layın iş rejimindən, hərəkət edən mayelərin özlülüyündən, lay təzyiqinin

dəyişmə xarakterindən və başqa amillərdən asılıdır.

Bircinsli olmayan laylarda isə quyuların sayının, yəni onların

arasındakı məsafənin ehtiyatdan istifadə əmsalına daha çox təsiri vardır.

Belə laylarda quyuların sayını çox götürməklə ehtiyatdan istifadə əmsalını

artırmaq olar. Lakin quyuların sayını artırmaqla ehtiyatdan istifadə əmsalının

artırılması iqtisadi cəhətdən əlverişli olmaya da bilər.

Işlənmə müddəti də əsas göstəricilərdən biridir. Lakin işlənmə

müddətinin əvvəlcədən seçilməsi mümkün deyildir. Işlənmə müddətini

seçərkən, gündəlik hasilatın səviyyəsi, neftin maya dəyəri və digər iqtisadi

göstəricilər nəzərə alınmalıdır. Əlbəttə, bütün işlənmə müddətində gündəlik

hasilatın bir səviyyədə qalması yaxşı olardı, ancaq buna nail olmaq həmişə

mümkün deyildir. Bu, bəzən fiziki cəhətdən mümkün olan hallarda

işlənmənin iqtisadi göstəriciləri pisləşir.

İqtisadi amil işlənmənin əsas göstəricisidir, ancaq bu amil işlənmədə

gedən fiziki proseslərdən və xalq təsərrüfatının tələbatının ödənilməsi

məsələsindən ayrılıqda nəzərdən keçirilə bilməz.

Beləliklə, səmərəli işlənmə sisteminin seçilməsinin kompleks məsələ

olduğunu görürük. Bu məsələni həll edərkən xalq təsərrüfatının neft

məhsullarına olan tələbatının və həmin neftin hasil edilməsinə lazım olan

xərclərin ödənilməsini və işlənmənin sonunda ehtimal olunan itkiləri (yəni

layın neft ehtiyatından istifadə əmsalının) nəzərə almaq lazımdır.

Deməli, ayrılıqda götürülmüş neft yataqlarının səmərəli işlənmə sistemi

minimal xərclə xalq təsərrüfatına tələb olunan gündəlik hasilatı və yatağın

neft ehtiyatından mümkün qədər tam istifadə edilməsini təmin etməlidir.

Neft yataqlarının səmərəli işlənmə sisteminin müəyyən edilməsi

məsələsini həll edərkən aşağıdakı fənlərdən istifadə edilir: 1) regional

geologiya və hidrogeologiya; 2) geofizika; 3) neft-mədən geologiyası; 4)

neft layının fizikası; 5) yeraltı hidravlika; 6) neft və qaz çıxarılmasının

texnologiya və texnikası; 7) sahə iqtisadiyyatı.

Neft və qaz yataqlarının işlənməsi elmi kompleks olması etibarilə

yuxarıda qeyd etdiyimiz fənlərin üzvi birləşməsindən yaradılmışdır.

Bu fənlər vaxtilə işlənmənin xüsusi məsələlərini müstəqil həll etməklə

inkişaf etmişdir. Həmin fənlərin kifayət qədər inkişaf etməsi nəticəsində neft

yataqlarının işlənməsinin elmi cəhətcə əsaslandırılması mümkün olmuşdur.

Ona görə də neft və qaz yataqlarının işlənməsi elmi nisbətən cavandır. Neft

yataqlarının işlənməsi elminin yaradılması, eyni zamanda həmin fənlərin

daha da inkişaf etməsinin rəhnidir.

§ 2. NEFT GEOLOGİYASINA DAİR BƏZİ MƏLUMATLAR

Neft və qaz yataqlarının işlənməsini düzgün layihələndirmək üçün

geologiya elmi ilə əlaqədar olan bir sıra məsələləri aydınlaşdırmaq tələb

edilir. Bu məsələlər sırasına neft və qazın nə kimi məsaməli süxurlarda

toplanmasının öyrənılməsi, neft yataqlarının tipləri və formalarının düzgün

müəyyən edilməsi, yataqların həndəsi formasının təxmini də olsa,

aydınlaşdırılması və s. daxildir. Bunu nəzərə alaraq bu paraqrafda geologiya

elmindən bəzi məlumatları verməyi lazım bilirik.

Neft və qaz üçün kollektor olan süxurlar

Neftin və qazın Yer qabığında hər hansı bir məsaməli mühitdəki

(süxurdakı) təbii yığımına neft və qaz yatağı deyilir. Bu tərifdən göründüyü

kimi, neft və qaz yatağının yaranması üçün süxurların məsaməli olması

mühüm şərtlərdən biridir. Bütün dünyada indiyə kimi müəyyən edilmiş neft

yataqlarının 99,99%-i çökmə süxurlarda yerləşir.

Məlum olduğu kimi, öz mənşəyinə görə süxurlar çökmə, maqmatik və

metamorfik olur. Neft və qaz yataqları əsasən çökmə süxurlarla əlaqədar

olduğundan, bu süxurlar haqqında bir qədər ətraflı məlumat verək. Çökmə

süxurlar Yer qabığının üst hissəsi üçün səciyyəvi olan termodinamik

şəraitdəki süxurlardır. Belə süxurlar çöküntünün sudan kimyəvi, yaxud

mexaniki çökməsi, orqanizmlərin suda və quruda həyat fəaliyyəti, müxtəlif

süxurların fiziki və kimyəvi aşınma məhsullarının yenidən çökdürülməsi və

s. nəticəsində əmələ gəlir.

Çökmə süxurlar ən çox dənizlərdə yaranır. Belə ki, dağları, təpələri əmələ

gətirən süxurlar külək, su və digər amillərin təsiri nəticəsində dağılıb,

müxtəlif ölçülü parçalar və qırpıntılar əmələ gəlir. Çaylar bu süxur

parçalarını və qırıntılarını gətirib dənizlərə tökür. Yüz min və milyon illər

keçdikcə dənizdə bir neçə on və yüz metrlərlə qalınlığı olan çöküntülər

əmələ gəlir. Bu çöküntülər bərkidikdən sonra çökmə süxurlar yaranır.

Çökmə süxurlar sırasına qum, qumdaşı, əhəngdaşı, dolomit, mergel, gil və s.

Çökmə süxurlar ilk dəfə su hövzlərinin (dənizlərin və s.) dibində əsasən

üfüqi vəziyyətdə yatmış laylar əmələ gətirir. Istər çöküntülərin əmələ

gəlməsi vaxtı, istərsə də sonra Yer qabığında baş verən gərginlik (tektonik

proseslər) nəticəsində laylar üfüqi vəziyyətdən çıxıb, müxtəlif yatım

formaları əmələ gətirir.

Dənizin dibi uzun geoloji dövrlər ərzində çökərsə, əmələ gəlmiş süxurlar

bir neçə kilometr dərinliyə qədər gömülə bilər. Dəniz dibində əmələ gələn bu

çökmə süxurlar böyük dərinliklərə daxil olduqda sıxlaşıb, yüksək

temperatura məruz qalır. Bunun nəticəsində çökmə süxurlar öz tərkiblərini

və quruluşlarını dəyişir. Uzun geoloji vaxt keçdikdən sonra temperaturun və

təzyiqin təsirindən çökmə süxurlardan tamamilə yeni tipli süxur-metamorfik

süxur əmələ gəlir. Metamorfik süxurlar maqmatik süxurlardan da yarana

bilər. Böyük Qafqaz dağlarının mərkəzi hissəsində intişar edən kristallik

şistlər metamorfik süxurlara misal ola bilər.

Metamorfos – latınca dəyişmə deməkdir.

Maqmatik (püskürmə) süxurlar yerin dərinliklərində yerləşən maqma adlı

mürəkkəb kimyəvi odlu kütlənin ocağından ayrılıb soyuması nəticəsində

əmələ gəlir. Yer səthinə çıxmayıb Yer qabığının içərisində soyuyan maqma

intruziv süxurlar əmələ gətirir. Maqmanın Yer səthinə çıxıb, atmosfer və ya

hidrosfer altında soyuması nəticəsində effuziv süxurlar əmələ gəlir.

Təbiətdə rast gələn neft yataqları əsas etibarilə çökmə mənşəli süxurlarla

əlaqədardır. Məsələn, SSRİ-də (Azərbaycan, Dağıstan, Şimali Qafqazda),

ABŞ-da və digər ölkələrin bir çox rayonlarında rast gələn zəngin neft

yataqları çökmə mənşəli olan qum və qumdaşılarla əlaqədardır. “İkinci

Bakı” adı ilə şöhrət tapmış və Ural sıra dağları ilə Volqa çayı arasında

yerləşən zəngin neft-qaz yataqları əsas etibarilə çökmə mənşəli, əhəngdaşı,

dolomit adlanan süxurlarla əlaqədardır. Yaxın və Orta Şərq ölkələrində (İran,

Küveyt, İraq, İordaniya və s-də) rast gələn bir sıra zəngin neft yataqları da

əhəngdaşı və dolomitlərlə əlaqədardır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ, Kanada, Meksika və başqa

ölkələrdə nadir hallarda, bəzi cüzi neft yığımları maqmatik və metamorfik

süxurlarla əlaqədardır. Məsələ ondadır ki, maqmatik və metamorfik süxurlar

aşınmaya (pozulmaya), tektonik gərginliyə və s. məruz qaldıqda, onlarda

çatlar əmələ gəlir. Qonşuluqda yerləşən çökmə süxurlardakı neft bu

süxurların çatlarına və məsamələrinə toplaşıb, kiçik miqyaslı neft yataqları

Beləliklə, neft və qaz, əsas etibarilə, çökmə süxurların-qumların,

qumdaşıların, əһəngdaşıların, dolomitlərin məsamə və çatlarında toplanaraq

yataqlar əmələ gətirir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, aparılan tədqiqat

nəticəsində һər bir çökmə və məsaməli süxurda neftin toplana bilməyəcəyi

müəyyən edilmişdir. Belə ki, bütün çökmə süxurlar məsaməli olmalarına

baxmayaraq, onların һamısında neft toplana bilmir. Məsələn, çökmə mənşəli

gil süxurlarının məsaməlilik əmsalı bəzən qum süxurlarındakından çox olub,

40-50%-ə çatır. Gillərdə məsaməliliyin kifayət qədər çox olmasına

baxmayaraq, onlar neftin yığılıb, yataq əmələ gətirməsi üçün münasib süxur

һesab edilmir. Bunun səbəbi gil süxurlarındakı məsamələrin bir-birilə

birləşib, neftin һərəkət etməsi üçün əlverişli kanallar əmələ gətirmə-

məsindədir. Gil süxurlarında yaranan kanallar o qədər dar olur ki, bu

kanalların içərisində neft һərəkət edə bilmir. Qum, qumdaşı, əһəngdaşı və

digər süxurlarda isə kanalları əmələ gətirən dənələr arasında yerləşən

boşluqlardan bir-birinə yol vardır. Bu boşluqlar bir-birinə birləşib, neftin

keçməsi (һərəkəti) üçün imkan yaradır. Daxilində neft və qaz toplana bilən

və yatağın istismarına başlandığı zaman һəmin nefti özündən buraxa bilən

hər һansı bir süxura kollektor deyilir. Neft və qaz kollektor süxurların

məsamələrinə toplanaraq yığımlar əmələ gətirir. Onu da qeyd etmək lazımdır

ki, neftin toplanıb yığımlar yaratması üçün əlverişli olmayan bəzi süxurlar,

qazın yataqlar əmələ gətirməsi üçün münasib olur. Məsələn, incə təbəqəli

gilli süxurlar (şistlər) neftin deyil, yalnız qazın toplanıb yataqlar əmələ

gətirməsi üçün əlverişli һesab edilir.

Yer qabığının əsas struktur vaһidləri

Neft və qaz yataqları yer qabığında rast gələn ayrı-ayrı elementar

struktur formalar (antiklinal, monoklinal və s.) ilə əlaqədar olur. Bir çox

һallarda neft və qaz yığımlarının (yataqlarının) əmələ gəlməsində dizyunktiv

(qırılma) pozulmalar da müһüm rol oynayır. Məһz buna görə də yer

qabığında təsadüf edilən struktur formalar və qırılma pozulmaları xüsusi

olaraq aşağıda nəzərdən keçirilir. Yer qabığında müşaһidə olunan elementar

struktur formaların və qırılma pozulmalarının tam və düzgün dərk edilməsi

üçün, onların yarandığı geoloji müһiti, yəni yer qabığının əsas struktur

vaһidlərini ümumi şəkildə də olsa nəzərdən keçirmək lazımdır.

Yer qabığı tektonik һərəkətlərin xarakterinə və strukturların formalarına

görə müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir. Belə ki, onun quruluşunda

geosinklinal və platforma

kimi iki əsas struktur vaһidlər ayrılır. Bu vaһidlər

özlərinə məxsus elementar struktur formalar və pozulmalarla xarakterizə

Yer qabığının böyük şaquli mütəһərrikliyə malik olan və çoxlu miqdarda

struktur zonalara bölünmüş saһələrinə geosinklinal deyilir. Belə saһələrdə

uzun geoloji zaman ərzində baş verən fəal enmə nəticəsində dəniz mənşəli

qalın çöküntü qatları əmələ gəlir. Geosinklinal saһələrinin yuxarıda qeyd

edilən xüsusiyyətlərindən başqa bir neçə səciyyəvi cəһətləri də vardır. Bu

səciyyəvi cəһətlərdən saһələrin kəskin diferensiasiyasını, çöküntulərin xeyli

qalınlığa malik olmasını, depressiyaların uzanmasına perpendikulyar

istiqamətdə çökuntülərin litoloji tərkibinin və qalınlıqlarının tez-tez

dəyişmələrini və əksinə, uzanma istiqaməti üzrə sabit qalmalarını, platforma

zonalarında məlum olmayan xüsusi çöküntü tiplərinin (fliş, mollas və s.) bu

saһələrdə olmasını, intensiv maqmatizmi, əksər һallarda üstəgəlmə tipli

pozulmalarla mürəkkəbləşən şiddətli qırışıqlığı və regional metamorfizmi

Azərbaycan, Dağıstan, Krasnodar, Türkmənistan, Özbəkistan, Ukrayna,

Saxalin və bir çox digər saһələrdəki neft və qaz yataqları geosinklinal tipli

һövzələrlə əlaqədardır. Bu saһələrdə neft yataqları az-çox kəskin ifadə

olunmuş struktur formalarla əlaqədardır. Geosinklinal saһələrindəki neft

yataqlarının kəsilişində adətən bir neçə neftli-qazlı lay olur.

Yer qabığının digər böyük struktur vaһidi platforma hesab edilir. Yer

qabığının az mütəһərrikliyə malik olan, az miqdarda struktur zonalara

bölünmüş və zaman etibarilə sabit qalan saһələrinə platforma deyilir.

Platformanın bu xüsusiyyətlərindən doğan bir neçə səciyyəvi cəһətləri

vardır. Bu səciyyəvi cəһətlərdən geosinklinal saһələrinə nisbətən plat-

formalarda qravitasiya və maqnit saһələrinin monotonluğunu, saһə üzrə

çöküntülərin litoloji tərkibi və qalınlıqlarının sabitliyini, burada kontinental

və karbonatlı çöküntülərin çox intişar etməsini, qalınlıqların mütləq

qiymətinin az olmasını, qırışıqlığın məһdud inkişaf etməsini (üstəgəlmə

һadisəsi, demək olar ki, baş verir), qırışıqların az meyilli olmasını,

metamorfizmin baş verməməsini və s. göstərmək olar.

Platforma ikimərtəbəli quruluşa malik olması ilə səciyyələnir. Alt

mərtəbə Paleozoydan qədim kristallik süxurlardan, üst mərtəbə isə Paleozoy-

Dördüncü dövr yaşlı çökmə süxurlardan təşkil olur. Üst mərtəbənin qalınlığı

adətən iki-üç kilometr olub, bəzi һallarda isə üç-beş kilometrə çatır.

Platforma saһələrində neft-qaz yataqları çökmə

süxurlardan təşkil edilmiş üst

mərtəbəyə aid edilir.

Platforma tipli neft-qaz yataqlarına „İkinci Bakı”nın yataqlarını misal

göstərmək olar. Bu yataqların kəsilişində neftli-qazlı layların miqdarı

geosinklinal saһələrində yataqların kəsilişindəki neft-qazlı layların

miqdarına nisbətən xeyli az olur. Lakin platforma saһələrindəki neft-qaz

yataqları öz ölçülərinin böyük olması ilə fərqlənir. Belə ki, eni 10-15 km və

daһa çox olan bu yataqlar yüz kilometrlərlə məsafədə uzanır.

Qırılma pozulmaları və onların növləri

Neft və qaz yataqlarının aid olduqları struktur formalarının

һüdudlarında tez-tez qırılma pozulmaları təsadüf edilir. Bu pozulmalar bir

çox һallarda ekran rolunu oynayaraq neft-qaz yığımlarının əmələ gəlməsi

üçün əlverişli şərait yaradır.

Süxur laylarının bütövlüyünün qırılması ilə xarakterizə olunan

yatımlardakı pozulmaya qırılma pozulması deyilir. Qırılma pozulmalarının

bir neçə növü vardır: qırılıb-düşmə, qırılıb-qalxma, üstəgəlmə, üfüqi

yerdəyişmə və s.

Layların qırılması müəyyən sətһ üzrə baş verir ki, һəmin sətһə də

qırılma səthi deyilir. Lay sətһinə bənzəyən qırılma sətһi yatım elementləri ilə

xarakterizə olunur, yəni laylarda olduğu kimi onun da uzanma, yatım

istiqamətləri və yatım bucağı vardır.

Qırılma nəticəsində yerlərini dəyişən laylar, qırılma sətһinə söykənərək

onun tərəflərini və ya qanadlarını təşkil edir. Yuxarı qalxmış qanada qalxan

qanad, yaxud asılı tərəf, enən qanada isə alt qanad və ya bəzən yatıq tərəf

Qırılıb-düşmə. Qırılma sətһi enən qanada tərəf meyl edərsə, belə

pozğunluğa qırılıb-düşmə deyilir. Qırılıb-düşmənin qanadlarının biri

digərinə bitişik olarsa, qapalı qırılıb-düşmə meydana çıxır; qanadlar arasında

müəyyən qədər boşluq olarsa, açıq qırılıb-düşmə yaranır.

1-ci şəkildən göründüyü kimi, qırılıb-düşmə aşağıdakı һəndəsi

elementlərlə xarakterizə olunur:

AB-qırılıb-düşmədə yerdəyişmənin tam amplitudu; BV-qırılıbdüşmədə

yerdəyişmənin şaquli amplitudu; AV–qırılıb-düşmədə yerdəyişmənin üfüqi

amplitudu; BQ qırılıb-düşmədə yerdəyişmənin stratiqrafik amplitudu; α-

layın yatım bucağı; β-qırılma sətһinin yatım bucağıdır.

Qırılıb-düşmənin bir neçə növü olur: uzununa, eninə, diaqonal və

yaxud çəp qırılıb-düşmə. Qırılma sətһinin uzanma istiqaməti layların

uzanma istiqamətinə uyğun gəlirsə, buna uzununa qırılıb-düşmə deyilir.

Qırılma sətһinin uzanma istiqaməti layların uzanma istiqamətinə

perpendikulyar keçirsə, eninə qırılıb-düşmə meydana çıxır.

Qırılma sətһinin uzanma istiqaməti, layların һəm uzanma, һəm də

yatım istiqamətlərinə uyğun gəlməzsə, diaqonal qırılıb-düşmə alınır.

Bundan başqa, qırılma sətһinin vəziyyətindən asılı olaraq uyğun və

qeyri-uyğun yatan qırılıb-düşmələr meydana çıxır. Qırılma sətһi və laylar

eyni istiqamətdə meyl edirsə, uyğun yatan qırılıb-düşmə, əks istiqamətdə

meyl edirsə, qeyri-uyğun yatan qırılıb-

düşmə meydana çıxır.

Lay pilləyə oxşar formada bir

neçə qırılıb-duşmə ilə parçalanarsa, be-

lə pozulmaya pilləli qırılıb-

düşmə deyilir (2-ci şəkil).

Qraben, һorst və bunlara oxşar pozulmalar da pilləli qırılıb-düşmələrə

aid edilir. İki və ya bir neçə

qırılıb-düşmə arasındakı һissə-

lərin enməsindən yaranan for-

maya qraben deyilir. Qrabenlər

sadə və mürəkkəb olur. Sadə

qraben iki qırılıb-düşmə ilə

məһdudlanmış olur (3-cü a

şəkli). Mürəkkəb qrabendə isə

enmə1ər qırılıb-düşmələr sis-

temi üzrə baş verir (3-cü b

İki qırılıb-düşmə arasın-

dakı һissənin qalxmasından

1-ci şəkil. Qarılıb-düşmə

2-ci şəkil. Pilləli qarılıb-düşmə

3-cü şəkil. Qraben

alınan formaya horst deyilir (4-cü şəkil). Horstlar sadə və mürəkkəb olur.

Sadə horstlar iki qırılıb-duşmə ilə, mürəkkəb (pilləli) horstlar isə bir neçə

qırılıb – düşmələrlə məһdudlanmış olur.

Qırılıb-qalxma. Qırılma sətһi qalxan qanada tərəf meyl edərsə, belə

pozğunluğa qırılıb-qalxma deyilir (5-ci şəkil). Qırılıb-qalxmanın һəndəsi

elementləri qırılıb-duşməninki kimi olduğundan biz onları burada təkrar

Üstəgəlmə. Qırılma sətһi çox kiçik bucaq altında yatarsa, pozulma

qırılıb-qalxma tipindən çıxıb, üstəgəlmə tipinə

keçir. Bu һalda һəm şaquli, һəm də üfüqi

yerdəyişmə baş verir. Nəticədə qırılıb-

qalxmanın bir qanadı digər qanadının uzərinə

һərəkət edib, üstəgəlmə adlanan qırılma

pozulmasını yaradır (6-cı şəkil). Üstəgəlmə

müstəvisi adətən 45°-dən kiçik bucaq əmələ

Neft-qaz yataqları yerləşən süxurların yatım

Qeyd etmək lazımdır ki, neftli vilayətlərin dərinliklərində yatan məsaməli

süxurların һamısı neftlə dolmuş olmur. Məsələn, Abşeron yarımadasının

bəzi saһələrində məsaməli süxur laylarında neft toplanmış, qonşu saһələrdə

isə һəmin laylarda neft yoxdur. Bunun səbəbini neftin yer qabığının yalnız

müəyyən һissələrində toplana bilməsi ilə izaһ etmək olar. Neftin toplanması

üçün ən əlverişli forma antiklinal tipli struktur formalar һesab edilir.

Sinklinal tipli struktur formalar isə neftin toplanması üçün əlverişli deyildir.

Laylar əyildikdə onların qabarıq һissəsi yuxarıya olarsa, antiklinal (7-ci a

4-cü şəkil. Horst 5-cü şəkil. Qırılıb-qalxma

şəkli), aşağıya olarsa, sinklinal (7-ci b şəkli) qırışıq alınır. Qırışıqın yan

һissələrinə onun qanadlari deyilir. Antiklinal qırışıqlarda qanadlar yuxarıda,

onun nüvəsi de-

xurlar, qanadlara tərəf getdikcə cavan süxurlar, sinklinal qırışıqlarda isə

əksinə, nüvədə cavan süxurlar, qanadlara tərəf isə qədim süxurlar yerləşir.

Antiklinal qırışıq formasında yatan məsaməli süxurlar neftin

toplanması üçün əlverişli yer һesab edilir. Məsaməli süxurlardan təşkil

edilmiş laylar keçirici olmayan süxurlarla əһatə olunduqda, neftin

toplanması üçün şərait yaranır. Qeyd etmək lazımdır ki, neft laylarının

һamısında neftlə bərabər qaz və su da olur. Neft laylarında suya nadir

һallarda təsadüf edilmir. Antiklinal tipli qırışıqlarda neft, qaz və su xüsusi

çəkilərinə görə yerləşir. Neftin xüsusi çəkisi suya nisbətən az olduğundan

sudan yuxarıda yatır. Qa-

zın xüsusi çəkisi su və

neftin xüsusi çəkisindən

xeyli az olduğundan, o,

layın ən һündür, qabarıq

şəkildə yuxarı əyilmiş

tağ һissəsində topla-

nacaqdır (8-ci şəkil).

məsaməli süxur lay-

larının һər yerində deyil,

müvafiq əlverişli forma-

larda toplandığı məlum

olur. Məsaməli süxur laylarının neftin toplanması üçün əlverişli olan

һissələrinə tələ deyilir. Neft bu tələlərə, yəni һər tərəfdən qeyri-keçirici

müһitlə əһatə olunan yerə düşdükdə, yataqlar əmələ gəlir.

Antiklinal qırışıqlarla əlaqədar olan neft-qaz yataqları iki növ olur:

tektonik qırılmalarla pozulmamış və tektonik qırılmalarla pozulmuş geo-

sinklinal saһələrdə (Azərbaycan, Dağıstan, Turkmənistan və s.) yerləşən neft

yataqlarının əksəriyyəti antiklinal tipli strukturlarla əlaqədardır. Bu

yataqların tipik numayəndələri özünün neftliliyi ilə şöһrət tapmış Məһsuldar

7-ci şəkil. a – antiklinal; b – sinklinal.

8-ci şəkil. Antiklinalın tağında yaranan

neft yatağı

qatda (Suraxanı, Qala, Gürgandəniz, Bibiһeybət, Qaradağ, Qaradağ,

Mişovdağ və s.) təsadüf edilir.

Uzun müddət belə güman edirdilər ki, neft yalnız antiklinal qırışıqlarda

toplana bilər. Sonralar müəyyən edildi

ki, antiklinal qırışıqlardan başqa,

digər struktur formalar da neftin

toplanması üçün tələ ola bilər. Neftin

monoklinal quruluşlu məsaməli süxur

laylarında da yataq əmələ gətirdiyi

məlumdur. Laylar böyük məsafədə

eyni bir istiqamətdə, yəni bir qanad

formasında yatarsa, monoklinal

qırışıq alınır (9-cu şəkil). Belə

laylarda xüsusilə onların üstü qeyri-

uyğun yatan çöküntülərlə örtüldükdə,

orada neftin toplanması üçün şərait yaranır. Azərbaycanın Xəzəryanı-Quba

vilayətində Maykop dəstəsinin və Çokrak һorizontunun kəsilişində təsadüf

edilən neft yataqlarını (Siyəzən-Nardaran, Saadan, Əmirxanlı və s.)

monoklinal yataqlara misal göstərmək olar.

Neft yataqlarının bir

qrupu tektonik ekranlanmış

yataqlar tipinə aid edilir.

Məlumdur ki, təbiətdə

layların qırılıb aşağıya

düşməsi, yaxud yuxarıya

qalxması һallarına təsadüf

edilir. Məsaməli süxur-

lardan təşkil edilmiş lay,

qırılıb aşağı düşdükdə,

yaxud yuxarı qalxdıqda,

çox vaxt qeyrikeçirici gil

layları ilə təmas edir. Bu gil layları, keçirici lay boyunca neftin һərəkətinə

mane olur. Başqa sözlə desək, qırılma sətһi, məsaməli laydakı neftin

һərəkətinin qarşısını alan ekrana çevrilir və bu ekran neftin toplanması üçün

əlverişli şərait yaradır. Nəticədə məsaməli lay boyunça һərəkət edən neft,

ekran boyu toplanıb, yataq əmələ gətirir (10-cu şəkil).

Tektonik ekranlanmış yataqlar qırılıb-düşmə, qırılıb-qalxma, üstəgəlmə

və s. tipli pozulmalarla əlaqədar olur. Dəlici nüvə və palçıq vulkanlarının

boğazı ilə ekranlanmış yataqlar da tektonik ekranlanmış yataqlar tipinə aid

Yuxarıda nəzərdən keçirdiyimiz neft yataqlarının һamısı ayrı-ayrı

struktur yataqlarına aid edilir.

9-cu şəkil. Monoklinal formada

yatan laylarda neft yatağı

10-cu şəkil. Neftin pozulma səthi

boyunca yığılıb,

yataq əmələ gətirməsi

Dünyanın müxtəlif geoloji saһələrində aparılan neft axtarışı və

kəşfiyyatı, eləcə də istismarı işlərində müəyyən edilmişdir ki, bəzi keçirici

layların yuxarı һissəsinin qalınlığı get-gedə azalaraq tamamailə yoxa çıxır.

Belə layın üst һissəsi (iti ucu) yuxarı çevrilmiş paza oxşayır. Buna görə də

belə laylar, adətən, yatım üzrə yuxarı pazlaşan laylar adlanır. Çöküntülərin

toplama şəraiti ilə əlaqədar olaraq əmələ gələn yatım üzrə yuxarı pazlaşan

laylar neftin toplanması üçün əlverişli tələ sayılır. Belə tələlərdə neft

toplanaraq, sənaye əһəmiyyətli yataqlar əmələ gətirir (11-ci şəkil). Yatım

üzrə yuxarı pazlaşmış laylara aid olan yataqlara misal olaraq Yasamal dərəsi,

Çaxnaqlar və s. rayonlarda Məһsuldar qat çöküntülərinin kəsilişindəki neft

yataqlarını göstərmək olar. Yatım üzrə

yuxarı pazlaşan laylarla əlaqədar olan neft

yataqları stratiqrafik tip neft yataqlarına aid

edilir. Keçirici olmayan laylarla qeyri-

uyğun örtülmüş keçirici laylarda neftin

toplanaraq əmələ gətirdiyi yataqlar da

stratiqrafik tip neft yataqlarına aiddir (12-ci

şəkil). Belə yataqlara məsələn, Gəncə

vilayətində Ağcagil mərtəbəsi çöküntüləri

ilə örtülən Maykop dəstəsi kəsilişindəki

bəzi yataqlar aid edilə bilər.

Ayrı-ayrı stratiqrafik vaһidlərin (dəs-

dəyişməsi və müəyyən һissələrdə yüksək

keçirici saһələrin meydana çıxması ilə

yaranan tələlərlə əlaqədar olan yataqlar

litoloji tip neft yataqlarına aid edilir.

Məsələn, bəzi gil qatlarının içərisində

kifayət qədər böyük ölçüdə qum linzaları

rast gəlir. Tələ rolunu oynayan bu linzalara yığılmış neft bəzi hallarda

sənaye əhəmiyyətli yataqlar əmələ gətirir (13-cü şəkil).

11-ci şəkil. Yatım üzrə yuxarı 12-ci şəkil. Qeyri-uyğun örtülmüş

pazlaşan laylarda neft yatağı keçirici laylarda neft yatağı

13-cü şəkil. Neftin qum

linzalarında yığılıb yataq

əmələ gətirməsi

Qolvarı neft yataqları, litoloji tip neft yataqlarına aid edilir. Qolvarı neft

yataqları qədim çay dərələrinin linzavarı qum çöküntülərində yerləşən neft

yataqlarına deyilir (14-cü şəkil). Neft yataqları axtarışının tarixində ilk dəfə

bu tip neft yataqları 1910-cu ildə İ.M.Qubkin tərəfindən Şimali Qafqazda

Maykop dəstəsinin aşağı һissəsində müəyyən edilmişdir. Bir qədər sonra

(12—15 il sonra) belə neft yataqları ABŞ-da aşkar edilmişdir. Geoloji

ədəbiyyatda qolvarı yataqlar bəzən qaytanvarı yataq da adlandırılır.

Litoloji tip neft yataqlarının əmələ gəlməsi qədim saһil zonalarında və

ya su axınları nəticəsində əmələ gəlmiş çöküntülərlə, eləcə də çöküntülər

düzgün (çala-çuxur) olması ilə əlaqədardır.

Beləliklə, təbiətdə neftin toplana bilməsi üçün bir çox tələlərin

olduğunu görürük. Hər bir əlverişli şəraitdə bu tələlərə xeyli neft yığılıb,

müxtəlif tipli neft yataqları əmələ gətirir.

14-cü şəkil. Qolvarı neft yatağı

Mikayıl Abdullayev

Rəssamların ağrı və əzabları, sevinci və ilıq təbəssümü daha şirin olur. Dünyanın nəhəngləri — Salvador Dali, Pablo Pikasso qürbət ellərdə fırça və boyalarla, kətan və iç dünyaları ilə Vətən, bəşəriyyət anlamını insanlığa doğmalaşdırdılar. Günlərin birində general Franko həsəd və paxıllıqdan yaxa qurtarmaq üçün Pikassoya məktub göndərdi: «Əzizim Pikasso, Madridə qayıt və mənim portretimi işlə». Bu zaman Pikasso artıq dünyanın övladı idi. Bircə cümlə ilə cavab göndərdi o cəllada: «Kəllənizi göndərin, məmnuniyyətlə işləyərəm». Hiddətlənən general onu ömürlük İspan vətəndaşlığından məhrum etdi. İndi dünyada nə həmin general var, nə də Pikasso. Yox…yox. Pikasso Parisin küçələrində uşaqların arenasındadır. Muzeylərdə insanlarla söhbət edir. Sevincək, ilıq təbəssümlə.

O da bütün dünyanı gəzmiş, bəzəmişdi. Fırçanın və boyanın dili ilə dünyanın dərdlərini və dəhşətlərini sənətdə yaşadıb. Əsərləri bizi dünənimizə, bu günümüzə və sabahkı ömür yolumuza iti nəzər yetirməyə səsləyib.

SSRİ-nin xalq rəssamı, SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının həqiqi üzvü, beynəlxalq Cəvahirləl Hehru mükafatı laureatı, respublikanın xalq rəssamı, professor Mikayıl Abdullayev bizim Pikassomuz idi.
O, Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbinin II kursunda oxuyanda təhsilini başa vurub Moskvadan təzəcə qayıtmışdı. Sergey Gerasimov kimi dünya səviyyəli rəssamın əlindən su içən Mikayıl Abdullayev bildiklərini tələbələrindən əsirgəmirdi. 1960-cı ildə SSRİ Rəssamlar İttifaqının üzvü, daha sonra katibi idi.
Mikayıl Abdullayevin əsərlərində təbiət müxtəlif şəkillərdə qarşımıza çıxır. O, təbiət aləmindən, kosmik ünsürlərindən həm təsvirlərdə, həm də rəmzi mənada faydalanırdı. Təbiətdən çox istifadə edirdi. Emalatxanada işləməkdən daha çox təbiətin qoynunu sevirdi. Masallıda uzun müddət ezamiyyətdə olan Mikayıl müəllim səfərdən əliboş qayıtmır, qiymətli tablolar yaradırdı. Mingəçevir seriyası onun gözəl işlərinin nəticəsi idi. Təbiəti olduğu kimi ağ kətana köçürür, ondan aldığı həzzi fırçanın dili ilə tamaşaçısına çatdırırdı.
O, kağız və fırça ilə təkcə təbiəti yox, insan deyilən varlığın zəngin dünyasını kəşf etmiş, insanı zəiflik və zərifliyi ilə tanıda bilmişdi.

Həqiqi obraz yaradıcısı

Qeyri-adi üslub, duyulası bədii ümumiləşdirmə, ümumi fikrin, başlıca ideyanın rəmz və şərtiliklərlə ifadəsi hər bir rəssamın əsərlərini səciyyələndirən, eyni zamanda fərqləndirən xüsusiyyətdir. Sadaladığımız xüsusiyyətlər Mikayıl Abdullayevdə də vardı. Necə düşünürsünüz, böyük rəssam, bunlarsız keçinə bilərmi? Hindistan, Mingəçevir və Qarabağa həsr etdiyi əsərlər silsiləsi işləyirdi. Mikayıl müəllim onları mexaniki götürüb işləmir, onların həqiqi obrazını yaradırdı. Bu dəyərlər ona həmişə başucalığı gətirirdi.
Onun əsərlərinin mövzu dairəsinə özündə sevinc notları ilə yanaşı, kədər, nisgil əhval-ruhiyyəsi, daşıyan kompozisiyalar da daxil edilib. 1941-ci il Böyük Vətən müharibəsi onun işlərinin, bəlkə də ana xəttidir. İstər bu dövrdə işlənmiş, istərsə də Masallı qadınlarının kənddəki ağır yaşayışı, əzab-əziyyətini əks etdirən tablolar monumental əsərlər seriyasındadır.
Onları yaradarkən daxilən həyəcanlanır, iç dünyasını ağ kətana köçürürdü…

Cıdır düzü, Topxana meşəsi ilə bağlı əsərləri onun yaradıcılığının leytmotivini təşkil edir. Müharibədən çox-çox qabaq Şuşaya gəlmişdi. Qarabağ mənzərələri, Şuşa camaatının güzəranı da uğurlu işlərindəndir.

İndira Qandinin portretini naturadan çəkib

Hind xalqının həyatı, azadlığı onun əsərlərində təfərrüatı ilə canlandırılıb. Beynəlxalq mükafatın ona verilməsi də hind xalqının, hind dövlətinin sənətkara qiyməti deyildimi? Hindistanla Mikayıl Abdullayevi sıx tellər bağlayırdı. Dövlət başçısı İndira Qandi ilə görüşləri çox olub. Onun portretini naturadan işləyib, üz-üzə oturub. Rəssamlıqda ən çətin işdir bu üsul. Əziyyəti çox olsa da portret İ.Qandinin xoşuna gəlmişdi. Bu işinə görə də 1966-cı ildə Mikayıl müəllim beynəlxalq Cəvahirləl Hehru mükafatının laureatı adını aldı.

Ömür-gün yoldaşı Leyla xanım xatirələrində Mikayıl Abdullayevlə bağlı belə söyləyirdi:
— «Mikayıl müəllim mənə bir həyat yoldaşı yox, dost, sirdaş idi. Çox mehriban yaşayırdıq. 81 illik ömrünün son 3 ilinədək o özünü yaxşı hiss edirdi. 2000-ci ilin 25 noyabr axşamı məlum zəlzələdən stress vəziyyətə düşənlərdən biri də o oldu. Evdə həmişə deyirdi ki, zəlzələ baş verəndə zirzəmiyə girib qorunmaq lazımdır. İlk təkandan sonra ikinci də güclü oldu. Biz mənzilimizdən eyvan vasitəsilə zirzəmiyə endik. Bir qədər sonra Mikayıl müəllim mənzilə keçəndə oğlumuzun içəridə siqaret çəkdiyini gördü. O, əhval-ruhiyyəmizlə maraqlandı, təkanların davamlı olacağını bildirdi. Dedi ki, təkan olsa, düşün aşağı maşının yanına. Bir neçə dəqiqə sonra yenə təkan oldu, həyətə düşüb bir neçə saat orada qaldıq. Qonşular da həyətdə idilər…

8-ci mərtəbədə yaşayan MEA-nın işçisi Arifə Aydınbəyova zəlzələdən sonra keçirdiyi infarktdan öldü. Bu hadisədən az sonra-dekabrda Mikayıl müəllim də ilk dəfə infarkt keçirdi. Poliklinikanın müalicə komissiyası ürəyinin kardioqram vərəqini çıxardıb diaqnozla müalicəyə başladı. Mikayıl müəllim çoxlu dərman qəbul etməyi sevmir, çox vaxt isə bunlardan imtina edirdi. Həkimlərin səyi ilə onun səhhəti normallaşdı. Tezliklə işini bərpa etdi. Emalatxanaya və dərs dediyi Rəssamlıq Akademiyasına gedirdi. Və birdən yanvar ayında yenidən özünü pis hiss etməyə başladı və yenidən poliklinikaya müraciət etdi. Xəbər gəldi ki, onu poliklinikadan xəstəxanaya göndərmək istəyirlər, tez özünü çatdır. Təcili tibbi yardım maşınının yanına özümü güclə çatdırdım. Xəstəxanada həkimlər də, özüm də onun sağlamlığı üçün əlimizdən gələni etdik. 3 il sərasər, gecə-gündüz onun qulluğunda dayandım. Lakin 2002-ci ildə o…

İnfarkt xəstəliyi ona bütun gücü ilə işləməyə imkan vermirdi. Gözləri də zəifləmişdi. 7 illik irsi diabeti vardı. Anası da, bacısı da bu xəstəlikdən rəhmətə getmişdilər.

Bildiyiniz kimi, onun çoxlu mükafatları, təltifləri var. Sovetlər vaxtında maaşını SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının akademiki kimi oradan alırdı. 1992-ci ildə köhnə İttifaqın süqutundan sonra Rusiya prezidenti B.Yeltsin belə qərar çıxartdı: kim ki, əvvəlki müttəfiq respublikaların, ayrı dövlətlərin ərazisində yaşayır, o, maaşını özlərinin Akademiyasından almalıdır. Ona görə də bir neçə dəfə Respublika EA-nın prezidentinin qəbulunda olduq. Heç bir fayda görmədik. M.Kərimovun prezident seçilməsindən sonra Mikayıl müəllim dedi ki, bəlkə yeni prezidentin qəbuluna gedək? Görüş zamanı hər şeyi ona təfsilatı ilə danışdıq. Soruşdu ki, akademikliyə lazımi sənədləri niyə təqdim etməmisiniz? Onun əvəzinə başqalarının sənədlərinin verildiyini bildirdi. Mikayıl müəllim də qeyd etdi ki, ona bu barədə heç kim heç nə deməyib. Yoxsa çoxdan hazırlayıb təqdim edərdi. 43 illik təcrübəyə malik Mikayıl Abdullayev MEA-ya akademik seçilmədiyindən incimişdi. Deyirdi ki, belə sənətkar ermənilərdə olsaydı, onu çoxdan özlərinin milli qəhrəmanı edərdilər.

Rusiya səfirliyinə köhnə SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının akademiki kimi müraciəti də alınmamışdı. Demişdilər ki, özünüzün EA-nız var, ora gedin…

Mikayıl müəllim görkəmli sənətkar, böyük zəhmətkeş insan idi. O, Lenin ordeni, «Oktyabr inqilabı», «Xalqlar dostluğu… «İstiqlal» ordenlərinə, müxtəlif medal və fəxri fərmanlara layiq görülmüşdü. «İstiqlal» ordenini mərhum eks-prezident Heydər Əliyevdən şəxsən özü alan Mikayıl müəllim ondan razılıq edirdi. Məhz onun sərəncamı ilə M.Abdullayev Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Onun abidəsinin qoyulması, yaşadığı binanın önünə memorial lövhənin vurulmasını qərara almışdı. Abidə qoyulub, lövhəni isə məşhur heykəltaraş Zeynalabdin İsgəndərov hazırlayıb. Onun dəfnini yüksək səviyyədə təşkil edən Rəssamlar İttifaqının sədri Fərhad Xəlilov həmişə bizim ailəmizlə maraqlanıb».

… Dünyanın özü boyda ağrıları var. Dünyanın özü boyda əzabları var və bu ağrılar, əzablar insan ruhuna işgəncələr verirsə, qovrula-qovrula kədərlə yaşamaqdan savayı özgə çarə qalmır. Yalnız güc-qüvvət tapanlar qurtuluş yolunu araya bilirlər. Yurdumuzun Pikassosu Mikayıl Abdullayev kimi.

Müəllif: Nisə Rafiqqızı
Mənbə: Olaylar.- 2010.- 12 noyabr.- S. 12.

• Teqlər:
• Mikayıl Abdullayev
• , rəssam

Suleyman Abdullayev – Бесплатно скачать Mp3

Здесь Вы можете прослушать и скачать песни по запросу Suleyman Abdullayev в высоком качестве. Для того чтобы прослушать песню нажмите на кнопку «Слушать», если Вы хотите скачать песню или посмотреть клип нажмите на кнопку «Скачать» и Вы попадете на страницу с возможностью скачать песню, прослушать ее и посмотреть клип. Рекомендуем прослушать первую композицию Suleyman Abdullayev Qadan Men Alim длительностью 11.03 MB, размер файла 8 мин и 23 сек.

Все песни были найдены в свободном доступе сети интернет, а файлы с произведениями не хранятся и не загружаются на наш сервер. Если Вы являетесь правообладателем или лицом, представляющим правообладателя, и не хотите чтобы страница с произведением, нарушающие Ваши права, присутствовала на сайте, воспользуйтесь данной формой DMCA.

Сейчас слушают песни

Мы Матрешки Вот Такие Крошки Танец

Меме Гача Лайф Зубная Щетка

Learn To Meow Meow Learn To Meow

Быстрые Песни С Текстом

Rb Battles Roblox

Ислам Итляшев На Нервах

Frate Frate Valentin Uzun

Thomas Anders New 2021 Modern Talking Connect The Nation Album Cosmic Euodisco

Песня Чтож Вы Улыбаетесь Вот Бы Вас Позвали

Ирина Кузнецова Настрои

Fever Enhypen Speed Up

Рекорд Клаб 2022

Концерт Группы Банд Одесса

Musofir Green 71

Песня Анджела Блестящая Девочка Том

My Singing Monsters The Lost Landscape

Песня Э Вил Вайт

La La Li La La La

Copyright ©Gtxmusic.com 2023
All Rights Reserved

Почта для жалоб и предложений: [email protected]

Слушайте и скачивайте бесплатно mp3 музыку. Популярная и свежая музыка всегда доступна для скачивания бесплатно!