Maliyyəyə nəzarət, onun növləri, təyinatı. Maliyyə nəzarəti sistemi. Maliyyə nəzarəti və audit
119 saylı Federal Qanun auditor fəaliyyətinin ödənilməsi ilə bağlı məsələləri, subyektin məcburi yoxlamalardan yayınmağa görə məsuliyyətini və nəzarət fəaliyyətini həyata keçirmək hüququ üçün bir şirkətin attestasiyadan keçirilməsi qaydasını ətraflı şəkildə tənzimləyir.
“Maliyyə hesabatlılığı tələblərinə hamı əməl etməlidir” – Vahid Əhmədov
Azərbaycanda dövlət qurumları, büdcədən böyük həcmdə vəsait ayrılan, dövlət zəmanəti ilə xarici kreditlər alan konsern, agentlik, publik hüquqi şəxslər, ASC və QSC-lər, həmçinin dövlət vəsaiti hesabına maliyyələşən layihələrdə iştirak edən kommersiya qurumlarının maliyyə hesabatlılığı uzun illərdir ən ciddi problemlərdən biri olaraq qalır. Bu qurumlar bir qayda olaraq illik maliyyə hesabatlarını Maliyyə Nazirliyinə təqdim etsələr də, qanunvericiliyin tələbinə əməl etməyərək həmin hesabatları ictimailəşdirmirlər.
Xəbər verdiyimiz kimi, hər il olduğu kimi, bu il də Maliyyə Nazirliyi illik maliyyə hesabatlarını açıqlamalı olan, həmçinin maliyyə hesabatlarının düzgünlüyünü yoxlamaq üçün müstəqil auditor cəlb etməli olan qurumlara xəbərdarlıq edib. Nazirlik həmçinin dövlət zəmanəti ilə kredit alan və ya dövlət borcunun xərclənməsi ilə bağlı layihələrdə iştirak edən, həmçinin büdcədən subsidiya, subvensiya, qrant və ya müəyyən səlahiyyətlərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı büdcə vəsaiti ayrılan kommersiya təşkilatları və publik hüquqi şəxslərə də xəbərdarlıq edib. Xəbərdarlıqda qeyd olunur ki, bu qurumlar “Mühasibat uçotu haqqında” Qanunun müvafiq olaraq 12.2-ci və 12-1.8-ci maddələrinə əsasən illik maliyyə hesabatlarını və birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarını auditor rəyi ilə birlikdə Maliyyə Nazirliyinə təqdim edirlər. Bu qurumlardan eyni zamanda maliyyə hesabatlarını qurumun internet səhifəsi olduqda, həmin məlumatlardan sərbəst istifadə edilməsini təmin etmək şərtilə, illik maliyyə hesabatının və birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarının auditor rəyi ilə birlikdə, həmin internet səhifəsində və ya mətbu orqanda dərc olunması tələb olunur.
Nazirliyin xəbərdarlığına baxmayaraq, bir çox qurumlar qanunu pozaraq öz maliyyə hesabatlarını ictimaiyyət üçün əlçatan etmirlər. Millət vəkili, Milli Məclisin İqtisadiyyat, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vahid Əhmədovun sözlərinə görə, dövlət zəmanəti ilə kredit alan qurumların maliyyə hesabatlılığı məcburidir: “Dövlət zəmanəti ilə kredit götürən təşkilatlar 6 aydan bir öz maliyyə fəaliyyətləri ilə bağlı məlumatları həm Maliyyə Nazirliyinə, həm də kredit aldıqları qurumlara təqdim edirlər. Maliyyə Nazirliyinə ona görə hesabat verirlər ki, dövlət adından zəmanəti bu qurum verir. Maliyyə Nazirliyi belə qurumlar üzərində nəzarəti getdikcə artırır”.
Millət vəkilinin fikrincə, bütün qeyd olunan qurumlar öz maliyyə hesabatlarını qanunvericiliyə uyğun qaydada ictimaiyyətə açmalıdılar: “Qanunvericilikdə hər şey açıq şəkildə əksini tapıb. Hesablama Palatası da, Maliyyə Nazirliyi də nəzarəti getdikcə artırırlar. Onlar çalışırlar ki, həm büdcədən ayrılan vəsaitlərin, həm dövlət zəmanəti ilə alınan kreditlərin xərclənməsində şəffaflıq təmin olunsun”.
11.06.2020
Maliyyəyə nəzarət, onun növləri, təyinatı. Maliyyə nəzarəti sistemi. Maliyyə nəzarəti və audit
Maliyyə nəzarəti və audit bütövlükdə dövlətin və onun strukturlarının, xüsusən də təşkilatların və vətəndaşların fəaliyyətinin qanuniliyini təmin edən ən mühüm vasitədir. Onlar vəsaitlərin bölüşdürülməsi və istifadəsinin məqsədəuyğunluğunun yoxlanılmasını nəzərdə tutur. Gəlin daha ətraflı nəzərdən keçirək ki, maliyyə nəzarəti sistemi nədir, hansı yoxlama üsulları mövcuddur, audit fəaliyyətini həyata keçirməyə kimin səlahiyyəti var.
Məqsəd və vəzifələr
Maliyyə nəzarətinin məqsədi pul vəsaitləri ilə aparılan əməliyyatların uyğunluğunu yoxlamaqdır. Əsas vəzifələr vurğulanmalıdır:
- vətəndaşlar və təşkilatlar tərəfindən ərazi özünüidarə orqanları və dövlət qarşısında öhdəliklərin yerinə yetirilməsinin yoxlanılması.
- Pul əməliyyatlarının aparılması, hesablaşmaların aparılması və pul vəsaitlərinin saxlanması qaydalarına riayət olunmasına nəzarət.
- bələdiyyə və dövlət müəssisələri tərəfindən onların operativ idarəetməsində və ya təsərrüfat yurisdiksiyasında olan maliyyə vəsaitlərindən istifadəsinin düzgünlüyünün yoxlanılması.
- Qayda pozuntularının qarşısının alınması və aradan qaldırılması.
- Daxili istehsal ehtiyatlarının müəyyən edilməsi.
Bu vəzifələrin icrası nizam-intizamın möhkəmlənməsini təmin edir ki, bu da öz növbəsində qanunun aliliyinin tərəflərindən biri kimi çıxış edir. Maliyyə nəzarəti subyektlərin fəaliyyəti zamanı müəyyən edilmiş qanuni qaydaya əməl olunmasının yoxlanıldığı effektiv vasitədir. Bu, hərəkətlərin səmərəliliyini və əsaslılığını, dövlətin maraqlarına uyğunluğunu qiymətləndirməyə imkan verir.
Maliyyə nəzarətinin növləri
Təsnifat müxtəlif meyarlara görə formalaşır. İcra müddətindən asılı olaraq sonrakı, cari və ilkin yoxlamalar arasında fərq qoyulur. Sonuncu halda, prosedur vəsaitlərin formalaşdırılması, bölüşdürülməsi və istifadəsi ilə bağlı əməliyyatların aparılmasından əvvəl həyata keçirilir. Bu cür yoxlama pozuntuların qarşısını almaq üçün vacibdir. Əməliyyatlar zamanı cari maliyyə nəzarəti həyata keçirilir. Görülən tədbirlərdən sonra növbəti yoxlama aparılır. Bu zaman nizam-intizamın vəziyyəti qiymətləndirilir, pozuntular müəyyən edilir, qarşısının alınması üsulları müəyyən edilir və onların aradan qaldırılması üçün tədbirlər görülür. Proaktiv və məcburi yoxlamalar da var. Sonuncu ya qanunun tələblərinə uyğun olaraq, ya da səlahiyyətli orqanların qərarı əsasında həyata keçirilir. Proseduru başlatan orqanlardan asılı olaraq, maliyyə nəzarətinin aşağıdakı növləri var:
- prezidentlik.
- Yerli idarəetmə və ya dövlət hakimiyyətinin nümayəndəlik orqanları.
- İctimai.
- Müstəqil.
- Təsərrüfatda və şöbədə.
- Ümumi səlahiyyətlərin icra orqanları.
Maliyyəyə departament nəzarəti müvafiq orqan tərəfindən həyata keçirilir və onların sisteminə daxil olan subyektlərin fəaliyyətinin yoxlanılmasına yönəldilir. Bu, dini və ya ictimai təşkilatların strukturunda olan prosedura bənzəyir. Daxili maliyyə nəzarətinin də bəzi oxşar cəhətləri var.
əlavə olaraq
Maliyyəyə büdcə nəzarətinin formaları Art. 265 BC. Bunlara daxildir:
- İlkin yoxlama, xərc və gəlir maddələri planının layihəsinin müzakirəsi prosesində həyata keçirilir.
- Cari təftiş. Büdcənin icrası ilə bağlı müəyyən məsələlərə baxılarkən həyata keçirilir.
- Təqib yoxlaması. Büdcələrin icrası üzrə hesabat sənədlərinə baxılarkən və təsdiq edilərkən həyata keçirilir.
Dövlət Müfəttişliyi
Belə maliyyə və büdcə nəzarəti qanunvericilik, icra (o cümlədən xüsusi yaradılmış) federal hakimiyyət orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Bu sahədə dövlət başçısının belə yoxlamanın təmin edilməsi ilə bağlı tədbirləri tənzimləyən Fərmanı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Sənəddə deyilir ki, prosedur federal maliyyə planının və büdcədənkənar fondların planlarının icrasına, pul dövriyyəsinin təşkilinə nəzarət etmək məqsədi daşıyır. Onun gedişində dövlət borcunun vəziyyəti, ölkənin ehtiyatları, kredit resurslarından istifadə yoxlanılır. Eyni zamanda, pul dövriyyəsi sferasında imtiyazların və üstünlüklərin verilməsinə nəzarət həyata keçirilir.
Fənlər
Qanunvericilik maliyyə-təsərrüfat nəzarətini həyata keçirən strukturların funksiya və səlahiyyətlərinin sərhədlərini müəyyən edir. Bu subyektlər normalarla müəyyən edilir. Maliyyə nəzarəti aşağıdakılara həvalə edilir:
- Rusiya Federasiyasının Hesablama Palatası.
- Mərkəzi Bank.
- Maliyyə Nazirliyi.
- Federal Nəzarət və Monitorinq Xidməti.
- İcra hakimiyyəti orqanlarının nəzarət və audit strukturları.
- Gömrük xidməti.
- Digər səlahiyyətli orqanlar.
Maliyyəyə dövlət nəzarəti hakimiyyətin nümayəndəli orqanları tərəfindən də həyata keçirilə bilər.
İntrastruktur yoxlanışı
Belə maliyyə nəzarəti aşağıdakı hallarda həyata keçirilir:
- Komitələr.
- Nazirliklər.
- İdarə strukturuna daxil olan dini/ictimai təşkilatlar və digər qurumlar.
Bu zaman maliyyə nəzarəti bir qayda olaraq nazirliyin, komitənin və ya yuxarıda göstərilən digər qurumun rəhbərinə tabe olan müvafiq birliklərin, xüsusi yaradılmış audit bölmələrinin rəhbərlərinə həvalə edilir. İAB strukturunun xidməti ildə bir dəfədən az olmayaraq dövlət vəsaitindən istifadə edən nazirliklərin struktur bölmələrinin fəaliyyətinin auditini həyata keçirir. Plandankənar yoxlama yuxarı rəhbərlərin göstərişləri, məhkəmə və istintaq instansiyalarının qərarları əsasında, habelə komandanlıq heyəti dəyişdikdə və ya bölmə ləğv edildikdə aparılır. Yoxlamanın müddəti 40 gündən çox deyil. Bu müddətin uzadılmasına yoxlamaya təşəbbüs göstərən rəhbərin icazəsi ilə yol verilir. Belə maliyyə nəzarəti aşağıdakılar üçün həyata keçirilir:
- Pul və maddi sərvətlərin çatışmazlığı və oğurlanması, pul dövriyyəsi sahəsində digər nizam-intizam pozuntularının aşkar edilməsi.
- Qanunsuz hərəkətlərin səbəb və şəraitinin aradan qaldırılması üçün təkliflərin hazırlanması.
- Təqsirkarlardan vurulmuş ziyanın ödənilməsi üçün tədbirlərin görülməsi və s.
Təşkilatın daxili maliyyə nəzarəti
119 saylı Federal Qanunun müddəalarına uyğun olaraq həyata keçirilir. Təşkilatların maliyyə nəzarəti və auditi müstəqil xidmətlərin və fiziki şəxslərin fəaliyyətidir. Belə yoxlamalar zamanı aşağıdakılar yoxlanılır:
- Maliyyə hesabatları.
- Ödəniş və hesablaşma sənədləri.
- Vergi bəyannaməsi.
- Təsərrüfat subyektinin digər maliyyə öhdəliklərinin və tələblərinin yerinə yetirilməsi.
Fəaliyyətin spesifikliyi
Bunun üçün müvafiq icazəsi olan instansiyaların belə yoxlamaları həyata keçirmək hüququ vardır. Bu fəaliyyəti təkbaşına həyata keçirmək istəyən sertifikatlı şəxslər sahibkar kimi dövlət qeydiyyatına alındıqdan, lisenziya alındıqdan və firmaların dövlət reyestrinə məlumatlar daxil edildikdən sonra işə başlaya bilərlər. İcazə sənədləri verilir:
- Mərkəzi Bank (bank yoxlamaları üçün).
- Sığorta Nəzarəti Departamenti (sığorta şirkətlərini yoxlamaq üçün).
- Maliyyə Nazirliyi (investisiya fondlarının, birjaların və ümumi auditlərin auditi üçün).
Müstəqil müalicə növləri
Şirkətin maliyyəsinə müstəqil nəzarət aktiv və məcburi ola bilər. Birincisi birbaşa subyektin özünün qərarı ilə həyata keçirilir. Qurumların məcburi maliyyə nəzarəti aşağıdakıların adından həyata keçirilir:
- müstəntiq.
- İstintaq orqanı.
- Gəmilər.
119 saylı Federal Qanun auditor fəaliyyətinin ödənilməsi ilə bağlı məsələləri, subyektin məcburi yoxlamalardan yayınmağa görə məsuliyyətini və nəzarət fəaliyyətini həyata keçirmək hüququ üçün bir şirkətin attestasiyadan keçirilməsi qaydasını ətraflı şəkildə tənzimləyir.
Keyfiyyəti yoxlayın
Maliyyə nəzarəti sistemi ciddi qanuni tələblərə uyğun fəaliyyət göstərir. Aparılan müstəqil auditin keyfiyyəti yoxlanılan orqan tərəfindən, yoxlanılan subyektin özünün müraciəti, prokurorun təklifi və ya təşəbbüsü ilə lisenziya verməyə səlahiyyətli orqan tərəfindən yoxlanıla bilər. Maliyyə nəzarəti zamanı müəssisə və ya dövlət üçün itkilərə səbəb olan səhvlər aşkar edilərsə, podratçıdan aşağıdakılar tutula bilər:
- Dəymiş zərərin tam məbləği.
- Yenidən sınaq keçirməyin dəyəri.
- Büdcəyə ödənilən pozuntulara görə cərimə.
Yığım məhkəmədə aparılır.
Müstəqil yoxlama: icra xüsusiyyətləri
Praktikada audit bir neçə mərhələyə bölünür:
- Müştəri ehtiyaclarının qiymətləndirilməsi.
- İfaçılar qruplarının formalaşdırılması və tapşırıqların müəyyən edilməsi.
- Auditin planlaşdırılması.
- Daxili nəzarətin qiymətləndirilməsi.
- Riskin müəyyənləşdirilməsi.
- Ümumi və əsas prosedurların yerinə yetirilməsi.
- Xülasə hesabatının tərtib edilməsi.
- Yekun iclası.
- Nəticələrin təhlili.
Müştəri ehtiyacları
Bu mərhələ hazırlıq hesab olunur.Onun çərçivəsində ifaçı subyektin tələb və ehtiyaclarını müəyyən etməli, onları təmin etməyin ən yaxşı yollarını tapmalıdır. Bu mərhələnin səmərəli həyata keçirilməsi üçün işçilərlə, menecerin özü ilə müsahibələr aparılır. Birinci mərhələnin həyata keçirilməsinə müvafiq işçilərin (vergi işçiləri, məsləhətçilər və s.) cəlb edilməsi məqsədəuyğundur. Onların əvvəlki müştərilərlə təcrübəsi, eləcə də bacarıqları müştəri məmnuniyyətini maksimum dərəcədə artıracaq.
Planlaşdırma
Qrupun ilk iclası zamanı keçirilir. Bunun üzərinə işə cəlb olunan hər bir işçi birinci mərhələdə topladığı məlumatları təqdim edir. Planlaşdırma audit strategiyasının işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur. Müştərinin müəyyən edilmiş ehtiyaclarına mümkün qədər cavab verməlidir. Bundan əlavə, strategiya risk ehtimalını və işin iqtisadi tərəflərini nəzərə almalıdır. İlk iclasda sifarişçinin işçiləri, layihəni həyata keçirən işçilər iştirak etməlidir. İclasın sonunda yoxlamanın müddətləri, qrafiki, nəticələri müəyyən edilməli, işdə əhəmiyyət kəsb edən digər məsələlərə baxılmalıdır.
Şirkətin öz audit fondlarının qiymətləndirilməsi
Audit fəaliyyətinin bir hissəsi kimi icraçılar müştərinin öz firmasında istifadə etdiyi mühüm nəzarət prosedurlarından xəbərdar olmalıdırlar. Bunlara, digər məsələlərlə yanaşı, maliyyə hesabatlarının bağlanması prosesi də daxildir. Podratçı hesabatın əhəmiyyətli maddələrinə təsir edən prosedurları müəyyən etməlidir. Bu mərhələdə bütün prosedurlar üçün təsvirlər, təhlil formaları daxil olmaqla sənədlərin hazırlanması və ya yenilənməsi həyata keçirilir.
Risk ehtimalı
Audit zamanı məcburi tədbir şirkətin öz auditinin əsas prosedurlarında aşkar edilmiş nəzarət vasitələrinin effektivliyinin qiymətləndirilməsidir. Podratçı həmçinin hərtərəfli xarakter daşıyan metodların seçmə qiymətləndirilməsini həyata keçirir. Bu, onların etibarlılıq və dəqiqlik dərəcəsini müəyyən etmək, audit işlərinin həcmini azaltmaq üçün lazımdır.
Ümumi və əsas prosedurlar
Qalan tədbirlərin həyata keçirilməsi audit riskinin daha da optimal səviyyəyə endirilməsinə yönəlib. Onlar hazırlanmış strategiyaya uyğun olaraq, əvvəlki mərhələlərin ümumi və spot yoxlamalarının nəticələri əsasında hazırlanır. Ümumi və əsas prosedurların bir hissəsi kimi, ilkin məlumatın etibarlı olduğuna qərar verildikdə ətraflı məlumatların tədqiqi və təhlili aparıla bilər.
Konsolidə edilmiş hesabat
O tərtib edilərkən subyektin imkanları və riskləri təhlil edilir, auditin nəticələri ümumiləşdirilir. Bunun üçün:
- Audit zamanı aşkar edilmiş mühüm məsələlər müzakirə edilir və həll edilir.
- Şirkətdə nəzarətin vəziyyətinin planlaşdırılması və qiymətləndirilməsi zamanı müəyyən edilmiş audit riskləri tənzimlənir.
- Müştərinin hesabatına daxil edilməli olan əlavələri təsvir edir.
- Mühasibat sənədlərinin ümumi analitik yoxlanışı aparılır.
- Nəticə hazırlanır.
Yekun iclası
Bu, ilkin kimi, müştərinin şirkətinin müvafiq işçilərinin iştirakı ilə həyata keçirilir. İclas çərçivəsində aşağıdakı məsələlər müzakirə edilir və təhlil edilir:
- Mühasibat layihələri.
- Başına məktub.
- Yoxlama prosesində aşkar edilmiş problemlər və onların həlli üsulları.
- Vergi məsələləri.
- Digər həll olunmamış problemlər (əgər varsa).
Yığıncaq başa çatana qədər orada iştirak edən işçilər müzakirə olunan bütün məsələlərlə bağlı ümumi anlayışa gəlməli idilər. Eyni zamanda, iclasda yerinə yetirilən hesablamalar və müşayiət olunan izahatlar və digər zəruri şərhlər ilə düzəliş qeydlərinin yekun təsdiq edilmiş siyahısı təqdim edilməlidir. Rəyin təsdiqindən əvvəl yekun iclasının keçirilməsi məqsədəuyğundur.
İşin nəticələri
Yoxlamanın sonunda qrupa daxil olan ifaçıların fəaliyyəti təhlil edilməlidir.Onların işi hazırlanmış layihənin inzibatçılığının effektivliyi və auditin həyata keçirilməsi baxımından qiymətləndirilir. Fəaliyyətlərdə çatışmazlıqlar aşkar edilərsə, onları ümumi yığıncaqda sökmək məsləhətdir.
Bank və kredit təşkilatlarına nəzarət
Bu subyektlər tərəfindən maliyyə nəzarəti kreditləşmə, investisiya və hesablaşma əməliyyatları prosesində həyata keçirilir. Kredit vəsaitlərinin səmərəli istifadəsini təmin etmək üçün bank nəzarəti vacibdir. Maliyyə intizamının möhkəmləndirilməsinə diqqət yetirir.
Qiymətləndirmənin ümumi ödəniş sistemindəki rolu
Maliyyə-iqtisadi nəzarət ödəniş sistemində ən mühüm həlqələrdən biri kimi çıxış edir. Onun həyata keçirilməsi hesabına gəlirin formalaşmasının düzgünlüyü, tamlığı və vaxtında olması, xərclərin düzgünlüyü və əsaslılığı təmin edilir. Yoxlamanın effektivliyi uğurlu sosial-iqtisadi siyasətin, idarəetmə aparatının stabil fəaliyyətinin ilkin şərti hesab olunur. Audit həm də təşkilatların fəaliyyətində mövcud qanunvericilik tələblərinə uyğunsuzluqların aşkar edilməsinə yönəlib. Müəssisənin maliyyə nəzarəti bütövlükdə onun bütün fəaliyyətinə, ayrı-ayrı struktur bölmələrinə münasibətdə həyata keçirilir. İlk növbədə mühasibatlıq şöbəsinin işi yenidən nəzərdən keçirilir. Yoxlama məcburidir şirkətin maliyyə və digər iqtisadi xidmətlərinə də aiddir. Bu, pozuntuları vaxtında aşkar etməyə və təqsirkarların məsuliyyətə cəlb edilməsinə imkan yaradır.
Hesablama Palatası
O, ölkədə aparıcı audit və audit orqanı kimi fəaliyyət göstərir. BC-yə uyğun olaraq Hesablama Palatasının səlahiyyətləri müəyyən edilir. Xüsusilə, maliyyə planının icrasına, büdcədənkənar fondların vəziyyətinə, xarici və daxili borclara, vergi güzəştlərinin verilməsi qaydasına nəzarət edir.
Maliyyə Nazirliyi
Hökumətin 30 iyun 2004-cü il tarixli 329 nömrəli qərarına əsasən, Maliyyə Nazirliyi aşağıdakı sahələrdə dövlət siyasətinin və normativ tənzimləmənin işlənib hazırlanması funksiyalarını həyata keçirən federal icra hakimiyyəti orqanı kimi fəaliyyət göstərir:
- Bank işi, valyuta, sığorta, vergi, büdcə fəaliyyəti.
- Mühasibat hesabatı və mühasibat uçotu.
- Audit fəaliyyəti.
- Qiymətli metalların və daşların emalı, istehsalı və dövriyyəsi.
- Gömrük ödənişləri və daşınan nəqliyyat vasitələrinin və malların dəyərinin müəyyən edilməsi.
- Pensiyanın maliyyələşdirilən hissəsinə vəsait qoyuluşu.
- Lotereyaların keçirilməsi və təşkili.
- Çapın buraxılması və tirajı.
- Dövlət qulluğunun maliyyələşdirilməsi.
- Çirkli pulların yuyulmasına və terrorizmə qarşı mübarizə.
Maliyyə Nazirliyi Federal Vergi Xidmətinin, Sığorta və Büdcə Nəzarəti və Monitorinqi Xidmətlərinin fəaliyyətini əlaqələndirir və nəzarət edir. Nazirlik ödənişlərin hesablanması və alınması, daşınan nəqliyyat vasitələrinin və malların dəyərinin müəyyən edilməsi ilə bağlı məsələlər üzrə normativ hüquqi aktların gömrük xidməti tərəfindən icrasını yoxlayır. Maliyyə Nazirliyi öz fəaliyyətində Konstitusiyanın müddəalarını, sahəvi federal qanunları, prezidentin və hökumətin aktlarını, beynəlxalq müqavilələri rəhbər tutur. Nazirliyin işi federal və regional, bələdiyyə səviyyələrinin digər icra hakimiyyəti orqanları, ictimai təşkilatlar və digər birliklərlə əməkdaşlıqda həyata keçirilir.
Digər fənlər
Maliyyə nəzarəti zamanı nümayəndəli orqanlar maliyyə planlarının təsdiqi və onların icrasının auditi üçün tələb olunan bütün materialları icra strukturlarından ala bilərlər. Federal Xəzinədarlıq, alıcıların və menecerlərin (əsaslar da daxil olmaqla) vəsaitləri ilə əməliyyatların cari və ilkin yoxlanışını həyata keçirir. Sonuncu qəbzlərin alıcılar tərəfindən istifadəsini yoxlayır. Əsas rəhbərlərə tabeliyində olan bələdiyyə və dövlət təşkilatlarında, o cümlədən büdcə təşkilatlarında nəzarəti həyata keçirmək səlahiyyəti verilir.
Metodlar
Maliyyə nəzarəti müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər. Əsas olanlara aşağıdakılar daxildir:
- Reviziyalar.
- Təhlil.
- Doğrulama.
- Sorğu.
- Müşahidə və s.
Ən çox yayılmış üsul revizyondur. Bu, maliyyə və digər əməliyyatların aparıldığı ilkin sənədlərin yoxlanılmasını əhatə edir. Audit anbar və mühasibat məlumatlarına da aiddir. Bu prosedurun bir hissəsi kimi inventarlaşdırma aparılır. Təftiş kompleks (frontal) və seçmə ola bilər. Tədbirin nəticələrinə əsasən, yoxlama məlumatlarının daxil edildiyi akt tərtib edilir. Bu sənəd əsasında pozuntuların aradan qaldırılması üçün tədbirlər görülür (əgər onlar aşkar edilmişdirsə). Müşahidə subyektin iqtisadi fəaliyyətinin vəziyyəti ilə tanış olmağa yönəldilmişdir. Sorğu müsahibə və anket kimi üsullardan istifadə edə bilər. Bu yoxlama saytda aparılır. Xərc, uçot və balans sənədləri təhlil edilir. Bütün bu üsullar qanunun tələblərinə uyğunsuzluqları və nizam-intizam pozuntularını aşkar etməyə yönəlib.
Nəticə
Maliyyəyə nəzarət dövlətin ödəniş strukturunda ən mühüm yeri tutur. O, müxtəlif yollarla və xidmətlərlə həyata keçirilə bilər, müxtəlif mövzulara təsir edə bilər. Bununla belə, bundan asılı olmayaraq, maliyyəyə nəzarət pozuntuların aşkar edilməsinə, aradan qaldırılmasına, vəsaitlərin sərəncamına verilməsi üzrə tədbirlərin qanunvericiliyin tələblərinə uyğunluğunun yoxlanmasına yönəlib. Effektiv və vaxtında yoxlama təşkilatların və dövlət orqanlarının stabil fəaliyyətini təmin etməyə kömək edir. Bu, ölkənin iqtisadi vəziyyətini gücləndirmək üçün vacibdir.
Audit
Audit — əmtəə istehsalı və satışı, xidmət göstərilməsi və iş görülməsi ilə məşğul olan təsərrüfat subyektlərində mühasibat uçotunun dəqiq və dürüst aparılmasının, mühasibat və maliyyə hesabatlarının müstəqil yoxlanılmasıdır. Audit aktivlərin, öhdəliklərin, xüsusi vəsaitlərin və maliyyə nəticələrinin düzgün, bütöv və dəqiq əks etdirilməsini müəyyənləşdirmək məqsədi ilə qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun surətdə iqtisadi subyektlərin tərtib etdikləri illik maliyyə hesabatlarının müstəqil yoxlanmasını nəzərdə tutur. Auditin əsasını dövlətin, müəssisənin müdriyyətinin və onun sahiblərinin (əmanətçilərin, səhmdarların) qarşılıqlı marağı təşkil edir.
Auditor
Əhəmiyyətlilik • Risk • Sənədləşmə
Audit hesabatı
ISA / FAQ
Maliyyə hesabatları
Mənfəət və zərər hesabatı
Davamlı olma fərziyyəsi
Deloitte Touche Tohmatsu
Ernst & Young
KPMG
PricewaterhouseCoopers
- bax
- müzakirə
- redaktə
Bir sıra ölkələrdə audit dedikdə, müəssisələrin yoxlanılması və onun maliyyə hesabatı haqqında fikir söylənilməsi başa düşülür.
Britaniya Audit Praktikasi Komitəsinin 1989-cu ildə verdiyi tərifə görə, Böyük Britaniyada audit “qüvvədə olan qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş bütün qaydalara riayət olunmaqla, müəssisənin mühasibat hesabatı barədə peşəkar fikir ifadə etmək məqsədi ilə həmin hesabatın xüsusi təyin edilmiş auditor tərəfindən müstəqil öyrənilməsi deməkdir.”
Qanuna əsasən ABŞ-da səhmləri qiymətli kağızlar birjasında qiymətləndirilməyə buraxılan bütün səhmdar cəmiyyətlərinin maliyyə fəaliyyəti auditdən keçməlidir.
Qərbdə (ABŞ) auditə verilən ən məqbul təriflərdən biri aşağıdakı kimidir:
Audit (auditing) elə bir prosesdir ki, onun vasitəsilə səlahiyyətli sərbəst işçi kəmiyyətcə qiymətləndirilə bilən və spesfik təsərrüfat sisteminə aid olan informasiyanın müəyyən edilmiş meyarlara uyğunluq dərəcəsini müəyyənləşdirmək və bunu öz rəyində ifadə etmək üçün həmin informasiya haqqındə sübutlar toplayır və onları qiymətləndirir.
Amerika Mühasibat İşi Assosiasiyasının auditin əsas prinsipləri üzrə komitəsi auditə aşağıdakı tərifi vermişdir. “Auditin – iqtisadi hərəkətlər və hadisələr haqqında obyektiv məlumatlar alınmasının və qiymətləndirilməsinin, onların müəyyən meyara uyğunluğu səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsinin və nəticələrin əlaqədar istifadəçilərə verilməsinin sistemli prosesidir.” Amerika mütəxəssislərinin qeyd etdikləri kimi audit iqtisadi obyektin (müstəqil təsərrüfat bölməsinin) fəaliyyətinə və vəziyyətinə dair faktların və ya bu cür fəaliyyət və vəziyyət barədə informasiyanın toplanmasından və qiymətləndirilməsindən ibarət olan və müəyyən edilmiş meyarlar əsasında həmin fəaliyyətə keyfiyyət cəhətdən rəy verəcək səlahiyyətli sərbəst şəxs tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyət növüdür. Deməli, audit dedikdə, maliyyə hesabatının müstəqil yoxlanması və bu barədə fikir ifadə olunması başa düşülür.
Auditin kifayət qədər böyük tarixi var və müxtəlif tərcümələrdə “o dinləyir” və ya “dinləyici” mənalarını verir. Auditin meydana gəlməsi bilavasitə şirkətləri idarə edənlərin (müdiriyyət, menecer) və onların fəaliyyətlərinə pul qoyanların (mülkiyyətçilər, səhmdarlar, investorlar) mənafelərinin ayrılması ilə bağlıdır. Sonuncular yalnız təşkilatlarının rəhbərlərinin və onların tabeliyindəki mühasiblərin təqdim etdikləri maliyyə informasiyasına etibar edə bilməzlər və etibar etmək istəmirlər. Müxtəlif şirkətlərin tez – tez müflisləşməsi, müdriyyət tərəfindən aldadılma halları maliyyə qoyuluşları riskini xeyli artırır.
Mündəricat
- 1 Auditin növləri
- 2 Audit informasiya kommunikasiya sahəsində
- 3 Ədəbiyyat
- 4 Həmçinin bax
Auditin növləri
- Məcburi və təşəbbüslə (könüllü) audit;
- Daxili və kənar audit;
- Təsərrüfat fəaliyyətinin auditi;
- Uyğunluq auditi;
- Maliyyə hesabatının auditi və xüsusi audit;
- Əməliyyat auditi;
- Dövlət orqanlarının tapşırığı ilə məcburi (icbari) audit;
- Auditor xidmətinin başqa növləri.
“Auditor haqqında” AR Qanununda göstərilir ki, audit yoxlanması məcburi və ya könüllü (təsərrüfat subyektlərinin öz təşəbbüsü ilə) ola bilər. Qanunvericiliyə görə öz maliyyə hesabatlarını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektləri üçün, habelə qanunvericilik aktları ilə bilavasitə nəzərəd tutlmuş hallarda və ya səlahiyyətli dövlət orqanlarının müvafiq qərarlarına əsasən (onların sifarişi ilə) həyata keçirilən audit məcburi, digər hallarda isə könüllüdür.
Məcburi audit yoxlanması bilavasitə qanunvericilikdə müəyyənləşdirilmiş hallarda və yadövlət orqanlarının tapşırığı ilə keçirilir. Məcburi auditin həcmi və keçirilmə qaydası qanunvericilik normaları ilə tənzimlənir.
Mövcud qanunvericiliyə görə səhmdar cəmiyyətləri, xarici investisiyalı müəssisələr, banklar və digər kredit təşkilatları, sığorta təşkilatları, məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlər, investisiya fondları, maliyyə-sənaye qrupları üzrə audit məcburidir. Bundan əlavə AR Mülki Məcəlləsində göstərilir ki, yekun günədək on iki ay ərzində balans məbləği vədövriyyədən mədaxili müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyənləşdirdiyi son mnəbləğdən yüksək olan hər bir hüquqi şəxs, qoşma da daxil olmaqla illik balansı auditor tərəfindən yoxlanılmalıdır.
Təşəbbüslə (könüllü) audit iqtisadi subyektiv qərarı üzrə auditor (auditor firması) ilə müqavilə əsasında həyata keçirilir. Belə yoxlamanın xarakterini və miqyasını sifarişçi müəyyən edir.
Daxili audit idarəetmə nəzarətinin ayrılmaz və mühüm elementidir. Daxili auditə tələbat olnunla əlaqədardır ki, rahbarliyin yuxarı pilləsi təşkilatın və aşağı idarəetmə sturukturların fəaliyyətinə gündəlik nəzarətlə məşğul olmur. daxili audit bu fəaliyyət barədə informasiya verir və menecerlərin hesabatlarının düzgünlüyünü təsdiqləyir. Daxili audit başlıca olaraq ehtiyatların itkisinin qarşısını almaq və müəssisə daxilində zəruri dəyişikliklər aparmaq üçün lazımdır.
Kənar audit təsərrüfat subyektlərinin mühasibat uçotunun və maliyyə hesabatının düzgünlüyünü qiymətləndirmək məqsədi ilə auditor formaları və sərbəst auditorlar tərəfindən müqavilə əsasında aparılır. Sərbəst auditorun sərbəstliyi həm qanunvericilik, həm də etik normalarla müəyyənləşdirilir.
Daxili və kənar audit bir-birini tamamlayır və eyni zamanda bir-birindən ciddi surətdə fərqlənir.
Təsərrüfat fəaliyyətinin auditi müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin müəyyən məqsədlər üçün müntəzəm aparılan təhlilini nəzərdə tutr. Təsərrüfat subyektlərinin auditini bəzən işin və ya inzibati idarəetmənin səmərəliliyinin auditi adlandırırlar. Təsərrüfat fəaliyyətinin auditində müəyyən fəaliyyət növlərinin obyektiv tədqiqi, hər tərəfli təhlili nəzərdə tutulur.
Audit informasiya kommunikasiya sahəsində
İnformatikada audit – toplanan informasiyanın analizidir. Audit operativ (demək olar ki, real vaxtda) və ya dövri (məsələn, gündə bir dəfə) aparıla bilər. Protokollaşdırma və auditin realizə olunması aşağıdakı məqsədləri güdür:
- istifadəçi və administratorların hesabat verməli olmasını təmin etmək;
- informasiya təhlükəsizliyini pozma cəhdlərinin aşkar olunması;
- problemlərin aşkar olunması və analizi üçün informasiyanın təqdim olunması.
“Narıncı kitabda” protokollaşdırma üçün aşağıdakı hadisələr sadalanır: sistemə giriş cəhdləri (uğurlu və uğursuz); sistemdən çıxış; kənar sistemlərə müraciətlər; fayllarla əməliyyatlar (açmaq, bağlamaq, adını dəyişmək, silmək); imtiyazların və digər təhlükəsizlik atributlarının dəyişdirilməsi. he
- İbad Abbasov. Audit. Dərslik. Bakı Biznes Universitetinin nəşriyyatı, Bakı, 530 səh., 2007.
- Əliquliyev R.M., İmamverdiyev Y.N. Rəqəm imzası texnologiyası, Bakı, Elm, 2003. – 132 с.
- Галатенко В.А. Основы информационной безопасности, Москва, 2004. – 264 с.
Həmçinin bax
- Kriptoqrafiya
- İdentifikasiya
- Autentikasiya
- İnformasiya təhlükəsizliyi
Avqust 01, 2021
Ən son məqalələr
Səd ibn Əbu Vəqqas
Sədnik Paşa Pirsultanlı
Sədo
Sədokimilər
Sədayə Mustafayeva
Sədallah Bərdəi
Sədaqət Nuriyeva
Sədaqət Kərimova
Sədaqət Vəliyeva
Sədaqət Zülfüqarova
Ən çox oxunan
Emin Alməmmədov
Emin Arif
Emin Axundov
Emin Axundov (jurnalist)
Emin Ağalarov
audit, əmtəə, istehsalı, satışı, xidmət, göstərilməsi, görülməsi, ilə, məşğul, olan, təsərrüfat, subyektlərində, mühasibat, uçotunun, dəqiq, dürüst, aparılmasının, mühasibat, maliyyə, hesabatlarının, müstəqil, yoxlanılmasıdır, aktivlərin, öhdəliklərin, xüsusi,. Audit emtee istehsali ve satisi xidmet gosterilmesi ve is gorulmesi ile mesgul olan teserrufat subyektlerinde muhasibat ucotunun deqiq ve durust aparilmasinin muhasibat ve maliyye hesabatlarinin musteqil yoxlanilmasidir Audit aktivlerin ohdeliklerin xususi vesaitlerin ve maliyye neticelerinin duzgun butov ve deqiq eks etdirilmesini mueyyenlesdirmek meqsedi ile quvvede olan qanunvericiliye uygun suretde iqtisadi subyektlerin tertib etdikleri illik maliyye hesabatlarinin musteqil yoxlanmasini nezerde tutur Auditin esasini dovletin muessisenin mudriyyetinin ve onun sahiblerinin emanetcilerin sehmdarlarin qarsiliqli maragi teskil edir AuditAudit novleriDaxili auditKenar auditVergi auditiEtraf muhit auditiSosial auditYanginsonduren auditiDue diligenceEsas anlayislarAuditorEhemiyyetlilik Risk SenedlesmeAudit hesabatiISA FAQAudit nezerden muhasibat ucotuMaliyye hesabatlariMenfeet ve zerer hesabati Davamli olma ferziyyesiMaliyye nezaretiBoyuk dordlukDeloitte Touche TohmatsuErnst amp YoungKPMGPricewaterhouseCoopersSablon baxmuzakireredakteBir sira olkelerde audit dedikde muessiselerin yoxlanilmasi ve onun maliyye hesabati haqqinda fikir soylenilmesi basa dusulur Britaniya Audit Praktikasi Komitesinin 1989 cu ilde verdiyi terife gore Boyuk Britaniyada audit quvvede olan qanunvericilikle mueyyenlesdirilmis butun qaydalara riayet olunmaqla muessisenin muhasibat hesabati barede pesekar fikir ifade etmek meqsedi ile hemin hesabatin xususi teyin edilmis auditor terefinden musteqil oyrenilmesi demekdir Qanuna esasen ABS da sehmleri qiymetli kagizlar birjasinda qiymetlendirilmeye buraxilan butun sehmdar cemiyyetlerinin maliyye fealiyyeti auditden kecmelidir Qerbde ABS audite verilen en meqbul teriflerden biri asagidaki kimidir Audit auditing ele bir prosesdir ki onun vasitesile selahiyyetli serbest isci kemiyyetce qiymetlendirile bilen ve spesfik teserrufat sistemine aid olan informasiyanin mueyyen edilmis meyarlara uygunluq derecesini mueyyenlesdirmek ve bunu oz reyinde ifade etmek ucun hemin informasiya haqqinde subutlar toplayir ve onlari qiymetlendirir Amerika Muhasibat Isi Assosiasiyasinin auditin esas prinsipleri uzre komitesi audite asagidaki terifi vermisdir Auditin iqtisadi hereketler ve hadiseler haqqinda obyektiv melumatlar alinmasinin ve qiymetlendirilmesinin onlarin mueyyen meyara uygunlugu seviyyesinin mueyyenlesdirilmesinin ve neticelerin elaqedar istifadecilere verilmesinin sistemli prosesidir Amerika mutexessislerinin qeyd etdikleri kimi audit iqtisadi obyektin musteqil teserrufat bolmesinin fealiyyetine ve veziyyetine dair faktlarin ve ya bu cur fealiyyet ve veziyyet barede informasiyanin toplanmasindan ve qiymetlendirilmesinden ibaret olan ve mueyyen edilmis meyarlar esasinda hemin fealiyyete keyfiyyet cehetden rey verecek selahiyyetli serbest sexs terefinden heyata kecirilen fealiyyet novudur Demeli audit dedikde maliyye hesabatinin musteqil yoxlanmasi ve bu barede fikir ifade olunmasi basa dusulur Auditin kifayet qeder boyuk tarixi var ve muxtelif tercumelerde o dinleyir ve ya dinleyici menalarini verir Auditin meydana gelmesi bilavasite sirketleri idare edenlerin mudiriyyet menecer ve onlarin fealiyyetlerine pul qoyanlarin mulkiyyetciler sehmdarlar investorlar menafelerinin ayrilmasi ile baglidir Sonuncular yalniz teskilatlarinin rehberlerinin ve onlarin tabeliyindeki muhasiblerin teqdim etdikleri maliyye informasiyasina etibar ede bilmezler ve etibar etmek istemirler Muxtelif sirketlerin tez tez muflislesmesi mudriyyet terefinden aldadilma hallari maliyye qoyuluslari riskini xeyli artirir Mundericat 1 Auditin novleri 2 Audit informasiya kommunikasiya sahesinde 3 Edebiyyat 4 Hemcinin baxAuditin novleri RedakteMecburi ve tesebbusle konullu audit Daxili ve kenar audit Teserrufat fealiyyetinin auditi Uygunluq auditi Maliyye hesabatinin auditi ve xususi audit Emeliyyat auditi Dovlet orqanlarinin tapsirigi ile mecburi icbari audit Auditor xidmetinin basqa novleri Auditor haqqinda AR Qanununda gosterilir ki audit yoxlanmasi mecburi ve ya konullu teserrufat subyektlerinin oz tesebbusu ile ola biler Qanunvericiliye gore oz maliyye hesabatlarini derc etdirmeli olan teserrufat subyektleri ucun habele qanunvericilik aktlari ile bilavasite nezered tutlmus hallarda ve ya selahiyyetli dovlet orqanlarinin muvafiq qerarlarina esasen onlarin sifarisi ile heyata kecirilen audit mecburi diger hallarda ise konulludur Mecburi audit yoxlanmasi bilavasite qanunvericilikde mueyyenlesdirilmis hallarda ve yadovlet orqanlarinin tapsirigi ile kecirilir Mecburi auditin hecmi ve kecirilme qaydasi qanunvericilik normalari ile tenzimlenir Movcud qanunvericiliye gore sehmdar cemiyyetleri xarici investisiyali muessiseler banklar ve diger kredit teskilatlari sigorta teskilatlari mehdud mesuliyyetli cemiyyetler investisiya fondlari maliyye senaye qruplari uzre audit mecburidir Bundan elave AR Mulki Mecellesinde gosterilir ki yekun gunedek on iki ay erzinde balans meblegi vedovriyyeden medaxili muvafiq icra hakimiyyeti orqaninin mueyyenlesdirdiyi son mneblegden yuksek olan her bir huquqi sexs qosma da daxil olmaqla illik balansi auditor terefinden yoxlanilmalidir Tesebbusle konullu audit iqtisadi subyektiv qerari uzre auditor auditor firmasi ile muqavile esasinda heyata kecirilir Bele yoxlamanin xarakterini ve miqyasini sifarisci mueyyen edir Daxili audit idareetme nezaretinin ayrilmaz ve muhum elementidir Daxili audite telebat olnunla elaqedardir ki rahbarliyin yuxari pillesi teskilatin ve asagi idareetme sturukturlarin fealiyyetine gundelik nezaretle mesgul olmur daxili audit bu fealiyyet barede informasiya verir ve menecerlerin hesabatlarinin duzgunluyunu tesdiqleyir Daxili audit baslica olaraq ehtiyatlarin itkisinin qarsisini almaq ve muessise daxilinde zeruri deyisiklikler aparmaq ucun lazimdir Kenar audit teserrufat subyektlerinin muhasibat ucotunun ve maliyye hesabatinin duzgunluyunu qiymetlendirmek meqsedi ile auditor formalari ve serbest auditorlar terefinden muqavile esasinda aparilir Serbest auditorun serbestliyi hem qanunvericilik hem de etik normalarla mueyyenlesdirilir Daxili ve kenar audit bir birini tamamlayir ve eyni zamanda bir birinden ciddi suretde ferqlenir Teserrufat fealiyyetinin auditi muessisenin teserrufat fealiyyetinin mueyyen meqsedler ucun muntezem aparilan tehlilini nezerde tutr Teserrufat subyektlerinin auditini bezen isin ve ya inzibati idareetmenin semereliliyinin auditi adlandirirlar Teserrufat fealiyyetinin auditinde mueyyen fealiyyet novlerinin obyektiv tedqiqi her terefli tehlili nezerde tutulur Audit informasiya kommunikasiya sahesinde RedakteInformatikada audit toplanan informasiyanin analizidir Audit operativ demek olar ki real vaxtda ve ya dovri meselen gunde bir defe aparila biler Protokollasdirma ve auditin realize olunmasi asagidaki meqsedleri gudur istifadeci ve administratorlarin hesabat vermeli olmasini temin etmek informasiya tehlukesizliyini pozma cehdlerinin askar olunmasi problemlerin askar olunmasi ve analizi ucun informasiyanin teqdim olunmasi Narinci kitabda protokollasdirma ucun asagidaki hadiseler sadalanir sisteme giris cehdleri ugurlu ve ugursuz sistemden cixis kenar sistemlere muracietler fayllarla emeliyyatlar acmaq baglamaq adini deyismek silmek imtiyazlarin ve diger tehlukesizlik atributlarinin deyisdirilmesi heEdebiyyat RedakteIbad Abbasov Audit Derslik Baki Biznes Universitetinin nesriyyati Baki 530 seh 2007 Eliquliyev R M Imamverdiyev Y N Reqem imzasi texnologiyasi Baki Elm 2003 132 s Galatenko V A Osnovy informacionnoj bezopasnosti Moskva 2004 264 s Hemcinin bax RedakteKriptoqrafiya Identifikasiya Autentikasiya Informasiya tehlukesizliyiMenbe https az wikipedia org w index php title Audit amp oldid 5872312, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.