Mövzu 4: Maliyyənin mahiyyəti və zəruriliyi

Korporativ maliyyənin bir nümunəsi səhmlərin şirkət tərəfindən investisiya bankları kimi institusional investorlara satılmasıdır. İnvestisiya bankları adətən bu səhmləri investorlara satır. Səhmi əldə edən şirkətdə pay sahibi olur. Əgər XYZ şirkətinin bir səhmini alırsansa və şirkətin 100 səhmi varsa (investorların əlində), sən şirkətin 1 faizinə sahib olursan. Əlbəttə, bunun müqabilində şirkət nağd əldə edir və bununla fəaliyyətini genişləndirir. Bu proses “sərmayə ilə maliyyələşmə” adlanır. Sərmayə ilə maliyyələşmə istiqraz vərəqlərinin satılması (və ya digər borc ilə maliyyələşmə) şirkətin kapital strukturunu təşkil edir.

Maliyyə

Maliyyə — iqtisad elminin bir qolu sayılır və elmi fondların idarə edilməsi ilə məşğuldur. Maliyyə biznes maliyyəsi, fərdi maliyyə və ictimai maliyyəni əhatə edir. Maliyyəyə pul yığımı və adətən, pulun borc verilməsi də daxildir. Əsasən, zaman, pul və risk anlayışları və onların bir-biri ilə əlaqəsi ilə məşğuldur. Eyni zamanda, pulun xərclənməsi və büdcənin hazırlanması ilə də məşğuldur. Maliyyə prosesi, əsasən, fiziki və hüquqi şəxslərin banka əmanət yerləşdirməsi vasitəsilə işləyir. Bank pulu digər fiziki və hüquqi şəxslərə istehlak və ya investisiya məqsədilə kredit olaraq verir və onlardan faiz tələb edir.

Kreditlər, son vaxtlarda artan sürətlə, yenidən satış üçün paketlənir, yəni investor krediti (borcu) ya bankdan, ya da birbaşa şirkətdən alır. İstiqraz vərəqləri şirkətlər tərəfindən investorlara birbaşa satılan borcdur, bu zaman investor faiz əldə edir və ya istiqraz vərəqini təkrar bazarda satır.

Bank sektoru kredit təmin etməklə fondlaşmanın əsas vasitəçisi rolunda çıxış edir. Ancaq, şəxsi sərmayə, birgə fond, (mutual fund), qorunma fondları (hedge fund) və digər qurumlar müxtəlif istiqraz vərəqlərinə investisiya etməklə əhəmiyyət qazanmışlar. İnvestisiya kimi qeyd olunan maliyyə aktivləri maliyyə riskinə nəzarət etmək məqsədilə maliyyə riskinin menecmentinə xüsusi diqqət yetirilərək idarə edilir. Maliyyə alətləri müxtəlif növ qiymətli kağızların birjalarda alınıb satılmasına imkan yaradır. Bu qiymətli kağızlara istiqraz vərəqləri və səhmlər də daxildir. Mərkəzi banklar isə son çarə kreditoru rolunu oynayır və pul kütləsinə nəzarət edir. Pul kütləsi artdıqca faizlər azalır.

Mündəricat

• 1 Maliyyənin texnikası və maliyyə sektorunun sahələri
• 2 Şəxsi maliyyə
• 3 Korporativ maliyyə
• 4 Kapital
• 5 Büdcəyə ehtiyac
• 6 Kapital büdcəsi
• 7 Nağd büdcəsi
• 8 Maliyyə iqtisadi
• 9 Maliyyə riyaziyyatı
• 10 Təcrübi maliyyə
• 11 Davranış maliyyəsi
• 12 Mücərrəd aktivlərin maliyyəsi
• 13 Əlaqədar ixtisas dərəcələri
• 14 Maliyyə terminləri
• 15 Həmçinin bax
• 16 Mənbə

Maliyyənin texnikası və maliyyə sektorunun sahələri

Əsas məqalə: Maliyyə xidmətləri

Gəlirləri xərclərindən çox olan bir şəxs əlavə gəlirini borc verə və ya investisiya edə bilər. Digər tərəfdən, xərcləri gəlirlərindən çox olan bir şəxs borc alaraq və yaxud səhmlərini ixrac etməklə, xərclərini azaltmaqla və ya gəlirini artırmaqla kapitalını artıra bilər. Borc verən birbaşa borc almaq istəyən tərəfi, bank kimi maliyyə vasitəçiliyi fəaliyyətini göstərən qurumları tapa bilər və ya borc bazarında istiqraz vərəqi ala bilər. Vasitəçi iştirak edərsə, borc verən faiz əldə edir, borc alan borc verənin əldə etdiyindən daha yüksək faiz ödəyir, nəticədə aradakı fərqi maliyyə vasitəçisi qazanır.

Bank çox sayda borc alan və borc verənin fəaliyyətini cəmləşdirir. Bank borc verənlərdən depozit toplayaraq onlara faiz ödəyir. Sonra bank bu depozitləri borc alanlara verir. Banklar müxtəlif ölçüdə borc alan və borc alanın fəaliyyətini koordinasiya edir. Beləliklə, banklar pul axımının təzminatçısı kimi çıxış edir.

Korporativ maliyyənin bir nümunəsi səhmlərin şirkət tərəfindən investisiya bankları kimi institusional investorlara satılmasıdır. İnvestisiya bankları adətən bu səhmləri investorlara satır. Səhmi əldə edən şirkətdə pay sahibi olur. Əgər XYZ şirkətinin bir səhmini alırsansa və şirkətin 100 səhmi varsa (investorların əlində), sən şirkətin 1 faizinə sahib olursan. Əlbəttə, bunun müqabilində şirkət nağd əldə edir və bununla fəaliyyətini genişləndirir. Bu proses “sərmayə ilə maliyyələşmə” adlanır. Sərmayə ilə maliyyələşmə istiqraz vərəqlərinin satılması (və ya digər borc ilə maliyyələşmə) şirkətin kapital strukturunu təşkil edir.

Maliyyədən fiziki şəxlər (şəxsi maliyyə), hökumət (dövlət maliyyəsi), şirkətlər (korportaiv maliyyə) və məktəblərdən tutmuş qeyri-mənfəət qurumlarına qədər geniş spektrdə istifadə olunur. Ümumiyyətlə, yuxarıdakı fəaliyyətlər öz məqsədinə çatmaq üçün institusional mexanizmindən asılı olaraq uyğun maliyyə aləti və metodundan istifadə edir. Maliyyə biznesin idarə edilməsinin ən vacib amillərindən biridir. Uyğun maliyyə planı olmadan yeni müəssisə uğur qazana bilməz. Pulun (likvid aktiv) idarə edilməsi fiziki və hüquqi şəxslərin gələcəyinin təminatı üçün vacibdir.

Şəxsi maliyyə

Şəxsi maliyyə əsasən aşağıdakı suallara cavab axtarır:

• Bir şəxsin (və ya ailənin) nə vaxt, nə qədər pula ehtiyacı olacaq?
• Bu pul hardan və necə əldə ediləcək?
• İnsanlar özlərini gözlənilməz şəxsi və ümumi iqtisadi hadisələrdən necə qoruya bilərlər?
• Ailənin aktivləri gələcək nəsillərə (hədiyyə və vərasət) ən yaxşı halda necə transfer olunur?
• Vergi siyasəti (vergi endirimi və cəzası) şəxsi maliyyə qərarlarına necə təsir edir?
• Kredit şəxsin maliyyə vəziyətinə necə təsir edir?
• İqtisadi qeyri-sabitlik şəraitində şəxs gələcək maliyyə vəziyyətini necə möhkəmləndirə bilər?

Şəxsi maliyyə qərarlarına, eyni zamanda, təhsil haqqının ödənilməsi, davamlı malların, məsələn ev və maşının alınması, hər növ sığortanın əldə edilməsi, pensiya dövrü üçün nəzərdə tutulan investisiya və yığım qərarı və borcun qaytarılması mexanizmi də daxildir.

Korporativ maliyyə

Menecment və ya korporativ maliyyə şirkətin fəaliyyəti üçün fondların təmin edilməsi vəzifəsini daşıyır. Kiçik bizneslər üçün bu KOB şirkətlər maliyyəsi adlanır. Ümumiyyətlə risk və gəlirliliyin tarazlığını qorumaq şərtilə qurumun varlıq dəyərini və səhminin qiymətinin maksimuma çatdırmaq məqsədi daşıyır.

Uzun müddətli fondlar səhmdarlar və uzun müddətli kredit (əsasən, istiqraz vərəqəsi) vasitəsilə təmin olunur. Fondların müxtəlif növləri arasında tarazlıq şirkətin kapital strukturu adlanır. Qısa müddətli fondlaşma və ya fəaliyyət kapitalı, adətən, banklardan kredit xətti alınaraq təmin olunur.

Maliyyə ilə yaxından əlaqəli olan bir başqa biznes qərarı isə investisiya və ya fondların idarə edilməsidir. İnvestisiya bir aktivin dəyərini qoruyacağı və ya artıracağı ümidi ilə əldə edilməsidir. İnvestisiya menecmentndə – portfelin seçilməsi – nəyə nə qədər və nə vaxt investisiya ediləcəyinə qərar verilməlidir. Bu məqsədlə şirkət aşağıdakıları etməlidir:

– Uyğun məqsədlərin və məhdudiyyətlərin müəyyən edilməsi: institusional və ya şəxsi məqsədlər, müddət üfüqü, riskdən qaçma və verginin nəzərə alınması, – Uyğun strategiyanın müəyyən edilməsi: aktiv və ya passiv – qorunma strategiyası – Portfelin performansının ölçülməsi

Maliyyə menecmenti muhasibatın maliyyə funksiyası ilə paraleldir. Ancaq, maliyyə muhasibatı keçmişə aid maliyyə hesabatlarının verilməsi ilə məşğuldursa, maliyyə qərarı birbaşa şirkətin gələcəyinə yönəlir.

Kapital, maliyyə baxımından, pul miqdarıdır ki, biznesin gücünü artırır ki, lazım olan əmtəəni satın alaraq başqa malları istehsal etsin və ya xidmətləri təklif etsin.

Kapital mənbələri

Borc kapitalı

Korporasiyalar davam edən biznes fəaliyyətlərini davam etdirmək və ya gələcək artımları maliyyələşdirmək üçün investisiya mənbələri kimi borc fondlarına (borc kapitalı və ya kredit) etibar edə bilər. Borc, bank kreditləri, borc öhdəlikləri və ya ictimaiyyətə verilən istiqrazlar kimi müxtəlif formalarda gəlir. Borclar ödəmə müddətinə çatana qədər borc sermayəsində mütəmadi faiz ödənişləri (faiz xərcləri) tələb edirlər, burada firma öhdəliyi tam olaraq ödəməlidir. Borc ödənişləri batma fondu müddəaları şəklində də edilə bilər, bu zaman korporasiya borcunun illik ödənişlərini müntəzəm faiz ödənişlərindən yuxarı ödəyir. Borc ödənişlərini ödəmək üçün şirkətin özünün marağına gəldikdə çağırılan istiqrazlar (callable bonds) buraxan müəssisələr tam öhdəliyini geri ödəyə bilərlər. Əgər faiz ödənişləri nağd ödəmələr vasitəsilə korporasiya tərəfindən qəbul edilə bilməzsə, firma həmçinin borc öhdəlikləri (və ya ləğv edilməsi prosesi ilə) ödəmə şəklində girov aktivlərini də istifadə edə bilər.

Səhm kapitalı

Korporasiyalar alternativ olaraq şirkətin səhmlərini investorlara sataraq kapitalını artırırlar. İnvestorlar və ya səhmdarlar, investisiyaların qazanc əldə etməsi üçün vaxt keçdikcə şirkət dəyərinin yüksəlməsi tendensiyasını gözləyir. Səhmdar dəyəri, korporasiyalar səhm kapitalı və digər vəsaitləri sahiblərinə müsbət bir gəlir dərəcəsi əldə edən layihələrə (və ya investisiyalara) investisiya qoyduqda artır. İnvestorlar gələcəkdə müsbət kapitala gəlir dərəcəsi qazanacaq şirkətlərin səhmlərini almağı üstün tutur, və beləliklə bu korporasiyanın səhmlərinin bazar dəyərini artırır. Səhmdarlar dəyəri, korporasiyalar dividendlər şəklində artıq nağd məbləğini (biznes üçün lazım olmayan bölüşdürülməmiş mənfəətin vəsaitləri) ödəmiş olduqda də artırıla bilər.

Üstünlük verilmiş səhmlər (preferred stock)

Üstünlük verilmiş səhm, həm kapitalın, həm də borc alətinin xüsusiyyətləri daxil olmaqla, ümumi səhmlətin malik olmadığı xüsusiyyətlərin hər hansı birləşməsini daşıyan və adətən hibrid alət sayılan kapital təhlükəsizliyidir. Üstünlük verilmiş səhmlər, ümumi səhmlərdən üst səviyyə (yəni daha yüksək sıralama), lakin iddia baxımından istiqrazlara tabedir ( şirkətin aktivlərindəki paylarına hüquqlar baxımından). [1]

Büdcəyə ehtiyac

Büdcə biznes planını göstərən sənəddir. Biznesin məqsədini, qoyulan hədəfləri və nəticələri maliyyə terminləri ilə; başqa sözlə satış üçün hədəflənən qiymət, xərc, artım, planlaşdırılmış satışın əldə olunması üçün tələb olunan investisiya və maliyyə mənbəyi. Büdcə həm qısa, həm uzun müddətli ola bilər. 1 ilin ödənişi 800 AZN. Uzun müddətli büdcə 5-10 ili əhatə edir və şirkətin gələcək görüntüsünü göstərir, qısa müddətli büdcə ilə bir illikdir və müəyyən bir ildə davam edən fəaliyyəti əhatə edir.

Kapital büdcəsi

Bu nəzərdə tutulan əsaslı aktivləri əhatə edir və onların alımının necə maliyyələşəcəyini göstərir. Kapital büdcəsi illik olaraq hazırlanır və uzun müddətli Kapitalın Təkmilləşdirilməsi Planının bir hissəsini təşkil etməlidir.

Nağd büdcəsi

Biznesin fəaliyyət kapitalı yetərliliyi daimi nəzarət altında olmalıdır ki, qısa müddətli xərcləri ödəyəcək fondlar vaxtında təmin olunsun.

Nağd büdcəsi gözlənilən nağd vəsaitin haradan əldə edildiyi və haraya sərf edildiyini göstərir. Nağd büdcəsi aşağıdakı əsas 6 hissədən ibarətdir:

1. İlkin Nağd Balansı – son periodun yekun balansı.
2. Nağd yığımlar – gözlənilən bütün nağd yığımları əhatə edir (əsasən satışlar)
3. Nağd ödənişlər – qısa müddətli borclara ödənilən faiz xərclərini çıxmaqla planlanan bütün nağd məxariclərin siyahısını göstərir. Nağd pul axımına təsir göstərməyən digər xərclər bura daxil deyil (amortizasiya və aşınma xərcləri).
4. Nağd artığı və ya çatışmazlığı – nağda olan ehtiyac ilə cari nağd vəsaitlərin fuksiyasıdır. Nağd ehtiyacını ümumi nağd məxarici və şirkətin tələb etdiyi minimum nağd balansının cəmi müəyyən edir. Cari nağd vəsaiti nağda olan ehtiyacdan azdırsa nağd çatızmazlığı yaranır.
5. Maliyyələşmə – planlaşdırılan borclanma və ödəmələri (faizlə birgə) əhatə edir.
6. Yekun Nağd Balansı – Nəzərdə tutulan yekun nağd balansını göstərir.

Maliyyə iqtisadi

Maliyyə iqtisadı iqtisadiyyatın bir sahəsidir. Real iqtisadiyyatla maraqlanan digər sahələrdən fərqli olaraq, maliyyə dəyişkənləri olan qiymətlər, faizlər və səhmlərin əlaqəsini öyrənir. Xalis maliyyədən fərqli olaraq maliyyə iqtisadı real iqtisadi dəyişkənlərin maliyyə dəyişkənlərinə təsiri üzərində ixtisaslaşır.

Maliyyə iqtisadı aşağıdakıları təhlil edir:

• Dəyərləndirmə – aktivin ədalətli qiymətinin müəyyən olunması
• Aktivin riskinin müəyyən olunması (aktivin uyğun endirim-diskaunt faizinin tapılması)
• Aktivin gətirəcəyi nağd pul axımlarının ölçülməsi (əlaqədar nağd pul axımının bu günkü dəyərinin tapılması, başqa sözlə diskaunt edilməsi)
• Bazar qiymətinin bənzər aktivlərin qiyməti ilə müqaisə (nisbi dəyərləndirmə)
• Nağd pul axımlarının həyata keçməsinin başqa hadisə və ya aktivdən asılılığı (törəmələr, şərti iddianın dəyərləndirilməsi)
• Maliyyə bazarlı və alətləri
• Əmtəə
• Səhmlər
• İstiqraz vərəqləri
• Pul bazarı alətləri
• Törəmələr
• Maliyyə institutları və nizamnamə

Maliyyə ekonometriyası maliyyə iqtisadının bir hissəsidir. Dəyişkənlər arası əlaqəni ekonometrik metodlardan istifadə edərək ölçür.

Maliyyə riyaziyyatı

Maliyyə riyaziyyatı tətbiqi riyaziyyatın maliyyə bazarları ilə məşğul olan sahəsidir. Maliyyə riyaziyyatı riyaziyyatı, əsasən statistikanı tətbiq edərək maliyyə ilə bağlı məlumatları təhlil edir. Maliyyə məlumatına qiymətli kağızların – səhm və istiqraz – hərəkəti və onların münasibəti aid ola bilər. Maliyyə riyaziyyatının əsas hissələrindən biri sığorta riyaziyyatıdır.

Təcrübi maliyyə

Təcrübi maliyyə fərqli bazar mühitinin qurulması məqsədini daşıyır və bunun vasitəsilə agentlərin davranışı, yaranan ticarət axımının, informasiya diffuziyasının və toplanmasının, qiymətin əmələ gəlməsi mexanizminin və gəlirin əldə edilməsi prosesinin təcrübi müşahidələrlə öyrənilməsinə işıq tutur. Təcrübi maliyyəçilər cari maliyyə iqtisadının nəzəri modellərinin nə qədər etibarlı təxmin gücünü təhlil edir və bu nəzəriyyələrin necə təkmilləşdiriləcəyini araşdırır. Bu sahədə araşdırmalar apararkən ticarət simulyasiyaları təşkil edilə və ya süni yaradılmış rəqabətli bazar mühiti vasitəsilə insanların davranışları təhlil oluna bilər.

Davranış maliyyəsi

Davranış maliyyəsi investorların və ya menecerlərin psixologiyasının maliyyə qərarlarına və bazarlarına necə təsir etdiyini təhlil edir. Davranış maliyyəsi son bir neçə onillikdə sürətlə inkişaf edərək maliyyənin əsaslarından birini təşkil etmişdir.

Davranış maliyyəsi aşağıdakı mövzularla maraqlanır:

• Klassik nəzəriyyələrdən kəskin fərqlənən tətbiqi analizlər
• Psixologiyanin ticarətə və qiymətlərə necə təsir etdiyini göstərən modellər
• Bu modellərdən istifadə edərək gələcəyin hesablanması
• Təcrübi aktiv bazarlarının təhlili və təcrübələrin təxmin edilməsi üçün istifadəsi

Davranış maliyyəsinin bir qoluna Riyazi Davranış Maliyyəsi deyilir ki, bu sahə riyazi və statistik metodlardan istifadə edərək davranışa bağlı əyrilikləri öyrənir. Bu istiqamətdə işlərin əsas hissəsi Gündüz Caginalp (Riyaziyyat professory və 2001-2004-cü illərdə Davranış Maliyyəsi Jurnalının redaktoru) və onun həmkarları Vernon Smith (2002 İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı), David Porter, Don Balenovich, Vladimira İlieva, Ahmet Duran, Hüseyin Merdan tərəfindən görülmüşdür. Jeff Madura və Ray Sturm kimi alimlərin işləri davranışın səhmlərin və birja ticarət fondlarının üzərində əhəmiyyətli təsiri olduğunu müəyyən etmişdir.

Mücərrəd aktivlərin maliyyəsi

Bu sahə patent, marka, brend, etibar kimi mücərrəd aktivləri təhlil edir.

Əlaqədar ixtisas dərəcələri

Maliyyə sahəsində müxtəlif ixtisas dərəcələri var:

– İxtisaslı muhasib: Xartiyalı Muhasib (ACA – Birləşmiş Krallıq sertifikatı / CA – Birlik ölkələrinin sertifikatı), Xartiya Lisenziyalı Muhasib (ACCA, Birləşmiş Krallıq sertifikatı), Lisenziyalı İctimai Muhasib (CPA, ABŞ sertifikatı) – Qanunla müəyyən edilməmiş ixtisaslar: Xartiyalı Məsrəf Muhasibi

Biznes ixtisası: Biznesin İdarə Edilməsi üzrə Magistr (MBA), Biznesin İdarə Edilməsi üzrə Bakalavr (BBM), Ticarət Magistri (M.Comm), Menecment Elmi üzrə Magistr (MSM), Biznesin İdarə Edilməsi Elmi Doktoru (DBA)

Ümumi maliyyə ixtisasları:

– Dərəcələr: Maliyyə üzrə elmlər magistrı (MSF), Maliyyə İqtisadı üzrə magistr, Maliyyə Meneceri Magistrı (MFM), Maliyyə İdarəetməsi Magistrı (MFA) – Sertifikatlar: Xartiyalı Maliyyə Analisti (CFA), Lisenziyalı Beynəlxalq İnvestisiya Analisti (CIIA), Korporativ Xəzinədarlar Assosiasiyası (ACT), Lisenziyalı Bazar Analisti (CMA/FAD), Korporativ Maliyyə İxtisası (CF) – Riyazi maliyyə ixtisasları: Maliyyə mühənsidliyi elmlər magistrı (MSFE), Riyazı Maliyyə Magistrı (MQF), Hesablama Maliyyəsi Magistrı (MCF), Maliyyə Riyazıyyatı magistrı (MFM)

Maliyyə terminləri

Qurtarma(ing.Bailout). Dövlətin maliyyə siyasətinə baxan qurumları vasitəsilə özəl qurum olan bank və digər maliyyə qurumlarını iflas olmaqdan qurtarmaq üçün bu qurumların qarşılaya bilmədiyi maliyyə öhdəliklərini öz boynuna götürməsidir. (Həmç.bax son çarə kreditoru). Beynəlxalq maliyyə böhranları zamanı Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), “Böyük Yeddilik” və bu kimi rəsmi kreditorların təcili kredit ayırmasına verilən addır. Adətən, belə qurtarmalar pulsuz olmayıb uzunmüddətli xüsusi kreditlər şəklində həyata keçirilir. Əsas məqsədi ölkəni kapital hesabı iflasından qurtarıb vaxtı yetmiş borclarını qaytarmağa imkan yaratmaqdır.

Cəlbetmə (ing. Bail-in) Özəl kreditorların verdikləri borclar vədəsinə çatanda bunların vaxtının uzadılmasına razılıq vermələri ilə, maliyyə böhranının həllinə müflis olan borclu maliyyə qurumlarından başqa bu maraqlı tərəfin də cəlb edilməsidir. Burada çox vaxt borclunun borcunu ödəyə bilməsi üçün borc verən tərəfin (məs. böyuk transmilli bankların)borcun ödənilməsi cədvəlində dəyişiklik etməsindən söhbət gedir. Bu yolla borclu ölkənin qeyri-likvidlikdən çıxmaq imkanı yaranır. Əsasən, dövlət vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən bu addımın uğuru borc verən qurumun bu uyğunlaşmadan xeyir götürəcəyinə inandırılmasından asılıdır. Həmçinin, burden sharing – yükü paylaşma debt restructuring – borca yenidən baxılma, restrukturizasiya private-sector involvement (PSİ) – özəl sektorun qoşulması constructive engagement – konstruktiv iştirak. Digər mümkün qarşılıqları : Paylaşdırma, birgə həllə cəlb etmə, cəlbedilmə

Tədiyyə balansı (ing.Balance of payments) Ölkə rezidentlərinin qeyri-rezidentlərlə müəyyən zaman aralığında (adətən bir il) həyata keçirdiyi ticarət və maliyyə əməliyyatlarını mühasibat uçotunun ikili yazılışı şəklində əks etdirən statistik hesabdır. Nəzəri baxımdan TB həmişə taraz olsa da, bu çox vaxt kor-təbii olmayıb dövlətin müdaxiləsindən irəli gəlir. Belə ki, ölkəyə daxil olan maliyyə-ticarət axınlarının pulla ifadəsi ölkədən çıxan axınlarınkından kiçik olduğu halda TB kəsri əmələ gəlir ki, bunun da mənfi nəticələrindən qorunmaq üçün dövlət maliyyə qurumları müdaxilə edib tarazlığı təmin edir. Daxil olan axınların dəyəri çıxanlarınkından böyuk olduqda yaranan TB artığı da mənfi hallara səbəb ola bilər (məs. bu vəziyyətdən yarana biləcək inflyasiyadan ehtiyat edən maliyyə investorları milli puldan qaçarlarsa, bu valyuta böhranına səbəb ola bilər.)

öhdəlik (ing.liability) İkili yazılışlı mühasibatda iqtisadi subyektin passiv sütununda yer alan məbləğdir.Bura adətən borc,faiz ödəmələri və s. aid edilir.

Vayuta məzənnəsi (ing.Exchange rate) Bir ölkənin pul vahidinin digərinkiylə ifadəsi olub, bu valyutanın nisbi dəyərini bildirir. Burada nisbilik həmin dəyərin müxtəlif valyutalara görə dəyişdiyindən irəli gəlir. İqtisadi ədəbiyyatda valyuta məzənnəsi anlayışını nominal və gerçək olmaqla iki qrupda təhlil edirlər.

Nominal valyuta məzənnəsi(ing.nominal exchange rate) Cari bazar qiymətlərini əks etdirir və inflyasiya və digər makroiqtisadi dəyişənləri nəzərə almır. Bazar iştirakçılarının gözləntilərinə həssas olub qısa zaman aralığında böyük dəyişmələr göstərə bilir. N.v.m. iki cür ifadə olunur. Tutaq ki, A “bizim”, B isə “xarici” ölkənin pul vahidi, E və e isə n.v.m.-dir. 1) 1A = eB Bir vahid ölkə puluna alına bilən xarici pulun miqdarıdır. 2)1B= EA Bir vahid xarici pulu almaq üçün tələb olunan yerli pulun miqdarıdır. Məs. pul islahatından əvvəl Azəbaycanda məzənnəni ifadə etmək üçün ikinci yoldan (E) istifadə olunurdu (1$=4900AZM). Qeyd edək ki, anqlo-sakson ənənəsində iqtisadi təhlildə E-dən, kontinental Avropada isə daha çox e-dən istifadə olunur.

Gerçək valyuta məzənnəsi (ing.Real exchange rate) Yerli pul vahidinin xarici valyutaya nəzərən gerçək alıcılıq qabiliyyətini göstərir. Başqa sözlə, ölkədaxili inflyasiya ilə xarici ölkədə gedən inflyasiyanı nəzərə alan valyuta məzənnəsidir. Nominal valyuta məzənnəsi ilə sözügedən iki ölkədə hər hansı bir mal və ya xidmətin bazar qiymətləri nisbətinin hasilinə bərabərdir. N.v.m. pul vahidləri nisbəti olan halda g.v.m. konkret mal (və ya mal səbəti) miqdarlarının nisbətidir.İstifadə olunan nominal valyuta məzənnəsi yazılışından asılı olaraq aşağıdakı kimi yazılır: 1) ReR = e x (P/P*) Burada g.v.m.-nin tərifini belə veririk: g.v.m “bizim” ölkədə bir ədəd yerli pul vahidi ilə satın alına bilən malın miqdarı ilə “xarici” ölkədə bu pul vahidinə düşən xarici pulla satın alına bilən mal miqdarının nisbətinə bərabərdir.Yəni, P/(P*/e) 2) RER = E x (P*/P)

Valyuta rejimi(ing.Exchange rate regime) Dövlətin pul siyasətinə baxan qurumlarının valyuta bazarında tətbiq etdiyi qaydalar toplusu olub valyuta məzənnəsini müəyyən edir.V.r. sabit məzənnəli və üzən (sərbəst) məzənnəli olmaqla iki yerə ayrılır.

Kip bərkitmə (ing.Hard peg) Ölkə pulu məzənnəsinin hər hansı bir xarici valyutanın məzənnəsinə qəti bağlanmasıdır. Praktikada bu, tam dönərli dünya pullarından birinə (dollar, avro,yen) calanmaq deməkdir Yəni, ölkədəki makroiqtisadi mühitin necə dəyişdiyindən asılı olmayaraq, məzənnə daim sabit qalır. Valyuta sabitsizliyindən qorunmağa imkan versə də bu rejimin bir sıra mənfi xüsusiyyətləri vardır.

Ölkə pulu məzənnəsinin qeyri-sabitliyi(ing.Exchange rate volatility) Məzənnənin qısa müddət ərzində böyük dəyişmələr göstərməsidir. Bu hal beynəlxalq iqtisadi fəalliyətlə məşğul olanların gözləntilərinə əsaslı ziyan vurur. Belə ki, alqı-satqı müqavilələrinin cari məzənnə ilə tərtib olunduqları halda, pul məzənnəsinin dəyişməsi firmaları iflasa uğrada bilər. Hətta, müqavilələr dəyişkən məzənnə ilə ayaqlaşmaq üçün indeksləşdirərlərsə belə, məzənnənin hansı istiqamətdə və hansı böyüklükdə dəyışəcəyini bilməmək, tərəflərin böyük itkilərinə səbəb ola bilər. Bu, təkcə beynəlxalq ticarətə deyil, beynəlxalq maliyyə-kredit əməliyyatlarına da aiddir. Hətta yeni sənayeləşmiş ölkələrdə bu kapital əməliyyatlarına valyuta məzənnəsinin sabitsizliyindən dəyən zərər ticarətə vurulan zərərdən dəfələrlə artıq olur. Bu son məqam isə kapital bazarında tələb-təklifin qiymət dəyişmələrinə son dərəcə həssas olması və uyğunlaşmanın çox böyük sürətlə baş verməsidir. Bütun bunlar dövləti valyuta sabitsizliyindən qaçınmağa və valyuta bazarında kəskin dalğalanmaların qarşısını almaq üçün bütün mümkün makroiqtisadi vasitələrdən istifadə edərək ciddi addımlar atmağa vadar edir. Belə addımların içində ən çox yayılmışı sabit məzənnəli valyuta rejiminin tətbiqidir.

Valyuta məzənnəsinin zəifliyi(ing.Exchange rate vulnerability) Valyuta sabtsizliyindən fərqli olaraq iqtisadi sistemin zəifliyindən qaynaqlanır və potensial sabitsizlik kimi qiymətləndirilə bilər. Bura həm ölkənin xaricdən öz valyutasında borc ala bilməməsi, həm institusional quruluşunun zəifliyi, həm də daxili iqtisadiyyatın xarici amillərə həssaslığı daxildir. Daha doğrusu məzənnə zəifliyi halı bunların hamısının qarşılıqlı təsirindən doğan haldır. Bu hal kicik bir makroiqtisadi çətinliklə qarşılaşan ölkə pulu məzənnəsinin qeyri-sabitliyə düşməsi ilə nəticələnir.

Qaytarılmalı borc (ing.Oustanding loan) Borc alanın hələ də ödəməli olduğu və ödənilmə müddəti keçməmiş borc.

Anadangəlmə günah(ing.Original sin) İqtisadi ədəbiyyatda inkişaf etməkdə olan ölkələrin xaricdən öz valyutasında borc ala bilməməsi halına verilən ad. Burada həmin ölkələrin əzəldən belə olduqlarına və tarixçələri etibarilə borc verənlərin inamsızlığına düçar olduqlarına işarə olunur. (Məlumat üçün: A.g. adı İncildən gəlir (pervorodniy qrex) və xristian aləmində uşaqların üzərlərində Adəm peygəmbərin ilk günahı ilə doğulduqlarını bildirir.Aparılan analogiya ölkələrin bu mənfi durumdan qurtula bilməmələrindən ibarətdir). Xarici borcu xarici valyutada almaq isə onu həmin valyutada qaytarmalı olmaq deməkdir.Yəni, ölkədaxili əməliyyatları yerli pulla həyata keçirən firmalar xaricdəki kreditortlarına olan borclarını xarici valyutada qaytarmalı olduğundan, bu iki valyuta arasındakı məzənnədən birbaşa asılı vəziyyətə düşür. Başqa sözlə, ölkə pulu nə qədər dəyərdən düşərsə, firmaların borcu bir o qədər artar.Belə vəziyyət valyuta böhranının daha geniş maliyyə böhranına keçməsinə səbəb olar.

Meltzer Komitəsi(ing.Meltzer Commission) 1998-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən yaradılmış Beynəlxalq Maliyyə Qurumları üzrə Məsləhətçi Komitənin qısa adıdır. Rəhbəri olmuş Allan Meltzerin adı ilə çağrılır. Məqsədi BVF və DB kimi dünya miqyaslı iqtisadi təşkilatlara ABŞ dövlətinin ayırdığı vəsaitin hədər gedib-getmədiyini üzə çıxarmaq və onların fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üçün təkliflər irəli sürməkdir. Komitənin verdiyi ən mühüm tövsiyələrdən biri BVF və DB arasında aydın əmək bölgüsünü bərpa edib təkrarlanan funksiyaları aradan götürməkdir. Bu baxımdan BVF-nin orta və uzun müddətə borc verməsini dayandırmaq və bunu yalnız DB-nın regional qollarının öhdəsinə buraxmaq məsləhət görülür. BVF isə son çarə kreditoru olaraq yalnız maliyyə sabitliyi baxımından əvvəlcədən müəyyən olunmuş şərtləri ödəyən ölkələrə qısamüddətli kreditlər ayırmalıdır. Həmçinin, Fondun kreditləri bazar qiymətlərindən xeyli yüksək faiz dərəcəsi ilə verilməlidir ki, ona doğrudan da son çarə kimi müraciət olunsun. Beləcə,BVF dünya maliyyə sabitliyini qoruyan və üzvü olan ölkələrdə sağlam fiskal siyasəti təbliğ edən “daha kiçik bir qurum” şəklinə düşər. DB-nin isə öz növbəsində “Dünya İnkişaf Agentliyinə” çevrilərək yoxsul ölkələrə borc verməkdənsə, səylərini texniki yardım və yoxsulluğu azaltma qrantlarının verilməsinə yönəltməsi lazım bilinir. Borcvermə də daxil olmaqla qalan funksiyaları regional inkişaf bankları yerinə yetirməlidir. Komitəyə görə, DB regional inkişaf banklarının arzuolunar səviyyədə olmadığı Afrika və bəzi Orta Şərq ölkələrinə xüsusi diqqət ayırmalıdır. Komitənin Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı və Dünya Ticarət Təşkilatı ilə bağlı daha kiçik miqyaslı tövsiyələri vardır. Meltzer Komitəsinin tövsiyələrinə münasibət birmənalı deyildir.Çox vaxt bu fikir bildirənin siyasi mənsubiyyətindən asılı olur.Belə ki, Komitənin tərkibində çoxluq təşkil edən konservativ görüşlü alimlərin respublikaçılar mövqeyindən, liberalların isə demokratların mövqeyindən çıxış etdikləri qəbul olunur.

Kapital hərəkətinə məhdudiyyətlər (ing.Capital controls) İqtisadi ədəbiyyatda bu ifadə adətən ölkələrarası kapital axınlarına aid edilir. (Ölkədaxili məhdudiyyətlər üçün adətən, maliyyə repressiyası ifadəsi işlənir).Çıxış və giriş məhdudiyyətlərinə ayrılır.

Çıxış məhdudiyyətləri(ing.Outflow controls) Ölkə rezidentlərilə xarici investorlar arasında yerli maliyyə aktivlərinin xarici aktivlərə dəyişdirilmə imkanlarını azaldır. Həmçinin, yerli rezidentlərin xarici borclarını qaytarmalarının da qarşısını ala bilər.

Giriş məhdudiyyətləri (ing.İnflow controls) Yerli rezidentlərin qeyri-rezidentlərdən borc alma və xarici investorların yerli maliyyə aktivlərini əldə etmə imkanlarını azaldır.

Girov(ing.Collateral) Bankdan alınan kreditin qaytarılmasına zəmanət vetmək üçün borc alanın bankda qoyduğu və bu kreditin dəyərinə bərabər olan maddi mülkiyyət və ya qiymətli kağızdır. Kredit müqaviləsinə görə kreditin əsas məbləği və faizləri vədəsi yetəndə ödənilməzsə, girov bankın mülkiyyətinə keçir (və vurulmuş ziyanı qarşılamaq üçün satılır). Misal üçün, ipoteka kreditinin girovu həmin kreditin sayəsində tikilmiş evin özüdür.

Maliyyə yoluxması (ing.Financial contagion) Bir ölkədə baş verən maliyyə böhranının bazar iştirakçılarının gözləntiləri üzündən başqa ölkəyə yayılması. Bu gözləntilər bəzən əsassız olub bazar iştirakçılarının məlumat qıtlığından irəli gəlir. Belə ki, müəyyən meyarlara görə (iqtisadi inkişaf səviyyəsi, ticarət strukturu, maliyyə reytinqi və s.) eyni qrupa aid etdikləri ölkələrə investorlar eyni gözlə baxır, hər bir ölkədəki durumu onun özünəməxsus cəhətlərinə görə qiymətləndirmirlər. Nəticədə qurunun oduna yaş da yanır: sağlam maliyyə sistemi olan ölkələr də investor qaçhaqaçına düçar olurlar.

Çoxluq qərarı maddəsi(ing.Collective Action Clause) İstiqraz müqaviləsinin bir hissəsi olub, istiqraz sahiblərinin əksəriyyətinin razılığı olduğunda və azlığın razılıq verməməsinə baxmayaraq borca yenidən baxılmasına imkan yaradır. Əvvəllər istiqraza ilkin yazılma mərhələsində istiqraz sahibləri bu cür maddələrin istiqraz müqaviləsinə salınmasına qarşı çıxsalar da, “yeni dalğa” böhranlarından sonra (xüs. Arg. 2001) çoxluq qərarı maddəsinə münasibət dəyişmişdir. Hazırda bu maddə daha yayğın hal almış və gələcəkdə daha köklü addımlardan qorunma çarəsi kimi görülür.

11-ci Fəsil (ing.Chapter 11) ABŞ İflas Məcəlləsinin bir bölməsdir. Firmanın borclarının yenidən təşkili qaydalarını müəyyən edir. 11-ci fəsil hətta borclarını ödəmək iqtidarında olmadıqda belə firmaya fəaliyyət göstərmək hüququ verir. Bu isə kredit dövriyyəsinin bərpasına kömək edir. Ümumiyyətlə, səmərəli qurulmuş iflas qanunvericiliyi firma fəaliyyətinin surətli bərpasına və dolayı yolla iqtisadiyyatın böhrandan çıxmasına zəmin yaradır.

Həmçinin bax

• Maliyyə hesabatları
• Maliyyə nəzarəti

1. Gove, P. et al. 1961. Finance. Webster’s Third New International Dictionary of the English Language Unabridged. Springfield, Massachusetts: G. & C. Merriam Company.
2. finance. (2009). In Encyclopædia Britannica. Retrieved June 23, 2009, from Encyclopædia Britannica Online: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/207147/finance
3. Microsoft. 2009. Finance. uk.encarta.msn.com, https://www.webcitation.org/5hlUjB4mc?url=http://uk.encarta.msn.com/text_761564452___0/Finance.html
4. http://banker.az/wiki/index.php/Maliyyə

1. ↑ Drinkard, T., A Primer On Preferred Stocks., Investopedia

Avqust 08, 2021
Ən son məqalələr

Gəzən ölülər (teleserial, 2010)

Gəzərgi fitçalan ördək

Gəzərgi qaratoyuq

D

D-8

D-20

D-30

D-moll

D.L.Jones

D. Bünyadzadə adına Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutu

Ən çox oxunan

Gümüşxanə

Gümüşxanə ili

Gümüş (Dərəçiçək)

Gümüş medal

Gümüş samur

maliyyə, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, iqtisad, elminin, qolu, sayılır, elmi, fondların, idarə, edilməsi, ilə, məşğuldur, biznes, maliyyəsi, fərdi, maliyyə, ictimai, mal. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Maliyye iqtisad elminin bir qolu sayilir ve elmi fondlarin idare edilmesi ile mesguldur Maliyye biznes maliyyesi ferdi maliyye ve ictimai maliyyeni ehate edir Maliyyeye pul yigimi ve adeten pulun borc verilmesi de daxildir Esasen zaman pul ve risk anlayislari ve onlarin bir biri ile elaqesi ile mesguldur Eyni zamanda pulun xerclenmesi ve budcenin hazirlanmasi ile de mesguldur Maliyye prosesi esasen fiziki ve huquqi sexslerin banka emanet yerlesdirmesi vasitesile isleyir Bank pulu diger fiziki ve huquqi sexslere istehlak ve ya investisiya meqsedile kredit olaraq verir ve onlardan faiz teleb edir Kreditler son vaxtlarda artan suretle yeniden satis ucun paketlenir yeni investor krediti borcu ya bankdan ya da birbasa sirketden alir Istiqraz vereqleri sirketler terefinden investorlara birbasa satilan borcdur bu zaman investor faiz elde edir ve ya istiqraz vereqini tekrar bazarda satir Bank sektoru kredit temin etmekle fondlasmanin esas vasitecisi rolunda cixis edir Ancaq sexsi sermaye birge fond mutual fund qorunma fondlari hedge fund ve diger qurumlar muxtelif istiqraz vereqlerine investisiya etmekle ehemiyyet qazanmislar Investisiya kimi qeyd olunan maliyye aktivleri maliyye riskine nezaret etmek meqsedile maliyye riskinin menecmentine xususi diqqet yetirilerek idare edilir Maliyye aletleri muxtelif nov qiymetli kagizlarin birjalarda alinib satilmasina imkan yaradir Bu qiymetli kagizlara istiqraz vereqleri ve sehmler de daxildir Merkezi banklar ise son care kreditoru rolunu oynayir ve pul kutlesine nezaret edir Pul kutlesi artdiqca faizler azalir Mundericat 1 Maliyyenin texnikasi ve maliyye sektorunun saheleri 2 Sexsi maliyye 3 Korporativ maliyye 4 Kapital 5 Budceye ehtiyac 6 Kapital budcesi 7 Nagd budcesi 8 Maliyye iqtisadi 9 Maliyye riyaziyyati 10 Tecrubi maliyye 11 Davranis maliyyesi 12 Mucerred aktivlerin maliyyesi 13 Elaqedar ixtisas dereceleri 14 Maliyye terminleri 15 Hemcinin bax 16 MenbeMaliyyenin texnikasi ve maliyye sektorunun saheleri Redakte Esas meqale Maliyye xidmetleriGelirleri xerclerinden cox olan bir sexs elave gelirini borc vere ve ya investisiya ede biler Diger terefden xercleri gelirlerinden cox olan bir sexs borc alaraq ve yaxud sehmlerini ixrac etmekle xerclerini azaltmaqla ve ya gelirini artirmaqla kapitalini artira biler Borc veren birbasa borc almaq isteyen terefi bank kimi maliyye vasiteciliyi fealiyyetini gosteren qurumlari tapa biler ve ya borc bazarinda istiqraz vereqi ala biler Vasiteci istirak ederse borc veren faiz elde edir borc alan borc verenin elde etdiyinden daha yuksek faiz odeyir neticede aradaki ferqi maliyye vasitecisi qazanir Bank cox sayda borc alan ve borc verenin fealiyyetini cemlesdirir Bank borc verenlerden depozit toplayaraq onlara faiz odeyir Sonra bank bu depozitleri borc alanlara verir Banklar muxtelif olcude borc alan ve borc alanin fealiyyetini koordinasiya edir Belelikle banklar pul aximinin tezminatcisi kimi cixis edir Korporativ maliyyenin bir numunesi sehmlerin sirket terefinden investisiya banklari kimi institusional investorlara satilmasidir Investisiya banklari adeten bu sehmleri investorlara satir Sehmi elde eden sirketde pay sahibi olur Eger XYZ sirketinin bir sehmini alirsansa ve sirketin 100 sehmi varsa investorlarin elinde sen sirketin 1 faizine sahib olursan Elbette bunun muqabilinde sirket nagd elde edir ve bununla fealiyyetini genislendirir Bu proses sermaye ile maliyyelesme adlanir Sermaye ile maliyyelesme istiqraz vereqlerinin satilmasi ve ya diger borc ile maliyyelesme sirketin kapital strukturunu teskil edir Maliyyeden fiziki sexler sexsi maliyye hokumet dovlet maliyyesi sirketler korportaiv maliyye ve mekteblerden tutmus qeyri menfeet qurumlarina qeder genis spektrde istifade olunur Umumiyyetle yuxaridaki fealiyyetler oz meqsedine catmaq ucun institusional mexanizminden asili olaraq uygun maliyye aleti ve metodundan istifade edir Maliyye biznesin idare edilmesinin en vacib amillerinden biridir Uygun maliyye plani olmadan yeni muessise ugur qazana bilmez Pulun likvid aktiv idare edilmesi fiziki ve huquqi sexslerin geleceyinin teminati ucun vacibdir Sexsi maliyye RedakteSexsi maliyye esasen asagidaki suallara cavab axtarir Bir sexsin ve ya ailenin ne vaxt ne qeder pula ehtiyaci olacaq Bu pul hardan ve nece elde edilecek Insanlar ozlerini gozlenilmez sexsi ve umumi iqtisadi hadiselerden nece qoruya bilerler Ailenin aktivleri gelecek nesillere hediyye ve veraset en yaxsi halda nece transfer olunur Vergi siyaseti vergi endirimi ve cezasi sexsi maliyye qerarlarina nece tesir edir Kredit sexsin maliyye veziyetine nece tesir edir Iqtisadi qeyri sabitlik seraitinde sexs gelecek maliyye veziyyetini nece mohkemlendire biler Sexsi maliyye qerarlarina eyni zamanda tehsil haqqinin odenilmesi davamli mallarin meselen ev ve masinin alinmasi her nov sigortanin elde edilmesi pensiya dovru ucun nezerde tutulan investisiya ve yigim qerari ve borcun qaytarilmasi mexanizmi de daxildir Korporativ maliyye RedakteMenecment ve ya korporativ maliyye sirketin fealiyyeti ucun fondlarin temin edilmesi vezifesini dasiyir Kicik biznesler ucun bu KOB sirketler maliyyesi adlanir Umumiyyetle risk ve gelirliliyin tarazligini qorumaq sertile qurumun varliq deyerini ve sehminin qiymetinin maksimuma catdirmaq meqsedi dasiyir Uzun muddetli fondlar sehmdarlar ve uzun muddetli kredit esasen istiqraz vereqesi vasitesile temin olunur Fondlarin muxtelif novleri arasinda tarazliq sirketin kapital strukturu adlanir Qisa muddetli fondlasma ve ya fealiyyet kapitali adeten banklardan kredit xetti alinaraq temin olunur Maliyye ile yaxindan elaqeli olan bir basqa biznes qerari ise investisiya ve ya fondlarin idare edilmesidir Investisiya bir aktivin deyerini qoruyacagi ve ya artiracagi umidi ile elde edilmesidir Investisiya menecmentnde portfelin secilmesi neye ne qeder ve ne vaxt investisiya edileceyine qerar verilmelidir Bu meqsedle sirket asagidakilari etmelidir Uygun meqsedlerin ve mehdudiyyetlerin mueyyen edilmesi institusional ve ya sexsi meqsedler muddet ufuqu riskden qacma ve verginin nezere alinmasi Uygun strategiyanin mueyyen edilmesi aktiv ve ya passiv qorunma strategiyasi Portfelin performansinin olculmesiMaliyye menecmenti muhasibatin maliyye funksiyasi ile paraleldir Ancaq maliyye muhasibati kecmise aid maliyye hesabatlarinin verilmesi ile mesguldursa maliyye qerari birbasa sirketin geleceyine yonelir Kapital RedakteKapital maliyye baximindan pul miqdaridir ki biznesin gucunu artirir ki lazim olan emteeni satin alaraq basqa mallari istehsal etsin ve ya xidmetleri teklif etsin Kapital menbeleriBorc kapitaliKorporasiyalar davam eden biznes fealiyyetlerini davam etdirmek ve ya gelecek artimlari maliyyelesdirmek ucun investisiya menbeleri kimi borc fondlarina borc kapitali ve ya kredit etibar ede biler Borc bank kreditleri borc ohdelikleri ve ya ictimaiyyete verilen istiqrazlar kimi muxtelif formalarda gelir Borclar odeme muddetine catana qeder borc sermayesinde mutemadi faiz odenisleri faiz xercleri teleb edirler burada firma ohdeliyi tam olaraq odemelidir Borc odenisleri batma fondu muddealari seklinde de edile biler bu zaman korporasiya borcunun illik odenislerini muntezem faiz odenislerinden yuxari odeyir Borc odenislerini odemek ucun sirketin ozunun maragina geldikde cagirilan istiqrazlar callable bonds buraxan muessiseler tam ohdeliyini geri odeye bilerler Eger faiz odenisleri nagd odemeler vasitesile korporasiya terefinden qebul edile bilmezse firma hemcinin borc ohdelikleri ve ya legv edilmesi prosesi ile odeme seklinde girov aktivlerini de istifade ede biler Sehm kapitaliKorporasiyalar alternativ olaraq sirketin sehmlerini investorlara sataraq kapitalini artirirlar Investorlar ve ya sehmdarlar investisiyalarin qazanc elde etmesi ucun vaxt kecdikce sirket deyerinin yukselmesi tendensiyasini gozleyir Sehmdar deyeri korporasiyalar sehm kapitali ve diger vesaitleri sahiblerine musbet bir gelir derecesi elde eden layihelere ve ya investisiyalara investisiya qoyduqda artir Investorlar gelecekde musbet kapitala gelir derecesi qazanacaq sirketlerin sehmlerini almagi ustun tutur ve belelikle bu korporasiyanin sehmlerinin bazar deyerini artirir Sehmdarlar deyeri korporasiyalar dividendler seklinde artiq nagd meblegini biznes ucun lazim olmayan bolusdurulmemis menfeetin vesaitleri odemis olduqda de artirila biler Ustunluk verilmis sehmler preferred stock Ustunluk verilmis sehm hem kapitalin hem de borc aletinin xususiyyetleri daxil olmaqla umumi sehmletin malik olmadigi xususiyyetlerin her hansi birlesmesini dasiyan ve adeten hibrid alet sayilan kapital tehlukesizliyidir Ustunluk verilmis sehmler umumi sehmlerden ust seviyye yeni daha yuksek siralama lakin iddia baximindan istiqrazlara tabedir sirketin aktivlerindeki paylarina huquqlar baximindan 1 Budceye ehtiyac RedakteBudce biznes planini gosteren seneddir Biznesin meqsedini qoyulan hedefleri ve neticeleri maliyye terminleri ile basqa sozle satis ucun hedeflenen qiymet xerc artim planlasdirilmis satisin elde olunmasi ucun teleb olunan investisiya ve maliyye menbeyi Budce hem qisa hem uzun muddetli ola biler 1 ilin odenisi 800 AZN Uzun muddetli budce 5 10 ili ehate edir ve sirketin gelecek goruntusunu gosterir qisa muddetli budce ile bir illikdir ve mueyyen bir ilde davam eden fealiyyeti ehate edir Kapital budcesi RedakteBu nezerde tutulan esasli aktivleri ehate edir ve onlarin aliminin nece maliyyeleseceyini gosterir Kapital budcesi illik olaraq hazirlanir ve uzun muddetli Kapitalin Tekmillesdirilmesi Planinin bir hissesini teskil etmelidir Nagd budcesi RedakteBiznesin fealiyyet kapitali yeterliliyi daimi nezaret altinda olmalidir ki qisa muddetli xercleri odeyecek fondlar vaxtinda temin olunsun Nagd budcesi gozlenilen nagd vesaitin haradan elde edildiyi ve haraya serf edildiyini gosterir Nagd budcesi asagidaki esas 6 hisseden ibaretdir Ilkin Nagd Balansi son periodun yekun balansi Nagd yigimlar gozlenilen butun nagd yigimlari ehate edir esasen satislar Nagd odenisler qisa muddetli borclara odenilen faiz xerclerini cixmaqla planlanan butun nagd mexariclerin siyahisini gosterir Nagd pul aximina tesir gostermeyen diger xercler bura daxil deyil amortizasiya ve asinma xercleri Nagd artigi ve ya catismazligi nagda olan ehtiyac ile cari nagd vesaitlerin fuksiyasidir Nagd ehtiyacini umumi nagd mexarici ve sirketin teleb etdiyi minimum nagd balansinin cemi mueyyen edir Cari nagd vesaiti nagda olan ehtiyacdan azdirsa nagd catizmazligi yaranir Maliyyelesme planlasdirilan borclanma ve odemeleri faizle birge ehate edir Yekun Nagd Balansi Nezerde tutulan yekun nagd balansini gosterir Maliyye iqtisadi RedakteMaliyye iqtisadi iqtisadiyyatin bir sahesidir Real iqtisadiyyatla maraqlanan diger sahelerden ferqli olaraq maliyye deyiskenleri olan qiymetler faizler ve sehmlerin elaqesini oyrenir Xalis maliyyeden ferqli olaraq maliyye iqtisadi real iqtisadi deyiskenlerin maliyye deyiskenlerine tesiri uzerinde ixtisaslasir Maliyye iqtisadi asagidakilari tehlil edir Deyerlendirme aktivin edaletli qiymetinin mueyyen olunmasi Aktivin riskinin mueyyen olunmasi aktivin uygun endirim diskaunt faizinin tapilmasi Aktivin getireceyi nagd pul aximlarinin olculmesi elaqedar nagd pul aximinin bu gunku deyerinin tapilmasi basqa sozle diskaunt edilmesi Bazar qiymetinin benzer aktivlerin qiymeti ile muqaise nisbi deyerlendirme Nagd pul aximlarinin heyata kecmesinin basqa hadise ve ya aktivden asililigi toremeler serti iddianin deyerlendirilmesi Maliyye bazarli ve aletleri Emtee Sehmler Istiqraz vereqleri Pul bazari aletleri Toremeler Maliyye institutlari ve nizamnameMaliyye ekonometriyasi maliyye iqtisadinin bir hissesidir Deyiskenler arasi elaqeni ekonometrik metodlardan istifade ederek olcur Maliyye riyaziyyati RedakteMaliyye riyaziyyati tetbiqi riyaziyyatin maliyye bazarlari ile mesgul olan sahesidir Maliyye riyaziyyati riyaziyyati esasen statistikani tetbiq ederek maliyye ile bagli melumatlari tehlil edir Maliyye melumatina qiymetli kagizlarin sehm ve istiqraz hereketi ve onlarin munasibeti aid ola biler Maliyye riyaziyyatinin esas hisselerinden biri sigorta riyaziyyatidir Tecrubi maliyye RedakteTecrubi maliyye ferqli bazar muhitinin qurulmasi meqsedini dasiyir ve bunun vasitesile agentlerin davranisi yaranan ticaret aximinin informasiya diffuziyasinin ve toplanmasinin qiymetin emele gelmesi mexanizminin ve gelirin elde edilmesi prosesinin tecrubi musahidelerle oyrenilmesine isiq tutur Tecrubi maliyyeciler cari maliyye iqtisadinin nezeri modellerinin ne qeder etibarli texmin gucunu tehlil edir ve bu nezeriyyelerin nece tekmillesdirileceyini arasdirir Bu sahede arasdirmalar apararken ticaret simulyasiyalari teskil edile ve ya suni yaradilmis reqabetli bazar muhiti vasitesile insanlarin davranislari tehlil oluna biler Davranis maliyyesi RedakteDavranis maliyyesi investorlarin ve ya menecerlerin psixologiyasinin maliyye qerarlarina ve bazarlarina nece tesir etdiyini tehlil edir Davranis maliyyesi son bir nece onillikde suretle inkisaf ederek maliyyenin esaslarindan birini teskil etmisdir Davranis maliyyesi asagidaki movzularla maraqlanir Klassik nezeriyyelerden keskin ferqlenen tetbiqi analizler Psixologiyanin ticarete ve qiymetlere nece tesir etdiyini gosteren modeller Bu modellerden istifade ederek geleceyin hesablanmasi Tecrubi aktiv bazarlarinin tehlili ve tecrubelerin texmin edilmesi ucun istifadesiDavranis maliyyesinin bir qoluna Riyazi Davranis Maliyyesi deyilir ki bu sahe riyazi ve statistik metodlardan istifade ederek davranisa bagli eyrilikleri oyrenir Bu istiqametde islerin esas hissesi Gunduz Caginalp Riyaziyyat professory ve 2001 2004 cu illerde Davranis Maliyyesi Jurnalinin redaktoru ve onun hemkarlari Vernon Smith 2002 Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafati laureati David Porter Don Balenovich Vladimira Ilieva Ahmet Duran Huseyin Merdan terefinden gorulmusdur Jeff Madura ve Ray Sturm kimi alimlerin isleri davranisin sehmlerin ve birja ticaret fondlarinin uzerinde ehemiyyetli tesiri oldugunu mueyyen etmisdir Mucerred aktivlerin maliyyesi RedakteBu sahe patent marka brend etibar kimi mucerred aktivleri tehlil edir Elaqedar ixtisas dereceleri RedakteMaliyye sahesinde muxtelif ixtisas dereceleri var Muhasibat Ixtisasli muhasib Xartiyali Muhasib ACA Birlesmis Kralliq sertifikati CA Birlik olkelerinin sertifikati Xartiya Lisenziyali Muhasib ACCA Birlesmis Kralliq sertifikati Lisenziyali Ictimai Muhasib CPA ABS sertifikati Qanunla mueyyen edilmemis ixtisaslar Xartiyali Mesref MuhasibiBiznes ixtisasi Biznesin Idare Edilmesi uzre Magistr MBA Biznesin Idare Edilmesi uzre Bakalavr BBM Ticaret Magistri M Comm Menecment Elmi uzre Magistr MSM Biznesin Idare Edilmesi Elmi Doktoru DBA Umumi maliyye ixtisaslari Dereceler Maliyye uzre elmler magistri MSF Maliyye Iqtisadi uzre magistr Maliyye Meneceri Magistri MFM Maliyye Idareetmesi Magistri MFA Sertifikatlar Xartiyali Maliyye Analisti CFA Lisenziyali Beynelxalq Investisiya Analisti CIIA Korporativ Xezinedarlar Assosiasiyasi ACT Lisenziyali Bazar Analisti CMA FAD Korporativ Maliyye Ixtisasi CF Riyazi maliyye ixtisaslari Maliyye muhensidliyi elmler magistri MSFE Riyazi Maliyye Magistri MQF Hesablama Maliyyesi Magistri MCF Maliyye Riyaziyyati magistri MFM Maliyye terminleri RedakteQurtarma ing Bailout Dovletin maliyye siyasetine baxan qurumlari vasitesile ozel qurum olan bank ve diger maliyye qurumlarini iflas olmaqdan qurtarmaq ucun bu qurumlarin qarsilaya bilmediyi maliyye ohdeliklerini oz boynuna goturmesidir Hemc bax son care kreditoru Beynelxalq maliyye bohranlari zamani Beynelxalq Valyuta Fondu BVF Boyuk Yeddilik ve bu kimi resmi kreditorlarin tecili kredit ayirmasina verilen addir Adeten bele qurtarmalar pulsuz olmayib uzunmuddetli xususi kreditler seklinde heyata kecirilir Esas meqsedi olkeni kapital hesabi iflasindan qurtarib vaxti yetmis borclarini qaytarmaga imkan yaratmaqdir Celbetme ing Bail in Ozel kreditorlarin verdikleri borclar vedesine catanda bunlarin vaxtinin uzadilmasina raziliq vermeleri ile maliyye bohraninin helline muflis olan borclu maliyye qurumlarindan basqa bu maraqli terefin de celb edilmesidir Burada cox vaxt borclunun borcunu odeye bilmesi ucun borc veren terefin mes boyuk transmilli banklarin borcun odenilmesi cedvelinde deyisiklik etmesinden sohbet gedir Bu yolla borclu olkenin qeyri likvidlikden cixmaq imkani yaranir Esasen dovlet vasiteciliyi ile heyata kecirilen bu addimin uguru borc veren qurumun bu uygunlasmadan xeyir gotureceyine inandirilmasindan asilidir Hemcinin burden sharing yuku paylasma debt restructuring borca yeniden baxilma restrukturizasiya private sector involvement PSI ozel sektorun qosulmasi constructive engagement konstruktiv istirak Diger mumkun qarsiliqlari Paylasdirma birge helle celb etme celbedilmeTediyye balansi ing Balance of payments Olke rezidentlerinin qeyri rezidentlerle mueyyen zaman araliginda adeten bir il heyata kecirdiyi ticaret ve maliyye emeliyyatlarini muhasibat ucotunun ikili yazilisi seklinde eks etdiren statistik hesabdir Nezeri baximdan TB hemise taraz olsa da bu cox vaxt kor tebii olmayib dovletin mudaxilesinden ireli gelir Bele ki olkeye daxil olan maliyye ticaret axinlarinin pulla ifadesi olkeden cixan axinlarinkindan kicik oldugu halda TB kesri emele gelir ki bunun da menfi neticelerinden qorunmaq ucun dovlet maliyye qurumlari mudaxile edib tarazligi temin edir Daxil olan axinlarin deyeri cixanlarinkindan boyuk olduqda yaranan TB artigi da menfi hallara sebeb ola biler mes bu veziyyetden yarana bilecek inflyasiyadan ehtiyat eden maliyye investorlari milli puldan qacarlarsa bu valyuta bohranina sebeb ola biler ohdelik ing liability Ikili yazilisli muhasibatda iqtisadi subyektin passiv sutununda yer alan meblegdir Bura adeten borc faiz odemeleri ve s aid edilir Vayuta mezennesi ing Exchange rate Bir olkenin pul vahidinin digerinkiyle ifadesi olub bu valyutanin nisbi deyerini bildirir Burada nisbilik hemin deyerin muxtelif valyutalara gore deyisdiyinden ireli gelir Iqtisadi edebiyyatda valyuta mezennesi anlayisini nominal ve gercek olmaqla iki qrupda tehlil edirler Nominal valyuta mezennesi ing nominal exchange rate Cari bazar qiymetlerini eks etdirir ve inflyasiya ve diger makroiqtisadi deyisenleri nezere almir Bazar istirakcilarinin gozlentilerine hessas olub qisa zaman araliginda boyuk deyismeler gostere bilir N v m iki cur ifade olunur Tutaq ki A bizim B ise xarici olkenin pul vahidi E ve e ise n v m dir 1 1A eB Bir vahid olke puluna alina bilen xarici pulun miqdaridir 2 1B EA Bir vahid xarici pulu almaq ucun teleb olunan yerli pulun miqdaridir Mes pul islahatindan evvel Azebaycanda mezenneni ifade etmek ucun ikinci yoldan E istifade olunurdu 1 4900AZM Qeyd edek ki anqlo sakson enenesinde iqtisadi tehlilde E den kontinental Avropada ise daha cox e den istifade olunur Gercek valyuta mezennesi ing Real exchange rate Yerli pul vahidinin xarici valyutaya nezeren gercek aliciliq qabiliyyetini gosterir Basqa sozle olkedaxili inflyasiya ile xarici olkede geden inflyasiyani nezere alan valyuta mezennesidir Nominal valyuta mezennesi ile sozugeden iki olkede her hansi bir mal ve ya xidmetin bazar qiymetleri nisbetinin hasiline beraberdir N v m pul vahidleri nisbeti olan halda g v m konkret mal ve ya mal sebeti miqdarlarinin nisbetidir Istifade olunan nominal valyuta mezennesi yazilisindan asili olaraq asagidaki kimi yazilir 1 ReR e x P P Burada g v m nin terifini bele veririk g v m bizim olkede bir eded yerli pul vahidi ile satin alina bilen malin miqdari ile xarici olkede bu pul vahidine dusen xarici pulla satin alina bilen mal miqdarinin nisbetine beraberdir Yeni P P e 2 RER E x P P Valyuta rejimi ing Exchange rate regime Dovletin pul siyasetine baxan qurumlarinin valyuta bazarinda tetbiq etdiyi qaydalar toplusu olub valyuta mezennesini mueyyen edir V r sabit mezenneli ve uzen serbest mezenneli olmaqla iki yere ayrilir Kip berkitme ing Hard peg Olke pulu mezennesinin her hansi bir xarici valyutanin mezennesine qeti baglanmasidir Praktikada bu tam donerli dunya pullarindan birine dollar avro yen calanmaq demekdir Yeni olkedeki makroiqtisadi muhitin nece deyisdiyinden asili olmayaraq mezenne daim sabit qalir Valyuta sabitsizliyinden qorunmaga imkan verse de bu rejimin bir sira menfi xususiyyetleri vardir Olke pulu mezennesinin qeyri sabitliyi ing Exchange rate volatility Mezennenin qisa muddet erzinde boyuk deyismeler gostermesidir Bu hal beynelxalq iqtisadi fealliyetle mesgul olanlarin gozlentilerine esasli ziyan vurur Bele ki alqi satqi muqavilelerinin cari mezenne ile tertib olunduqlari halda pul mezennesinin deyismesi firmalari iflasa ugrada biler Hetta muqavileler deyisken mezenne ile ayaqlasmaq ucun indekslesdirerlerse bele mezennenin hansi istiqametde ve hansi boyuklukde deyiseceyini bilmemek tereflerin boyuk itkilerine sebeb ola biler Bu tekce beynelxalq ticarete deyil beynelxalq maliyye kredit emeliyyatlarina da aiddir Hetta yeni senayelesmis olkelerde bu kapital emeliyyatlarina valyuta mezennesinin sabitsizliyinden deyen zerer ticarete vurulan zererden defelerle artiq olur Bu son meqam ise kapital bazarinda teleb teklifin qiymet deyismelerine son derece hessas olmasi ve uygunlasmanin cox boyuk suretle bas vermesidir Butun bunlar dovleti valyuta sabitsizliyinden qacinmaga ve valyuta bazarinda keskin dalgalanmalarin qarsisini almaq ucun butun mumkun makroiqtisadi vasitelerden istifade ederek ciddi addimlar atmaga vadar edir Bele addimlarin icinde en cox yayilmisi sabit mezenneli valyuta rejiminin tetbiqidir Valyuta mezennesinin zeifliyi ing Exchange rate vulnerability Valyuta sabtsizliyinden ferqli olaraq iqtisadi sistemin zeifliyinden qaynaqlanir ve potensial sabitsizlik kimi qiymetlendirile biler Bura hem olkenin xaricden oz valyutasinda borc ala bilmemesi hem institusional qurulusunun zeifliyi hem de daxili iqtisadiyyatin xarici amillere hessasligi daxildir Daha dogrusu mezenne zeifliyi hali bunlarin hamisinin qarsiliqli tesirinden dogan haldir Bu hal kicik bir makroiqtisadi cetinlikle qarsilasan olke pulu mezennesinin qeyri sabitliye dusmesi ile neticelenir Qaytarilmali borc ing Oustanding loan Borc alanin hele de odemeli oldugu ve odenilme muddeti kecmemis borc Anadangelme gunah ing Original sin Iqtisadi edebiyyatda inkisaf etmekde olan olkelerin xaricden oz valyutasinda borc ala bilmemesi halina verilen ad Burada hemin olkelerin ezelden bele olduqlarina ve tarixceleri etibarile borc verenlerin inamsizligina ducar olduqlarina isare olunur Melumat ucun A g adi Incilden gelir pervorodniy qrex ve xristian aleminde usaqlarin uzerlerinde Adem peygemberin ilk gunahi ile dogulduqlarini bildirir Aparilan analogiya olkelerin bu menfi durumdan qurtula bilmemelerinden ibaretdir Xarici borcu xarici valyutada almaq ise onu hemin valyutada qaytarmali olmaq demekdir Yeni olkedaxili emeliyyatlari yerli pulla heyata keciren firmalar xaricdeki kreditortlarina olan borclarini xarici valyutada qaytarmali oldugundan bu iki valyuta arasindaki mezenneden birbasa asili veziyyete dusur Basqa sozle olke pulu ne qeder deyerden duserse firmalarin borcu bir o qeder artar Bele veziyyet valyuta bohraninin daha genis maliyye bohranina kecmesine sebeb olar Meltzer Komitesi ing Meltzer Commission 1998 ci ilde ABS Konqresi terefinden yaradilmis Beynelxalq Maliyye Qurumlari uzre Meslehetci Komitenin qisa adidir Rehberi olmus Allan Meltzerin adi ile cagrilir Meqsedi BVF ve DB kimi dunya miqyasli iqtisadi teskilatlara ABS dovletinin ayirdigi vesaitin heder gedib getmediyini uze cixarmaq ve onlarin fealiyyetinin tekmillesdirilmesi ucun teklifler ireli surmekdir Komitenin verdiyi en muhum tovsiyelerden biri BVF ve DB arasinda aydin emek bolgusunu berpa edib tekrarlanan funksiyalari aradan goturmekdir Bu baximdan BVF nin orta ve uzun muddete borc vermesini dayandirmaq ve bunu yalniz DB nin regional qollarinin ohdesine buraxmaq meslehet gorulur BVF ise son care kreditoru olaraq yalniz maliyye sabitliyi baximindan evvelceden mueyyen olunmus sertleri odeyen olkelere qisamuddetli kreditler ayirmalidir Hemcinin Fondun kreditleri bazar qiymetlerinden xeyli yuksek faiz derecesi ile verilmelidir ki ona dogrudan da son care kimi muraciet olunsun Belece BVF dunya maliyye sabitliyini qoruyan ve uzvu olan olkelerde saglam fiskal siyaseti teblig eden daha kicik bir qurum sekline duser DB nin ise oz novbesinde Dunya Inkisaf Agentliyine cevrilerek yoxsul olkelere borc vermekdense seylerini texniki yardim ve yoxsullugu azaltma qrantlarinin verilmesine yoneltmesi lazim bilinir Borcverme de daxil olmaqla qalan funksiyalari regional inkisaf banklari yerine yetirmelidir Komiteye gore DB regional inkisaf banklarinin arzuolunar seviyyede olmadigi Afrika ve bezi Orta Serq olkelerine xususi diqqet ayirmalidir Komitenin Beynelxalq Hesablasmalar Banki ve Dunya Ticaret Teskilati ile bagli daha kicik miqyasli tovsiyeleri vardir Meltzer Komitesinin tovsiyelerine munasibet birmenali deyildir Cox vaxt bu fikir bildirenin siyasi mensubiyyetinden asili olur Bele ki Komitenin terkibinde coxluq teskil eden konservativ goruslu alimlerin respublikacilar movqeyinden liberallarin ise demokratlarin movqeyinden cixis etdikleri qebul olunur Kapital hereketine mehdudiyyetler ing Capital controls Iqtisadi edebiyyatda bu ifade adeten olkelerarasi kapital axinlarina aid edilir Olkedaxili mehdudiyyetler ucun adeten maliyye repressiyasi ifadesi islenir Cixis ve giris mehdudiyyetlerine ayrilir Cixis mehdudiyyetleri ing Outflow controls Olke rezidentlerile xarici investorlar arasinda yerli maliyye aktivlerinin xarici aktivlere deyisdirilme imkanlarini azaldir Hemcinin yerli rezidentlerin xarici borclarini qaytarmalarinin da qarsisini ala biler Giris mehdudiyyetleri ing Inflow controls Yerli rezidentlerin qeyri rezidentlerden borc alma ve xarici investorlarin yerli maliyye aktivlerini elde etme imkanlarini azaldir Girov ing Collateral Bankdan alinan kreditin qaytarilmasina zemanet vetmek ucun borc alanin bankda qoydugu ve bu kreditin deyerine beraber olan maddi mulkiyyet ve ya qiymetli kagizdir Kredit muqavilesine gore kreditin esas meblegi ve faizleri vedesi yetende odenilmezse girov bankin mulkiyyetine kecir ve vurulmus ziyani qarsilamaq ucun satilir Misal ucun ipoteka kreditinin girovu hemin kreditin sayesinde tikilmis evin ozudur Maliyye yoluxmasi ing Financial contagion Bir olkede bas veren maliyye bohraninin bazar istirakcilarinin gozlentileri uzunden basqa olkeye yayilmasi Bu gozlentiler bezen esassiz olub bazar istirakcilarinin melumat qitligindan ireli gelir Bele ki mueyyen meyarlara gore iqtisadi inkisaf seviyyesi ticaret strukturu maliyye reytinqi ve s eyni qrupa aid etdikleri olkelere investorlar eyni gozle baxir her bir olkedeki durumu onun ozunemexsus cehetlerine gore qiymetlendirmirler Neticede qurunun oduna yas da yanir saglam maliyye sistemi olan olkeler de investor qachaqacina ducar olurlar Coxluq qerari maddesi ing Collective Action Clause Istiqraz muqavilesinin bir hissesi olub istiqraz sahiblerinin ekseriyyetinin raziligi oldugunda ve azligin raziliq vermemesine baxmayaraq borca yeniden baxilmasina imkan yaradir Evveller istiqraza ilkin yazilma merhelesinde istiqraz sahibleri bu cur maddelerin istiqraz muqavilesine salinmasina qarsi cixsalar da yeni dalga bohranlarindan sonra xus Arg 2001 coxluq qerari maddesine munasibet deyismisdir Hazirda bu madde daha yaygin hal almis ve gelecekde daha koklu addimlardan qorunma caresi kimi gorulur 11 ci Fesil ing Chapter 11 ABS Iflas Mecellesinin bir bolmesdir Firmanin borclarinin yeniden teskili qaydalarini mueyyen edir 11 ci fesil hetta borclarini odemek iqtidarinda olmadiqda bele firmaya fealiyyet gostermek huququ verir Bu ise kredit dovriyyesinin berpasina komek edir Umumiyyetle semereli qurulmus iflas qanunvericiliyi firma fealiyyetinin suretli berpasina ve dolayi yolla iqtisadiyyatin bohrandan cixmasina zemin yaradir Hemcinin bax RedakteMaliyye hesabatlari Maliyye nezaretiMenbe RedakteGove P et al 1961 Finance Webster s Third New International Dictionary of the English Language Unabridged Springfield Massachusetts G amp C Merriam Company finance 2009 In Encyclopaedia Britannica Retrieved June 23 2009 from Encyclopaedia Britannica Online http www britannica com EBchecked topic 207147 finance Microsoft 2009 Finance uk encarta msn com https www webcitation org 5hlUjB4mc url http uk encarta msn com text 761564452 0 Finance html http banker az wiki index php Maliyye Drinkard T A Primer On Preferred Stocks InvestopediaMenbe https az wikipedia org w index php title Maliyye amp oldid 5796283, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Mövzu 4: Maliyyənin mahiyyəti və zəruriliyi

Mövzu 1: İqtisadiyyat və onun cəmiyyət həyatında rolu

Mövzu 4: Maliyyənin mahiyyəti və zəruriliyi

Mövzu 4: Maliyyənin mahiyyəti və zəruriliyi .
Maliyyə sistemi.
Cəmiyyətin iqtisadi strukturlarının normal fəaliyyəti pul vəsaitinin dövlət və istehsal strukturları, dövlət və əhali arasında hərəkətinin düzgün təşkilindən birbaşa asılıdır. Bu cür pul hərəkəti cəmiyyətin real həyatını əks etdirməklə, vətəndaş və müəssisələr arasında əlaqə və münasibətlər yaradır. Dövlət maliyyə mexanizmi vasitəsilə özünün idarəetmə, iqtisadi, eyni zamanda, istehsal və maliyyə strukturları üzərində nəzarət funksiyalarını həyata keçirir. Qeyd edilən funksiyalar yerinə yetirilərkən maliyyə iqtisadiyyatın inkişafına yönəldilir, həmçinin iqtisadi artma neqativ təsirlərin qarşısı alınır.
Maliyyə – pul vəsaitləri fondunun xüsusi fondlar və müəssisələr vasitəsilə bölüşdürülməsi və istifadəsi istiqamətində münasibətlər sistemidir.
Maliyyə münasibətlərinin inkişafı əmtəə – pul münasibətlərinin meydana gəlməsi ilə əlaqədardır ki, bu da dövlətin zəruri ehtiyaclarının (dövlət idarəetmə aparatının və ordunun saxlanılması, işsizlik və yoxsulluqla mübarizə üzrə dövlət proqramlarının və s.) ödənilməsi üçün maliyyə resurslarının toplanması məqsədini daşıyır.
Maliyyə latınca «finansiya» – sözündən götürülərək, pul «tədiyyəsi,gəlir mənası» nı ifadə edir. Maliyyə kateqoriyası ilk dəfə XII – XV əsrlərdə İtaliyada, eyni zamanda, Avropanın iri ticarət və bank şəhərləri olan Florensiyada və Venetsiyada işlədilmişdir.
Cəmiyyətin tarixi inkişafınının nəticəsi olaraq maliyyə anlayışı da təkminləşərək beynəlxalq anlayış kimi hazırda pul münasibətləri sisteminin yaradılması, bölgüsü və istifadəsi üzrə münasibətlər sistemini əks etdiri. Eyni zamanda, maliyyə iqtisadi kateqoriya kimi iqtisadiyyatın bütün sahələrində pul fondlarının yaranması, bölgüsü və istifadəsi prosesində yaranan iqtisadi münasibətlər sisteminə daxildir.
Bir elm sahəsi kimi maliyyənin predmeti ümumi daxili məhsulun və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsü pul vəsaitləri fondlarının yaradılması və istifadəsi ilə əlaqədar iqtisadi münasibətlər sisteminin tətbiqindən ibarətdir.

Do’stlaringiz bilan baham:

Fənn: Maliyyə və Kredit Fənn müəllimi: Aslanov Habil m. Tələbə

Fakültə: Beynəlxalq Hüquq və Beynəlxalq Münasibətlər
Kafedra: Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər
İxtisas: Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər
Fənn: Maliyyə və Kredit
Fənn müəllimi: Aslanov Habil m.
Tələbə: Abdurahmanov Elvin
Bakı 2009

1. Valyuta siyasətinin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi kimi

Maliyyə siyasəti

Maliyyə siyasəti dövlətin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla iqtidadiyyatın tənzimlənməsində, makroiqtisadi səviyyədə ölkənin gəlir və xərclərinin müəyyn olunmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dövlətin iqtisadi funksiyalarının həyata keçirilməsində maliyyə münasibətlərinin böyük rolu olduğu üçün dövlətin iqtisadi və sosial tədbirlərinin həyata keçirilməsində məhz maliyyə münasibətlərindən geniş səviyyədə istifadə edilir, maliyyə vasitələri ilə təsir göstərilir və dövlətin qarşıya qoyduğu iqtisadi funksiyalar həyata keçirilir. Bütün bunlar dövlətin maliyyə siyasəti vasitəsilə təmin edilir. Digər tərəfdən, dövlətin maliyyə siyasəti vasitəsilə maliyyə konsepsiyaları müəyyən edilir, onun əsas istiqamətləri dəqiqləşdirilir, çevik maliyyə mexanizminin formalaşmasıtəmin edilir. Dövlətin maliyyə siyasətinin bu baxımdan əsasını maliyyə konsepsiyaları təşkil edir. bu strateji maliyyə konsepsiyalarına uzun və qısa müddətli maliyyə resurslarının səfərbər edilməsi, o cümlədən, maliyyə planlaşdırılması daxil edilir. Dövlətin maliyyə siyasətinin əsasını təşkil edən maliyyə konsepsiyalarına uyğun olaraq maliyyə resurslarının səfərbər olunması və onlardan səmərəli istifadə olunması həyata keçirilir. Maliyyə siyasəti dövlətin qarşısında duran iqtisadi vəzifələrin reallaşdırılmasına istiqamətlənir ki, bunlar aşağıdakılardır:

1. Ölkənin maliyyə resurslarının maksimim təmin olunması;

1. Ölkənin maliyyə resurslarının səmərəli bölüşdürülməsi və istifadəsinin təmin edilməsi;

1. Maliyyə metodları vasitəsilə iqtisadi və sosial proseslərin tənzimlənməsi;

1. Maliyyə siyasətinə uyğun olaraq maliyyə mexanizminin işlənib hazırlanması və onun iqtisadi inkişafın dinamikasına uyğunlaşdırılmasının təmin edilməsi;

Bu qeyd olunan vəzifələrin həyata keçirilməsi zamanı maliyyə resurslarının səmərəli istifadə edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Ölkənin maliyyə ehtiyatlarının qanunvericilik əsasında səfərbərliyə alınması, onların bölüşdürülməsi və istifadə edilməsi ilə əlaqədar olaraq dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlərə maliyyə siyasəti deyilir. Bu siyasətin istiqamətləri ölkənin iqtisadi vəziyyətindən, həll olunan sosial-iqtisadi problemlərdən asılıdır. İqtisadiyyat böhranlı vəziyyətdə olduqda, dövlətin yeritdiyi maliyyə siyasəti bir tərəfdən istehsalın azalmağa dogru meyl etməsinin qarşısının alınmasına və onun stimullaşmasına (məsələn, istehsalçılar üçün güzəştlərin edilməsi), digər tərəfdən isə sosial proqramların həyata keçirilməsinin dayandırılması və ölkənin müdafiəsinin təşkili ilə əlaqədar xərclərin azaldılmasına yönəldilən tədbirlərlə müəyyən edilir. Buna uyğun olaraq, cəmiyyət bir keyfiyyət halından başqa bir keyfiyyət halına keçdikdə dövlətin maliyyə siyasətinin istiqamətləri də dəyişir. Həm də qeyd etmək lazımdır ki, proqnozları və tövsiyələri işləyib hazırlayarkən ölkədəki mövcud iqtisadi durumu arzu olunduğu kimi yox, əsl həqiqətdə olduğu kimi, tənqidi qiymətləndirmək lazımdır. Bu ona görə vacibdir ki, milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsində məsələn, dövlətin sosial – təminat proqramının həyata keçirilməsi, gəlirlərin orta səviyyəsinin gözlənilməsi, səhiyyənin, təhsilin və s. maliyyələşdirilməsi və ya subsidiyaların verilməsi – dövlət məhz maliyyə siyasəti vasitəsilə iştirak edir.
Dövlətin maliyyə siyasəti bir – biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan aşağıdakı iki istiqamətdə aparılır:
1)Vergitutma və dövlət xərclərinin quruluşunun tənzimlənməsi;
2)Büdcənin tənzimlənməsi;
Bunlardan birincisinə fiksal siyasət, ikincisinə isə büdcə siyasəti deyilir. Fikskal siyasət (bu siyasətin əsas məqsədi işsizliyi və inflyasiyanı aradan qaldirmaqdan ibarətdir) iqtisadiyyatda sabitləşdirici təsir göstərdiyinə görə o, 1930-cu illərdəki “Böyük depressiya” dövründə daha geniş miqyas almağa başlamışdır. Lakin ayrı-ayrı ölkələrdə bu sahədə ikinci dünya müharibəsindən sonra bir sıra konkret tədbirlər görülmüşdür. Bunu ABŞ-ın timsalında daha aydın görmək olar. Belə ki, müharibədən sonra işsizlik problemi kəskinləşdiyi üçün 1946-cı ildə federal hökumət iqtisadi sabitliyin təmin olunmasında məsuliyyət daşıdığını qanunla təsbit etmişdir.
Bu qanuna uyğun olaraq ABŞ prezidenti hər il iqtisadiyyatın cari vəziyyəti haqqında iqtisadi məruzə təqdim etməlidir. Bu məqsədlə iqtisadi məsləhətçilər şurası yaradılmışdır. Şura prezidentə və ABŞ konqresinin birləşmiş iqtisadi komitəsinə kömək edir və iqtisadi məsələlər üzrə tövsiyələr hazırlayır. Bundan başqa, ABŞ-da 1978-ci ildə Xemfri-Xoukinsa adı ilə məşhur olan bir qanun qəbul edilmişdir. Və bu qanun tam məşğulluq və tarazlaşdırılmış artıma xidmət göstərməklə, iqtisadiyyatin sabitləşdirilməsi sahəsində federal hökumətin səlahiyyətlərini genişləndirməyə imkan vermişdir.
Dövlətin maliyyə siyasəti, vergilərin yıgılması, işgüzar fəallığın tənzimlənməsi və bir sıra sosial vəzifələrin həll olunması üçün dövlət büdcəsində olan vəsaitdən istifadə edilməsi imkanlarını nəzərdə tutur. Fiksal siyasətin başlıca vasitələri vergi dərəcələrinin, vergitutma obyektlərinin və vergilərin növlərinin dəyişdirilməsidir. Fiksal siyasətin işlənib hazırlanması ölkənin qanunvericilik orqanlarının müstəsna səlahiyyətindədir. Çünki, vergitutma və dövlət büdcəsindəki vəsaitin xərclənməsinə məhz onlar nəzarət edirlər.
Dövlətin həyata keçirdiyi fiksal siyasətin metodlarına dair müxtəlif baxışlar vardır. Belə ki, Keynsin metod tərəfdarları ənənəvi olaraq iqtisadi inkişafın başlıca stimulu olan səmərəli ümumi təklifin yaradılmasına üstünlük verir və hesab edirlər ki, vergilərin azaldılması istehsalın artmasına səbəb olur. Lakin qısa müddətli dövrdə büdcəyə daxilolmalar azalır, büdcə kəsiri isə artır.
Dövlətin büdcə siyasəti dedikdə, büdcənin gəlir və xərclərinin, habelə büdcə kəsirinin idarə edilməsi ilə əlaqədar olaraq dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlər nəzərdə tutulur. Dövlətin büdcə siyasəti ilə əlaqədar bir-neçə konsepsiyası vardır: Birinci konsepsiyanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, büdcə hər il tarazlaşdırılmalıdır. Son zamanlaradək milli iqtisadiyyatın sabit inkişaf etdirilməsini təmin edən büdcə, maliyyə siyasətinin məqsədini ifadə edən və hər il tarazlaşdırılan büdcə hesab edilirdi. Lakin bu problemi bir qədər dərindən və hərtərəfli nəzərdən keçirsək aydın olacaq ki, belə büdcə dövlətin fiksal siyasətinin səmərəliyini ya tamamilə aradan qaldırır, yaxud da onu azaldır. Bunu yaxşı başa düşmək üçün bu vəziyyəti nəzərdən keçirək.

Tutaq ki, iqtisadiyyatda uzunmüddətli işsizlik hökm sürür və əhalinin gəlirləri gündən – günə azalır. Aydın məsələdir ki, bu zaman vergilər hesabına büdcəyə daxilolmalar azalacaqdır. Hökumət, büdcəni tarazlaşdırmaq üçün ya vergi dərəcələrini qaldırmalı, ya dövlət xərclərini ixtisar etməli, yaxud da onları bir-biri ilə əlaqələndirməlidir. Lakin bunlar ümumi tələbin daha da azalmasına səbəb ola bilər.

Büdcənin hər il tarazlaşdırılmasına cəhd göstərilməsinin inflyasiyanın stimullaşdırılmasına gətirib çıxardıgı ikinci misalı nəzərdən keçirək. İnflyasiya şəraitində pul gəlirlərinin artması vergilər hesabına daxilolmalrın çoxalmasına səbəb olur. Odur ki, dövlət müxtəlif tədbirlər görməlidir (birinci misalda göstərildiyi kimi).
Büdcə siyasəti ilə əlaqədar ikinci konsepsiyanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, büdcə hər il yox, iqtisadi tsiklin gedişində tarazlaşdırılmalıdır. Bu konsepsiyanın məntiqi cəhətdən əsaslandırılması olduqca sadədir. Belə ki, istehsalın azalmasının qarşısını almaq üçün hökumət o vergiləri azaldır və dövlət xərclərini artırır, yəni şüurlu surətdə müvəqqəti olaraq büdcə kəsirinin artmasına şərait yaradır.İstehsalda yüksəlişə nail olunduqda vergilər artırılır, dövlət xərcləri isə ixtisar olunur. Büdcədə əmələ gələn müsbət qalıqdan, istehsal azaldığı dövrdə meydana çıxan kəsirin “örtülməsi” üçün istifadə edilir. Beləliklə, dövlət bu cür siyasət yeritməklə iqtisadi tsiklin müxtəlif mərhələlərində büdcəni tarazlaşdırır.
Bu konsepsiyanı reallaşdırdıqda meydana çıxan başlıca problem ondan ibarətdir ki, iqtisadi tsikldə azalma və yüksəliş, müddətlərinə görə eyni olmurlar. Məsələn: istehsalın uzun müddətli azalma meyli qısa müddətli yükləliş dövrü ilə əvəz oluna bilər. İstehsal azaldığı dövrdə əmələ gələn büdcə kəsiri və dövlət borcu yüksəliş dövründə əldə edilən çox da böyük olmayan müsbət qalıqla örtülmür. Bu isə o deməkdir ki, büdcədə vaxtaşırı kəsir əmələ gəlir.
Maliyyə, pul münasibətlərinin ayrılmaz tərkib hissəsi olmaqla iqtisadiyyatın bütün sahələrini əhatə edir. Bu özünü əsas etibarilə dövlət və banklarla müəssisələr, müəssisələrin öz aralarında, onların daxilində müxtəlif istehsalatlar, müəssisələrlə işçilər, dövlətlə əhali arasında meydana çıxan pul münasibətlərində göstərir. Maliyyə münasibətlərin toplusu dövlətin maliyyə sistemini əmələ gətirir və onun tərkibinə:
a) ümum dövlət maliyyəsi ;
b) müxtəlif mülkiyyət formalarına mənsub olan firma və müəssisələrin maliyyəsi;
c) ev təsərrüfatlarının maliyyəsi daxildir;
Dövlət həyata keçirilən maliyyə siyasətinin başlıca subyektidir. O, perspektiv üçün maliyyənin inkişafının əsas istiqamətlərinin strategiyasını, qarşıdakı dövrə dəaliyyət taktikasını, iqtisadi məsələlərə nail olmağın vasitə və yollarını müəyyən edir.

Valyuta siyasətinin maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi kimi

Maliyyə siyasəti təkcə regional deyil, həm də beynəlxalq sferanı əhatə etməlidir. Ölkədəki sabit iqtisadi inkişaf (aşağı dərəcəli inflyasiya, elastik valyuta, real % dərəcələri və s.) maliyyə siyasətinin beynəlxalq maliyyədə yerini və rolunu müəyyənləşdirir. Bunun üçün önəmlidir ki, ölkədə düzgün valyuta siyasəti həyata keçirilsin. Valyuta siyasəti iqtisadi siyasətin mühüm tərkib hissəsidir və onun çoxtərəfli məqsədlərinin yerinə yetirilməsinə,yəni dayanıqlı iqtisadi inkişafın təmin edilməsinə, işsizlik və inflyasiyanın artımının dayandırılmasına, ödəniş balansı müvazinətinin dəstəklənməsinə yönəldilir. Valyuta siyasətinin əsasən bu formalarda həyata keçirilir: diskont, deviz siyasəti və onun növləri olanIvalyuta intervensiyası, valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası, valyuta məhdudlaşdırmaları, valyuta dönərliliyi dərəcəsinin tənzimlənməsi, valyuta məzənnəsi rejimi, devalvasiya, revalvasiya.

Valyuta siyasəti dövlətin daxili valyuta bazarında həyata keçirilən xarici valyuta ilə əməliyyatların və xarici valyuta məzənnəsinin tənzimlənməsi istiqamətində apardığı daxili və xarici iqtisadi siyasətdir. Valyuta siyasəti mərkəzi bank və digər maliyyə-kredit təşkilatları qismində mərkəzi hökumət orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Mərkəzi Bankın yürütdüyü pul siyasəti ölkədə makroiqtisadi stabilliyin təmin olunmasına və ölkənin əlverişli beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin qorunub saxlanmasına yönəldilir. Dayanıqlı makroiqtisadi sabitlik və aşağı inflyasiya davamlı iqtisadi artımın və əhalinin sosial rifahının yüksəldilməsinin əsas şərtləridir. Valyuta siyasəti tədiyə balansının müsbət saldoya çatması üçün aprılan beynəlxalq maliyyə siyasətinin tərkib hissəsidir. Dövlət valyuta siyasətinin əsas elementləri kimi, valyuta valyuta intervensiyasından və məhdudiyyətlərindən istifadə edir.

Maliyyə mexanizmi

Ölkənin maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsində maliyyə mexanizminin rolu böyükdür. Maliyyə mexanizmi maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi kimi dövlətin maliyyə münasibətləri sferasında mövcud olan resursların toplanması və istifadəsi formalarının və metodlarının məcmusunu əks etdirir. Maliyyə siyasəti dövlətin qarşısında duran iqtisadi vəzifələrin reallaşdırılmasına istiqamətlərindən biri də maliyyə mexanizminin formalaşdırılmasıdır. Təcrübi olaraq, maliyyə mexanizmi maliyyənin əhatə olunduğu münasibətlərin sistemidir. Bura maliyyə resurslarının formalaşdırılması, onların bölüşdürülməsi və istifadəsiylə bağlı olan qanunvericilik və normativ aktların sistemi daxildir. Bu formalarda dövlət gəlirlərinin və xərclərinin müəyyənləşdirilməsi, büdcənin təşkili, qiymətli kağızlar bazarının idarə olunması təmin edilir. Maliyyə mexanizmi maliyyə siyasətinin daha çox çevik və dəyişkən bir tərkib hissəsi kimi maliyyənin planlaşdırılmasının və idarə olunmasının həyata keçirilməsini də özündə əks etdirir.

Müəssisələrdə maliyyənin idarə edilməsi maliyyə mexanizmi vasitəsilə baş verir. Ona görə də maliyyə mexanizminin mahiyyəti, maliyyənin idarə edilməsi sistemi və bu sistemə daxil olan hər element öyrənilməli, maliyyə metodu,maliyyə alətləri mütləq araşdırılmalıdır.
Maliyyənin bölgü və nəzarət funksiyaları təsərrüfat mexanizminin tərkib hissəsi olan maliyyə mexanizmi vasitəsilə reallaşdırılır. Maliyyə mexanizmi – maliyyə münasibətlərinin idarə edilməsi üsullarının məcmusudur. Maliyyə mexanizmi özünə – dövlətdə maliyyə münasibətləri formalarını, mərkəzləşdirilmiş və qeyri – mərkəzləşdirilmiş pul vəsaitləri fondlarının formalaşması və istifadəsi qaydalarını, maliyyə planlaşdırılması metodlarını, maliyyənin idarə edilməsi formalarını və maliyyə qanunvericiliyini daxil edir.
Rəqabət bazar münasibətləri şəraitində aqrar sahədə iqtisadi tərəqqinin mühüm amilidir. Bununla belə, kənd təsərrüfatı və onunla sıx əlaqədar sahələr sistem transformasiyalarına, xüsusilə sahədaxili rəqabəti gücləndirən proseslərə yüksək dərəcədə həssasdır. Odur ki, islahatlar dövründə rəqabət mühitinin formalaşmasında iqtisadi-maliyyə mexanizminin artan rolu müşahidə olunur.
Sahələrarası və sahədaxili iqtisadi münasibətlərin dayanıqlığı maliyyə mexanizminin islahatlar dövrünə adekvat çevikliyini tələb edir.

Dövlətin iqtisadi vəzifələri ilə maliyyə mexanizmi arasında qarşılıqlı əlaqə var, o cümlədən, əgər dövlət əhalinin rifahı, sosial vəziyyəti ilə məşğul olursa, necə deyərlər, əhalinin qayğısına qalmaq funksiyasını yerinə yetirirsə, onda istər – istəməz vergilər məsələsi obyektiv hal kimi ortaya çıxır. Bu mənada vergilər ölkə iqtisadiyyatında maliyyə tənzimlənməsinin ən mühüm və səmərəli mexanizmi, aləti kimi təzahür etmiş olur.

Maliyyə mexanizmi haqqında maddə

1. Konfransın Tərəfləri Konvensiyanın həyata keçirilməsi məqsədilə toxunulan inkişaf etməkdə olan ölkələrə—Konvensiyanın Tərəflərinə, xüsusilə də Afrika ölkələri üçün maliyyə mexanizmlərinin mövcudluğunu təmin etməyə kömək edir və bu cür maksimum maliyyə ehtiyatları ilə təmin edilməsi mexanizmini həvəsləndirirlər. Bunun üçün Konfransın Tərəfləri, o cümlədən qəbul edilmiş yanaşma və siyasətləri nəzərdən keçirir, hansı ki:

a) Konvensiyanın uyğun müddəalarının icrasının fəaliyyəti üçün lazım olan maliyyə ehtiyatlarının milli, subregional, regional və Qlobal səviyyələrdə təmin olunmasına kömək edir;
b) çoxsaylı maliyyə mənbələrinin istifadəsini və həmçinin 20-ci maddəyə uyğun olaraq onların qiymətləndirilməsini nəzərdə tutan yanaşmaları, mexanizmləri və razılaşmaları həvəsləndirirlər;
c) maliyyə vəsaitlərinin mövcud mənbələri və maliyyələşdirmə şərtləri haqqında onların arasında əlaqələndirməni həvəsləndirmək üçün maraqlı tərəflərə uyğun hökumətlərarası təşkilatlara və qeyri-dövlət təşkilatlarına mütəmadi əsaslarla məlumatlar təqdim edirlər;
d) toxunulan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə maliyyə ehtiyatlarının yerlərə cəld və səmərəli istiqamətləndirilməsi üçün qeyri-dövlət təşkilatlarının mexanizmlərini daxil etməklə səhralaşma ilə mübarizə üçün milli fondların, mexanizmlərin lazımi qaydada yaradılmasına kömək edirlər; və
e) Konvensiyanın daha səmərəli həyata keçirilməsinə kömək üçün mövcud fondları və maliyyə mexanizmlərini subregional və regional səviyyələrdə, xüsusilə də Afrikada möhkəmləndirmək.
2. Konfransın Tərəfləri həmçinin inkişaf etməkdə olan ölkələrə—Konvensiyanın Tərəflərinə Konvensiya üzrə öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə imkan verən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının sisteminin müxtəlif mexanizmləri və çoxşaxəli maliyyə təşkilatları vasitəsilə milli, subregional və regional səviyyələrdə kömək edən fəaliyyəti həvəsləndirirlər.
3. Toxunulan inkişaf etməkdə olan ölkələr—Konvensiyanın Tərəfləri bütün mövcud maliyyə ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək üçün milli inkişaf proqramına daxil edilmiş milli əlaqələndirmə mexanizmlərindən istifadə edir, lazım gəldikdə isə yaradır və/və yaxud möhkəmləndirir. Onlar həmçinin iştirak prosesində qeyri-dövlət təşkilatlarını, xüsusi bölməni və yerli qrupları işləmələr zamanı vəsait toplanmasına və həmçinin yerli qrup səviyyəsində proqramı həyata keçirərkən və maliyyə vəsaitlərinə girişi təmin edərkən istifadə edirlər. Bu hərəkətlər kömək təqdim edənlərin daha səmrəli əlaqələndirilməsinin və mütəhərrik proqramlaşdırılmasının köməkliyi ilə daha da gücləndirilə bilər.
4. Mövcud maliyyə mexanizmlərinin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə bununla toxunulan inkişaf etməkdə olan ölkələr—Konvensiyanın Tərəflərinə təmənnasız və/və yaxud güzəştli əsaslarla texnologiyanın səfərbər edilməsinə istiqamətlənmiş tədbirlərə yardıma aparan Qlobal mexanizm yaradır. Bu Qlobal mexanizm Tərəflərinin Konfransı rəhbərliyi və idarəsi ilə fəaliyyət göstərir və onun qarşısında cavab verir.
5. Qlobal mexanizminin aid ediləcəyi təşkilat Tərəflərin Konfransının birinci növbəti sessiyasında müəyyən edilir. Tərəflərin Konfransının və müəyyənləşdiriləcək təşkilat Qlobal mexanizmin fəaliyyət şərtlərini razılaşdırır ki, belə mexanizm:
a) Konvensiyanın həyata keçirilməsi üçün mövcud olan uyğun ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq proqramlarının aşkar edilməsinin və həyata keçirilməsinin uçotunu aparsın;
b) sorğu olduğu halda Tərəflərə maliyyələşdirmənin yeni metodları və maliyyə köməyinin mənbələri və milli səviyyədə əməkdaşlıq üzrə fəaliyyətin əlaqələndirilməsinin təkmilləşdirilməsinə aid məsləhətlər verir;
c) maraqlı Tərəflərə və uyğun hökumətlərarası və qeyri-dövlət təşkilatlarına onların arasında əlaqəni həyata keçirməyə yardım etmək məqsədilə mövcud maliyyə vəsaitləri mənbələri və maliyyələşdirmənin üsullarına aid məlumatları təqdim edir; və
d) Tərəflərin Konfransının ikinci sessiyasından başlayaraq öz fəaliyyəti haqqında ona məruzə təqdim edir.
6. Tərəflərin Konfransı özünün birinci sessiyasında Qlobal mexanizmin aid edildiyi təşkilata münasibətində mövcud büdcə vasitələri və insan ehtiyatları imkanları baxımından belə mexanizmin inzibati fəaliyyətini təmin etmək üçün uyğun tədbirlər həyata keçirir.
7. Tərəflərin Konfransı özünün üçüncü növbəti sessiyasında 7-ci maddənin müddəalarını nəzərə almaqla 4-cü bəndə uyğun olaraq onun qarşısında hesabat verəcək Qlobal mexanizminə baxacaqdır. Bu xülasəyə əsasən o baxış keçirəcək və uyğun tədbirlər qəbul edəcəkdir.

Ədəbiyyat siyahısı