Malların təhvil-qəbul aktı

– Söhbətimizə Vergi Məcəlləsində edilmiş son dəyişikliklərdə müəyyənləşdirilmiş anlayışlardan başlayaq: kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və satışı anlayışları özündə hansı vacib şərtləri birləşdirir?

Malların təhvil-qəbul aktı

“Mal” və “Material”ın fərqi: Mühasiblərin NƏZƏRİNƏ

Bir çox mühasiblər, əsasən də gənc mühasiblər “mal” anlayışı ilə “material” anlayışını və ya digərlərini bir-birindən fərqləndirməkdə çətinlik çəkirlər. Maliyyə məsələləri üzrə ekspert Xalid Cəfərov mövzunu şərh edərkən bəzi məqamlara diqqət yetirməyi tövsiyə edib.

Tutaq ki, tikinti sahəsində fəaliyyət göstərən “A” müəssisəsi 50.000 manatlıq tikinti materialı alır. Deməli, bu alışda məqsəd həmin materialların satılması deyil, birbaşa tikinti prosesində istifadə edilməsidir. Yeni hesablar planında bunun üçün 201 saylı “Xammal və materiallar” hesabı nəzərdə tutulub.

Əgər “A” müəssisəsi aktivləri istifadə deyil, satmaq məqsədilə əldə edirsə, artıq bu, mal hesab ediləcək. Yeni hesablar planında bunun üçün ayrıca 205 saylı “Mallar” hesabı nəzərdə tutulub. Deməli, “mal” anlayışına belə tərif vermək olar: “Mal – müəssisələrin satış məqsədilə əldə etdikləri və saxladıqları dövriyyə aktividir”.

Mallar istər əlavə dəyər vergisinin (ƏDV) məqsədləri üçün qeydiyyata alınan və alınmayan vergi ödəyicilərindən, istərsə də vergi orqanında qeydiyyatda olmayan şəxslərdən alına bilər. Bu zaman satan tərəfdən Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaimə-faktura və ya elektron qaimə-faktura tələb edilməlidir. İstənilən halda malların alışı zamanı müqavilə və qiymətlərin razılaşma protokolunun yazılması vacibdir. Malların anbara təhvil verilməsi zamanı isə “Malların təhvil-qəbul aktı” yazılmalıdır.

Malların ƏDV ödəyicisindən alışı zamanı uçota alınma prosesi müxtəlif cür həyata keçirilir.

Misal 1: ƏDV ödəyicisi olan “A” şirkəti ƏDV ödəyicisi olan “B” şirkətindən 11.800 (ƏDV daxil) manat dəyərində mal alır. Bu zaman “A” şirkəti malların uçotunu ayrı, ƏDV-nin uçotunu da ayrı aparmalıdır. Çünki “B” şirkətinə ödəniləcək 1.800 manat ƏDV məbləği ödəndikdən sonra Vergi Məcəlləsinin 175-ci maddəsinə əsasən əvəzləşdiriləcək. Bunun üçün müxabirləşmə aşağıdakı qaydada veriləcək:

531-Malsatanlara olan kreditor borc

Malların təhvil-qəbul aktı

“Kiçik və orta sahibkarlığın vergi risklərinin minimallaşdırılması, uçotun təkmilləşdirilməsi və sadələşdirilməsi məqsədilə Vergi Məcəlləsinə dəyişiklik edilməlidir. Çünki orada Prezidentin müvafiq fərmanı ilə zidiyyətli məqamlar var”.

Ovqat.com xəbər verir ki, bunu iqtisadçı ekspert Elçin Qurbanov qələmə aldığı şərh yazısında qeyd edib.

Onun fikrincə, əgər biz uçot sistemini təkmilləşdiririksə, inkişaf etdiririksə və bununla da şəffaflıq və hesabatlılığa nail olmaq istəyiriksə, deməli, həm müəyyən güzəştlər tətbiq etməliyik, həm də uçotu sadələşdirməliyik:

“Vergi Məcəlləsində bilavasitə bu məsələləri tənzimləyən müddəalarla digər normativ sənədlər arasında bir sıra ziddiyyətlər vardır, hansı ki, diqqətdən kənarda qalmaqdadır. Bu zidiyyətlərin qanunvericilik səviyyəsində aradan qaldırılması daha məqsədəuyğundur. Məsələn; Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 19 aprel tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Pərakəndə ticarət sahəsində vergitutma məqsədləri üçün gəlir və xərclərin uçotu Qaydası”-nın 3-cü maddəsinin (Pərakəndə ticarət sahəsində malların mədaxilinin sənədləşdirilməsi) 3.2. bəndində 3.2. Mallar vergi orqanında uçotda olmayan şəxslərdən alındıqda, “Malların alış aktı” tərtib edilir. “Malların alış aktı”nda satıcının şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin məlumatlarının (FİN, seriyası və nömrəsi) göstərilməsi mütləqdir. Belə malların anbara təhvil verilməsi “Malların təhvil-qəbul aktı” ilə sənədləşdirilir. Bu maddə sahibkarın vergi ödəyicisi olmayan şəxsdən aldığı malların uçota alınması və sənədləşdirilməsi barədə müvafiq hərəkətlərin həyata keçirilməsini müəyyən edir.

İndi isə Vergi Məcəlləsinin 58-ci maddəsində vergi hüquq pozuntularına münasibətdə sanksiya tətbiqi nəzərdə tutulan müddəanın aşağıdakı tələbinə diqqət verək:

“Maddə 58. Vergilərin azaldılmasına və digər vergi hüquqpozmalarına görə maliyyə sanksiyaları

58.8. Səyyar vergi yoxlaması və operativ vergi nəzarəti zamanı vergi ödəyicisinə məxsus pul vəsaitlərinin uçotdan yayındırılmasına görə, habelə vergi ödəyicisinin sahibliyində olan malların alışını təsdiq edən qaimə-faktura və ya elektron qaimə-faktura və ya elektron vergi hesab-faktura, idxal mallarına münasibətdə idxal gömrük bəyannaməsi, həmin mallar vergi ödəyicisinin özü tərəfindən istehsal edildikdə isə bu Məcəllənin 130-1-ci 130.1-1-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş qaydada tərtib edilən sənədlərdən ən azı biri olmadıqda:

58.8.2. malların alışını və ya mədaxilini təsdiq edən bu Məcəllənin 58.8-ci maddəsində nəzərdə tutulan sənədlərdən ən azı biri olmadıqda – alıcıya təqvim ili ərzində belə hala birinci dəfə yol verdikdə alınmış malların 10 faizi, ikinci dəfə yol verdikdə 20 faizi, üç və daha çox dəfə yol verdikdə 40 faizi miqdarında; maliyyə sanksiyası tətbiq edilir”.

Əgər sahibkarlıq subyektinin sahibliyində olan malların uçotu qaydalarında vergi ödəyicisi kimi uçotu olmayan şəxslərdən alınan malların alış aktı vasitəsilə həyata keçirilməsinə yol verilirsə onda 58.8. maddədə nəzərdə tutulan sənədlərin olmamasına görə yenidən məsuliyyət tədbirinin nəzərdə tutulması düz ola bilməz. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, sahibkar hər hansı əsas vəsaiti, mal-materialı vergi ödəyicisi olmayan şəxsdən almışdırsa və onu mühasibat hesabatında və vergi hesabatında əks etdirsə də məsuliyyət tədbiri istisna edilmir. Bu, həm fərmana ziddir, həm də vəziyyəti çətinləşdirir. Əgər hədəf şəffaflıq və hesabatlılıqdırsa uçotun qurulması üçün bütün imkanlardan istifadə edilməli və bunun üçün əlverişli şərait yaradılmalıdır. Məsələn metallurgiya sənayesi sahəsində fəaliyyət göstərən istehsal obyektləri təkrar emal üçün metal tullantıların əsas qismini fərdi tədarükçülərdən alırlar. Belə çıxır ki, vergi nəzarəti həyata keçirilərkən alınmış metal tullantılarına görə maliyyə sanksiyası tətbiq olunmalıdır. Anoloji münasibətlərin düzgün tənzimlənməməsi sosial biznesin, habelə fərdi təsərrüfatların da inkişafına ciddi zərbə vura bilər. Bunu kənd təsərrüfatı yerli istehsal məhsullarına da aid etmək olar. Hansı ki, ƏDV məqsədləri üçün vergitutma obyekti ticarət əlavəsinin kəmiyyət ifadəsidir. Maliyyə sanksiyasının kortəbii şəkildə tətbiqi heç də məsələnin həlli yolu deyil. Ona görə də maddənin məzmununda müvafiq dəyişikliyin edilməsi zəruri əhəmiyyət daşıyır.

Məsələn aşağıdakı redaksiyada dəyişiklik edilə bilər.

58.8. Səyyar vergi yoxlaması və operativ vergi nəzarəti zamanı vergi ödəyicisinə məxsus pul vəsaitlərinin uçotdan yayındırılmasına görə, habelə vergi ödəyicisinin sahibliyində olan malların alışını təsdiq edən qaimə-faktura və ya elektron qaimə-faktura və ya elektron vergi hesab-faktura, uçot məlumatlarında əks edilmiş alış aktı, idxal mallarına münasibətdə idxal gömrük bəyannaməsi, həmin mallar vergi ödəyicisinin özü tərəfindən istehsal edildikdə isə bu Məcəllənin 130-1-ci 130.1-1-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş qaydada tərtib edilən sənədlərdən ən azı biri olmadıqda:

Ana səhifəyə qayıt Baxış: 1 188 Tarix: 30-05-2018, 07:01

Kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarda satışı zamanı hansı vergi öhdəlikləri yaranır?

Qeyri-neft sektorunun prioritet sahəsi hesab edilən kənd tə­sər­rü­fatının inkişafı, məhsul istehsalının və satışının stimullaşdırılması, habelə ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi Azərbaycan dövlətinin sosial-iqtisadi siyasətinin əsasını təşkil edir. Müşahidələr göstərir ki, aqrar sektorun vergiyə cəlb olunması ilə bağlı vergi ödəyiciləri tərəfindən bir sıra suallar yaranır.

Milli.Az Trend-ə istinadən bildirir ki, Vergilər Nazirliyinin Vergi siyasəti və strateji araşdırmalar departamentinin baş direktorunun müavini Nicat İmanov bu suallara cavab verir.

– Söhbətimizə Vergi Məcəlləsində edilmiş son dəyişikliklərdə müəyyənləşdirilmiş anlayışlardan başlayaq: kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və satışı anlayışları özündə hansı vacib şərtləri birləşdirir?

– Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları 1999-cu ildən torpaq vergisi istisna olmaqla, Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş digər vergilərin ödənilməsindən azad edilmişdir və bu güzəştlər kənd təsərrüfatı məhsullarının birbaşa istehsalı ilə məşğul olan şəxslərə tətbiq edilir. Həmin şəxslər həm də istehsal etdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı ilə məşğul olurlar. Bunlarla yanaşı, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçısı olmayan şəxslər tərəfindən istehsalçılardan tədarük edilərək digər şəxslərə satılması, habelə hər hansı formada emal edilməklə satılması ümumi qaydada vergiyə cəlb edilir. Bu sahələrdə yaranan fikir ayrılığı və mübahisələrin aradan qaldırılması üçün kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına tətbiq edilən vergi güzəştlərinin əhatə dairəsini dəqiq müəyyənləşdirmək məqsədilə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalı üzrə sərhədlərin müəyyən edilməsinə zərurət yaranmış və ötən ilin sonunda Vergi Məcəlləsinə müvafiq dəyişikliklər edilərək Vergi Məcəlləsinə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və satışı anlayışı əlavə edilmişdir.

Vergi Məcəlləsinin 13.2.60-cı və 13.2.61-ci maddələrinə əsasən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı anlayışı özündə sənaye üsulu da daxil olmaqla heyvanların və quşların yetişdirilməsini, bəslənməsini, diri şəkildə olarkən onlardan məhsulların ilkin formada, yarımfabrikat kimi istifadə olunaraq yeni məhsula çevrilmədən, kimyəvi tərkibi dəyişdirilmədən, konservləşdirilmədən əldə edilməsini, kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı sənaye üsulu ilə, xüsusi broyler təsərrüfatlarında, avtomatlaşdırılmış tövlə sistemlərində və digər yerlərdə istehsal olunan canlıların diri şəkildə, habelə onlardan diri şəkildə olarkən əldə edilmiş məhsulların ilkin formada, heç bir kimyəvi təsirə məruz qalmadan təqdim edilməsini nəzərdə tutur.

– Vergi ödəyicisi həm özünün istehsal etdiyi, həm də digər şəxslərdən aldığı kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı ilə məşğul olarkən vergi öhdəliklərini necə yerinə yetirməlidir?

– Vergi Məcəlləsinin müddəalarına əsasən, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları (o cümlədən, sənaye üsulu ilə) tərəfindən özlərinin istehsal etdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı üzrə dövriyyələr mənfəət (gəlir) vergisindən, əlavə dəyər vergisindən, sadələşdirilmiş sistem üzrə vergidən və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərin əmlak vergisini ödəməkdən azad edilmişdir.

Buna əsasən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarının özlərinin istehsal etdikləri və emal məhsulu olmayan malların satışı üzrə əldə etdiyi gəlirləri mənfəət (gəlir) vergisindən, əlavə dəyər vergisindən, sadələşdirilmiş sistem üzrə vergidən azaddır. Lakin istehsalçı istehsal etdiyi kənd tərəsərrüfatı məhsullarından emal məhsulu formalaşdırırsa (məsələn, yetişdirilmiş mal-qaranın kəsilərək ət şəklində satışı, becərilmiş meyvələrin qurudularaq satışı), həmin emal məhsullarına görə ümumi qaydada seçdiyi vergitutma metodundan (mənfəət (gəlir vergisi) və ya sadələşdirilmiş vergi) asılı olaraq müvafiq vergiləri hesablayıb dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

Bunlarla yanaşı, vergi ödəyicisinin digər şəxslərdən aldığı kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı onun istehsal etdiyi kənd təsərrüfatı məhsulu hesab edilmir və həmin məh­sulların satışından əldə olunan gəlirlərdən ümumi qaydada vergilər hesablanıb dövlət büdcəsinə ödənilir.

Göründüyü kimi, kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarük qaydasında alqı-satqısını həyata keçirən şəxslər kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları hesab edilmir və onlara bu sahə üzrə nəzərdə tutulmuş vergi güzəştləri tətbiq edilmir.

– Kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarda, yarmarkalarda və səyyar qaydada satışı zamanı hansı vergi öhdəlikləri yaranır?

– Kənd təsərrüfatı məhsullarının bazarlarda, yarmarkalarda və səyyar qaydada satışından əldə edilən gəlirlər sadələşdirilmiş vergitutma metodu tətbiq edildiyi halda təqdim edilmiş mallara görə hasilatın həcmindən (xərclər çıxılmadan) Bakı şəhərində 4 faiz dərəcə ilə hesablanır. Gəlir vergisi metodu tətbiq edildiyi halda isə təqdim edilmiş mallara görə əldə olunan gəlirdən təqdim olunan malların alınmasına çəkilən xərclər, habelə qanunla nəzərdə tutulmuş icbari ödənişlər çıxıldıqdan sonra 20 faiz dərəcə ilə gəlir vergisi hesablanır.

Bununla yanaşı, bazarlarda, yarmarkalarda və səyyar qaydada kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı həyata keçirildikdə bu malların alıcılarına qəbz və ya digər ciddi hesabat blankı təqdim edilməli və həmin blanklarda qanunvericiliklə müəyyən edilmiş məlumatlar əks olunmalıdır.

– Kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı ƏDV-nin ticarət əlavəsindən hesablanması necə aparılır?

– Məlum olduğu kimi, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı, istehlakçıların üzərindəki vergi yükünün azaldılması məqsədilə qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklərə əsasən tədarük qaydasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarından alınmış kənd təsərrüfatı məhsulları əhaliyə satılarkən ƏDV həmin məhsulların tam dəyərindən deyil, onların alış və satış qiyməti arasındakı fərq olan ticarət əlavəsindən hesablanılır. Yəni sahibkar 100 manatlıq kənd təsərrüfatı malını istehlakçıya ƏDV-siz 120 manata satdıqda ƏDV-ni 20 manatdan hesablayır. Lakin qanunvericilik bu qaydada ƏDV-nin hesablanması üçün sahibkar tərəfindən həmin malların uçotunun ayrılıqda aparılmasını şərtləndirir. Belə ki, sahibkar həm kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçısından birbaşa malı alaraq müştəriyə sata bilər, həm də belə malları idxal edərək və ya digər tədarükçü topdansatış fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərdən alaraq müştərilərə sata bilər. Bu mallar üzrə uçot ayrılıqda aparılmadığı halda bütün məhsulların ümumi dəyərindən ƏDV hesablanmış olacaqdır.

– Təyinatı üzrə istifadə edilməyən kənd təsərrüfatı torpaqları necə müəyyənləşdirilir? Bu cür torpaqlar üzrə torpaq vergisinin dərəcəsi necə müəyyən olunur və bu sahədə vəziyyət necədir?

– Təyinatı üzrə istifadə edilən və ya istifadə edilməsi mümkün olmayan kənd təsərrüfatı torpaqları Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi və Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Açıq Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən verilən arayışa əsasən müəyyən edilir. Həmin arayışda torpaqların üzrlü və ya üzrsüz səbəbdən istifadə edilməməsi göstərilir. Bu arayışlardakı məlumatlar əsasında həmin torpaqlar üzrə vergilər təyinatı üzrə istifadə edilən və ya irriqasiya, meliorasiya və digər aqrotexniki səbəblərdən təyinatı üzrə istifadə edilməsi mümkün olmayan kənd təsərrüfatı torpaqları üzrə torpaq vergisinin dərəcəsi 1 şərti bal üçün 0,06 manat, qeyd olunan torpaqlar istisna olmaqla təyinatı üzrə istifadə olunmayan kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların hər 100 kvadratmetrinə görə 2 manat məbləğində müəyyən edilməklə hesablanır.

Məlumat üçün bildirim ki, ölkə başçısının 1 iyun 2016-cı il tarixli 928 nömrəli Fərmanında təyinatı üzrə istifadə edilən və ya təyinatı üzrə istifadə edilməsi mümkün olmayan kənd təsərrüfatı torpaqlarının müəyyən edilməsi meyarlarının və qaydasının dəqiqləşdirilməsi Nazirlər Kabinetinə tapşırılmışdır. Bu məqsədlə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış “Təyinatı üzrə istifadə edilən və ya təyinatı üzrə istifadə edilməsi mümkün olmayan kənd təsərrüfatı torpaqlarının müəyyən edilməsi meyarları və qaydasının təsdiq edilməsi haqqında” Qərar layihəsinə Vergilər Nazirliyi tərəfindən təkliflər verilmiş, görüşlər keçirilmiş və qarşılıqlı müzakirələr aparılmışdır. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən fiziki şəxslərin mülkiyyətində və ya istifadəsində olan kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar barədə aktual elektron məlumat bazasının formalaşdırılması yekunlaşdıqdan, torpaqlar və onların mülkiyyətçiləri (və ya istifadəçiləri) barədə məlumatlar həmin elektron məlumat bazasına daxil edildikdən sonra vergilərin düzgün hesablanması məqsədilə Vergilər Nazirliyi və bələdiyyələr real vaxt rejimində, məhdudiyyətsiz və fasiləsiz çıxış əldə etmiş olacaqlar.

* Mətndə orfoqrafik səhv aşkar etdinizsə, səhv olan hissəni qeyd edib Ctrl + Enter düymələrini sıxın.