Marketinq Necə Yarandı

Marketinqin istehsal dövrü 1929-1939-cu illəri əhatə edən Böyük Böhran illərində başa çatdı. Böyük Böhranın əsas baş vermə səbəbi ifrat istehsal idi. İstehsalçılar daha çox, daha ucuza istehsal etmək üçün yarışır, işçilərini, yəni öz potensial müştərilərinin güzəranını düşünmürdülər. Bu böhranda onlar, biznesdə və marketinqdə nəyisə dəyişməli olduğunu dərk etməyə başladılar.

Marketinqin tarixi

Marketinqin tarixi ilə heç maraqlanmısız? Bəri başdan deyim – tarix fənnindən nifrət edənlər bu bloq yazısını tərk edə bilər, çünki bu yazıda çoxlu tarix olacaq. Sən isə yazıya davam edə bilərsən, qarşıda səni çox maraqlı və əyləncəli səyahət gözləyir.

Marketinqin tarixi 6 əsas dövrdən ibarətdir:

1. Marketinqin bazar dövrü

Marketinq marketin, yəni bazarın yaranması ilə birgə yaranıb. Tarixdən bizə məlumdur ki, bazar birinci böyük ictimai əmək bölgüsü dövründə yarandı: əkinçilərin və maldarlıqla məşğul olanların istehsal etdiyi malları dəyişmək üçün görüşdüyü yer ilk bazar məkanıdır. Niyə biz əminliklə deyə bilərik ki, marketinq məhz bu dövrdə yaranıb? Xatırlayın, pul yaranmadan öncə barter təsərrüfatı idi. Sizcə əkinçi buğdanı çobanın qoyununa hansı nisbətdə dəyişməli idi? Bu normativləri təyin edən dövlət də olmadığına hər ikisi özünə sərf edən nisbəti razılaşdırmağa çalışırdı. Çoban öz qoyunu tərifləyib, daha çox buğda almağa çaışırdı, əkinçi də öz malını satmaq üçün onun buğdasının rəqiblərindən daha üstün olduğuna çobanı inandırmalı idi. Bu proses sizə marketinqi xatırlatmır ki?

İkinci əmək bölgüsündə sənətkarlar, üçüncüdə isə tacirlər yarandı. Tacirlərin yaranması ilə marketinq inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Tacirləri ilk peşəkar marketer adlandıra bilərik, çünki marketinq onların çörək ağacı idi. Tacirlər bazarı ətraflı şəkildə öyrənir, yeni bazarlar yaradır, bazara gələn insanları ilk baxışdan persona lara təsnifatlandırır, hər müştəriyə fərdi yanaşma tədbiq edir, mənfəət yönümlü iş qururdular. Niyə mənfəət məsələsini qeyd etdim? Çünki, marketinqin əsas məqsədi mənfəəti maksimallaşdrmaqdır. Tacirlər sinfi də, marketinqdən məharətlə istifadə edərək böyük sərvət əldə edə bilirdilər. Ən böyük sərvət sahibləri isə öz pullarını dövriyyəyə buraxıb bankirlərə çevrildilər.

Orta əsrlərdə tacirlərin və bankirlərin birbaşa təsiri və iştirakı ilə beynəlxalq bazarlar yarandı. Böyük kəşflər dövründə Avropa Hindistan, Çin, Afrika, Amerika bazarları ilə tanış oldu. Beynəlxalq marketinqin ilk fundamenti məhz bu əsrdə atıldı.

Bu dövrdə baş verən tarixin ən böyük kəşflərindən biri – İohann Qutenberqin çap maşını marketinqi bir üst pilləyə qaldırdı. Təsadüfi deyildi ki, kitab və qəzet çapı ilə yanaşı (bəlkə də daha çox) çap maşınları reklam məqsədli posterlərin çapı üçün istifadə olunurdu. Bir ara posterlər o qədər çox yayılmışdı ki, Londonda fərdi yaşayış evlərinə poster yapışdırmaq qadağan olunmuşdu.

2. Marketinqin istehsal dövrü

Bazar dövrü dördüncü əmək bölgüsünə, yəni sənaye inqlabına qədər davam etdi. Bu əmək bölgüsündə yeni iki sinif yarandı: burjuaziya və fəhlə sinifləri. Bu vaxta qədər ictimai-siyasi gücü öz əllərində saxlayan tacir və bankirlər hakimiyyəti burjuaziya ilə bölüşməli oldular. Eyni proses marketinqdə də baş verdi. Burjuaziya sənaye istehsalı ilə məşğul idi, bu səbəbdən də bu dövrə Marketinqin istehsal dövrü deyirik. Bu dövrün əvvəlki dövrdən fərqi nə idi? Sənaye inqlabı ilə kütləvi istehsal dövrü başladı. Məsələn, İngiltərədə yun istehsalı çox olduğuna görə toxuculuq sənayesi kəskin inkişaf etməyə başladı. Britaniya bazarı parçalar ilə dolandan sonra, istehsalçılar Avropa, daha sonra isə Yaxın və Uzaq Şərq, Amerika bazarlarına çıxmağa başladılar. Parça əmtəə olaraq yekcins olduğuna görə onun marketinqini etmək çətin idi, rəqabət üstünlüyü olaraq sadəcə yunun xammal keyfiyyəti fərqlənirdi. Bu səbəbdən istehsalçılar yüksək mənfəət əldə etmək üçün marketinqdən daha çox, istehsal və logistika xərclərinin azaldılması, ixracat-idxalat vergilərində güzəştlər kimi amillərə fokuslanırdılar. Dövrü xarakterizə edən ən gözəl ifadə isə ən güclü sənayeçilərdən biri hesab olunan Henri Forda məxsusdur: “Müştəri istədiyi rəngdə avtomobilə sahib ola bilər, nə qədər ki o qaradır“. Bu sözü ilə Ford müştəri maraqlarından daha çox istehsalın maraqlarını güddüyünü qeyd edir, çünki əlavə rəng əlavə istehsal xərci, daha aşağı istehsal səmərəliliyi demək idi.

Marketinqin ən zəif olduğu bu dövrdə bir sıra yeniliklər də baş verdi: ilk qəzet reklamı (1836), kinofilmdə reklam məqsədli ilk məhsul (sabun) yerləşdirilməsi (1876), ilk açıq hava reklamı olan bilbord (1867), radio reklam (1922) kimi. Yox marketinq tam ölmədi, kiçik və orta biznes səviyyəsində ekstensiv inkişaf etməyə davam etdi. Bu dövrdə birbaşa marketinq öz qızıl dövrünü yaşadı. Təsadüfi deyil ki, birbaşa marketinqdə uğur qazanan satıcılar daha sonra bir çox reklam agentliklərinin əsasını qoydular, reklamın atası hesab olunan Devid Oqilvi kimi.

1880-ci illərdə patent hüququnun yaranması ilə ilk ticarət nişanları, brendlərin əsası qoyuldu. Marketinq bir elm kimi tanınmağa başladı, 1902-ci ildə Edward David Jones Miçiqan Universitetində ilk dəfə marketinq kursunu tədris etdi. İlk reklam agentliyinin yaranması 1786-ci ilə təsadüf etsə də, bu agentliklər daha çox qəzetlərdə elan yerləşdirməklə məşğul idilər. Klassik mənada bütün xidmətləri göstərən reklam agentliyi olan “N.W. Ayer & Son.” 1869-ci ildə Filadelfiyada təsis olundu.

Marketinqin istehsal dövrü 1929-1939-cu illəri əhatə edən Böyük Böhran illərində başa çatdı. Böyük Böhranın əsas baş vermə səbəbi ifrat istehsal idi. İstehsalçılar daha çox, daha ucuza istehsal etmək üçün yarışır, işçilərini, yəni öz potensial müştərilərinin güzəranını düşünmürdülər. Bu böhranda onlar, biznesdə və marketinqdə nəyisə dəyişməli olduğunu dərk etməyə başladılar.

3. Marketinqin satış dövrü

Böyük böhranın marketinqə çox böyük faydası oldu. İstehsalçılar dərk etdilər ki, çox və ucuz istehsal etməklə deyil, istehsal etdiyi malı satmaq, satmağı bacarmaq lazımdır. Bisnezə yanaşmanın belə kəskin dəyişməsinə səbəb olan ən böyük amil rəqabətin kəskinləşməsi idi. Artıq istehsalda rəqabət etmək mümkündür deyildi: istehsal prosesləri texnoloji olaraq eyniləşdi, dövlət əməkhaqqı səviyyəsinə minimum anlayışı gətirmişdi, dəniz nəqliyyatının inkişafı ilə logistika qiymətləri də tarixinin ən aşağı səviyyələrində idi. İstehsalçılar öz fokusunu nəyə dəyişməli oldular? Malların distribyusiyasına, market daxili yerləşdiriməsinə, müştərilərin inandırılmasına və təşviq olunmasına. Bu 4 sahədə rəqabət aparmaq üçün isə onlara marketinq, marketinqdən yaxşı başı çıxan marketerlər lazım idi.

Marketinqin satış dövrü bir mənalı olaraq satıcıların at oynatdığı bir dövr idi. Hər bir reklam satış mesajından ibarət idi, hər bir marketinq aləti satış etmək üçün istifadə olunurdu. Marketinqin uğuru satış rəqəmləri ilə ölçülürdü. Buna baxmayaraq həmin dövrdə brendinq də özünə yer edə bildi. Satıcı olan marketerlər anlayırdılar ki, bir dəfə satmaq yetərsizdir. Öz-özünü satan və növbəti satış üçün əvvəlki qədər reklam büdcəsi tələb etməyən satışlar üçün insanlara məhsulu sevdirmək lazımdır. Bunun üçün insanlar məhsulu deyil, brendi tanımadırlar, brendi sevməlidirlər. Beləliklə, marketinq öz dördüncü dövrünə qədəm qoydu.

4. Marketinqin brend dövrü

İkinci dünya müharibəsindən sonra bazar artıq sabitləşmişdi. Kəskin inqlablar olmurdu, əhali öz həyatının qədrini bilməyə, həyatdan zövq almağa başlamışdı (hippiləri xatırlayın). Satış artıq işləmirdi, çünki insanlarda istehlak cəmiyyətinə müəyyən dərəcədə nifrət yaranmışdı. İnsanlar psixoloji səviyyədə alış barədə qərar verməyə başlamışdılar. Onlar üçün aldıqları məhsul artıq bir əşya deyildi, özünü ifadənin yolu, cəmiyyətdəki statusunun bir göstəricisi idi. O dövrün klassik avtomobillərini xatırlayın: Mustang, Cadillac, Corvette, Plymouth… Hər bir özünəməxssus bir brend idi.

Bu dövr yaxşı tanıdığımız əskər brendlərin yarandığı, inkişaf göstərdiyi, liderliyini əldə etdiyi illər idi: Coca-cola, Apple, Burger King, Crest (bizim Blendamed olaraq tanıdığımız), Doritos, Lego və s. Brendi insanlara sevdirmək üçün marketerlər əlllərində olan marketinq alətlərini püxtələşdirməyə, təkminləşdirməyə başladılar. Kreativ ilk dəfə marketinqin və reklamın aparıcı qüvvəsinə çevrildi. Adi insanlar reklamları sevməyə başladılar. İlk TV reklam 1941-ci ildə yayımlansa da, məhz 60-70ci illərdə geniş auditoriyaya çıxş tapa bildi. Telemarketinq də həmin illərdə öz qızıl dövrünü yaşadı.

Brend menecment ilə məşğul olduqca marketerlər daha bir həqiqəti kəşf etdilər. Brendləri insanlara sevdirmək üçün insanları daha yaxından tanımaq lazımdır. “İnsan necə müştəriyə çevrilir?” sualına cavab axtarışları bizi marketinq tarixində beşinci mərhələyə gətirib çıxartdı.

5. Marketinqin müştəri dövrü

XX əsrin 80-ci illəri marketinq tarixində ən əlamətdar illərdir desək yəgin ki, yanılmarıq. Bu illərdə reklam verənlər və marketerlər sözün əsl mənasında müştərini kəşf etdilər. 1980-ci illərdə CRM-in əsasını qoyan müştəri databazaları yarandı, münasibət marketinqi yayıldı, partizan marketinq özünə layiqli yer elədi, internetin inkişafı fərdiləşdirilmiş və şəxsiləşdirilmiş marketinqə keçidin əsasını qoydu. İnsan, problemləri, ehtiyacları, istək və arzuları ilə marketinqin əsas diqqət mərkəzinə keçdi. Mallar belə artıq başqa cür istehsal olunmağa başladı: əvvəl istehsal edib daha sonra necə satılması barədə düşünürdülərsə, indi müştərinin istəyinə, ehtiyacına uyğun mallar istehsal olunurdu. Brendin gücü daha çox tanınması, daha çox satılması ilə deyil, loyal müştəri faizi ilə ölçülürdü. Brendlərin özləri belə insana bənzəməyə başladı, hər brend bir brend kimliyi qazandı. Marketerlər müştərini ələ almaq üçün ən güclü silahlarını ixtira etdilər: inteqrə olunmuş marketinq kommunikasiyalarını. Müştərini ələ almaq, brendə loyallığını qorumaq üçün bütün marketinq alətləri vahid sistem halında, bir mesajla bir məqsədə vurur. Müştəri bu marketinq hücumu qarşısında çarəsizdir, TV-dən qaçsa belə, marketinq onu internetdə tapır. Cəmiyyətdən uzaqlaşsa belə, marketinqinin hiss olunmaz alətləri ucqar dağ başında onu yaxalayır.

Müştəri yönümlü marketinq internet 2.0 və mobil cihazlar dövründə daha bir sıçrayış yaşadı. Sosial şəbəkələr, cookies-ləri izləmə mexanizmləri insanları marketerlər üçün açıq kitab halına gətirdi. Bu cür texnologiyalar sahəsində proqrammatik reklam yerləşdirmə alqoritmləri artıq hamiləliyi barədə özünün belə xəbəri olmayan bir qıza hamilələr üçün malları reklam edə bilir. Hələ bu günlərdə baş verən Cambridge Analitica qalmaqalını demirəm. Marketerlər, süni zəka sayəsində insanların internetdə buraxdığı izə görə onları seqmentləşdirə və hər bir xırda seqmentə belə fərdiləşdirilmiş reklam mesajı hazırlayıb yayımlıya bilirlər. Təhlükəli kimi görsənə bilər, amma… Bir fikir də var ki, fərdiləşdirilmiş reklamlar insanlar üçün daha yaxşıdır, müştərilər bu cür reklamları daha çox bəyənirlər. Belə baxanda spamlardan, dəxilsiz reklamlardan hamı bezib. Sənin maraqlarına uyğun reklam görməyin nə ziyanı ola bilərki? İfrat alış ehtimalı? Bu hal məsələn, burger reklamında baş vermişdi. Proqrammatik reklam aləti piylənmədən əziyyət çəkən bir insanın burgerlərə olan maraqlarını “görüb”, ona hər gün, gündə bir neçə dəfə burger reklamı göstərib “yoldan çıxartmağa” çalışırdı. Dəqiq xatırlamıram, adam öz nəfsinə qalib gələ bildi, yoxsa infarktdan öldü. Təcrübə göstərir ki, ziyankar əllərdə faydasını gördüyümüz hər bir alət zərər törədə bilər. Bu cür reklam alətlərini ictimai və əxlaq normaları daxilində tənzimləmək lazımdır.

6. Marketinqin dəyər dövrü

Dəyər nədir deyə soruşa bilərsiz. Dəyər insana verilən faydadır. Hansı şəkildə? Hər hansı bir probleminin həlli, istək və ya arzusunun reallaşması ilə brend öz müştərisinə birbaşa fayda vermiş olur. Faydalılıq marketinqi hazırda ən çox istifadə olunan, ən effektiv marketinq alətidir desək yanılmarıq. Müştərini artıq orijinal kreativlə, süni zəkanın reklam taktikası ilə, müxtəlif satış promouşnların köməyi ilə satışa sövq etmək çox çətindir. İnternetin yetişdirdiyi nəsil əyləncə istəyir, valideynlərin almadıqları, öyrənmədikləri dəyəri görmək istəyir. Bu nəsil brendlərə nə deyir? Mənə mal satma, əvvəl mənə fayda ver, məni əyləndir, daha sonra bəlkə mən sənin malını aldım.

Bu vəziyyət marketerlərdən marketinqə baxışlarını revizə etməyi tələb edir. Müştəri qazanmaq üçün brend ilk öncə onunla dost olmalıdır, müştərinin etibarını qazanmalıdır. Dost olmaq istəyən özündən yox, dostundan danışar, dostunun dərdi ilə yaşayar. Dostunun maraqlarını öz maraqlarından üstün tutar.

Marketinqin tarixi bununla bitdi mi?

Qarşıda bizi yeddinci dövr gözləyirmi? Bəlkə də xəbərimiz yoxdur, artıq biz həmin dövrdə yaşayırıq? Demək çətindir. Bir həqiqəti dəqiq bilirik ki, tarix hər saniyə ilə zəngiləşən bir elmdir. Marketinqin tarixi də həmçinin. Yaşayıb görəcəyik.

Marketinq Necə Yarandı?

Marketinq malların və xidmətlərin istehsalı və satışının təşkili üçün kompleks bir sistemdir. Əsas məqsədi istehsalın istehlakçıların sürətlə dəyişən ehtiyaclarını ən tam şəkildə qarşılayacaq şəkildə təşkil etməkdir. Marketinq necə yarandı? Bazarda marketinq yanaşmasından istifadə etmək istehsalçının davamlı qazancla yanaşı rəqabətçi üstünlüklərə sahib olmasına imkan verəcəkdir. İnsan fəaliyyətinin bu istiqaməti tədricən marketinqin tarixi inkişaf səviyyəsinə çatan mal və xidmət mübadiləsinə ehtiyac yarandığı, müstəqil iqtisadi elmi intizama çevrildiyi tarixdən bəri mövcuddur.

Marketinqin mənşəyi

Sosial əmək bölgüsü, nəzəriyyəçilərin fikrincə, əmtəə istehsalında əsas prinsip olmaqla marketinqin əsasını qoyur. Hər hansı bir sosial sistemdə mallar (xidmətlər) yalnız özləri üçün deyil, alqı-satqı yolu ilə mübadilə üçün istehsal olunan kimi bir bazar yaranır. Fəaliyyətinin səmərəliliyi birbaşa marketinq konsepsiyalarının, əsas prinsiplərinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Yuxarıda göstərilənlərdən belə çıxır ki, mal mübadiləsinin həyata keçirildiyi bir bazar olduğu yerdə təbii olaraq toqquşmalar, mal və xidmətlər istehlakçılarının və istehsalçılarının maraqlarının uyğunlaşdırılması baş verəcəkdir. Ədəbiyyatın təhlili göstərir ki, tarixən bazarın yaranması eramızdan əvvəl 6-7-ci əsrlərə təsadüf edir. Məhz bu dövrdə marketinq fəaliyyətinin ilk formaları ilk dəfə meydana çıxdı və intensiv inkişaf etməyə başladı: qiymət və reklam. İlk dəfə bir məhsul haqqında reklam məlumatlarına Mesopotamiya, Qədim Misir, Şumerdə rast gəlinir. Taxta lövhələrə qoyulmuş, papirusa yazılmış, mis lövhələrə, sümüklərə tətbiq edilmiş, daş lövhələrə həkk olunmuşdur. Bundan əlavə, meydançalarda və insanların ən çox olduğu yerlərdə təbliğçilər tərəfindən reklam məlumatları oxundu. Beləliklə, arxeoloji qazıntılar sayəsində Qədim Yunanıstanın bir reklamı bizə çatdı: “Gözlər parlasın, yanaqlar qırmızıya dönsün, qız gözəlliyi uzun müddət davam etsin, ağlabatan bir qadın kosmetik məhsullarını Exliptos’dan münasib qiymətə alsın.” Marketinqin yaranmasında xüsusi bir dövr ilk dəfə Mesopotamiya tacirlərinin məhsul satışını artırmaq üçün sonradan “ticarət markaları” kimi tanınan emblemlərdən istifadə etməyə başladığı tarixi dövrdür. O dövrdə ortaya çıxması, eyni şəxsin həm sənətkar, həm də satıcı olması ilə diktə edilirdi. Bu vəzifədə çox adam var idi. Malların istehsalçısının kim olduğu barədə qarışıqlığı aradan qaldırmaq üçün istehsalçının baş hərfləri olan bir marka təqdim olunur. İstehsalçı həqiqətən öz işinin ustası olduğu zaman bu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir: sifariş sayını artırdı, qazancını və rəqabət qabiliyyətini artırdı. Sənətkarların və tacirlərin gildiyalarının (şirkətlərinin) meydana çıxmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Görünüşləri ilə bir çox mal və xidmət, sadəcə bu gildiyanın markası olmasaydı, bazarda görünə bilməzdi. Satış formaları dəyişir və inkişaf edir: formalaşmasının əvvəlində qismən bugünkü kooperativ bazarına bənzəyirdilərsə (burada hər kəs özünün və ya başqasının istehsal etdiyini sata və ya ala bilər), onda bir az sonra ixtisaslaşmış bazarlar meydana çıxır, fərdi ticarət onun müxtəlif formalarında.

Marketinq formalarının təkmilləşdirilməsi

Müasir nəzəri alimlər marketinqin 17-ci illərin sonu və 18-ci əsrin əvvəllərində inkişafında yeni bir mərhələyə qədəm qoyduğuna inanırlar. 1690-cı ildə Tokioda Mitsui ticarət şirkətinin tarixən ilk univermağı sayılan bir mağaza açdığı sübut edilmişdir. Beləliklə, ilk olaraq bəzi marketinq prinsiplərindən istifadə olundu: mallara tələbat haqqında məlumatların sistemləşdirilməsi; istehlakçılardan ən populyar mallar üçün sifarişlərin qəbulu; zəmanət müddəti olan məhsulların satışı və s. Mitsui ticarət şirkəti tərəfindən marketinq siyasətinin istifadəsi, 250 ildir ki, günümüzün ən böyük dünya ticarət şirkətlərinin siyasətini gözləməyə imkan verdi. Bir əsr yarım əvvəl başlayan sənaye dövrü, istehsalçının müəyyən bir məhsula olan əhalinin tələbi ilə bağlı real məlumatları deyil, intuisiyasının təklif etdiyi qədər məhsul istehsal etməyə başladı. Ciddi bir iqtisadi problemin – həddindən artıq məhsulun yaranmasına səbəb olan budur. Beləliklə, bazarın ciddi şəkildə öyrənilməsinə ehtiyac yarandı. Başqa sözlə, yaranmış vəziyyəti düzəltmək mərhələsində onsuz da marketinqə həqiqi ehtiyac var idi. Ancaq istehsalçının və ya satıcının artan fəaliyyətinin alıcılıq qabiliyyətini və tələbi üstələməyə başladığını görsək və vaxtında düzəltsək, bunun qarşısını almaq və ya zərərləri minimuma endirmək olar. Yuxarıda göstərilənlərə məhəl qoymamaq iflasa, işsizliyə, məhsulların qiymətinin maya dəyərindən aşağı düşməsinə, bitmiş, lakin satılmayan məhsullara ziyan vurmasına səbəb olur.

Marketinqin inkişaf tarixi

Marketinq – mübadilə fəaliyyətini həyata keçirmək üçün bazarda aparılan məqsədyönlü fəaliyyətdir. Mübadilə prosesini effektiv həyata keçirmək üçün istehlakçıların təlabatlarının müəyyən edilməsi bu təlabatlara uyğun məhsulların hazırlanması, məhsulların bazara çıxarılması, anbarlaşdırılması, daşınması, qiymətləndirilməsi, satışdan əvvəl və satışdan sonrakı xidmətin təşkili, reklam fəaliyyəti tələb olunur və bütün bunlar marketinq tərəfindən həyata keçirilməlidir.

Başqa sözlə, bu, buraxılan məhsulun satışı üçün əlverişli şərait yaratmaq, onun keyfiyyətini, çeşidini və istehsal həcmini istehlakçıların tələbatına uyğunlaşdırmaq məqsədi ilə bazar şəraitinin təhlili və proqnozlaşdırılmasıdır. Peşə iqtisadiyyat, psixologiya və sosial araşdırmalara maraq göstərənlər üçün uyğundur.

İxtisasın tarixi

Marketinqin tarixi haqqında müxtəlif fikirlər dolaşır. Belə ki, kimi elm kimi onun sənayenin inkişafı ilə əlaqədar 1900 – cü ildən ərsəyə gəlməsini, kimi daha sonra və ya daha qədim olmasını iddia edir.

Marketinqə bir tam kimi yanaşaq və onun elmi ədəbiyyatda ilk dəfə hansı dövrlərdə mövcud olmasına nəzər salaq. Bir mənbəyə görə 1906 və 1911- ci illər arası bu məfhumun yaranmasını qeyd edirsə digər bir mənbə isə 1897- ci ildə Amerika İqtisadiyyat Assosiasiyasının jurnalında bu sözə rast gəlindiyini iddia edir (Bartels 1988, Brussiere 2000). Oxford İngilis dili lüğətində Marketinq sözünün yaranma tarixi 16-cı əsrə təsadüf edir (Dixon, 2002).

Marketinqin təhsil olaraq ilk dəfə tədrisi bir çoxlarının düşündüyü kimi heç də ABŞ-da olmayıb. Belə ki, Marketinqlə bağlı ilk kurslar Almaniyada XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərindən vüsət almağa başlamışdır (Jones and Moniensen, 1990). O dövrdə bazar tendensiyaları xüsusidən ümumiyə doğru araşdırılır, müşahidələr və təcrübə əsasında qanunauyğunluqlar müəyyən edilirdi. Mənfi təsirlərdən qorunmaq üçün qanunvericilikdə dəyişikliklər edilir və bazar oyunçularına isə oyun qaydaları tədris edilirdi.Lakin günümüzə gəlib çatan Marketinqin ABŞ-da cilalanması və bir sistem halına salınması danılmaz fakt olaraq qalır.

Marketinqin tarixini araşdırmaq üçün onun inkişaf yolunu müəyyən tarixi dövrlərə bölmək olar. Bu dövrləri isə xüsusiliyinə görə aşağıdakı kimi adlandırmaq və araşdırmaq məqsədə uyğun olardı:

➝ Qədim dövr, ibtidai təzahür formaları – Bu dövrdə bazar münasibətləri
➝ Orta əsrlər, təkmilləşmə – İlkin kəşflərin bazar münasibətlərinə təsiri
➝ XX ərsin əvvəlləri, elm və tətbiq – Marketinq Sənayenin inkişafı fonunda bazar münasibətlərini tənzimləyən vasitə kimi, elm və tətbiqlər
➝ XX ərsin ortaları, texnoloji tərəqqi və sistemlilik dövrü (Kotler) – Texnoloji tərəqqinin Marketinqə təsiri, yeni vasitələrin meydana gəlməsi
➝ Müasir dövr – Elektronlaşma

Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur? (iş öhdəlikləri)

➝ Şirkətin brendinqi;
➝ Satışın stimullaşdırılması;
➝ Müştərilər ilə əlaqələrin qurulması;
➝ İstehlakçı davranışlarının tədqiqi;
➝ Şirkətin maliyyə gəlirlərinin artırılması üçün tədqiqat, təşviqat işlərinin aparılması;
➝ Şirkətin strategiyası uyğun olaraq marketinq analizlərinin, yəni təhlillərin aparılması;
➝ Marketinq araşdırmaları- bazar, məhsul, qiymət və rəqiblərin araşdırılması;
➝ Şirkətdaxili şöbələrdən məlumat toplanması və ona uyğun olaraq strateji marketinq qərarları ilə bağlı təkliflərin irəli sürülməsi. Həmin məlumatlar əsasında marketinq kompaniyalarının yaradılması;
➝ Müştəri bazasının artırılması;
➝ Potensial istehlakçıların davranışlarını, rəqib təkliflərin xüsusiyyətlərini, zəif və güclü tərəflərini öyrənmək;
➝ Rəqiblərə istiqamətlənmiş strategiyaların hazırlanması;
➝ Müştərilərlə əlaqələrin gücləndirilməsi, loyal (sadiq) müştərilərin artırılması üçün müxtəlif işlərin görülməsi;
➝ Qiymət strategiyalarının hazırlanmasında iştirak;
➝ Yeni mal və xidmətlərin istehsalı və həyata keçirilməsi üçün ideyaların hazırlanmasında iştirak;
➝ Uyğun məhsul paylama kanallarının seçilməsi;
➝ Məqsədli auditoriyanın şikayətləri və məhdudiyyətləri ilə işləmək, ortaya çıxan məlumatlar əsasında reklam kampaniyalarını tənzimləmək.

Harada bu ixtisasa sahiblənmək olar?

➝ Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti (Gəncə)
➝ Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
➝ Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti
➝ Azərbaycan Əmək və Sosial Münasibətlər Akademiyası
➝ Azərbaycan Kooperasiya Universiteti
➝ Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
➝ Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti
➝ Azərbaycan Texnologiya Universiteti (Gəncə)
➝ Azərbaycan Universiteti
➝ Bakı Avrasiya Universiteti
➝ Bakı Biznes Universiteti
➝ Gəncə Dövlət Universiteti
➝ Xəzər Universiteti
➝ Qərbi Kaspi Universiteti
➝ Lənkəran Dövlət Universiteti
➝ Mingəçevir Dövlət Universiteti
➝ Odlar Yurdu Universiteti
➝ Sumqayıt Dövlət Universiteti

Bu ixtisas üzrə harada çalışmaq olar?

Bu sahə üzrə demək olar ki, əksər dövlət və özəl qurumlarda marketinqin seçilən spesifik istiqaməti üzrə müxtəlif vəzifələrdə çalışmaq olar. Bir neçə sahə qeyd edək:

➝ Dövlət qurumları (nazirliklər, səfirliklər, icra hakimiyyətləri və s.)
➝ Reklam agentlikləri
➝ Digital marketinq agentlikləri
➝ Konsaltinq şirkətləri
➝ Araşdırma mərkəzləri və digər özəl qurumlarda Marketoloq, PR Meneceri, CRM mütəxəssisi, Qiymətləndirmə üzrə mütəxəssis və s. kimi vəzifələrdə çalışa bilərlər.

Bu ixtisas üzrə lazım olan bilik və bacarıqlar (kompetensiyalar)

➝ Yüksək təhliletmə bacarığı;
➝ Kreativ düşüncə bacarığı (yaradıcılıq qabiliyyəti);
➝ Tənqidi yanaşma bacarığı;
➝ Vaxtın idarə edilməsi;
➝ Ekonometrika və Statistika biliklərinin olması;
➝ Proqram təminatı SBSS , Power Bi bilgiləri;
➝ Dizayn proqramları ilə işləmə bacarığı;
➝ MS Office proqramlarını xüsusən də, Excell proqramını yüksək səviyyədə bilmək;
➝ Neyromarketinq biliklərinin olması;
➝ Satış sahəsi üzrə biliklərin olması;
➝ Komanda ilə işləmə bacarığı;
➝ Analitik düşüncə bacarığı;
➝ Dəqiqlik;
➝ Məsuliyyət.

İxtisasın gələcəyi

İnsan amilinin böyük rol oynadığı digər sahələr kimi Marketinq ixtisasının da həm bu günü, həm də gələcəyi çox parlaqdır. Yüksək perspektivli ixtisasdır.

Əmək haqqı

Bu sahədə çalışanların aylıq gəliri müxtəlif sahə və qurumlardan asılı olaraq 300 – 7000 AZN arasında dəyişir.