Meşə salınması: xüsusiyyətləri, növləri, nümunələri
Ağaclandırma prosesi ilə dağ. Mənbə: Downtowngal/CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
Meşə əkinləri
Bioloji cəhətdən öz inkişafında bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərən torpağın, suyun, ağac, kol, ot bitkilərinin, heyvanat aləminin, mikroorqanizmlərin vəhdəti hesab edilən meşə sahələri Azərbaycanın ən qiymətli milli təbii sərvəti hesab olunur.
Dünya üzrə meşə örtüyünün sahəsi 4 milyard hektardır. Bunun 809 milyon hektarı Rusiya Federasiyasının, 478 milyon hektarı Braziliyanın, 310 milyon hektarı Kanadanın və 303 milyon hektarı ABŞ-ın payına düşür.
Son 200 ildə dünya üzrə meşə ərazilərinin sahəsi 2 dəfədən çox azalmışdır. XVIII-XIX əsrlərdə indiki Azərbaycan ərazisinin 35%-i meşə ilə örtülü olmuşdur. Hal-hazırda Azərbaycan meşələrinin ümumi sahəsi 1021 min hektardır. Bu da Azərbaycan ərazisinin 11,8%-ni təşkil edir. Bu rəqəm Rusiya Federasiyasında 44%, Latviyada 41%, Gürcüstanda 39% təşkil edir.
Ölkəmizin meşə ehtiyatının 49%-i Böyük Qafqaz regionunun, 34%-i Kiçik Qafqaz regionunun, 15%-i Talış zonasının və 2%-i Aran zonasının (Naxçıvan MR ilə birlikdə) payına düşür. Azərbaycanda adambaşına 0,12 ha meşə sahəsi düşür. Hazırda 261 min hektar meşə fondu sahəsi Ermənistan tərəfindən işğal edilmişdir.
Meşələr bir növ rütubət toplayıcısı rolunu oynayır və düzənliklərə suyun paylanmasını tənzimləyir, onu nisbətən tarazlaşdırır. Bununla yanaşı, meşələr dağlıq rayonlarda torpaq sürüşməsi və dağ uçqunlarının qarşısını alır. Eyni zamanda, meşələr fitonsit xüsusiyyətinə malikdir, onlar zərərli mikroorqanizmləri məhv edir. Meşələr bitkiləri, torpağı, su hövzələrini, yolları, yaşayış məntəqələrini, abidələri, təbii amillərin zərərli təsirindən qoruyur, mikroiqlimi dəyişir, quru, isti, güclü küləklərin təsirini azaldır. Meşələr dərə, yarğan və hərəkət edən qumları bərkidir, qar örtüyünün bərabər yayılması və tədricən əriməsinə imkan yaradır, buxarlanmanı zəiflədir, qrunt sularının səviyyəsini endirir.
Bütün bunlarla yanaşı, meşələrin təbiətdə ən böyük rolu – hər hektarın il ərzində 10-20 ton karbon qazını udaraq əvəzində oksigen ixrac etməsidir. 1 ha meşə sahəsi 1 saatda 8 kq karbon qazını udur, bu da 1 saatda 200 nəfərin nəfəsi ilə havaya buraxılan karbon qazının həcminə bərabərdir.
Azərbaycan meşələrinin geniş ərazisi Böyük Qafqaz sıra dağlarının cənub və şimal-şərq yamaclarındadır. Bu meşələr Azərbaycan ərazisindən başlamış, Dağıstan sərhəddinə kimi uzanır. Meşələr Azərbaycanın şimal-şərqində, əsasən Qusar, Quba, Dəvəçi, Siyəzən və Xızı inzibati rayonlarından cənub-qərb istiqamətindəki ərazini əhatə edir. Xızı rayonundan cənub-qərb istiqamətində meşə massivi tədricən azalır və tam meşəsiz sahə ilə əvəz olunur. Böyük Qafqazın cənub makroyamacında Şamaxı rayonu ərazisində meşə massivi yenidən bərpa olunur və dağ yamacları ilə fasilə vermədən başdan-başa örtük yaratmaqla Gürcüstan Respublikasının sərhəddinə kimi uzanır. Burada meşələr əsasən İsmayıllı, Qəbələ, Oğuz, Şəki, Qax, Zaqatala və Balakən inzibatı rayonlarının dağlıq hissəsini əhatə edir. Meşə massivi ara vermədən cənub yamacı ilə qərb istiqamətində Gürcüstan ərazisinə doğru uzanır.
Meşələrin geniş ərazisindən biri də Kiçik Qafqaz sıra dağlarının yamaclarıdır. Burada meşələr ayrı-ayrı massivlər şəklində əsas dağ qollarının şimal, şimal-şərq və şərq yamaclarını örtür. Yalnız Cənubi Qarabağ ərazisində meşə massivi ara verir və İran sərhəddinə çatmır. Bundan əlavə meşələrə adacıq şəklində Naxçıvan Muxtar Resublikasında Şahbuz rayonu ərazisində, Küküdağ yamaclarında təsadüf edilir.
Meşələrin geniş massivindən biri də Talış dağ yamaclarını əhatə edir. Burada meşələr Astara, Lənkəran, Lerik, Masallı, Yardımlı, Cəlilabad və qismən də Biləsuvar inzibati rayonlarının ərazisində yayılmışdır. Meşələrin az hissəsi Kür və Araz çayları sahili boyunca uzanır və Tuqay tipli massiv şəklində lentvari ərazini tutur.
Azərbaycan meşələrinin özünəməxsus meşə formasiyaları mövcuddur. Bu formasiyalar aşağıdakılardır:
1. Qarmaqvari şamdan ibarət iynəyarpaqlı meşələr
2. Ardıc seyrək meşəlikləri
3. Şərq fıstığından ibarət fıstıq meşələri
4. Palıd meşə formasiyaları
a) Şabalıdyarpaq palıddan ibarət (Talış) meşələr
b) Qafqaz palıdından ibarət aşağı dağ qurşağı meşələr
v) Şərq palıdından ibarət yuxarı dağ qurşağı meşələr
q) Uzunsaplaq palıddan ibarət düzən meşələr
e) Araz palıdından ibarət az məhsuldar meşələr (Palıdın digər (qızılı palıd, qumral, kövrək palıd, boz palıd və s.) növləri ayrıca meşə formasiyası yaratmır və digər növlərin yaratdığı formasiyalarda iştirak edirlər.)
5. Vələs meşə formasiyası
6. Dəmirağacından ibarət relikt meşə formasiyası
7.Ağcaqayın meşə formasiyası
8. Məxməri ağcaqayından ibarət meşələr
9. Tranttoveter ağcaqayından ibarət seyrək meşələr
10. Xurma meşələri
11. Qarağac meşələri
12. Adi qozdan ibarət meşələr
13. Adi şabalıddan ibarət meşələr
14. Azad ağacından ibarət meşələr
15. İpək akasiyadan ibarət meşələr
16. Yalanqozdan ibarət rütubətli meşələr Qızılağac meşələri
17. Tozağacı meşələri Qovaq meşələri
18. Kür-Araz sahilləri boyunca formalaşan Tuqay meşələri
Meşə formasiyalarının ayrılıqda mövcud arealı və növ tərkibi vardır.
Azərbaycan öz füsunkar gözəlliyi, zəngin təbii sərvətləri, al-əlvan florası və faunası ilə bütün dünyada şöhrət qazanmışdır. Burada 125 fəsiləyə və 930 cinsə daxil olan ali bitkilərin 4500 növü yayılmışdır. Bunlardan 48 fəsiləyə, 135 cinsə mənsub olan 450 növ ağac və kollar Respublikamızın meşələrində bitir. Bu isə Resublika florasındakı bitki növlərinin 11-ni təşkil edir. Azərbaycan dendroflorasının tərkibində 70 regional endem növə təsadüf edilir. Bu da ümumi ağac və kol bitki növlərinin 16%-i deməkdir.
Azərbaycan dendroflorasının belə zəngin tərkibə malik olmasına baxmayaraq, əsas meşə əmələgətirən növlər azdır. Azərbaycan meşələri əsasən enliyarpaqlı cinslərdən ibarətdir. İynəyarpaqlı meşələrdə əsas Qarmaqvari şama (Pinus Hamata) (bu növ bəzən kox (P.Kochioana), Sosnovski (P.Sosnovi) adlanır)Kiçik Qafqazda, Goy-Göldə, Tovuz rayonu ərazisində Şamlıq və Böyük Qışlaq kəndləri ətrafı meşələrdə, Böyük Qafqazda Qusar rayonu meşələrində təsadüf edilir.
İynəyarpaqlı meşələrdən Eldar oyuğu adlanan 400 ha-a yaxın sahədə kserofit şəraitdə Eldar şamı (Pinus Eldarica), əsasən təzə və rütubətli fıstıq meşələrində Qaraçöhrədən (Taxus Bacaata) ibarət enliyarpaqlı cinslərə qarışıq halda və ya kiçik meşəciklər şəklində ağaclıqlarda təsadüf edilir. Belə meşəciklərə Böyük Qafqazda -Qəbələ rayonunda Həmzəli qəbiristanlığında, Pirqulu və Oğuz rayonu meşələrində, Xızı, Dahardibi adlanan meşələrdə, Kiçik Qafqazda – Göy-Göl, Gədəbəy meşələrində, Talış dağlarında – Lerik rayonu Hamazat kəndi ətrafı meşələrdə təsadüf edilir.
İynəyarpaqlı cinslərdən ən geniş ərazidə yayılmışı ardıc meşələridir. Azərbaycan meşələrində – Qazax ardıcı (Juniperus Salina), Uzunsov ardıc (C. Oblonga), Cırtdan ardıc (C. Pugmaca), Alçaqboy ardıc (C. Depressa), Qırmızı ardıc (C.Polycarpos) və s. növləri bitir. Ardıc meşələrinin ən geniş sahəsi Bozdağda, Naxçıvan meşələrindədir. Ardıcın çox da geniş olmayan sahələrdə seyrək meşələri də vardır.
İynəyarpaqlı meşələr (ardıc və şam) Respublika meşələrinin meşə ilə örtülü sahəsinin təqribən 1,6%-ni təşkil edir. Azərbaycan Respublikasında həmişəyaşıl enliyarpaqlı meşələr yoxdur. Belə cinslərə yalnız Bakı, Gəncə, Şəki, Sumqayıt və digər iri şəhər və qəsəbələrdə yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqlarında təsadüf edilir. Respublika meşələrinin əsasını qışda yarpağını tökən enliyarpaqlı növlər təşkil edir.
Meşə ilə örtülü sahə hakim cinslərə görə təqribən aşağıdakı kimi paylanmışdır: şam-0,04%, ardıc-2,37%, fıstıq-31,68%, palıd-23,4%, vələs-26,01%, göyrüş-0,01%, ağcaqayın-0,22%, qovaq-3,58%, qızılağac-1,87%, cökə-1,71%, qarağac-1,16%, digər cinslər-7,95% olduğu müəyyən edilmişdir. Meşələrin tərkibcə müxtəlif olmasına baxmayaraq, enliyarpaqlı meşələri əsasən fıstıq, palıd və vələs cinsləri əmələ gətirir. Meşə ilə örtülü ərazinin 85,5%-i bu üç cinsin payına düşür.
Meşələrin yaş siniflərinə görə də paylanması müxtəlifdir. Belə ki, cavan meşələr meşə ilə örtülü sahənin 11,2%-ini, orta yaşlı ağaclar-63,3%-ini, yetişməkdə olan ağaclar-13,4%-ini, yetişmiş və yaşı ötmüş meşələr-12,1%-ini təşkil edir.
Azərbaycanın əksər meşələri (85%) dikliyi yüksək olan dağ yamaclarında yerləşməklə əvəzolunmaz torpaqqoruyucu, sutəmizləyici və iqlim saflaşdırıcı əhəmiyyətə malikdir.
Meşələrin sıxlığa görə paylanması da müxtəlifdir. Respublika meşələrinin 13,7%-i aşağı (0,3-0,4), 2,62%-i orta (0,5-0,6), 18,3% normal (0,7-0,8) və 2,62%-i yüksək (0,9-1,0) sıxlıqdadır. Meşələrin ümumi orta sıxlığı-0,56 müəyyən edilmişdir.
Bonitet sinfinə görə də meşələrin paylanması müxtəlifdir. Yüksək I-II bonitetli meşələr meşə ilə örtülü sahənin 14,9%-ini, III bonitet-42,3%-ini, IV bonitet-27,4%-ini və aşağı bonitetli V-sinfə mənsub meşələr 15,4%-ini təşkil edir. Meşələrin orta illik artımı 1,74 m3-dir. Bu artım bərk yarpaqlı (fıstıq, palıd, vələs və s.) cinslərdə-1,77 m3, yumşaq yarpaqlı (qovaq, yalanqoz, qızılağac) cinslərdə isə 2,12 m3 təşkil edir.
Meşələrimizdə 1536 cinsə aid olan 150 növ yabanı meyvə bitkiləri mövcuddur. Bu bitkilərdə min tonlarla (adi qoz, alma, armud, zoğal, alıca, əzgil, fındıq, xurma, yemişan, şabalıd, böyürtkən və s.) yabanı meyvə məhsulu vardır. Bu meyvələrdən 30%-i istismar əhəmiyyətli məhsullardır.
Meşələrimizdə arıçılığın inkişafı üçün də əlverişli şərait vardır. Hazırda meşə müəssisələrində 700-ə yaxın arı ailəsi saxlanılır. Arılar meşə bitkilərinin tozlanmasına köməklik edir, bol toxum məhsullarının alınmasına şərait yaradır və əlavə bal məhsulu alınmasını təmin edir.
Azərbaycan meşələrinin yüksəkliklərə görə paylanmasının da özünəməxsus qanunauyğunluqları vardır. Belə ki, əksərən şimal istiqamətli dağ yamaclarında palıd-vələs meşələri üstünlük təşkil edir. Aşağı dağ qurşağında az məhsuldar palıd, qarağac, dəmirağac meşələri, orta dağ qurşağında nisbətən məhsuldar palıd-vələs meşələri, yuxarı dağ meşə qurşağında isə daha yüksək məhsuldar palıd-vələs meşələri mövcuddur. Meşə qurşağının subalp qurşaqla qovuşduğu ərazidə az məhsuldar tozağacı və alçaq boylu əyri gövdəli fıstıq meşələrinə təsadüf edilir. Belə qanunauyğunluqların Talış, Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında özünəməxsusluğu vardır.
Meşələrin qanunsuz qırılmasının qarşısı vaxtında alınmazsa, respublikamız ağır ekoloji fəlakətlər, eroziya proseslərinin genişlənməsi, bozqır ərazilərin artması, dağlıq ərazilərdə sel və sürüşmə, qar uçqunları, bulaqların və çayların quruması təhlükəsi ilə üz-üzə qala bilər. Odur ki, meşə təsərrüfatının problemləri və onun həlli sahəsində aşağıdakı əsas istiqamətlərə diqqəti artırmaq lazımdır.
Respublikamızın ərazilərində, xüsusilə də az meşəli və meşəsi olmayan aran rayonlarında meşəbərpa və qoruyucu meşə zolaqlarının həcmini bir neçə dəfə artırmaq lazımdır. Bu istiqamətdə respublikamızın əsas su arteriyası olan Kür və Araz çayları vadisində yerləşən Tuqay meşələrinin bərpa olunması və rekanstruksiya olunması istiqamətində böyük miqyaslı işlər həyata keçirilməlidir.
Dağlıq ərazilərdə su eroziyasının qarşısını almaq üçün geniş sahələrdə qoruyucu meşəliklər salınmalı, eləcə də iri dağ çaylarının hövzələrinin islah edilməsi üçün kompleks tədbirlər (meşəbərpa, aqromeliorativ və hidromeliorativ) aparılmalıdır.
Respublikamızda dərə-yarğanlarda və Xəzər sahili qumluqlarda xüsusi layihələr əsasında yaşıllaşdırma işlərinin aparılması üçün tədbirlər planı hazırlanmalı və həyata keçirilməlidir.
Respublikamızın kənd rayonlarının qaz və digər yanacaq növləri ilə təmin olunmasında yaranmış çətinliklər əsas yanacaq növü kimi odundan istifadə edilməsinə gətirib çıxarmışdır. Xatırladaq ki, keçmiş dövrlərdə Rusiyadan hər il 1,2-1,5 mln. m3 odun, 200-250 min ton daş kömürün gətirilməsi demək olar ki, dayandırılmışdır. Bu da, öz növbəsində meşələrimizə olan təzyiqin xeyli artmasına səbəb olmuşdur. Nəzərə alınmalıdır ki, düzən meşələrimizin sahələrinin az və doluluğunun aşağı olması üzündən bu ərazilərdə böyük həcmdə meşəqırma işlərinin aparılması mümkün deyildir. Dağ meşələrinə gəldikdə isə qeyd olunmalıdır ki, onların əksər hissəsi yüksək maillikli dağ yamaclarında yerləşir və burada meşəqırma işlərinin aparılması həmin sahələri eroziya təhlükəsi altında qoya bilər.
Şoran və təkrar şoranlaşmaya məruz qalmış torpaqların yuyulması və bu ərazilərdə torpaq və iqlim şəraitinə uyğun ağac cinslərindən ibarət meliorativ əhəmiyyətli meşə zolaqlarının salınması gələcəkdə istifadədən çıxmış xeyli torpaq sahələrini kənd təsəttüfatı dövriyyəsinə qaytarmağa imkan verər. Dövlət meşə fondu torpaqları ilə yanaşı iri sənaye müəssisələri ətrafında böyük sahələrdə yaşıllıqların salınması da vacib istiqamətlərdən biridir.
Erməni işğalçıları tərəfindən ölkəmizə qarşı edilən təcavüz nəticəsində xeyli ərazilərimiz işğala məruz qalmışdır. Burada yerləşən meşələrimizə xüsusilə də dağ meşələrimizə ciddi ziyan vurulmuşdur. Ermənistanın təcavüzü nəticəsində işğal altında qalmış 246 min ha meşə sahəsi vəhşicəsinə qırılıb talan edilir. Bu ərazilərdə bitən qiymətli ağac cinslərinin kəsilib aparılması biomüxtəlifliyin qorunmasını kritik həddə çatdırmışdır.
Meşə salınması: xüsusiyyətləri, növləri, nümunələri
The meşəbəyilik təbii bir meşədə ticari bir əkin yaratmaq və ya ekoloji ziyanı azaltmaq üçün ağac əkməkdir. Sonuncusu təbii bir ərazidə bərpa və ya bərpa prosesi səbəbiylə.
Digər tərəfdən, meşəbəyilik, əvvəlcə əkilmədiyi və ya meşəsizləşdirilmiş bir ərazidə ağac əkmək işini nəzərdə tutur. Sonuncu halda, meşəbəyişmə fəaliyyətinə xüsusi olaraq meşələrin bərpası, yəni itirilmiş meşənin və ya meşənin əvəzlənməsi deyilir.
Meşə salma, meşələrin salınması üçün ərazinin iqlim və torpaq (edafoloji) şərtləri barədə məlumat tələb edən geniş miqyaslı bir fəaliyyətdir. Eyni şəkildə, meşəlikdə istifadə ediləcək növlərin bioloji tələblərini də bilmək vacibdir.
Meşələrin salınması növləri arasında əsas məqsədi iqtisadi olan ticari əkinçilikdir, daha sonra meşələrin bərpası və bərpası var. Reabilitasiyada əsas məqsəd qarışıqdır (məhsuldar və ekoloji) və bərpa zamanı tamamilə ekoloji olur.
Meşə salma xüsusiyyətləri
Meşə sözü bir meşə (meşə) yaratmaq hərəkəti deməkdir. Hər halda, ən sadə formaya salınan, müəyyən bir ərazidə bir meşə yaratmaq və ya dəyişdirməkdir.
Bu, praktik olaraq heç vaxt meşəni dəstəkləməyən və ya yaxın vaxtlara qədər meşənin olduğu ərazi ola bilər.
Meşələrin salınmasının məqsədi
Nəzərə alınacaq ilk element kommersiya, qarışıq və ya ekoloji ola biləcək meşələrin salınmasının əsas məqsədi. Çünki hər bir vəziyyətdə meşəlik sahənin texnika və sonrakı idarə edilməsi dəyişir.
Ən sadə hal, az sayda növü əhatə etdikləri üçün ticari bir meşə əkin sahəsinin yaradılmasıdır. Təbii bir meşə şəraitini bərpa edərkən daha çox növ və dəyişənlərin idarə edilməsinə layiqdir.
Ticarət əkinlərində əsas məqsəd odun və törəmələr istehsal etməkdir, bərpa ekoloji xüsusiyyətlərini və ekosistem xidmətlərini bərpa etməyə çalışır. Buna görə orijinal meşə nə qədər mürəkkəbdirsə, bərpa da o qədər mürəkkəbdir.
Nəzərə alınmalı amillər
Hər halda, bir ərazinin meşələndirilməsi ərazinin iqlimi, torpaq şəraiti və suyun mövcudluğunu nəzərə alaraq başlayır. Bu amillər meşəlik sahəyə salınacaq növlərin bioloji tələbləri ilə əlaqəli olmalıdır.
Digər tərəfdən, insandan dotasiya tələb oluna biləcəyi nəzərə alınmalıdır. Buraya su, torpaq işlənməsi, gübrə və zərərvericilərə qarşı mübarizə yolu ilə torpaq strukturunun yaxşılaşdırılması kimi amillərin əvəzlənməsi daxildir.
Bundan əlavə, meşəlik növündən, müəyyən qulluq tapşırıqlarından və əkin sahəsinin ümumi idarə edilməsindən asılı olaraq. Digər tərəfdən nəqliyyat, əlçatanlıq və digər xidmətlər kimi əlavə amillər nəzərə alınmalıdır, xüsusilə meşə salınacaq ərazinin məhsuldar funksiyaları olacaqsa.
Meşələrin salınması üsulları
Meşə əkmə texnikaları müxtəlifdir, konkret meşə növünə görə dəyişir, eyni zamanda əkiləcək növlərin tələblərinə uyğun olaraq.
Bununla birlikdə, ümumilikdə bölgənin iqlim, edafik və hidroloji şərtlərinin öyrənilməsi tələb olunur. Ardından, meşəlikdə istifadə ediləcək növlərin seçimi.
Daha sonra seçilmiş növlərin çoxaldılacağı bir uşaq bağçası qurulur. Hər növ, fidanlıqda cücərmə və qurulma əldə etmək üçün xüsusi ətraf mühit şərtləri və üsulları tələb edə bilər.
Fidanlıq əkin sahəsinin vahidi üçün tələb olunan fərdlərin sayına zəmanət verməlidir. Yəni, müəyyən edilmiş əkin sıxlığı üçün hər növün fərdlərinin sayı.
Bu sıxlıq (kvadrat metrə düşən ağaclar) növlərin xüsusiyyətlərindən və meşələrin salınma məqsədlərindən asılıdır. Məsələn, ekoloji bir bərpa zamanı ağacların potensiallarına görə təbii inkişaf etmələri vacibdir.
Müəyyən bir ticarət əkinində daha uzun bir böyümə və daha kiçik bir magistral diametr maraqlı ola bilər. Bu vəziyyətdə ağaclar bir-birinə daha yaxın əkiləcəkdir.
Təbii bərpa və bitki ardıcıllığı
Məqsədin ilkin meşənin bərpası (ekoloji bərpa) olduğu hallarda, ardıcıllığın idarə olunması üsulları nəzərdən keçirilir. Bitki ardıcıllığında meşənin bərpasının təbii prosesini təqlid etməyə çalışır.
Beləliklə, daha çox günəş radiasiyasına davam gətirən qabaqcıl növlər qurulacaq və daha tələbkar digər növlər üçün zəmin hazırlayacaqdır. Sonra təbii tarazlığın aşağıdakı növləri qurulur və orijinal tarazlığa çatana qədər davam edir.
Meşə salma növləri
Ormanlaşdırma növləri həqiqətən çox müxtəlifdir, çünki hər növün və ya növlərin birləşməsinin öz tələbləri var. Bununla birlikdə, ümumiyyətlə, 5 əla növ hesab edilə bilər.
Ticari meşə əkinləri
Bir və ya bir neçə növə əsaslanan ağac və törəmələrin istehsalı üçün klassik meşə əkin yeridir. Buna görə əkin birdən çox növü əhatə etsə də, hər meşə sahəsi və ya parça monospesifikdir (yalnız bir ağac növü ilə).
Bu növ meşə salınmasının tipik bir nümunəsi Venesuelanın şərqindəki Mesa de Guanipa’daki Uverito meşəsidir. Əvvəlcə Karib şamı əkilmiş 600.000 hektar ərazini əhatə edən dünyanın ən böyük süni meşə parçası idi (Pinus caribaea).
Qurulduğu torpaq əvvəlki meşənin olmadığı yoxsul savannalardı. Digər tərəfdən, istifadə olunan növlər təqdim olunur (bu bölgəyə xas deyil), buna görə süni bir əkindir.
Agro meşə və aqrosilvopastoral sistemlər
Birincil iqtisadi məqsədlər üçün bir başqa meşə növü də aqro meşə və ya aqrosilvopastoral sistemlərdir. Birinci halda, əvvəllər meşə olduğu və ya olmadığı bir ərazinin meşələndirilməsi, paxlalı dənli və ya qarğıdalı bitkiləri ilə birləşdirilir.
Aqrosilvopastoral olarkən, illik əkinlər və ya otlaqlarla ağac əkilməsi və heyvandarlıq artırılır.
Ətraf mühit və istirahət məqsədləri üçün süni meşə
Bəzi hallarda, süni meşənin meşə istehsalı üçün deyil, ətraf mühit üçün qurulmasından gedir. İstirahət məqsədlərinə bir nümunə, bəzi ərazilərdə təbii bir meşə kimi görünən, lakin dizaynı baxımından Nyu-Yorkdakı Mərkəzi Parkdır.
Başqa bir nümunə, bu vəziyyətdə ətraf mühitin qorunması məqsədilə Böyük Yaşıl Çin Sədridir. Bu, təxminən 2250 km-ə çatmaq istəyən dünyanın ən böyük ağaçlandırma layihəsidir 2 .
Bu vəziyyətdə, Qobi çölündən qumun Çinin daxili hissəsinə doğru irəliləməsində böyük bir maneədir. İstifadə olunan növlərdən biri huanacaxtle və ya carocaro (Enterolobium cyclocarpum), Amerika tropiklərindən bir baklagiller.
Meşə bərpası
Burada meşə salınması əvvəlcədən mövcud olan bir meşə şəraitini bərpa etmək məqsədi daşıyır. Bu vəziyyətdə, əvvəlki bir meşənin bir neçə onillikdən çox olmayan bir tarixi dövrdə mövcud olduğu zaman, qəti mənada meşələrin bərpası adlanır.
Meşənin daha uzun müddət itməsi halında, meşə salınmasından danışırıq, çünki bərpa etmək orijinal meşəyə xas olan bəzi növlərdən istifadə etməyi nəzərdə tutur, lakin gətirilən növlərdən də istifadə edilə bilər.
Bundan əlavə, məqsəd orijinal meşənin bəzi xüsusiyyətlərini bərpa etməkdir, lakin hamısını deyil. Bu izah olunur ki, reabilitasiya ümumiyyətlə məhsuldar məqsədləri ekoloji məqsədlərlə birləşdirməyə çalışır.
Meşə bərpası
Bərpa, əvvəlki tiplərdən fərqli olaraq, ərazinin ekologiyasını əsas məqsədi daşıyır. Məqsəd meşənin ilkin vəziyyətinə mümkün olan ən oxşar şərtləri bərpa etməkdir.
Bu, quruluş və biomüxtəlifliyə görə çox mürəkkəb olan meşələr və ya cəngəlliklər üçün olduqca tələblidir. Çox sayda yalnız yerli ağac növlərini və ətraf mühit tələblərini nəzərə almaq lazımdır.
Meksikada meşə təsərrüfatı fəaliyyəti
Meksikanın 138 milyon hektar meşə sahəsi var ki, bunun da 47% -ni meşələr və meşələr əhatə edir. Bütün meşə sahələrindən yalnız 7 milyon hektar bir növ meşə idarəçiliyi altındadır.
Digər tərəfdən, bu ölkə 2005 ilə 2010 arasında hər il 155.000 hektar meşə qırma nisbətinə məruz qaldı. Bundan əlavə, təqribən 1.000.000 hektar ərazini əhatə edən ən azı 15 ticarət meşə əkin layihəsi mövcuddur.
Bunlar əsasən Chihuahua, Jalisco, Meksika, Campeche, Chiapas, Puebla, Quintana Roo, Tabasco və Veracruz əyalətlərində paylanır.
Kolumbiyada meşə təsərrüfatı fəaliyyəti
Bu ölkədə 69.000.000 hektar təbii meşə və təxminən 568.769 hektar meşə istehsalı var. Bununla birlikdə, meşələrin qırılması ciddi bir problemdir, yalnız 2019-cu ildə Amazon bölgəsində 28.000 hektar, 2020-ci ilin ilk aylarında isə 76.200 hektar daha çox meşə biçildi.
Bu, bu ölkədə milli hökumət xaricində ən azı üç qurumun meşəbəyilik layihəsi inkişaf etdirməsinə səbəb oldu. Bir tərəfdən, Kolumbiya Milli Universiteti 15 yerli ağac növü əkərək araşdırmalar aparır.
Pilot sınaqda çox yaxşı nəticələr əldə edərək 11 hektar əkin sahələri qurdular. Daha geniş miqyasda, Argos Qrupunun Celsia şirkəti Valle del Cauca Regional Muxtar Korporasiyası ilə birlikdə 562.000 ağac əkdi.
780 hektarı əhatə edirdi, məqsədi 10 ildə əkilən 10.000.000 ağaca çatmaq idi. Digər bir layihə, Boqota ətrafında 30.000-dən çox və digər 5 şəhərdə 5.000 ağac əkmiş olan Red de Arboles fondudur.
Milli səviyyədə Kolumbiya hökumətinin 2022-ci ilə qədər onsuz da 34 milyonu olan 180 milyon ağac əkmək hədəfi var.
Argentinada meşə təsərrüfatı fəaliyyəti
2015-ci il üçün Argentinada Milli Meşə Əkinləri İnventarlaşdırmasına görə 1,300,000 hektar ətrafında meşəlik salındı. Xüsusilə Corrientes, Entre Ríos və Misiones əyalətlərində.
Həm də Mendoza və Buenos Ayresdə və And-Patagonya bölgəsində daha az dərəcədə olsa da. Eynilə, Santa Fe, Cordoba və ölkənin digər bölgələrində kiçik meşəbəyilik layihələri həyata keçirilmişdir.
Ancaq təkcə 2017-ci ildə 172,639 hektar yerli meşə itkin düşdü və bu səbəbdən Forestar 2030 adlı proqram hazırlandı, ildə 20.000 hektar bir meşə salınması məqsədi ilə yerli meşələrin meşələrin salınmasına çalışır.
Hazırda bərpa prosesində 36.468 hektar var və məqsədi meşəlik sahəni 2030-cu ilədək 2.000.000 hektara çatdırmaqdır.
İstinadlar
- Chavarro-Pinzón, M., Corradi, C., García-Guerrero, A., Lara-Henao, W., Perugini, L. Və Ulloa-cubillos, A. (2007). Meşələrin əkilməsi, iqlim dəyişikliyinə qarşı seçimlər. Təmiz meşə inkişaf mexanizmləri. Nº 2. UNODC Kolumbiya.
- Domínguez, J.I., Jungmann, R., Miranda, M., Vargas, A., Irarrázabal, R. and Peña, R. (2009). Şəhər meşəsi, ətraf mühitin çirklənməsi ilə mübarizə üçün real alternativdir. Fəsil IV. İçəridə: İki yüzillik yol. Çili üçün təkliflər. Dövlət Siyasəti Yarışması.
- Gil, M.N. və del Castillo, E.M. (2004). Meşəsalma. Nəzəri-praktik əsas. Meşəçilik kafedrası. Meşə Elmləri Fakültəsi. Salta Milli Universiteti.
- Jobbágy, E.G., Vasallo, M., Farley, KA, Piñeiro, G., Garbulsky, M.F., Nosetto, MD, Jackson, R.B. və Paruelo, J.M. (2006). Çəmənlik meşəsi: ekoloji imkanları və xərcləri barədə geniş bir baxışa doğru. Aqro-elm.
- Romero, H. Və Ordenes, F. (2003). Ağacların salınmasının təsiri və Cənubi Çilinin ərazi inkişafında strateji ekoloji qiymətləndirmə zərurəti: Collipulli işi. Zaman və məkan.
- Yang, J., McBride, J., Zhou, J. and Sun, Z., 2005. Pekindəki şəhər meşəsi və havanın çirklənməsinin azaldılmasında rolu. Şəhər Meşəçilik və Şəhər Yaşıllaşdırma.
- Zamora-Martínez, M.C. (2016). Hazırkı meşə sahəsi. Meksika meşəçilik elmləri jurnalı.
Meşələrin yetişdirilməsi: xüsusiyyətləri, növləri, nümunələri
The meşələşdirmə təbii bir meşədə kommersiya plantasiyası yaratmaq və ya ekoloji ziyanı azaltmaq üçün ağacların əkilməsi prosesidir. Sonuncusu təbii bir ərazidə reabilitasiya və ya bərpa prosesi nəticəsində baş verir.
Digər tərəfdən, meşələşdirmə ya əvvəlcə yox olan, ya da meşəsi qırılmış ərazilərdə ağac əkmək deməkdir. Sonuncu halda, meşələşdirmə fəaliyyətinə xüsusi olaraq meşələrin bərpası, yəni meşənin və ya itirilmiş meşənin dəyişdirilməsi deyilir.
Ağaclandırma prosesi ilə dağ. Mənbə: Downtowngal/CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
Meşələşmə, meşələnəcək ərazinin iqlim və torpaq (edafoloji) şərtlərini bilməyi tələb edən genişmiqyaslı bir fəaliyyətdir. Eyni şəkildə, meşə salınmasında istifadə ediləcək növlərin bioloji tələblərini bilmək də vacibdir.
Meşələşmə növləri arasında əsas məqsədi iqtisadi olan kommersiya əkinləri, sonra meşə bərpası və bərpası var. Reabilitasiyada əsas məqsəd qarışıqdır (məhsuldar və ekoloji) və bərpada sırf ekoloji.
- 1 Meşələrin salınmasının xüsusiyyətləri
- 1.1 Meşələrin salınmasının məqsədi
- 1.2 Nəzərə alınmalı amillər
- 1.3 Meşələrin salınması üsulları
- 2.1 Ticarət meşə əkini
- 2.2 Aqro meşəçilik və aqrosilvopastoral sistemlər
- 2.3 Ətraf mühit və istirahət məqsədləri üçün süni meşə
- 2.4 Meşələrin bərpası
- 2.5 Meşələrin bərpası
Meşələrin salınmasının xüsusiyyətləri
İynəyarpaqlı meşələrin meşələnməsi
Meşə sözü bir orman (bir meşə) yaratmaq hərəkəti deməkdir. Hər halda, ən sadə formaya salınması, müəyyən bir ərazidə bir meşə yaratmaq və ya dəyişdirmək hərəkətidir.
Meşəni praktiki olaraq heç vaxt dəstəkləməyən bir sahə və ya son vaxtlara qədər meşənin olduğu bir sahə ola bilər.
Meşələrin salınmasının məqsədi
Nəzərə alınmalı olan ilk amil, kommersiya, qarışıq və ya ekoloji ola bilən meşələşdirmənin əsas məqsədidir. Çünki hər bir halda meşələşdirmə texnikası və sonrakı meşəlik ərazinin idarə edilməsi dəyişir.
Ən sadə hal, az sayda növdən ibarət olduğu üçün ticari bir meşə əkininin qurulmasıdır. Təbii meşə şəraitini bərpa edərkən, daha çox sayda növ və dəyişənlərin idarə edilməsinə layiqdir.
Ticarət əkinlərində əsas məqsəd odun və törəmələri istehsal etməkdir, bərpası isə ekoloji xüsusiyyətləri və ekosistem xidmətlərini bərpa etməyə çalışır. Buna görə orijinal meşə nə qədər mürəkkəbdirsə, bərpası da bir o qədər mürəkkəbdir.
Nəzərə alınmalı amillər
Hər halda, bir ərazinin meşələşdirilməsi ərazinin iqlimi, torpaq şəraiti və suyun mövcudluğu nəzərə alınmaqla başlayır. Bu amillər meşə salınmasına daxil ediləcək növlərin bioloji tələbləri ilə əlaqəli olmalıdır.
Digər tərəfdən, insandan subsidiya tələb oluna biləcəyi nəzərə alınmalıdır. Buraya su kimi faktorların dəyişdirilməsi, torpağın işlənməsi, gübrələr və zərərvericilərə qarşı mübarizə vasitəsi ilə torpaq quruluşunun yaxşılaşdırılması daxildir.
Bundan əlavə, meşə yetişdirmə növündən, müəyyən qulluq işlərindən və əkin sahəsinin ümumi idarə edilməsindən asılı olaraq. Digər tərəfdən, nəqliyyat, əlçatanlıq və digər xidmətlər kimi əlavə amillər nəzərə alınmalıdır, xüsusən də meşə salınacaq ərazinin məhsuldar funksiyaları olacaq.
Meşə yetişdirmə texnikası
Meşə yetişdirmə üsulları müxtəlifdir, xüsusi ağac növünə görə və əkiləcək növlərin tələblərinə uyğun olaraq dəyişir.
Bununla birlikdə, ümumiyyətlə, bölgənin iqlim, edafik və hidroloji şərtlərinin öyrənilməsi tələb olunur. Daha sonra meşə salınmasında istifadə ediləcək növlərin seçimi.
Sonradan, seçilmiş növlərin çoxalacağı bir uşaq bağçası qurulur. Hər bir növ, uşaq bağçasında cücərmə və quruluş əldə etmək üçün xüsusi texnika və ətraf mühit şərtləri tələb edə bilər.
Ağac bağçası. Mənbə: KVDP/CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
Uşaq bağçası, əkin sahəsinin hər vahidinə tələb olunan fərdlərin sayını təmin etməlidir. Yəni, müəyyən edilmiş əkin sıxlığı üçün hər növün fərdlərinin sayı.
Bu sıxlıq (hər kvadrat metrə düşən ağaclar), növlərin xüsusiyyətlərindən və meşə yetişdirmə məqsədlərindən asılıdır. Məsələn, ekoloji bərpada ağacların potensialına uyğun olaraq təbii olaraq inkişaf etməsi vacibdir.
Müəyyən bir ticarət plantasiyasında uzunluqda daha böyük bir artım və daha kiçik bir gövdə diametri maraq doğura bilər. Bu halda ağaclar bir -birinə daha yaxın əkiləcək.
Təbii bərpası və bitki ardıcıllığı
Məqsədin orijinal meşəni bərpa etmək olduğu hallarda (ekoloji bərpa), varislik idarəetmə üsulları nəzərdən keçirilir. Bitki ardıcıllığında meşənin təbii olaraq bərpası prosesini təqlid etməyə çalışır.
Günəş radiasiyasına daha çox müqavimət göstərən qabaqcıl növlər əvvəlcə qurulur və digər daha tələbkar növlər üçün zəmin hazırlayır. Sonra aşağıdakı təbii ardıcıllıq növləri qurulur və ilkin tarazlığa çatana qədər.
Meşə yetişdirmə növləri
Meşə yetişdirmə növləri həqiqətən çox müxtəlifdir, çünki hər növ və ya növ birləşməsinin öz tələbləri var. Ancaq ümumilikdə 5 möhtəşəm növ hesab edilə bilər.
Ticarət meşə əkini
Ticarət meşə əkini. Mənbə: Cesar Pérez/CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)
Bu, bir və ya bir neçə növə əsaslanan ağac və törəmələrin istehsalı üçün klassik meşə əkinçisidir. Buna görə də, plantasiyada birdən çox növ olsa da, hər bir meşə sahəsi və ya parça monospesifikdir (yalnız bir ağac növü ilə).
Bu növ meşəliklərin tipik bir nümunəsi, Venesuelanın şərqindəki Mesa de Guanipa bölgəsindəki Uverito meşəsidir. Əvvəlcə 600.000 hektar Karib şamını əhatə edən dünyanın ən böyük süni meşə parçası idi.Pinus caribaea).
Qurulduğu torpaq əvvəlki meşənin olmadığı yoxsul savannalar idi. Digər tərəfdən, istifadə olunan növlər təqdim olunur (bu bölgəyə xas deyil), buna görə də süni bir əkindir.
Aqro meşəçilik və aqro meşəçilik sistemləri
Başqa iqtisadi məqsədlər üçün də digər bir meşə yetişdirmə növü agroforestry və ya agrosilvopastoral sistemlərdir. Birinci halda, əvvəllər meşə olan və ya olmayan bir ərazinin meşələşdirilməsi paxlalı dənli bitkilər və ya qarğıdalı bitkiləri ilə birləşdirilir.
Agrosilvopastoral olarkən, illik bitkilər və ya otlaqlarla ağacların əkilməsi və heyvandarlığın artırılması tamamlanır.
Ətraf və istirahət məqsədləri üçün süni meşə
Bəzi hallarda, meşə istehsalı məqsədi ilə deyil, ətraf mühit üçün süni meşə qurmaqdan söhbət gedir. İstirahət məqsədlərinə bir nümunə, Nyu Yorkdakı bəzi ərazilərdə təbii bir meşəyə bənzəyən Mərkəzi Parkdır.
Başqa bir nümunə, bu vəziyyətdə ətraf mühitin qorunması məqsədləri üçün Böyük Çin Yaşıl Divarıdır. Bu, təxminən 2250 km -ə çatmağı hədəfləyən dünyanın ən böyük meşə salınması layihəsidir 2 .
Bu vəziyyətdə, Çinin iç hissəsinə doğru irəliləyən Gobi səhrasından nəhəng bir qum saxlama maneəsidir. İstifadə olunan növlərdən biri huanacaxtle və ya carocaro (Enterolobium siklocarpum), Amerika tropiklərindən bir baklagiller.
Meşələrin bərpası
Təmizlənmiş meşədə meşə salınması
Burada meşə yetişdirmə məqsədi əvvəllər mövcud olan bir meşənin şərtlərini bərpa etməkdir. Bu vəziyyətdə, əvvəlki bir meşənin bir neçə onillikdən çox olmayan tarixi bir dövrdə mövcud olması ciddi mənada meşələrin bərpası adlanır.
Meşənin daha uzun müddət yoxa çıxması halında, meşələnmədən söhbət gedir, çünki reabilitasiya orijinal meşəyə xas olan bəzi növlərin istifadəsini nəzərdə tutur, lakin təqdim olunan növlər də istifadə edilə bilər.
Bundan əlavə, məqsəd orijinal meşənin bəzi xüsusiyyətlərini bərpa etməkdir, lakin hamısını deyil. Bunun izahı budur ki, reabilitasiya ümumiyyətlə məhsuldar məqsədləri ekoloji məqsədlərlə birləşdirməyə çalışır.
Meşə bərpası
Bərpa, əvvəlki növlərdən fərqli olaraq, əsas məqsəd olaraq ərazinin ekologiyasına malikdir. Məqsəd, meşənin orijinal vəziyyətinə mümkün olan ən bənzər şərtləri yenidən qurmaqdır.
Bu, quruluşu və biomüxtəlifliyi baxımından çox mürəkkəb olan meşələr və ya cəngəlliklərdə olduqca tələbkardır. Çoxlu sayda yerli ağac növlərini və ətraf mühit tələblərini nəzərə almaq lazımdır.
Meksikada meşəçilik fəaliyyəti
Sierra Juarez, Oaxaca, Meksika
Meksikanın təxminən 138 milyon hektar meşə sahəsi var, bunların 47%-ni cəngəlliklər və meşələr əhatə edir. Bütün meşə sahələrindən yalnız 7 milyon hektar bir növ meşə idarəçiliyindədir.
Digər tərəfdən, 2005-2010 -cu illər arasında bu ölkə ildə 155.000 hektar meşə qırma sürətinə məruz qaldı. Bundan əlavə, təxminən 1.000.000 hektar ərazini əhatə edən ən azı 15 ticarət meşə plantasiyası layihəsi var.
Bunlar əsasən Chihuahua, Jalisco, Meksika, Campeche, Chiapas, Puebla, Quintana Roo, Tabasco və Veracruz əyalətlərində paylanır.
Kolumbiyada meşəçilik fəaliyyəti
Amazonanın meşəsiz ərazisi
Bu ölkədə təxminən 69.000.000 hektar təbii meşə və təxminən 568.769 hektar meşə istehsalı var. Ancaq meşələrin qırılması ciddi bir problemdir, yalnız 2019 -cu ildə Amazon bölgəsində 28.000 hektar, 2020 -ci ilin ilk aylarında isə 76.200 hektar daha çox meşə qırıldı.
Bu, milli hökumətdən başqa bu ölkədə ən azı üç qurumun meşə salınması layihələri hazırlamasına səbəb oldu. Bir tərəfdən, Kolumbiya Milli Universiteti 15 yerli ağac növü əkərək araşdırmalar aparır.
Pilot sınaqda çox yaxşı nəticələr verən 11 hektar əkin qurdular. Daha geniş miqyasda, Argos Group Celsia şirkəti, Valle del Cauca Regional Muxtar Korporasiyası ilə birlikdə 562.000 ağac əkdi.
Bu, 780 hektar ərazini əhatə edir, məqsədi 10 il ərzində əkilmiş 10.000.000 ağaca çatmaqdır. Başqa bir layihə, Bogota’nın ətrafında 30 mindən çox ağac və digər 5 şəhərdə 5000 ağac əkən Red de Arboles fondudur.
Milli səviyyədə, Kolumbiya hökuməti 2022 -ci ilə qədər 180 milyon ağac əkməyi hədəfləyir, onlardan artıq 34 milyonu.
Argentinada meşəçilik fəaliyyəti
2015 -ci il Argentinada Milli Meşə Əkinçilikləri İnventarizasiyasına görə, təxminən 1,300,000 hektar sahədə meşə salınmışdır. Xüsusilə Corrientes, Entre Ríos və Misiones əyalətlərində.
Daha az dərəcədə olsa da, Mendoza və Buenos Ayresdə və And-Pataqoniya bölgəsində. Eyni şəkildə, Santa Fe, Cordoba və ölkənin digər bölgələrində kiçik ağaclandırma layihələri həyata keçirildi.
Ancaq təkcə 2017 -ci ildə 172.639 hektar yerli meşə itdi və bu səbəbdən Forestar 2030 adlı proqram hazırlandı və ildə 20.000 hektar meşə yetişdirmək məqsədi ilə yerli meşələri meşələşdirmək istəyir.
Hazırda 36,468 hektar sahədə bərpa işləri aparılır və məqsəd 2030 -cu ilə qədər meşəlik ərazini 2.000.000 hektara çatdırmaqdır.
İstinadlar
- Chavarro-Pinzón, M., Corradi, C., García-Guerrero, A., Lara-Henao, W., Perugini, L. Və Ulloa-cubillos, A. (2007). Meşələr əkmək, iqlim dəyişikliyinə qarşı variantlar. Təmiz meşə inkişafı üçün mexanizmlər. № 2. UNODC Kolumbiya.
- Domínguez, J.I., Jungmann, R., Miranda, M., Vargas, A., Irarrázabal, R. və Peña, R. (2009). Şəhər meşəçiliyi, ətraf mühitin çirklənməsi ilə mübarizə üçün əsl alternativdir. IV fəsil. In: Bicentennial’a gedən yol. Çili üçün təkliflər. İctimai Siyasət Müsabiqəsi.
- Gil, M.N. və del Castillo, E.M. (2004). Meşələrin salınması. Nəzəri-Praktik Təlimat. Meşəçilik kafedrası. Meşə Elmləri Fakültəsi. Salta Milli Universiteti.
- Jobbágy, E.G., Vasallo, M., Farley, K.A., Piñeiro, G., Garbulsky, M.F., Nosetto, MD, Jackson, R.B. və Paruelo, J.M. (2006). Çəmənliklərdə meşə salınması: ekoloji imkanları və xərcləri haqqında hərtərəfli təsəvvürə doğru. Aqrar elm.
- Romero, H. Və Ordenes, F. (2003). Çilinin cənubunun ərazi inkişafında meşə salınmasının təsiri və strateji ekoloji qiymətləndirmə ehtiyacı: Collipulli davası. Zaman və məkan.
- Yang, J., McBride, J., Zhou, J. and Sun, Z., 2005. Pekindəki şəhər meşəsi və hava çirkliliyinin azaldılmasındakı rolu. Şəhər Meşəçiliyi və Şəhər Yaşıllaşdırılması.
- Zamora-Martinez, M.C. (2016). Mövcud meşə sahəsi. Meksika meşəçilik elmləri jurnalı.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.