Mündəricatlar siyahısı)

nı göstərir. Əlbəttə, bu əsərlərdə o dövrün həqiqətlərinin yeni quruluşun – sosializm cəmiyyətinin

Mehdi hüseyn yeralti caylar dənizə axar

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

Mehdi Hüseyn \”Yeraltı çaylar dənizə axır\”

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

Qətl günü 1- ci hissə (radiotamaşa)

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

1109 nömrəli məhbus (RADIOTEATR)

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

YoI ayrıcındakı bağ (radiotamaşa)

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

Nizami Gəncəvi \”Isgəndərnamə\” 2 – ci hissə

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

Tanınmış Aktyor Hamlet Xanızadə.

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

Etdiyin yaxşılıq yerdə qalmaz

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right
play_arrow

Ev vermədilər, teatrdan küsdürdülər, səhnədə tövbə etdi – KİNOMUZUN SİMNAR XANI.

Kısa süre önce eklendi.

get_app İNDİRME SEÇENEKLERİ
keyboard_arrow_right

YouTube’dan mp3’e dönüştürücü

Akıllı telefonunuzdan Müzik ve Video açmak internet verisini hızla tüketebilir.

Topupmp3, YouTube’dan mp3’e (ve mp4) Dönüştürücü ve İndiricidir. Topupmp3’ü kullanarak, MP3 biçiminde herhangi bir ses parçasını ve mp4’teki herhangi bir videoyu doğrudan bilgisayarınıza veya akıllı telefonunuza indirip kaydedebilirsiniz. Youtube’dan doğrudan en sevdiğiniz mp3 ve mp4 videoları arama, dönüştürme ve indirme yapmak için Topupmp3 adresini Android akıllı cihazınızdan açın! iPhone kullanıcısıysanız, mp3 ve mp4 dosyaları bilgisayarınızdan veya mac’inizden indirmenizi ve ardından iTunes aracılığıyla dosyaları akıllı telefonunuza transfer etmenizi öneririz.

YouTube’dan mp3’e dönüştürme hizmeti tamamen ücretsizdir, hızlı ve kayıt gerektirmez veya harici yazılım indirmez

Geniş bir müzik kütüphanesinden şarkı indirmek istiyorsanız mp3 indir adresini tavsiye ederiz.

Topupmp3 – YouTube videolarını çevrimdışı kullanım için mp3 ve mp4’e dönüştürmek için tamamen ücretsiz bir hizmet. Sitemizde hiçbir şarkı veya video host edilmemektedir, tüm içerik Youtubeden çekilmektedir.

Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı
III mərhələ. XX əsrin əvvəllərində

Testin cavabını DÜZ tapdınız. Zəhmət olmasa testin izahını aşağıdakı hissədə yazaraq digərləri ilə paylaşın.

CAVAB SƏHVDİR
Paylaşın – Hamı bilsin

Hörmətli dost! Siz bu gün bizə dəstək olmamısınız. Yuxarıda olan paylaşma yollarından gendə 1 dəfə paylaşanın saytımızda olan bütün hər bir hissəsindən istifadə edəcəksiniz. Əvvəlcədən təşəkkürlər.

Testin cavabını göstər

Bu testə aid şərhlər yazılmayıb. Öz şərhlərinizi göndərmək üçün yuxarıdakı “Testin izahını yazın” bölməsinə yazın.

İsmayıl Şıxlı nə zaman dünyaya gəlib?

1899-cu ildə
1919-cu ildə
1939-cu ildə
1909-cu ildə
1929-cu ildə

B.Vahabzadə ilk poemasını neçənci ildə yazmışdır?

1940-cı ildə
1942-ci ildə
1947-ci ildə
1949-cu ildə

İ.Əfəndiyevin hansı dramı Azərbaycan ədəbiyyatı və teatrı üçün önəmlidir?

“Məhv olmuş gündəliklər”
“Mənim günahım”
“Sən həmişə mənimləsən”
“Tənha iydə ağacı”

İ.Əfəndiyevin hansı romanında folklordan bəhrələndiyi qabarıq görünür?

“Geriyə baxma qoca”
“Söyüdlü arx”
“Valehlə Sarıköynəyin nağılı”
“Körpüsalanlar”

Süleyman Rüstəmin “Ələmdən nəşəyə” kitabı neçənci ildə çap olunub?

1916-cı ildə
1927-ci ildə
1930-cu ildə
1934-cü ildə

Bəxtiyar Vahabzadə neçənci ildə anadan olmuşdur?

1921-ci ildə
1923-cü ildə
1925-ci ildə
1927-ci ildə

Əli və Nino romanını kim yazmışdır?

Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev
Qurban Səid
Əliqulu Qəmküsar
Firudin bəy Köçərli
Cəlil Məmmədquluzadə

İ.Şıxlını məşhurlaşdıran əsas əsər hansıdır?

“Ayrılan yollar” romanı
“Dəli Kür” romanı
“Cəbhə gündəlikləri”
hekayələri

İ.Şıxlının ilk romanı hansıdır?

“Məni itirməyin”
“Daim axtarışda”
“Ayrılan yollar”
“Ölən dünyam”

Mir Cəlal yaradıclığında Azərbaycan insanının tale romanı adlanır?

“Dirilən adam”
“Bir gəncin manifesti”
“Açıq kitab”
“Yaşıdlarım”

“Qaçaq Nəbi” mənzum pyesinin müəllifi kimdir?

Məmməd Rahim
Osman Sarıvəlli
Əhməd Cavad
Süleyman Rüstəm

Hekayələrdən birinin müəllifi İ.Əfəndiyev deyil?

“Durnanın günahı”
“Sən ey qadir məhəbbət”
“Həkimin nağılı”
“Qəhrəman ilə bülbülün nağılı”

İ.Əfəndiyevin verilən əsərlərindən biri tarixi mövzudadır?

“Mənim günahım”
“Büllur sarayda”
“Dağlar arxasında üç dost”
“Mahnı dağlarda qaldı”
“Atayevlər ailəsi”

Bunlardan biri Əhməd Cavadın əsəridir?

“Çırpınırdı Qara dəniz”

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin bu dövrü neçə mərhələyə bölünür?

Mehdi Hüseynin əsərləri:

“Dumanlı Təbriz”,”Gizli Bakı”
“Gələcək gün”,”Pərvanə”
“Abşeron”,”Saçlı”
“Abşeron”,”Qara daşlar”

İlyas Əfəndiyev neçənci ildə və harada anadan olmuşdur?

1914-cü il;Şamaxıda
1910-cu il;Füzulidə
1914-cü il;Füzulidə
1918-ci il;Şamaxıda

M.İbrahimovun romanlarına aiddir?

“Qara daşlar”
“Ana abidəsi”

Cadda sözünün mənası

kino lenti

“Mənlə vuruşmağa Koroğlu gərək!” Bu sözlər kimin dilindəndir?

İbrahim xan

Mirzə Ələkbər Sabir anadan olmuşdur:

1862 – ci ildə Şamaxıda
1861 – ci ildə Şuşada
1869 – cu ildə Şamaxıda
1865 – ci ildə Bakıda

Yaradıcılığının ilk dövrlərində şeirlərini “ Behçət ” təxəllüsü ilə yazmışdır:

Bəxtiyar Vahabzadə
Məhəmməd Hadi
Məhəmmədhüseyn Şəhriyar

Hüseyn Cavidin əsərlərindən hansı poema janrındadır?

“Bir ahi- məzlumanə”

Verilmiş şeirlərdən biri gənc R.Rzanın yaradıcılıq manifesti hesab olunurdu?

“Bolşevik yazı”

Müəllifi Bəxtiyar Vahabzadə olan və nəzmlə yazılan dram əsəri hansıdır?

“Yollara iz düşür”

Səməd Vurğunun hansı əsərini mənzum roman adlandırmaq olar?

Ayin əfsanəsi
Zamanın bayraqdarı
Bulaq əfsanəsi

İmran və Nərgiz hansı romanın surətləridir?

“Ayrılan yollar”
“Həkimin nağılı”
“Namərd gülləsi”
“cəbhə gündəlikləri”

Variantlardan hansı Mehdi Hüseyninin əsəridir?

Qan intiqamı
Yeraltı çaylar dənizə axar
46 bənövşə
Qara gözlər

Bu şeirində milli varlıq uğrunda ölümə hazır olan döyüşçünün obrazını yaratmışdır:

“Mənə nə var”
“Mənim anam”

Biri Cəlil Məmmədquluzadənin məqalələri sırasında verilə bilməz:

Təzə partilər
Azadeyi-vicdan
Sizi deyib gəlmişəm
Firqələr davası

Haqqımızda

Bu portalı yaradılmasında məqsədimiz ən tez yenilənən təhsil xəbərlərı məkanı yaratmaq idi. Burada sizlər heç yerdə olmayan testlər, sınaqlar, gündəlik dərslərin yoxlanılması imkanı tapacaqsınız.

Əlaqə

• Azərbaycan, Bakı şəhəri
• +994 50 686 86 44
• sbabanli@yahoo.com

Abunə

Xüsusi kampaniyalar, endirimlər, sınaqlar haqqında ən birinci məlumat almaq üçün abunə olun (PULSUZDUR)

© Bütün hüquqlar qorunur.

Azərbaycan 2009-4 mehdi HÜseyn 100

Mehdi Hüseyn haqqında düşünəndə, ilk növbədə, onun bədii nəsri gözlərim qarşısında canlanır.

İlk hekayəsi “Qoyun qırxını”ndan (1927) tutmuş sonuncu romanı “Yeraltı çaylar dənizə axır”a

(1964-1965) qədər böyük bir ədəbi irs qoyan M.Hüseyn XX əsr Azərbaycan nəsrinin görkəmli

nümayəndələrindən biridir. Ədəbiyyat tarixində hər sənətkarın (söhbət iz qoyan sənətkarlardan

gedir-V.Y.) öz yeri var və bu sənətkarlardan birinin də üzərindən xətt çəkmək mümkün deyildir.

Bu mənada XX əsr Azərbaycan nəsrini Mehdi Hüseynin nəsri olmadan təsəvvür etmək bir az çə-

tin olardı. “Abşeron”suz, “Qara daşlar”sız, “Daşqın”sız, “Tərlan”sız bu nəsr qiymətli bir guşə da-

Mehdi Hüseyn sovet dövründə yaşayıb -yaratmışdı və indi bir çoxları “sosialist realizmi” dövrü-

nə inkar mövqeyindən yanaşsa da, guya həmin dövrü yeni meyarlarla qiymətləndirsə də, biz bu

böyük yazıçıdan itkiyə uğrayası heç nə görmürük. Bəli, həqiqətdir ki, Mehdi Hüseyn bütün yara-

dıcılıq parametrlərinə görə öz dövrünün, zamanının yazıçısı idi və təbii ki, həmin dövrün gerçək-

liklərini əks etdirirdi. Amma necə? Sənətkarlıqla. Bu gün -XXI əsrin Azərbaycan oxucusu

Mehdi Hüseyn nəsri vasitəsilə keçən əsrin əvvəllərində baş verən inqilabi hadisələr, vətəndaş

müharibəsi, Sovet hakimiyyətinin qurulması, kollektivləşmə dövrü, şəxsiyyətə pərəstiş illəri,

İkinci Dünya savaşı, daha sonra dinc quruculuq dövrü barədə müəyyən təsəvvür əldə edəcəkdir.

O oxucu lap qatı antisovetçi olsa belə, Mehdi Hüseynin rəğbətlə təsvir etdiyi inqilabi hadisələri

yaxud kommunist-yazıçı platformasından doğan tendensiyanı inkar etsə belə, sonda yenə qarşıda

Mehdi Hüseyn Azərbaycan nəsrinin yeni bir mərhələsinin banilərindən biri idi. Bu sırada Mirzə

İbrahimovun, Süleyman Rəhimovun, Əbülhəsənin, Mir Cəlalın, Əli Vəliyevin, İlyas Əfəndiye-

vin, Sabit Rəhmanın, Ənvər Məmmədxanlının da adlarını çəkirik və bu yazıçılar doğrudan da

Azərbaycan nəsrini yeni bir məcraya yönəltdilər. Azərbaycan cəmiyyətinin XX əsrdə-Şura inqi-

labından sonrakı reallıqları, ictimai-mənəvi prosesləri ilk dəfə məhz bu sənətkarların əsərlərində

Onun nəsrindən söz açarkən, ilk növbədə, bu nəsrin milli səciyyəsi üzərində dayanmaq lazımdır.

Dünya ədəbiyyatının incilərinə yaxşı bələd olan M.Hüseyn hər hansı ədəbiyyatın bir başqa ədə-

biyyat üzərində yüksəlməsini arzuolunmaz hal hesab edirdi. O, vəfatından bir neçə gün qabaq

yazdığı “Yeni üfüqlərə doğru” məqaləsində qeyd edirdi ki: “Həqiqi ədəbiyyat unifikasiya yolu ilə

deyil, özünəməxsus milli obrazlar sistemini, milli şəkil zənginliyini və üslub orijinallığını yarat-

maq yolu ilə irəliləyir. “Ölülər” “Müfəttiş”in eyni olsaydı, biz onunla öyünə bilməzdik. Yaxud

“Vaqif” “Puşkin” dramına bənzəsəydi, bizi bu qədər sevindirməzdi. Unutmaq lazım deyil ki, bə-

dii əsərdə müəyyən bir xalqın tarixi ənənələri, təfəkkür tərzi, hiss və duyğuları və hətta dil xüsu-

siyyətləri əks olunur”. M.Hüseyn nəsri də məhz bu xüsusiyyətləri özündə əks etdirən bir nəsr idi.

O, nəsrin bütün janrlarında qələmini sınamışdır- hekayə, povest, roman. Özü də, ürəyinə yatdığı

mövzunu hekayədəmi, povestdəmi, romandamı əks etdirməyi müəyyənləşdirməkdə heç bir çətin-

lik çəkməmişdir. 1930-cu ildə nəşr etdirdiyi “Xavər” və “Bahar suları” kitablarındakı ilk hekayə-

ləri qadın azadlığına, Azərbaycan kəndinin inqilabdan əvvəlki və sonrakı mənzərəsinə, cəmiy-

yətdə gedən yeniliklərə həsr edilmişdi. Doğrudur, onun ilk hekayələri sonrakı əsərləri ilə müqa-

yisədə sənətkarlıq baxımından bitkin deyildi, açıq-aşkar təcrübəsizlik və hətta səriştəsizlik hiss

olunurdu. Amma həmin hekayələr M.Hüseynin bilavasitə real həyati müşahidələrindən doğmuş-

du. O zaman Mehdi Hüseynin cəmi iyirmi bir yaşı vardı. Bu hekayələrdə konflikt öz kəskinliyi

ilə seçilirdi, bu konfliktlər sinfi münasibətlər üzərində qurulurdu və çox zaman sinfi münasibətlə-

ri kəskinliyilə qabartmaq bədiiliyə xələl gətirirdi. Məsələn, “Bahar suları” hekayəsinin qəhrəmanı

Qeysər əri Hidayətin əxlaqsızlığına, mənəvi pozğunluğuna qarşı mübarizə aparır, öz hüququnu

müdafiə edir. Müəllif sinfi münasibəti qabartmaq üçün Hidayətin inqilabdan əvvəl bolşeviklərə

qarşı vuruşduğunu yada salır, onun “ifşası” bir qəzet məqaləsində öz əksini tapır. “Xavər” heka-

yəsində də yenə ər-arvad konflikti ortaya qoyulur. Şura sədri vəzifəsinin öhdəsindən gələ bilmə-

yən, bu vəzifədə ikən rüşvət alan Çərkəz elə öz evindəcə “ittiham” olunur – “Siyasət bunu tələb

edir” deyə arvadı Xavər və oğlu ondan üz döndərirlər, iş kənd şurasına çıxarılır və Çərkəz həbs

olunur. Onun yerinə isə Xavər seçilir. Göründüyü kimi, hər iki hekayədə siyasilik aparıcı xəttə

çevrilir. Təbii ki, bu günün ictimai-siyasi, lap elə ədəbi meyarları ilə yanaşdıqda, bu hadisələr

gülünc təsir bağışlayacaq. Amma bu, o dövrün diqtəsi idi və təkcə M.Hüseynin deyil, digər yazı-

çıların da hekayələrində oğulun ataya, qadının öz ərinə, yaxud qardaşın öz qardaşına qarşı belə

Mehdi Hüseyn öz hekayələrində inqilabdan əvvəlki dövrün hadisələrini də təsvir edirdi və qeyd

edək ki, onun bu mövzuda yazdığı əsərlər daha təsirli və emosional idi, bədiilik baxımından da

uğurlu idi. Məsələn, “Kor at” hekayəsində Süleyman bəy cıdır yarışında birinciliyi ələ alan Kərə-

Mehdi Hüseynin hekayə yaradıcılığı sonrakı illərdə də davam edir. Onun müharibə illərində yaz-

dığı “Nişan üzüyü”, “Bəxtiyar”, “Satqın”, “Qanlı sular”, “Dost”, “Çiçəklər” hekayələri xüsusilə

maraq doğurdu. Bu hekayələrdə müharibə, ölüm-dirim savaşı ilə bağlı insanların psixologiyasın-

da yaranan dəyişikliklər daha çox diqqəti cəlb edir. “Bəxtiyar” hekayəsində iki Bəxtiyar üz-üzə

gəlir. Onlardan biri igid Bəxtiyardır ki, on bir faşistlə döyüşdən qalib çıxmışdır. İkinci Bəxtiyar

isə ani zəiflik nəticəsində vuruşdan çəkinmiş, indi xəcalət içində başını aşağı salmışdır. O bilir

ki, bununla nəinki özünü gözdən salmış, millətinin də adına yamanlıq gətirmişdir. “Mən azərbay-

canlı adını üstümdən götürməyə heç vaxt razı olmaram. İzin verin, günahımı öz qanımla yu-

yum” deyib, döyüşə yollanır, bayrağı təpənin zirvəsinə sancaraq qəhrəmanlıqla həlak olur.

Müharibə illərində ədəbiyyatımızda geniş epik lövhələrlə müşayiət olunan romanlar, povestlər,

demək olar ki, barmaqla sayılacaq qədərdi. Bunun da öz səbəbləri vardı. Müharibə dövrü həqi-

qətlərini əks etdirmək üçün operativ janrlar (şeirlər, publisistik məqalələr, cəbhə xatirələri) daha

çox “hərəkətdə” idi. Amma Mehdi Hüseyn müharibənin son illərində “Fəryad” povestini qələmə

aldı. Povestdə, demək olar ki, döyüş səhnələri təsvir olunmur, amma bu əsər müharibə və onun

törətdiyi faciələr haqqında bitkin bir təəssürat yaradır. Əsərdə hadisələr Krımın kiçik sahil şəhər-

lərinin birində cərəyan edir, Qızıl Ordu hissələri müvəqqəti olaraq bu şəhəri tərk ediblər. Şəhərin

sakinləri ümidsizliyə qapılıblar. Qoca rəssam Levin də onlardan biridir. O, faşistlərin törətdiyi ci-

nayətlərin şahidi olur, qəlbində intiqam hissləri alovlanır. Düşmənlər ona faşistlərin “zəfərini”

təsvir edən bir tablo çəkməyi təklif edirlər. Levin isə “Fəryad” adlı antifaşist tablo yaradır və bu-

na görə güllələnir. Əsər haqqında görkəmli tənqidçi Məmməd Arif gözəl bir məqalə yazmış, po-

vestin uğurlu və həm də nəzərə çarpan qüsurları barədə öz təəssüratlarını bildirmişdi. M.Arif ya-

zırdı: “Fəryad” povesti mənəvi qəhrəmanlıq povestidir. Vətən müharibəsinə həsr edilmiş nəsr

əsərləri içərisində bu povest öz mövzu və ifadə üsulu etibarilə yenidir”.

Mehdi Hüseynin nəsr yaradıcılığında elə bir nümunənin adını çəkə bilərik ki, həmin nümunə

Azərbaycan hekayə sənətində həmişə örnək hesab edilir, bu janrda yazılmış əsərlərdən söz dü-

şəndə onun da adı birincilər sırasında çəkilir. Bu, ədibin “Rəqiblər” hekayəsidir. Həmin hekayə

sovet dövründə yazılsa da, əslində, bu hekayə ilə yazıçı sovet quruluşunun yaratdığı qüsurları

tənqid hədəfinə çevirir. Əsas mətləb heç də istehsalat problemi deyil. Yazıçı iki insanın – iki qüv-

vətli xarakterin mənəvi çarpışmasını bədii konfliktin mehvərinə çevirir. İki qocaman neftçi –

Heybət və Pirvəli – iki dost indi bir-birinə qənim kəsilmişlər. Hətta Pirvəli “onun qanını içsəm, uf

da demərəm” söyləyir. Münaqişənin əsasında isə cəmiyyətin – sosializm quruluşunun yaratdığı

əngəlliklər durur. Usta Heybət Sosialist Əməyi Qəhrəmanı pilləsinədək bir yol keçib, radio, mət-

buat, televiziya ondan danışır, deputat seçilir. Amma eyni nailiyyətləri qazanan usta Pirvəlisə

unudulur. Hekayənin sonluğu isə bu mübahisəyə bir hüzn və ələm gətirir. Usta Heybət dənizdə

həlak olur. Çoxlarının gözləmədiyi halda usta Pirvəli rəqibinin cənazəsi önündə hönkür-hönkür

Mehdi Hüseyn Azərbaycan nəsrini bir sıra povest və romanlarla da zənginləşdirmişdir. Bu po-

vest və romanların bir çoxu təkcə onun deyil, ümumən Azərbaycan sovet nəsrinin də keçdiyi yo-

lu izləmək baxımından maraq doğurur. Belə ki, 1931-1935-ci illərdə Mehdi Hüseyn “Daşqın” ro-

manını yazır. Bu, Azərbaycan sovet romanının ilk nümunələrindən biri idi. Həmin illərdə yazıl-

mış romanların əsas mövzusunu isə Sovet hakimiyyəti uğrunda gedən mübarizə təşkil edirdi.

Otuzuncu illərdə o, “Tərlan” romanını da yazdı. Bu əsərdə Azərbaycanda kollektivləşdirmə uğ-

runda gedən mübarizə təsvir olunurdu. Həmin illərdə qələmə alınan “Kin” povestində isə müəllif

inqilab ərəfəsində olan bir Azərbaycan kəndini təsvir edir, iki gəncin sevgisindən söz açır, mə-

həbbətin heç bir maneəyə baxmayaraq qalib gəldiyini, feodal-patriarxal həyat tərzinin sarsıldığı-

nı göstərir. Əlbəttə, bu əsərlərdə o dövrün həqiqətlərinin yeni quruluşun – sosializm cəmiyyətinin

mövqeyindən təsvir olunması bizi o qədər də maraqlandırmır. Bizi maraqlandıran odur ki, bu

əsərlərdə canlı, həyati insan obrazları var. Mehdi Hüseyn bu obrazları çox real və inandırıcı təs-

Mehdi Hüseyn Azərbaycan tarixi nəsrinin də inkişafında mühüm rol oynamışdır. Onun “Komis-

sar” povesti, “Səhər” romanı tarixi mövzudadır. Bu əsərlərdə də o, inqilabi hadisələri, bu hadisə-

lərdə ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin rolunu diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Öncə dediyimiz bir fikri bu

əsərlər barədə də söyləyə bilərik: onun əsərlərində müxtəlif siniflərin nümayəndələri üz-üzə gəl-

sələr də, bolşeviklərə rəğbət, kapitalistə nifrət təbliğ olunsa da, yazıçı canlı, yaddaqalan, unudul-

mayan insan xarakterləri yaratmışdır. M.Hüseyn təkcə tarixi nəsr nümunələri yaratmaqla kifayət-

lənməmiş, tarixi nəsrin səciyyəvi xüsusiyyətlərini əks etdirən məqalələr də yazmışdır. Məsələn,

onun “Yazıçı və tarix” məqaləsi bu gün də öz aktuallığını saxlayır. Həmin məqalədə M.Hüseyn

yazırdı: “Əgər tarixçi ayrı-ayrı faktlar əsasında müəyyən elmi nəticələr çıxarmaq yolu ilə gedirsə,

yazıçının çıxardığı nəticələr bədii surətdə əks etdirilən hadisələrin ümumi məntiqindən, fərdiləş-

dirilmiş insan surətlərinin bir-birinə qarşı münasibətindən doğur. Tarixçi dövrün ümumi ictimai

münasibətlərini əks etdirirsə, yazıçı ən çox dövrün psixologiyasını təşrih edir. Tarixçi psixoloq

deyildir. Lakin sənətkar psixoloq olmalıdır. Bunsuz tarix elmi yaransa da, tarixi-bədii əsər yarana

bilməz”. Bu mülahizələrə M.Hüseyn tarixi mövzuda yazdığı nəsr əsərlərində, həmçinin pyeslə-

Bu məqamda biz onun “Nizami”, “Cavanşir” və “Şeyx Şamil” tarixi pyesləri haqqında qısaca söz

Mehdi Hüseyn dramaturgiyaya Böyük Vətən müharibəsindən əvvəl tamaşaya qoyduğu “Şöhrət”

pyesi ilə gəlmişdi. Sonra İlyas Əfəndiyevlə birgə “İntizar” dramını yazmışdı. Daha sonra Ə.-

Məmmədxanlı ilə müştərək “Fətəli xan” kino-dramını qələmə almışdı. Deməli, bu janrda müəy-

yən təcrübə qazanmışdı. Tarixi mövzuda dram əsərləri yazmağa onu hansı mənəvi qüvvə təhrik

edirdi? İlk növbədə, onun tarixə, tarixi şəxsiyyətlərə və hadisələrə müasirlik mövqeyi aydın du-

yulurdu. Mehdi Hüseynin “Yazıçı və tarix” məqaləsinə bir daha qayıdaq. Həmin məqalədə

M.Hüseyn sanki bir neçə ildən sonra yazacağı “Nizami” pyesinə işarə edib yazmışdı: “Nizami

dövrünün ədəbi dili Azərbaycan dili də ola bilərdi, çünki Nizamiyə qədər xalqımız “Dədə Qor-

qud” dastanını yaratmışdı. Heç də təsadüfi deyildir ki, şirvanşahlar hər zaman Kəyan nəslindən

olduqlarını iddia edirdilər. Şirvanşahların mənşəyi haqqında rəylər onların azərbaycanlı olduqla-

rını təsdiq edir. Lakin yazıçı onların siyasətinə tamamilə haqq verməyə məcbur deyildir, çünki

Şirvanşah sarayının Nizamiyə münasibətindən bəhs edən yazıçı, Nizaminin dövlət haqqında gö-

rüşləri ilə rəsmi dövlət xadimlərinin görüşündəki fərqi və onların arasındakı ixtilafı pərdələyə

“Nizami” pyesində M.Hüseyn dahi şairin yalnız gənclik illərini təsvir etmişdir. Amma onu böyük

vətənpərvər və böyük insan kimi canlandırmağa elə bu qısa zaman kəsiyi də kifayət edir. Pyesdə

Nizami bir şəxsiyyət kimi dövrünün şahlarından, hökmdarlarından böyükdür. Müəllif onun şəx-

sində xalq müdrikliyini təcəssüm etdirmişdir. Həmin dövrdə bir çox müəlliflər (Mirzə İbrahi-

mov, Məmməd Arif, Əkbər Ağayev) haqlı olaraq qeyd edirdilər ki, bu əsərlə S.Vurğunun “Va-

qif” pyesi arasında üzvi bir yaxınlıq var, hətta “Nizami”ni də tarixi-qəhrəmanlıq dramı kimi təq-

dim edirdilər və, əlbəttə, bu məsələdə haqlı idilər. Çünki “Vaqif”də olduğu kimi, “Nizami” pye-

sində də xarici işğalçılara qarşı mübarizə motivi aparıcı xətti təşkil edirdi. Vaqif kimi Nizami də

bu mübarizədə xalqa mənəvi dəstək olur. “Nizami”dən sonra M.Hüseyn “Cavanşir” pyesini qələ-

mə alır və bu əsərdə də “Nizami”dəki ideyanı davam etdirir. Ancaq fərq orasındadır ki, “Cavan-

şir”də o, ağıllı bir şah və sərkərdə obrazını yaradır. “Şeyx Şamil” pyesinə gəldikdə isə M.Hüseyn

xalqın azadlıq mübarizəsini canlandırır, Şeyx Şamilin simasında rus istilasını qəbul etməyən mə-

tin bir sərkərdə və din rəhbəri obrazını dramaturgiyaya gətirməklə əvvəlki iki pyesdəki tarixi

qəhrəmanlıq ruhuna sadiq qalır. Təəssüf ki, bu pyes məlum səbəblərə görə tamaşaya qoyulmur.

Mehdi Hüseynə böyük şöhrət qazandıran, onu təkcə Azərbaycanda deyil, o zaman bütün SSRİ

miqyasında tanıdan əsər isə “Abşeron” romanı oldu. Bu romanın məziyyəti nədə idi? Birincisi,

romanın yazılmasında dövrün, zamanın müəyyən diqtəsini duysaq da (unutmayaq ki, Mehdi Hü-

seyn sovet ədəbiyyatının görkəmli mübəlliğlərindən biri idi, o, bu ədəbiyyatın ideyalılığı uğrun-

da daim mübarizə aparırdı və öz bədii əsərlərində buna riayət etməyə çalışırdı), əsər real həyatı

sənətkarlıqla əks etdirmək baxımından parlaq bir nümunə idi. Doğrudur, istehsalat xətti, neftçilə-

rin peşə fəaliyyətinin, onların gördükləri işin bəzən yerli-yataqlı təsvir edilməsi romana bir texni-

sizm gətirirdi, amma canlı insan xarakterlərinin təsviri bütün bunları unutdururdu. İkincisi, “Ab-

şeron” romanı Azərbaycanı və Bakını, onun maddi sərvəti olan nefti dünyaya tanıtmaq mənasın-

da çox böyük əhəmiyyətə malik idi. Belə əsərlərin sayı isə o zaman çox az idi. Üçüncüsü, Böyük

Vətən müharibəsindən sonra kəndli cavanların şəhərə – Bakıya axını başlanmışdı və M.Hüseyn

üçün bu proses çox maraqlı mövzu idi. M.Hüseyn bu cavanların daxili-mənəvi təkamülünü izlə-

yib onların yeni mühitə necə uyğunlaşdığını izləmək üçün tez-tez neft mədənlərində olurdu. O,

Tahir obrazını da məhz bu daxili-mənəvi təkamül prosesindən keçirə-keçirə qəhrəman səviyyəsi-

nə yüksəldir. Mərhum yazıçımız İsmayıl Şıxlı “Mehdi Hüseyn” adlı məqaləsində yazırdı: “Mehdi

Hüseyn Bakı neftçilərinin həyat və mübarizəsini əks etdirə biləcək iri həcmli kamil bir əsər yaz-

maq qərarına gəlir. Bunun üçün də uzun müddət neft mədənlərində fəhlələrin həyatını, əhval-ru-

hiyyəsini öyrənir. Geoloq Ağaqurban Əliyev bunları xatırlayaraq yazır: “Mehdi ilin hər fəslində,

hər cür havada dəniz buruqlarına gələrdi. O, təcrübəli qocaman neftçilərlə söhbət edər, cavan

fəhlələrin işinə saatlarla tamaşa edərdi”. O dövrdə yazılmış bir çox əsərlərdən fərqli olaraq

M.Hüseyn təqdim etdiyi obrazı çətinliklərdən, burulğanlardan keçə-keçə təsvir edirdi. Əsər haq-

qında o zaman Z.Kedrina, K.Zelinski, Q.Korabelnikov, L.Klimoviç, P.Skosıryev, N.Çertova ki-

mi tanınmış rus müəllifləri, həmçinin S.Vurğun, M.Arif, M.İbrahimov müsbət fikirlər söylədilər,

onu təkcə Azərbaycan ədəbiyyatının deyil, bütün sovet ədəbiyyatının nailiyyəti kimi qiymətlən-

dirdilər. Biz bu yubiley yazısında “Abşeron” romanını təhlil eləmək, onun çağdaş ədəbiyyatımız

üçün də bir nümunə olduğunu sübut eləmək fikrində deyilik. Ancaq bu əsərin neçə nəslin mənəvi

Əllinci illərdə Stalinin şəxsiyyətə pərəstiş kultu aradan qaldırıldı və ölkədə az-çox demokratik

əhval-ruhiyyə yarandı. “Abşeron”un davamı olan “Qara daşlar”da, daha sonra “Alov” pyesində

M.Hüseyn bu əhval-ruhiyyəni əks etdirən ilk yazıçılardan oldu, “Yeraltı çaylar dənizə axır” ro-

manında isə stalinizmin Azərbaycana vurduğu maddi və mənəvi zərbələri yenə də ilkin olaraq

bədii ədəbiyyata gətirdi.