Metrologiya tarixi uning kelib chiqishidan

1906-cı ildə ilk dəfə olaraq Bakı şəhəri içərisində yerli icra haimiyyəti orqanının xüsusi qərarı ilə 4 nəfərdən ibarət tərkibdə 25№-li yoxlama köşkü fəaliyyətə başlamışdır. Elə həmin ildə Qafqaz ölkələri ıda ölçmə və çəki vasitələrinin yoxlanması məntəqələri təşkil olunmuşdur.

Metrologiya elminin inkişaf mərhələləri

Metrologiya – ölçmə ilə əlaqəsi olan yaradıcılıq növü və bilik sahəsidir. Metrologiya termini iki yunan sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir: metron-ölçmə və loqos –öyrənmə, təlim . Metrologiya bir elm kimi və təcrübi olaraq ölçməyə başlanan vaxtlar­dan yaranıb. Hər ölkədə öz ölçü vahidlərindən istifadə olunurdu. “Dirsək” (lokot), düymə (baş barmağın eni), fut (ayağın uzunu) XVIII əsrin sonlarında Rusiyada ayrı ölçü vahidləri (verst, arşin). I Pyotrun göstərişinə görə Rusiyada ingilis ölçü vahidlərinin işlənməsinə başlanıldı: funt, unsiya, qram (kütlə vahidi), uzunluq – dəniz mili, fut, düymə, yard işləndi

Bu elm elmi-tədqiqat, müşahidə , axtarış, təcrübə , layihələndirmə , istehsal və istismar proseslərinin təşkilinə və gedişinə kömək etmək məqsədi ilə müxtəlif obyektləri və ya onlarda gedən prosesləri müqayisə etmək üçün lazım olan ölçü məlumatlarının əldə edilməsi üsulları və vasitələri haqqında məlumatlar verir.Metrologiya işi standartlaşmanın ən əsas bir hissəsini əhatə edir.Bütün metroloji məsələlər bu sahəyə aid olan dövlət standartlarının köməyi ilə həyata keçirilir.İndi heç bir mütəxəssiz elmi texniki tərəqqini keyfiyyətcə xarakterizə edən ölçmələr olmadan keçinə bilməz. Müasir səviyyədə metrologiya anlayışı lazımi səviyyədə ölçü dəqiqliyini və ölçü vasitələrini təmin edən ölçmələr , ölçmə metodları və vasitələri haqqında elm kimi başa düşülür.
Müasir yanaşmada metrologiya –ölçmələr, metodlar və onların vəhdətliyini təmin edən xassələr və tələbolunan dəqiqliyə çatmaq üsulları haqqında elmdir.

Ölçmələrin vəhdətinin təminatı probleminin yaşı bəşəriyyətin yaşı ilə eyniləşdirilir.İnsan öz əməyinin nəticəsini satmağa və ya dəyişməyə başlayan andan bu əməyin ekvivalenti haqqında sual meydana çıxmışdır. Həmin müddətdən I olaraq uzunluğun, sahənin, həcmin, kütlənin ölçülməsi tələb olunmuşdur. Məs, Avropa ölkələrində düym- şəhadət barmağı – 1d =1/12 fut =0.254m=2.54 sm Fut- ayağın altı , pəncəsi- 1F= 12 düym =0.3048 m= 1/7 sajın

Beynəlxalq sistemdə əsas vahidlər aşağıda verilmişdir :

Metr (beynəlxalq şərti işarəsi -m)

Kiloqram (beynəlxalq şərti işarəsi-kq) ölçü- M- kütlə vahidi Ölçü və Çəki üzrə Beynəlxalq Büroda saxlanılan beynəlxalq prototipin kütləsinə bərabərdir.

Saniyə (beynəlxalq şərti işarəsi- s , ölçü T)

Amper (beynəlxalq şərti işarəsi –A ölçü I) –elektrik cərəyanı şiddətinin vahidi

Kelvin (beynəlxalq şərti işarəsi K ,ölçü )-termodinamik temperatur vahidi

Kandel (şam) (beynəlxalq şərti işarəsi cd ,ölçü Beynəlxalq vahidlər sistemində işıq şiddətinin vahidi

Mol (beynəlxalq şərti işarəsi mol ,ölçü )-maddə miqdarının vahidi

Sİ sistemində 2 əlavə vahid- radian və steradian ayrılmışdır:

Radian (beynəlxalq şərti işarəsi rad ) –müstəvi bucağının ölçü vahidi.Qövsün uzunluğu radiusa bərabər olan çevrənin iki radius arasındakı daxili bucağına bərabərdir.

Steradian (beynəlxalq şərti işarəsi sr) –cisim bucağının ölçü vahidi.
Steradian – təpəsi sferanın mərkəzində olan , tərəfi radiusa bərabər olan kvadratın sahəsi qədər həmin sferanın səthindən ayrılmış sahəyə bərabər olan cisim bucağıdır. Elm və texnikanın inkişaf tələblərini təmin etmək üçün müxtəlif vahidlər sistemi istifadə edilmişdir. Praktiki elektrik vahidləri: volt, om , vatt. Hal-hazırda MKSA sistemi Beynəlxalq Vahidlər Sisteminin tərkib hissəsidir.
Azərbaycan Respublikasının müstəqil inkişaf yoluna qədəm qoyması nəticəsində respublika üçün standartlaşma, metrologiya və patentləşmə agentliyinin təşkil olunması nəticəsində beynəlxalq tələblərə cavab verən dövlət təşkilatı strukturasının yaradılmasına səbəb olmuşdur.
Azərbaycan Respublikasında bu sahədə baş təşkilatların , baza təşkilatların, elmi-tədqiqat institutlarının, konstruktor-layihə, metrologiya cihazlarının, metroloji laboratoriyaların , cihazqayırma müəssisələrinin, təhsil ocaqlarının, standartlaşma və metrologiya xidmətinə aid xüsusi qanunun yaradılması işinə başlanılmışdır. Bu sahədə qanunlar və təşkilatlar yaradılmışdır.

Metrologiya donub qalmış və dəyişməyən bir elm deyildir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2001-ci il 27 dekabr tarixli 623 saylı Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırm və Metrologiya və Patent Agentliyi yarandıqdan sonra elmdə, texnikada və cəmiyyətdə metrologiyanın rolu artmışdır.
Standartlaşdırmanın inkişaf tarixi.

Standartlaşdırmanın elementləri o zaman meydana çıxmışdı ki, hələ bu barədə heç bir termin yox idi. Buna aşağıdakıları misal göstərmək

olar: Misirdə fironlar piramidaların tikintisində müəyyən diametrlərə malik borulardan Standartlaşdırmanın elementləri o zaman meydana çıxmışdı ki, hələ bu barədə heç

bir termin yox idi.

Standartlaşdırmanın metodik əsaslarının vacib prinsiplərindən biri olan “nisbi ölçülər prinsipi belə baş parmetrə əsaslanır ki, maşının istənilən hissəsinin bütün ölçüləri öz

aralarında bir sıra amillərdən irəli gələn asıllıqlarla bağlıdır. Bu prinsiplər ilk dəfə 4200 il bundan əvvəl qədim Misirdə inşaat texnikasında katapultun hazırlanmasında

tətbiq edilmişdir. Standartlaşdırmaya əsaslanmış qurulmanı qeyd edirlər.

İstifadə edilən daşlar dəqiq ölçülərə malikdir və bunsuz mühəndis fəaliyyəti sahəsində tarixçilər adətən qədim Misirdə piramidaların düzgün həndəsi formasını, onların uzun müddət saxlanılmasını təmin etmək mümkün olmazdı.

Vavilon qülləsinin hündürlüyü 90m-dir. Onun tikintisində 85 mln. dəqiq ölçülü bişmiş kərpiç istifadə edilmişdir. fərqli olaraq burada bağlayıcı kimi

asfaltdan istifadə edilmişdir. hündürlüyü 15 m olan qüllənin yuxarı mərtəbəsinə göy şirələnmiş kərpicdən üz çəkilmişdir ki, bunun da hazırlanması nəinki standart

ölçülərin, həm də stabil resepturanın dürüst gözlənilməsinin nəticəsidir.

Müasir tarix hesabı ölkələrin çoxu üçün standartdır. Bir sıra ölkələrin öz tarix hesabı sistemi mövcuddur və onlar bu və ya digər ölkə miqyasında standartdır.

Əlverişli qiymətə lazımi keyfiyyətli mal əldə etmək, eləcə də, təhlükəsiz və komfortlu əmək hüquqlarını təmin edən, yerinə yetiriləsi məcburi və yaxud tövsiyə xarakteri

daşıyan tələblərin, pozulmaların, qaydaların və xassələrin işlənib təyin edilməsinə yönələn fəaliyyətə standartlaşdırma deyil

1906-cı ildə ilk dəfə olaraq Bakı şəhəri içərisində yerli icra haimiyyəti orqanının xüsusi qərarı ilə 4 nəfərdən ibarət tərkibdə 25№-li yoxlama köşkü fəaliyyətə başlamışdır. Elə həmin ildə Qafqaz ölkələri ıda ölçmə və çəki vasitələrinin yoxlanması məntəqələri təşkil olunmuşdur.

– 1926-ci ildə bütün ölkə ərazisində elektrik sayğaclarının dəqiqliyinin məcburi yoxlanması barədə qərar qəbul olunmuşdur. Bu da Sovet respublikaları içərisində bir ilk olaraq tarixə düşüb. Neft sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq bu sahəyə diqqət artmış, işin keyfiyyətli görülməsi üçün yeni-yeni ideyalar yaranmışdır.

– 1931-ci ildə ölçmə və çəki vasitələrinin yoxlanması palatası Standartlaşdırma üzrə Büro şəklində təşkil olunmuş, əlavə səlahiyyətlər verilmiş, yeni laboratoriyalar yaranmışdır.

– 1966-cı ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti tərkibində yaradılmış standartlaşdırma üzrə Komitəsinə respublika əhəmiyyətli standartlara və ölçmə vasitələrinə dövlət nəzarəti laboratoriyası, eyni funksiyalı Kirovabad rayonu (hazırki Gəncə şəhəri) laboratoriyası və 39 müvəqqəti məntəqə daxil idi.

– Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra respublikada standartlaşdırma və metrologiya üzrə dövlət siyasəti Nazirlər Kabineti tərkibində fəaliyyət göstərən Standartlaşdırma və Metrologiya Mərkəzi tərəfindən aparılırdı.

Bu sahələrin inkişafı və köklü irəliləyişlər isə milli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 2001-ci il 27 dekabr tarixli, 623 saylı fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Agentliyi yaradılmışdır.

– “Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidenti Cənab İlham Əliyevin 19 noyabr 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə Dövlət Agentliyinin bazasında Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi yaradılmışdır.
– Komitə öz fəaliyyətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələri, Azərbaycan Respublikasının qanunlarını, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarını, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını və Komitənin Əsasnaməsini rəhbər tutur.
Komitə Azərbaycan Respublikasının texniki tənzimləmə, standartlaşdırma, metrologiya, uyğunluğun qiymətləndirilməsi, akkreditasiya, keyfiyyətin idarə edilməsi və sənaye mülkiyyəti obyektlərinin mühafizəsi sahələrində dövlət siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.
Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi texniki tənzimləmə, standartlaşdırma, metrologiya, uyğunluğun qiymətləndirilməsi, akkreditasiya, keyfiyyətin idarə edilməsi və sənaye mülkiyyəti obyektlərinin mühafizəsi sahələrində dövlət siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2023
rəhbərliyinə müraciət

Metrologiya tarixi uning kelib chiqishidan

The metrologiya tarixi ushbu intizomni kelib chiqishidan to hozirgi kungacha davom etgan barcha voqealar va yutuqlarga ishora qiladi. Metrologiya – narsalarning og’irligi va o’lchovlarini o’rganadigan fan.

Bu juda qadimiy fan, chunki odamlar har doim narsalarning uzunligi va o’lchovlarini hisoblashga harakat qilishgan. Darhaqiqat, metrologiya tashkil topganidan buyon odamzodning birinchi jamiyatlaridan boshlab, bizning kunlarimizning aql bovar qilmaydigan shaharlarigacha xalqlarning kundalik hayotining bir qismi bo’lganligini tasdiqlash mumkin.

Dastlab odamlar o’lchovlarni tana qismlarining masofasidan kelib chiqqan holda hisoblashgan; ya’ni ular oyoq-qo’llaridan narsalardan uzoqlik o’rnatish uchun foydalanganlar.

Masalan, qadimgi misrliklar piramidalarning o’lchamlarini chegaralash uchun tirsaklaridan foydalanganlar; Bundan tashqari, ular qo’lning kaftidan va bosh barmoqlaridan foydalanganliklari ma’lum, bu o’lchov bugungi kunda ham qo’llanilmoqda va biz “dyuym” deb bilamiz. Keyinchalik santimetr, metr, gramm, kilogramm kabi boshqa o’lchov va vazn tizimlari yaratildi.

Shuni ta’kidlash kerakki, metrologiya boshqa fanlarning mavjudligiga va insonning boshqa faoliyatiga imkon beradigan intizomdir. Masalan, metrologiya me’morchilik, geodeziya, tijorat operatsiyalari, shaharlarni tashkil qilish va boshqa ko’plab narsalarning rivojlanishiga hissa qo’shdi.

Metrologiyaning boshlanishi

Insoniyat paydo bo’lganidan beri odamlar narsalarni o’lchash va o’lchashga harakat qilishdi: shuning uchun bir nechta mualliflar o’lchov inson uchun tug’ma ehtiyoj ekanligini tasdiqlaydilar. Qadimgi Misr va Bobil kabi tsivilizatsiyalar yaratilishidan ancha oldin odamlar allaqachon ob’ektlarni o’lchash usullarini qo’llashgan.

Darhaqiqat, birinchi o’lchov tizimlari miloddan avvalgi 6000 yillarga to’g’ri keladi, chunki aynan shu vaqtda odamlar narsalarning o’lchovlarini hisoblashga majbur bo’lgan; Bu qishloq xo’jaligini rivojlantirish uchun oziq-ovqat mahsulotlarining tarqalishi va hajmini hisoblashni talab qilganligi sababli sodir bo’ldi.

Boshqacha qilib aytganda, o’lchov tizimlari insoniyat tsivilizatsiyasining o’sishi va rivojlanishi uchun zarur bo’lgan.

Qadimgi Misrda o’lchov shakllari

Qadimgi Misr tsivilizatsiyasi birinchilardan bo’lib o’lchov tizimini o’rnatgan. Aslida, uzunlikning birinchi birligi qadimgi Misrda yaratilgan deb ishoniladi. Bu ismga ega edi meh, bu tirsak deb tarjima qilingan; bu birlik taxminan 0,45 metrni tashkil etdi.

Keyinchalik, uchinchi Misr sulolasi davrida unga boshqa chora-tadbirlar kiritildi: the meh U qo’pol tirsak deb nomlandi (uning o’lchovi qo’l va yopiq musht orasidagi masofani qoplagan) va 0,523 metrga teng bo’lgan “haqiqiy tirsak” deb nomlangan yana bir tizim joriy etildi (u qo’pol tirsakdan farq qiladi, chunki qo’l va ochiq qo’l).

Misrliklar ushbu birliklar tizimida kashshof bo’lishganiga qaramay, tirsak boshqa joylarda o’lchov tizimi sifatida ham ishlatilgan. Biroq, har bir tirsakning o’lchovi mintaqaga qarab o’zgarib turardi. Masalan, Fors imperiyasining tirsagi 0,500 metrni, yunon tirsagi esa 0,463 metrni tashkil etgan.

Yunon madaniyati

Qadimgi yunonlar metrologiyani o’rganishda behisob hissa qo’shgan deyishadi. Darhaqiqat, ularning yordami bilan biz Misrliklarning bir qancha tadqiqotlarini bilib oldik, chunki yunonlar Misr bilimlarini talqin qilish va ularni o’z nuqtai nazarlariga ko’ra tushuntirishga mas’ul edilar.

Yunonlar narsalarning uzunligini hisoblashda foydalangan o’lchovlar inson tanasining nisbatlariga, xususan barmoqlar va oyoqlarning kattaligiga asoslangan edi. Biroq, ushbu masofalarga tegishli qiymatlar joyga qarab farq qilishi mumkin.

Masalan, Afinada bir oyoq 11,6 dyuym bo’lsa, Eginada 13 dyuym bo’lgan.

Rim mil

Rimliklar o’zlarining o’lchov tizimini o’rnatish uchun yunonlar izidan yurishdi, ammo ular bugungi kunda biz “Rim millari” deb biladigan qiziqarli kontseptsiyani o’rnatdilar. Bu ming qadamni hisoblashdan iborat edi; shuning uchun u “mil” deb nomlangan.

Ushbu tizim Rim armiyasi tomonidan keng qo’llanilgan bo’lib, uning askarlari har bir qadamni yog’och ustunlar bilan hisoblash uchun javobgardilar. Ushbu hisob-kitoblar erni va dushmanlarning pozitsiyasini aniqroq chegaralashga imkon berdi.

Vizantiya imperiyasi davrida

Vizantiya imperiyasi davridagi o’lchov birliklari (kech antik davrni so’nggi o’rta asrlarga qadar) yunon va rim birliklari birikmasidan tashkil topgan, garchi ular ba’zi o’zgarishlarga duch kelgan.

Vizantiya davri metrologiya uchun muhim vaqt bo’lganligi aytiladi, chunki bu vaqtda keyinchalik arabshunoslikka ilhom beradigan o’lchovlar chegaralangan edi. Bu vaqtda narsalarning uzunligi va vaznini hisoblash uchun o’lchovlar tizimi hali ham mavjud emas edi; Har bir joyning o’z hisob-kitoblari bor edi.

Biroq, Yustinian I davrida (527-565) butun o’lkada yagona o’lchov tizimi o’rnatila boshlandi. Bu Yustinian shaharlarning fiskal ma’muriyatini yanada samarali tashkil qilish uchun bir xil chora-tadbirlar tizimidan foydalanish zarurligini anglaganligi sababli sodir bo’ldi.

Yunonlar va rimliklar singari, Vizantiyaliklar ham inson tanasidan o’lchovlarni o’rnatish uchun foydalanganlar: qo’lning kafti 0,0787 metrni, oyoq esa 0,3123 metrni o’lchagan.

Uyg’onish davrida

Ma’lumki, Uyg’onish davri insoniyat uchun o’zgarish vaqtini nazarda tutgan: bu davrda bilimlarning turli sohalarida tadqiqotlar ko’paygan. Bu natijada metrologiya rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadigan ilmiy fikrga yondashuvni keltirib chiqardi.

Ilmiy metrologiya va iqtisodiyotning ko’tarilishi

Uyg’onish davridan oldin metrologiya asosan tijorat operatsiyalarida va soliqlar sanasida qo’llanilgan; Biroq, shu vaqtdan boshlab olimlar ilmiy metrologiya va boshqa metrologik faoliyatni ajratib ko’rsatdilar.

Boshqacha qilib aytganda, Uyg’onish davrida metrologiyani o’rganish va uni kundalik hayotda qo’llash o’rtasida bo’linish amalga oshiriladi. Aytish mumkinki, shu paytdan boshlab metrologiya boshqa fanlardan, masalan, astronomiyadan rivojlanib, takomillashib boradigan rasmiy intizomga aylandi.

Bu davrda metrologiyaning takomillashgan sabablaridan biri tijorat va burjua sinfining rivojlanishi (ya’ni mulk va biznesga ega bo’lgan boy sinf) bilan bog’liq edi; Bu yanada rivojlangan iqtisodiyot yanada rivojlangan o’lchov tizimlarini talab qilganligi sababli sodir bo’ldi.

Bundan tashqari, turli millatlarda vazn va o’lchovlarni birlashtirishga urinishlar bu davrda yanada kuchliroq bo’ldi. Biroq, hisob-kitoblarni o’rnatish uchun inson tanasining qismlari ishlatishda davom etdi.

XVIII asr

Ishonish qiyin bo’lsa-da, 18-asrda, hatto milliy darajada ham birlashtirilgan o’lchov tizimi mavjud emas edi. Masalan, Frantsiyada – 1795 yilga kelib mamlakatda 700 dan ortiq o’lchov tizimlari mavjudligi aniqlandi; ularning barchasi har xil va o’z qoidalari bilan.

Biroq, 1791 yildan boshlab quyidagi o’lchovlar va masofalarni aniqlashga qaratilgan komissiya yuborildi:

– Shimoliy qutbdan ekvatorgacha bo’lgan masofa

– ekvatorning chorak qismi uzunligi

– Bir soniya tezlikda (45 ° kenglikda) uriladigan mayatnikning uzunligi

19-asr: metrik tizimning boshlanishi

Ushbu birinchi universal chora-tadbirlar o’rnatilganda, boshqalarning ko’pchiligini aniqlash kerak edi. Buning natijasida 1795 yilda og’irlik va o’lchovlar qonunida belgilangan mashhur metrikali o’nlik tizim joriy etildi.

Ko’p o’tmay, 1799 yilda ushbu tizim mashhurligi oshdi va bu birinchi universal standartlarni yaratishga imkon berdi; masalan, shu vaqtdan boshlab kilogramm kunlik foydalanish uchun o’lchov birligiga aylandi.

O’nlik metrik tizim dastlab butun Frantsiyaga tarqaldi va keyinchalik boshqa mamlakatlarga ham tarqaldi, ammo bu o’zgarish XIX asrning boshlarida sodir bo’ldi. Bundan tashqari, ushbu tizim 1816 yilda Gollandiyada majburiy bo’lib qoldi; o’rniga, u 1849 yildan Ispaniya tomonidan qabul qilingan.

Metrik tizim oddiy, universal va qulay usul; Bugungi kunda hammamiz bilamizki, hisoblagich uzunlik uchun ishlatiladigan birlik, kilogramm esa ob’ektlar massasini hisoblash uchun ishlatiladigan birlikdir.

Ushbu o’nlik tizim ichida biz litrni ham topishimiz mumkin (u suyuqlik hajmi uchun ishlatiladi). Xuddi shunday, biz maydonning birligi bo’lgan maydondan foydalanamiz.

Xalqaro birliklar tizimi

1960 yilda Birlikning boshqa xalqaro tadbirlari yakunlandi. Umuman olganda, birliklar ro’yxati quyidagicha edi:

– Metr: uzunlikni o’lchash.

– soniya: vaqt o’lchovi.

– Kilogramm: massa o’lchovi.

– Amperlar: elektrni o’lchash.

– Kelvinlar: termodinamik haroratni o’lchash.

– Candelas: yorqinlik o’lchovi.

– Mollar: moddaning o’lchovi.

Adabiyotlar

1. Bruks, J. (2015) Hamma narsaning o’lchovi: metrologiyaning qisqacha tarixi. 2020 yil 8-iyun kuni azom.com saytidan olindi
2. S.A. (2019) Metrologiya nima, nima uchun kerak? Eleymet.com saytidan 2020 yil 8 iyunda olingan
3. S.A. (s.f.) Metrologiyaning qisqacha tarixi. 2020 yil 8 iyunda Ispaniya metrologiya markazidan olingan (cem.es)
4. S.A. (s.f.) Metrologiya – umumiy nuqtai. 2020 yil 8-iyun kuni scomachirect.com saytidan olindi
5. S.A. (s.f.) Xalqaro birliklar tizimi. 2020 yil 8-iyun kuni es.wikipedia.org saytidan olindi
6. S.A. (s.f.) Metrik o’nlik tizim. 2020 yil 8-iyun kuni Vikipediyadan olingan: es.wikipedia.org
7. Sánchez, A. (2012) Metrologiya va uning ehtiyoji. 2020 yil 8-iyun kuni ResearchGate.net-dan olingan
8. Sanches, F. (s.f.) Uyg’onish davridagi o’lchovlar dunyosiga yaqinlashing! 2020 yil 8-iyun kuni gredos.usal.es-dan olindi

Метрология для чайников: основные понятия, принципы, цели и задачи

Кто-то подумает (ну а вдруг), что метрология – это учение про метро. Чтобы никто больше так не думал, мы написали эту статью об основных понятиях, целях и задачах метрологии. А чтобы было не скучно, мы приправили все это интересными фактами.

Основные понятия метрологии

На самом деле, по определению:

Метрология – наука о единстве измерений.

Может показаться, что это очень скучно и занудно – измерять, высчитывать абсолютную и относительную погрешность, учитывать точность прибора, рассчитывать допуски, записывать результат на бумажку. Да, мы даже не спорим. Но есть и интересные вещи, которые будет полезно знать про метрологию.

У метрологии есть принципы:

• основы измерений – сравнение;
• измерение без априорной величины (эталона) невозможно;
• результат измерения без должной обработки и округления не имеет смысла и является случайной величиной.

Основные задачи метрологии:

1. Развивать общую теорию измерений.
2. Устанавливать единицы физических величин.
3. Совершенствовать методы оценки точности измерений.
4. Устанавливать эталоны измерений.
5. Обеспечить единство измерений.

Метрология – наука, обеспечивающая единство измерений

Что такое единство измерений

Люди не зря придумали международную систему СИ. Теперь мы измеряем длину в метрах, массу в килограммах и даже не задумываемся об этом. Так было далеко не всегда. В давние времена на каждой территории (скажем, в княжестве или городке) могла быть своя система измерений.

Система СИ была разработана и внедрена в 1960 году. В ней 7 основных единиц: метр, килограмм, секунда, ампер, кельвин, моль, кандела.

Приведем схематичный пример.

Когда-то в Средневековье житель Вилларибо должен был в качестве налога отдать бургомистру столько урожая, сколько тот мог унести. При этом житель Виллабаджо отдавал в два раза меньше, потому что у бургомистра Виллабаждо были не такие большие руки и поднять он мог меньше.

Единство измерений очень важно, особенно в вопросах международного сотрудничества, производства и научных исследований. Не будь единой системы, получилась бы история наподобие строительства Вавилонской башни. Никто бы друг с другом попросту не смог договориться.

Кстати! Для наших читателей сейчас действует скидка 10% на любой вид работы

Так уж устроены люди, что им все нужно стандартизировать. Чем больше становилось людей, тем сильнее была потребность в стандартизации.

Помните, мы уже говорили про время и то, как люди его измеряли? С длиной и прочими величинами дело обстояло примерно так же. Брали то, что подвернется под руку (или саму руку), делали из этого эталон, а все остальное сравнивали с ним.

Древнерусские (и прочие) единицы измерения

Говорящий пример – такие древнерусские меры длины, как «локоть» или «пядь». Когда про кого-то говорят «семь пядей во лбу», это означает, что такой человек очень умный. Хотя не факт. У большинства нормальных людей во лбу нет и одной пяди, а встречать того, у кого их действительно семь, мы вам искренне не желаем.

Пядь – расстояние от кончика большого пальца до кончика указательного при расставленной ладони. 1 пядь=17,78 см.

Но вернемся к единству. Всю эту относительность нужно было свести на нет, иначе развитие науки и промышленности было бы связано с огромной неразберихой.

Эталон метра. История создания

Задумываться об этом всерьез стали в 17 веке. Возьмем, к примеру, метр. Над его определением трудились не один век.

Сначала за эталон метра была принята длина маятника с периодом колебаний равным 1 секунде. Правда выяснилось, что в зависимости от места измерений длина такого маятника изменяется. Так было доказано уменьшение силы тяжести от полюсов к экватору, а эталон метра пришлось менять.

Один из эталонов метра в Париже

Потом решили, что эталон длины нужно привязать к длине меридиана, проходящего через Париж. Почему именно Париж? Да потому что занималась этим вопросом французская академия наук в Париже, а ходить куда-то далеко для установки эталона метра никто не хотел.

В итоге в 1791 году за метр была принята одна сорокамиллионная часть Парижского меридиана (расстояние от северного полюса до экватора на долготе Парижа). В 1799 году изготовили платиновый стержень с такой длиной, а в 1889 был сделан более точный платиноиридиевый эталон метра. Сейчас эти стержни хранятся в музее.

Единица измерения массы килограмм также была привязана к метру. По определению 1795 года, килограмм равен массе одного кубического дециметра воды или, проще говоря, одного литра.

Время шло, и людям нужно было докопаться до сути во всех сферах. Эта тенденция не обошла и вопрос измерений. Платиноиридиевый стержень служил эталоном метра до 1960 года, но затем от привязки к длине меридиана решено было отказаться.

По современному определению метр равен расстоянию, которое свет проходит за 1/299792458 долю секунды.

Как видите, метрология не такая уж и занудная штука. А если дело касается расчета погрешностей в лабораторной работе и результат никак не сходится с экспериментом, смело пишите в наш студенческий сервис. Мы поможем, объясним и рассчитаем все с необходимой точностью.

Мы поможем сдать на отлично и без пересдач

• Контрольная работа от 1 дня / от 120 р. Узнать стоимость
• Дипломная работа от 7 дней / от 9540 р. Узнать стоимость
• Курсовая работа 5 дней / от 2160 р. Узнать стоимость
• Реферат от 1 дня / от 840 р. Узнать стоимость

Иван Колобков, известный также как Джони. Маркетолог, аналитик и копирайтер компании Zaochnik. Подающий надежды молодой писатель. Питает любовь к физике, раритетным вещам и творчеству Ч. Буковски.