Gumanistik psixologiya: tarix, nazariya va asosiy tamoyillar

Ushbu mualliflar erkinlik, hayot mazmuni, hissiyotlar va mas’uliyatga asoslangan inson holati to’g’risida tasavvurga ega edilar. Ular shaxsga shunday qarashadi o’z hayoti va xatti-harakatlari uchun javobgar, erkinlikka o’z yo’lini topishga qodir.

Psixologiyanın tədqiqat metodları

İstər elmi tədqiqat, istərsə də praktik iş zamanı psixoloq müəyyən metodlardan istifadə edir, başqa sözlə qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmaq üçün öz fəaliyyətini müvafiq şəkildə təşkil edir. Bu zaman istifadə olunan priyomlar və vasitələr elmi tədqiqat metodları adlanır. Həmin metodların köməyi ilə müvafiq elmin qanunauyğunluqları aşkara çıxarılır. Elmdə əldə edilən nəticələrin gücü tətbiq olunan tədqiqat metodlarının təkmillik dərəcəsindən, onların validliyi və etibarlılığından və s. asılıdır. Metod nə qədər düzgün seçilər və tətbiq olunarsa nəticə bir o qədər səmərəli olar, elmin araşdırdığı hadisələri, onların qanunauyğunluqlarını incəliklərinə qədər aşkara çıxarar. Bütün qeyd olunanlar psixologiya və onun tədqiqat metodlarına da aiddir.
Psixologiyanın öyrəndiyi hadisələr olduqca mürəkkəb və özünəməxsus, öyrənilməsi çətin olan hadisələrdir. Ona görə də bu hadisələri öyrənmək üçün həddindən artıq kamil, həmin hadisələri araşdırmağa imkan verən metodlardan istifadə etmək tələb edilir. Məhz buna görə də psixoloji tədqiqatlar müəyyən prinsiplərə uyğun şəkildə həyata keçirilməlidir. Bu baxımdan müasir psixologiya elmi tədqiqatların genetik (tarixi) prinsip əsasında aparılmasını vacib hesab edir. Bu prinsipə görə öyrənilən hər bir psixi hadisə proses kimi nəzərdən keçirilir və tədqiqatçı onun inkişafının bütün cəhətlərini bərpa etməyə, onların bir-birini necə əvəz etdiyini görməyə və anlamağa çalışır, öyrənilən psixi faktı onun konkret tarixində, təsəvvür etməyə təşəbbüs göstərir.

Psixoloji tədqiqat metodlarının təsnifi

Psixologiyanın tədqiqat metodlarını hər şeydən əvvəl əsas və yardımçı olmaqla təsnif edirlər. Əsas metodlara müşahidə və eksperiment metodlarını aid edirlər.
Müşahidə psixi hadisələrin gedişinə qarışmadan onları sadəcə olaraq izləmək yolu ilə empirik məlumatların əldə edilməsindən ibarət əsas tədqiqat metodudur. Psixoloqun şəraitə, psixi hadisələrin gedişinə qarışmaması, müdaxilə etməməsi müşahidə metodunu xarakterizə edən başlıca xüsusiyyətdir. Müşahidə planlı, məqsədəmüvafiq şəkildə həyata keçirilir. Müşahidə metodunun üstün cəhəti ondan ibarətdir ki, bu zaman üzərinə müşahidə aparılan bundan xəbər tutmur, müşahidə təbii şəraitdə (iş zamanı, oyun, dərs və s.) aparıldığına görə öz hərəkətlərində dəyişiklik etmirlər.
Müşahidə qısamüddətli, uzunmüddətli, dövrü və sistematik ola bilir. Qısamüddətli müşahidə dəqiqələr ərzində insan psixikası və davranışının təzahürünü izləməklə həyata keçirilir. Məsələn, müəllimin izahına şagirdlərin münasibətini aşkara çıxarmaq üçün həmin anda onların üzərində aparılan müşahidə buna misal ola bilər. Uzunmüddətli müşahidəyə bütün dərs və ya bütün rüb ərzində aparılan müşahidələri aid etmək olar. Dövrü müşahidəyə gəldikdə bu müəy­yən dövrlərdə, məsələn hər rübün sonunda eyni bir psixi hadisənin təzahürünü izləməkdən ibarətdir. Dövrü müşahidə psixi hadisənin inkişaf dinamikasını aşkara çıxarmağa imkan verir. Sistematik müşahidə də inkişaf dinamikasını aşkara çıxarmağa xidmət edir. Lakin burada müşahidə arası kəsilmədən uzun müddət məsələn, bütün dərs ili, müəyyən yaş dövrü ərzində aparılır. Müşahidənin nəticələri qeydə alınır, sonradan təhlil və ümumiləşdirmə əsasında müvafiq nəticələrçıxarılır.
Müşahidə əsasən obyektiv nəticələrə, psixi hadisələrin gedişini izləməyə imkan verir. Buna baxmayaraq müşahidə zamanı bəzi çətinliklər mövcud ola bilir. Hər şeydən əvvəl psixoloq müşahidənin həyata keçirildiyi şəraitdəki dəyişikliyi müəyyən dərəcədə görə bilsə də ona tam nəzarət etmək imkanına malik olmur. Məhz buna görə də nəzarətdən kənarda qalan amillərin təsiri altında tam dəqiq məlumat əldə etmək çətinləşir. Bundan başqa müşahidə psixoloqun sub­yektiv mövqeyindən kənar qalmaya bilər. Burada psixoloqun elmi baxışları, təcrübəsi, peşə hazırlığı ilə yanaşı formalaşmış qiymətləndirmə stereotipi, etik prinsipləri, ustanovkası və s. öz təsirini göstərə bilər. Şübhəsiz müşahidə aparan psixoloq bu kimi təsirlərin aradan qaldırılmasına çalışmalıdır.
Müşahidənin çətinliklərindən biri də bu və ya digər psixi hadisənin, davranış tərzinin təzahürünü uzun müddət gözləmək lazım gəlməsi ilə baglıdır. Ona görə də psixologiyada ən çox əsas tədqiqat metodu kimi eksperimentdən istifadə olunur.
Eksperiment müşahidədən birinci növbədə onunla fərqlənir ki, bu zaman psixoloq psixi hadisələrin gedişinə qarışır, tədqiqatın təşkili üçün qarşısına qoyduğu məqsədə müvafiq olaraq şərait yaradır. Bu, müşahidə zamanı şəraitə tam nəzarət edə bilməməklə bağlı çətinliyi aradan qaldırır.
Eksperimentin birinci növbədə iki növünü – təbii və laborator eksperiment növünü qeyd etmək olar.
Təbii eksperiment rus psixoloqu A.F.Lazurski (1874-1917) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Təbii eksperimentin məqsədi eksperiment zamanı psixi hadisələrin təzahürünə təsir göstərə biləcək amilləri aradan qaldırmaqdan ibarət olmuşdur. Bu cür eksperiment təbii şəraitdə (təlim, əmək, oyun şəraitində) həyata keçirilir. Məsələn, hansı materialın şagirdlərin təfəkkürünün inkişafını yüksək inkişafetdirici təsir göstərdiyini aşkara çıxarmaq üçün hazırlıq səviyyəsi eyni olan iki qrupdan birində (eksperimental qrup) təlim materialları problem situasiya yaratmaq əsasında, digərində (kontrol qrup) ənənəvi yolla öyrədilir. Hər iki qrupda şagirdlərə eyni müəllim dərs deyir və onlar bu işləri adi dərs kimi qəbul edirlər. Ona görə də heç bir həyəcan, qorxu hissi keçirmirlər. Sonra hər iki qrupda yoxlama sorğu işləri keçirilərək hansı qrupda üstünlük olduğu aşkara çıxarılır.
Laborator eksperimentə gəldikdə bu laboratoriya şəraitində, xüsusi cihazların köməyi ilə həyata keçirilir. Müasir dövrdə psixi hadisələrin təzahür xüsusiyyətlərini aşkara çıxaran qurğular hazırlanmışdır ki, onların köməyi ilə tutarlı elmi nəticələr əldə etmək mümkündür.
Digər bir əsasa görə eksperimentin daha iki növünü qeyd edirlər: müəyyənedici eksperiment və öyrədici (formalaşdırıcı) eksperiment. Yaş və pedaqoji psixologiyada eksperimentin bu növlərindən geniş istifadə olunur. Müəyyənedici eksperiment psixi hadisələrin fərdlərdə inkişaf səviyyəsini aşkara çıxarmaq üçün istifadə olunur. Burada eksperimentator psixi hadisələrin gedişinə təsir etmir.
Öyrədici (formalaşdırıcı) eksperimentə gəldikdə bu eksperimentatorun fəal, məqsədəyönəlmiş təsiri prosesində yoxlananlarda psixikanın inkişaf xüsusiyyətlərini aşkara çıxarmasından ibarətdir. Bu cür eksperimentləri psixoloji-pedaqoji eksperiment adı ilə də adlandırırlar.
Eksperimenti fərdi şəkildə, ayrıca bir adam üzərində və qrup şəklində, bir neçə adam üzərində eyni vaxtda aparmaq mümkündür.

Psixoloji tədqiqatlar zamanı müsahibə metodundan da istifadə olunur. Bəzən müşahidə və eksperiment zamanı bu və ya digər hadisənin baş verməsi səbəblərini aşkara çıxarmaq mümkün olmur. Bunun üçün müsahibə metodu psixoloqun köməyinə çatır. Sual-cavab yolu ilə psixoloq ona lazım faktı əldə edir. Lakin müsahibə istintaqa çevrilməməlidir. Suallar düşünülmüş və birmənalı olmalıdır. Müsahibə metodunu çox vaxt sorğu metodu kimi də qeyd edirlər. Sorğunun müxtəlif variantlarından istifadə etmək olar. Onların hər birinin üstün və çatışmayan cəhətləri vardır. Sorğunun üç əsas növünü qeyd edirlər: şifahi, yazılı və sərbəst sorğu.
Şifahi sorğu, adətən, yoxlananın reaksiya və davranışı üzərində müşahidə aparmaq tələb olunduqda həyata keçirilir. Yazılı sorğuya nisbətən şifahi sorğu insan psixologiyasına daha dərindən nüfuz etmək imkanı verir. Belə ki, tədqiqat zamanı yoxlanan adamın reaksiya və davranışından asılı olaraq tədqiqatçı öz suallarını tənzim etmək imkanına malik olur. Lakin sorğunun bu variantının keçirilməsi üçün uzun vaxt və tədqiqatçının xüsusi hazırlığı tələb olunur. Belə ki, cavabların obyektivlik dərəcəsi çox vaxt tədqiqatçının özünün davranış və şəxsi xüsusiyyətlərindən asılı olur.
Yazılı sorğu daha çox adamı əhatə etməyə və buna nisbətən az vaxt sərf etməyə imkan verir. Bu cür sorğunun daha geniş yayılmış forması anketlərdir. Lakin yazılı sorğunun qüsurlu cəhəti ondan ibarətdir ki, bu zaman yoxlananın suallara reaksiyasını görmək mümkün deyildir.
Sərbəst sorğu bir növ şifahi və yazılı sorğunun müxtəlif variantlarıdır. Lakin bunu fərqləndirən cəhət ondan ibarətdir ki, veriləcək suallar əvvəlcədən müəyyən­ləşdirilmir. Bu cür sorğu zamanı tədqiqatın taktika və məzmununu asanlıqla dəyişdirmək mümkündür. Bu isə yoxlananlardan müxtəlif məlumatları əldə etməyə imkan verir.
Psixologiyada yardımçı metod kimi fəaliyyət metodlarının təhlilindən də istifadə olunur. Fəaliyyət məhsulu kimi şagirdlərin icra etdikləri yazı işlərini, onların bədii yaradıcılıq məhsullarını: yazdıqları şer və hekayələri, əl işlərini, çəkdikləri rəsmləri və s. aid etmək olar. Belə ki, şagirdlərin yazı işlərini yoxlamaq və təhlil etməklə onlarda yazı vərdişlərinin inkişaf xüsusiyyətlərini, digər fəaliyyət məhsullarını təhlil etməklə həmin sahədə bacarıq və qabiliyyətlərinin xüsusiyyətlərin aşkara çıxarmaq müm­kündür. Fəaliyyət məh­sullarının təhlili daha çox yoxlananı əhatə etməyə imkan verir.
Müasir psixologiyada psixodiaqnostik metodlardan da istifadə olunur. Bunlardan ən geniş şəkildə tətbiq olunanı testlərdir. Test qısa müddətli standartlaşdırılmış psixoloji sınaqdır. Testin köməyi ilə insanın psixologiyası və davranışının kəmiyyət və keyfiyyətcə dəqiq qiymətləndirilməsi bir sıra əvvəlcədən verilmiş standartlara – test normalarına nə dərəcədə uyğun olmasının müqayisəsi əsasında həyata keçirilir.

Testlərin müxtəlif növləri vardır. Onlardan ən geniş yayılanları aşağıdakılardır: müvəffəqiyyət testləri, intellekt testləri, kreativ testlər, şəxsiyyət testləri, proyektiv testlər və.s.
Müvəffəqiyyət testlərinin köməyi ilə yoxlananların konkret bilik bacarıq və vərdişlərə yiyələnmə dərəcəsi aşkara çıxarılır.
İntellekt testləri yoxlananların əqli inkişaf səviyyəsini aşkara çıxarmağa xidmət edir. İntellekt testləri haqqında ilk fikir F.Qalton (1822-1911) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Sonralar fransız psixoloqu A.Bine ilk psixoloji testləri yaratmışdır(1905-ci il). «Əqli yaş » anlayışından istifadə edən alman psixoloqu V.Ştern əqli koeffisenti (İQ) bu formulla ölçməyi müəyyənləşdirmişdir: İQ=(Əqli yaş/Xronoloji yaş)*100
Hal – hazırda psixodiaqnostik tədqiqatlarda D.Veks­lerin şkalasından, «proqressiv Raven matrisasından», R.Amtxauerin əqlin (intellektin) strukturu testindən, Q.Y.Ayzenqin «öz qabiliyyətlərinizi yoxlayın», «özünüzün əqli inkişaf koeffisentinizi yoxlayın» və s. geniş istifadə olunur.
İntellekt testlərindən fərqli olan xüsusi qabiliyyət testlərindən də istifadə olunur. Bu cür testlərin köməyi ilə insanların nə kimi xüsusi qabiliyyətlərə (musiqi, riyazi, texniki və s.) malik olduqları aşkara çıxarılır.
Kreativ testlər insanlarda yaradıcılıq qabiliyyətlərini aşkara çıxarmaq üçün tətbiq olunur. Ən çox tanınan kreativ testlərə C. Gilfordun və E.Torrensin testlərini aid etmək olar. Bu testin əsasında yeni, qeyri-adi ideyaları irəli sürə bilmək qabiliyyətini aşkara çıxarmaq dayanır. Bu testdə tapşırıqlar sistemi elə qurulmuşdur ki, yoxlanan adam şəraiti dəyişmək, obyektə başqa cür yanaşa bilmək imkanına malik olsun. Məsələn, obyektlərin şərhi zamanı onları daha çox sahəyə tətbiq etmək yollarını fikirləşmək və ya daha çox dairə və ya kvadrat tipli şəkilləri daxil etməsi tələb olunur. Bunun üçün yoxlananlara dairələr (kvadrat) şəkli çəkilmiş vərəqə verilir. Ondan həmin vərəqədə olan elementlərdən istifadə edərək şəkillər seriyası çəkmək tələb olunur. Yerinə yetirilən iş özünün məhsuldarlığına, sürətinə və orijinallığına görə qiymətləndirilir.
Şəxsiyyət testləri fərdin şəxsiyyətinin müxtəlif cəhətlərini tədqiq etmək üçün istifadə olunur.
Proyektiv testlərə gəldikdə onlar daxili proyeksiya dinamikası doğuran qeyri-müəyyən stimulların təqdimi əsasında yoxlananların şəxsiyyətini tamlıqda öyrənməyə imkan verən metodikadır. Bu cür testlərə Rorşarx testini, tematik apperseptiv testi (TAT) və s-ni aid etmək olar. Məsələn, TAT-ın tətbiqi zamanı yoxlanan adam ona təqdim olunan şəkildə baş verən hadisələri təsvir edir və bu zaman həmin hadisələrə öz daxili hiss və məramını ifadə edir (şəkillər elə tərtib olunur ki, onları müxtəlif şəkildə şərh etmək mümkün olsun)
Psixodiaqnostik metod kimi sosiometriya metodundan da istifadə olunur. Sosiometriya (latınca – sosietas-cəmiyyət və yunanca – metreo-ölçmək deməkdir) – qruplarda və kollektivlərdərəğbət və nifrət tipli şəxsiyyətlərarası münasibətlərin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi və qrafik təsviri üçün tətbiq olunan standartlamdırılmış metodik üsulların məcmuundan ibarətdir. Sosiometriya amerikan psixoloqu C.Moreno tərəfindən işlənilmişdir. Bu metodun köməyi ilə əldə edilmiş məlumatlar xüsusi sosiometrik cədvəl və sosioqramda əks etdirilməklə təhlil olunur.
Nəhayət psixologiyada riyazi – statistik metodlardan da istifadə olunur. Bu metodların köməyi ilə tədqiqat zamanı əldə edilmiş nəticələrin dəqiqlik və etibarlılıq dərəcəsi aşkara çıxarılır.
Psixoloji tədqiqatlarda yardımçı metod kimi bioqrafik metodlardan da istifadə olunur. Bunun üçün insanın həyat yoluna aid faktların və hadisələrin, onun sələflərində, nəslində özünü göstərən xarakterik halların, sənədlərin, şəhadətnamələrin və s. təhlilindən istifadə olunur.

• Teqlər:
• psixologiya
• , tədqiqat metodları

Gumanistik psixologiya: tarix, nazariya va asosiy tamoyillar

Psixologiya sohasidagi turli xil yondashuvlarni o’rganishga urinish Gumanistik psixologiya bu postmodernizmda ko’tarilayotgan oqimlardan biridir. Bugun biz uning tarixi va asosiy jihatlarini kashf etmoqdamiz.

Gumanistik psixologiya: yangi paradigmani kashf etish

Agar siz kuzatuvchi bo’lsangiz, Ehtimol, odamlar bizning hayotimizni murakkablashtirishga moyil ekanliklarini payqadingiznarsalar nima uchun ekanligi haqida hayron bo’lish. Men shifokorlar, muhandislar va dasturchilar o’zlarini so’raydigan aseptik “nima uchun” degani emas, balki savolning boshqa versiyasini nazarda tutyapman. mumkin bo’lgan javoblaringizning befoydaligiga ishora qiladi: “Ushbu fotosurat menga nimani taklif qiladi?”, “Nima uchun men o’zim bo’lib qoldim?”, “Ko’chada nima qilayapman?”.

Bu savollar emas, ularning javoblari bizni bog’dan olib tashlaydi va shunga qaramay biz ularga javob berish uchun vaqt va kuch sarflaymiz: iqtisodiy nuqtai nazardan yomon bitim.

Shunday ekan, foydasizlarga bo’lgan bu moyillik bizning fikrlash tarzimizdagi nomukammallik ekanligini tushunishimiz kerakmi? Ehtimol emas.

Axir, bu transandantentga bo’lgan qo’shilish bizni qadim zamonlardan beri saqlab kelmoqda va o’sha paytdan beri u noto’g’ri bo’lmagan ko’rinadi. Har holda, ehtimol ekzistensial izlash bizni inson sifatida belgilaydigan xususiyatlardan biri ekanligini anglashimiz kerak. Ehtimol, agar biz fikrlashimizga asoslangan mantiqni yaxshiroq tushunishni istasak, bugungi kunda biz biladigan narsalarning takliflarini, insonparvarlik psixologiyasi, bizni inson qiladigan narsalarning barcha jihatlarini tushunishdan voz kechmaydigan psixologik oqim sifatida ko’rib chiqishimiz kerak.

Gumanistik psixologiya nima?

Gumanistik psixologiyani psixologik oqimlar xaritasida joylashtirish haqida gap ketganda, uning birinchi chempionlaridan biri: Ibrohim Maslou (hozirgi kunda Maslowning inson ehtiyojlari piramidasi deb nomlanuvchi narsaning yaratuvchisi). Uning kitobida Ijodiy shaxs, Maslow inson psixikasi o’rganiladigan uchta fan yoki katta ajratilgan toifalar haqida gapiradi. Ulardan biri fanning pozitivistik paradigmasidan boshlanadigan bixevioteristik va ob’ektivistik oqim va aqliy sabablarni ularga bog’lamasdan, ob’ektiv xulq-atvor hodisalari bilan shug’ullanishi.

Ikkinchidan, u “Freyd psixologiyalari” deb ataydi, bu insonning xulq-atvorini va ayniqsa psixopatologiyani tushuntirishda ong osti rolini ta’kidlaydi.

Va nihoyat, Maslou o’zi belgilaydigan oqim haqida gapiradi: Gumanistik psixologiya. Ammo bu uchinchi oqim o’ziga xos xususiyatga ega. Gumanistik psixologiya avvalgi ikkita yondashuvni inkor etmaydi, aksincha ularni boshqa fan falsafasidan boshlab qamrab oladi. Insonni o’rganish va unga aralashish uchun bir qator usullardan tashqari, bu narsalarni anglash tarzida bo’lish uchun sabab bor, a yakka falsafa. Xususan, ushbu maktab ikkita falsafiy oqimga asoslangan: fenomenologiya va ekzistensializm.

Fenomenologiya? Ekzistensializmmi? Nima u?

Shuncha narsa yozilgan ikkita tushunchani bir necha satrda tasvirlash oson emas. Avvalo va hamma narsani biroz soddalashtirish, tushunchasi fenomenologiya g’oyasini tushuntirish orqali murojaat qilish mumkin hodisaAslida, nemis faylasufi Martin Xaydigger sifatida belgilaydi “unda biron bir narsa patentga aylanishi mumkin, u o’zida ko’rinadi”. Demak, fenomenologiya uchun biz haqiqat deb qabul qilgan narsa bu yakuniy haqiqatdir.

Fenomenologiya

Fenomenologiya biz hech qachon “haqiqatning o’zi” ni bevosita his qila olmasligimizni ta’kidlaydi (chunki bizning sezgi organlarimiz ushbu ma’lumot uchun filtr vazifasini bajaradi), aksincha biz bilgan sub’ektiv jihatlar bilan aksincha. Ya’ni, u murojaat qiladi intellektual va hissiy tajriba qonuniy bilim manbalari sifatida, bu gumanistik psixologiyani ham o’z ichiga olgan da’vo.

Ekzistensializm

O’z navbatida, ekzistensializm – bu inson mavjudotining o’zida aks ettirishni taklif qiladigan falsafiy oqimdir. Uning ikkita postulati Gumanistik psixologiyaga eng ko’p ta’sir qiladigan narsa quyidagilar:

1. Inson borligi tufayli aks ettiradiong. Ongdan borliq ma’nosini izlashning hayotiy iztiroblari paydo bo’ladi.
2. Insonning borligi o’z tabiatiga ko’ra o’zgaruvchan va dinamik, ya’ni rivojlanib boradi. Qaror qabul qilishda konkretlashtirilgan mavjudotni rivojlantirish orqali uning mohiyatiga ko’ra haqiqiy yoki noaniq bo’lishi mumkin bo’lgan mohiyatga erishiladi. muvofiqlik insonning hayot loyihasi bilan.

Oxir oqibat, fenomenologiya ham, ekzistensializm ham ong va insonning har doim nima qilish kerakligini hal qilish qobiliyatiga urg’u beradi, oxir-oqibat uning biologiyasi yoki atrof-muhitidan emas, balki uning qasdidan harakat qiladi va shu bilan g’ayritabiiylik va ekologizm. Humanist Psixologiya bu merosni to’playdi va qarorlarni qabul qilish, izchil hayot loyihasini yaratish qobiliyati, inson ongi va qisman sub’ektiv bo’lgan ushbu tajribadan aks ettirishni o’rganish va aralashishga yo’naltiradi.

Bundan tashqari, psixologlarning hozirgi oqimi kabi g’oyalarni o’zlashtirganligi sababli mavjud qidirish, uning nutqi odatda “salohiyat“insonning, ya’ni uni rivojlanishining istagan holatidan ajratib turadigan bosqichlarining. Bu rivojlanishning tabiati biologik emas, aksincha samarasiz: bu rivojlanish sub’ektiv holatlar unda odam doimo nima uchun unga nima bo’layotganini, boshdan kechirayotgan narsaning ma’nosini va uning ahvolini yaxshilash uchun nima qilish kerakligini so’rab turadi.

“Siz boshdan kechirayotgan narsa” umuman shaxsiy va boshqalarning ko’ziga ko’rinmaydigan narsa ekanligini hisobga olib, Gumanistik nuqtai nazardan, bu ekzistensial izlash, uni boshdan kechirgan sub’ektning mas’uliyati va psixolog bu jarayonning yordamchisi sifatida ikkinchi darajali rolga ega ekanligi tushuniladi.. Murakkab, to’g’rimi? Buning uchun insonparvar psixologiya duch keladigan ma’noni qidiradigan hayvon.

umumlashtirish

Gumanistik psixologiya xususiyatlarini oladi ekzistensializm va fenomenologiya va insonni ongli, qasddan mavjudot sifatida, doimiy rivojlanishda tushunadigan va uning aqliy namoyishlari va sub’ektiv holatlari o’zi haqidagi bilimlarning haqiqiy manbai bo’lgan holda tushunishni o’rganishni taklif qiladi. Bundan tashqari, u ob’ektiv xatti-harakatlar sub’ektiv ruhiy jarayonlar tomonidan kelib chiqishini, uning bixeviorizmdan tubdan farq qiladigan tomoni ekanligini tushunadi.

Ushbu tendentsiyaga rioya qilgan psixolog, fikrni o’rganish faqat materiya va eksperimentlardan boshlanishi kerakligini inkor etadi, chunki bu qabul qilinmaydigan reduktsionizm dozasini nazarda tutadi.Buning o’rniga, u, albatta, insoniyat tajribalarining o’zgaruvchanligini va biz yashaydigan ijtimoiy sharoitning ahamiyatini ta’kidlaydi. Psixologiyani ma’lum bo’lgan narsalarga yaqinlashtirish orqali ijtimoiy fanlar, biz buni aytishimiz mumkin Gumanistik psixologiya o’rtasidagi bog’liqlikni tan oladi falsafa, axloq nazariyasi, fan va texnika va fanning neytral qarashini rad etadi har qanday mafkuraviy yoki siyosiy pozitsiyadan yiroq.

Manifest

Gumanistik psixologiyani 20-asr olib borgan mentalitet o’zgarishining muqarrar samarasi yoki aniqrog’i, o’ziga xos postmodern psixologiya. Postmodern falsafasi bilan “a” ning inkor qilinishi bilan o’rtoqlashadi gegemonik nutq (zamonaviy ilm-fanga xos materialistik yondashuv), bu haqiqatni, yoki, hech bo’lmaganda, mutaxassislarni tayyorlashga arziydigan sohalarni tushuntirishga intiladi.

Gumanistik psixologlarning ta’kidlashicha, Avgust Komte pozitivizmidan meros qolgan fan, haqiqatni tavsiflash foydalidir, lekin uni tushuntirish uchun emas. Inson, ilmiy asboblar bilan sodir bo’ladigan narsalarga qarama-qarshi ravishda, voqelikni mazmun-mohiyatini keltirib chiqaradi, fantastika yaratadi va voqealarni bir qator e’tiqod va g’oyalar asosida tartibga soladi, ularning ko’pchiligini og’zaki ifodalash qiyin va o’lchash mumkin emas. Shuning uchun, inson tafakkuri va tajribasini o’rganish niyatida bo’lgan fan, uning metodologiyasini va tarkibini ushbu “muhim” o’lchovga moslashtirishi kerak. insonning. Muxtasar qilib aytganda, u bizni xarakterlovchi ekzistensial qidiruv haqidagi tarkibni o’rganishi va o’z hissasini qo’shishi kerak.

Gumanistik modelning turli xil cheklovlari

Gumanistik psixologiyaning ushbu “manifestidan” uning cheklovlari ham tug’iladi.

Ushbu psixologlar ko’plab boshqa olimlar erta tashlab qo’yadigan muammolarga duch kelishmoqda: bir tomondan, inson psixologiyasining o’lchanadigan jihatlari haqidagi bilimlarni sub’ektiv hodisalar bilan birlashtirish zarurati, ikkinchidan, qat’iy nazariy korpus yaratish mushkul vazifasi. uning tushuntirishlarining universalligi to’g’risidagi da’vo. Ikkinchisi juda muhimdir, chunki bizning sub’ektiv tajribalarimiz biz yashayotgan madaniyat bilan bog’liqligi bilan bir qatorda bizni o’ziga xos qiladigan ko’plab o’zgaruvchilar bilan bog’liq. Ehtimol, shuning uchun bugungi kunda bu haqda gapirish deyarli mumkin emas beton modellari insonparvarlik psixologiyasi tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan insoniy fikrlash faoliyati.

Ushbu oqimning har bir muallifi o’zlarining farqlangan tarkibini o’zlarining fikrlari va ular bilan shug’ullanadigan sohaning o’ziga xos xususiyatlariga ko’ra taqdim etadilar va aslida qaysi psixologlar gumanistik psixologiyani to’liq qabul qilishlarini va ular qisman uning ta’sirida bo’lishini bilish qiyin. G’oyalari boshqa psixologlar adabiyotida takrorlanadigan mualliflar bo’lsa ham, masalan, Ibrohim Maslou va Karl Rojers, boshqa mualliflarning takliflari ko’proq “izolyatsiya qilingan” yoki boshqa sohalarga ekstrapolyatsiya qilish uchun juda xosdir.

Sizning hayotingizni murakkablashtiradigan san’at

Muxtasar qilib aytganda, agar fan savolga javob berish bilan shug’ullansa “kabi?”, gumanistik psixologiya oldida turgan ekzistensial izlanish juda murakkab savollarning ko’pligidan iborat: “nega?”. Hech narsadan voz kechmaslik, ba’zi jihatlari bo’yicha, hayotingizni murakkablashtirishga teng; Ushbu ma’no izlash aslida orqaga qaytishsiz sayohat bo’lishi mumkin, ammo ekzistensial shubhalarning cho’llarida abadiy sayr qilish istiqboli bizni tashvishga solmaydigan ko’rinadi.

Darhaqiqat, biz ba’zida uning xayoliy yo’llari bo’ylab yuramiz, garchi bu bizga faqat iqtisodiy va oqilona nuqtai nazardan foyda keltiradigan muammolardan ko’ra ko’proq muammolarni keltirib chiqarishi mumkin bo’lsa-da, va Agrippa trilemmasi bizni ushbu savol-javoblar jarayonida diqqat bilan kuzatib boradi. Shuning uchun, uning mazmuni ilmiy nuqtai nazardan qanchalik munozarali bo’lmasin (va ba’zi hollarda, har birining o’z mezonidan kelib chiqqan holda), O’zlari o’rganishni va xizmat qilishni niyat qilgan odamlar singari o’z hayotlarini murakkablashtirish zarurligini o’ylagan psixologlar borligini bilish yaxshi.

Insonparvarlik psixologiyasida odamlar tomonidan ma’qullanmagan bo’lishi mumkin kognitiv xulq-atvor psixologiyasi yoki nevrologiya. Ammo, albatta, ularni foydali vaziyatdan boshlashda ayblash mumkin emas.

Bibliografik ma’lumotlar:

• Boeree, G. (2003). Shaxsiyat nazariyalari, Ibrohim Maslou tomonidan. Tarjima: Rafael Gautier.
• Camino Roca, J. L. (2013). Gumanistik psixologiyaning kelib chiqishi: psixoterapiya va ta’lim sohasidagi tranzaktsion tahlil. Madrid: CCS.
• Heidegger, M. (1926). Borliq va vaqt. [ARCIS universiteti falsafa maktabi versiyasi]. Http: //espanol.free-ebooks.net/ebook/Ser-y-el-Tiem . dan olingan.
• Maslow, A. H. (1982). Ijodiy shaxs. Barselona: Qayros.
• Rosal Cortés, R. (1986). Shaxsiy o’sish (yoki o’zini anglash): gumanistik psixoterapiyalarning maqsadi. Anuario de psicología / UB Psixologiya jurnali. Yo’q.: 34.

Gumanistik psixologiya nima?

Odamlar murakkab mavjudotlardir va bizning ruhiy salomatligimizga ta’sir qiladigan turli omillar mavjud. Bizning his-tuyg’ularimiz, tanamiz, his-tuyg’ularimiz, xulq-atvorimiz va fikrlarimiz bir-biriga yaqinlashadi va o’zaro bog’liqdir. Gumanistik psixologiya – bu psixologik kasallikni tushunish, tashxis qo’yish va davolash uchun insonni bir butun deb hisoblaydigan psixologiyaning bir bo’limi.

Gumanistik psixologiyaning kelib chiqishi

«Agar men barqaror, ehtiyotkor va harakatsiz bo’lgan bo’lsam; Men o’limda yashardim. Shuning uchun men chalkashliklarni, noaniqliklarni, qo’rquvni va hissiy tushkunliklarni qabul qilaman; chunki bu men suyuq, hayajonli va hayajonli hayot uchun to’lashga tayyorman “.
Karl Rojers

Gumanistik psixologiya 20-asr o’rtalarida paydo bo’ldi. Bu psixologik fikrning ikkita asosiy yo’nalishi – bixeviorizm va psixoanalizga alternativa sifatida inson muammolariga boshqa yo’l bilan yondashish uchun paydo bo’lgan.

Gumanistik yondashuv ruhiy salomatlikni va hayotning barcha ijobiy xususiyatlarini maqtaydi. Shaxsga individual sifatida qaraladi, unga ko’p o’lchovli va shaxsiylashtirilgan tarzda murojaat qilish kerak.

Gumanistik psixologiyaning ildizlarini Evropa ekzistensializmida topish mumkin, mualliflar quyidagicha: Jan-Pol Sartr (“Inson erkin, mas’uliyatli va uzrsiz tug’iladi.“), Jan Jak Russo (“Inson tabiatan yaxshi. Uni buzadigan jamiyatdir. ”), Erix Fromm (“Agar men bor narsamda bo’lsam va bor narsamni yo’qotsam, unda men kimman?”) va Viktor Frankl (“Inson o’zini hayotining mazmun-mohiyatini bajarishga bag’ishlagan darajada o’zini o’zi bajaradi”.).

Ushbu mualliflar erkinlik, hayot mazmuni, hissiyotlar va mas’uliyatga asoslangan inson holati to’g’risida tasavvurga ega edilar. Ular shaxsga shunday qarashadi o’z hayoti va xatti-harakatlari uchun javobgar, erkinlikka o’z yo’lini topishga qodir.

Gumanistik psixologiyaning kashshoflari

Avraem Maslou va Karl Rojers gumanistik psixologiyaning asosiy kashshoflari hisoblanadi.

Ibrohim Maslou mashhur “Maslow piramidasi” bilan mashhur, a inson ehtiyojlari iyerarxiyasini o’rnatgan nazariya, pastki qismdan eng asosiy (fiziologik) va yuqori qismdan o’z-o’zini anglash. O’z-o’zini anglash – bu Maslou tomonidan yaratilgan kontseptsiya, demak, inson o’z ehtiyojlarini bir marta qondirgan bo’lsa, shundagina u o’zining potentsialini to’liq rivojlantirishi mumkin.

Karl Rojers yaratadigan terapiyaning innovatsion ko’rinishiga ega “mijoz” bilan to’g’ridan-to’g’ri munosabatlar (bu atamani psixologiyada “bemor” ga qaraganda ko’proq mos deb topgan).

Uning kitobida Mijozlarga yo’naltirilgan terapiya, u o’zining klinik tajribasida qanday qilib direktivani rad etishini ko’rsatib, mijozlari bilan yaqinroq munosabatlarni ko’rsatib, ularni o’zlarini topishga undaydi.

Shu nuqtai nazardan, uning psixologiyaga qo’shgan hissasi katta ahamiyatga ega, chunki u shaxsni o’z hayotini muvozanat saqlash uchun zarur bo’lgan barcha resurslarni topishga qodir deb hisoblaydi.

Rojersga odamlar azob chekishadi, chunki ular “uxlaydilar” va ularni ichki donolik orqali uyg’otish kerak. Terapevt ko’rsatma vazifasini bajaradi, shunda ular o’zlariga javob topadilar. Bu uning ishonchiga asoslanadi har bir insonning o’zini o’zi davolash qobiliyatlari.

Gumanistik psixologiyaning tamoyillari

• U keng va yaxlit istiqbolni qamrab oladi.Shaxs bir butun sifatida ko’rinadi, bilan har bir jihat bir xil ahamiyatga ega: fikrlar, tana, hissiyotlar va ma’naviyat. Ushbu jihatlar o’zaro bog’liq va birlashadi.
• Inson mavjudligi shaxslararo kontekstda yuzaga keladi. Shuning uchun, boshqalar bilan aloqalar insonning shaxsiy rivojlanishi uchun juda muhim va zarurdir.
• Odamlar o’zlari qaror qabul qilish qobiliyatiga ega, o’zlari uchun javobgardir va o’z potentsialini rivojlantirish va amalga oshirishga kirishadi.
• Shaxsiy rivojlanish rag’batlantiriladi va osonlashtiriladi. Psixolog shaxs uchun vosita bo’lib xizmat qiladi, shunda ular o’z qobiliyatlari orqali o’zlarini anglashlari va rivojlantirishlari mumkin.
• Odamlarda o’z-o’zini anglashga tug’ma moyilligi bor. Inson o’z ichidagi donolikka tayanishi mumkin. Barcha shifolarni o’zlarining javoblarida topish mumkin. Biz ularni tazyiq qilish orqali atrofimizni va o’z his-tuyg’ularimizni boshqarishga hojat yo’q.

Gumanistik psixologiya shaxsga yaxlit nuqtai nazardan e’tibor qaratadi, buni tushunadi insonni tashkil etuvchi har bir jihat muhimdir. Inson noyob, o’z tajribasi uchun javobgar va o’zini rivojlantirish, o’z-o’zini anglash va o’z salohiyatini kashf etish uchun o’z resurslaridan xabardor bo’lishga qodir.

«Bilimlar sohasining asosiy elementi yaqin va bevosita tajribadir. (…)
Tajribaning o’rnini bosadigan narsa yo’q ”.

Ibrohim Maslou