Mirzə bala məmmədzadə milli azərbaycan hərəkatı

Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti

Mirzəbala Məmmədzadə: Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti

Здесь есть возможность читать онлайн «Mirzəbala Məmmədzadə: Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti» — ознакомительный отрывок электронной книги совершенно бесплатно, а после прочтения отрывка купить полную версию. В некоторых случаях присутствует краткое содержание. категория: Публицистика / Политика / на азербайджанском языке. Описание произведения, (предисловие) а так же отзывы посетителей доступны на портале. Библиотека «Либ Кат» — LibCat.ru создана для любителей полистать хорошую книжку и предлагает широкий выбор жанров:

Выбрав категорию по душе Вы сможете найти действительно стоящие книги и насладиться погружением в мир воображения, прочувствовать переживания героев или узнать для себя что-то новое, совершить внутреннее открытие. Подробная информация для ознакомления по текущему запросу представлена ниже:

Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti
Азербайджанский
Рейтинг книги:
Добавить книгу в избранное
Ваша оценка:

• Описание
• Другие книги автора
• Правообладателям
• Похожие книги

Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti: краткое содержание, описание и аннотация

Предлагаем к чтению аннотацию, описание, краткое содержание или предисловие (зависит от того, что написал сам автор книги «Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti»). Если вы не нашли необходимую информацию о книге — напишите в комментариях, мы постараемся отыскать её.

Kitabda görkəmli ictimai-siyasi xadim, elm adamı, publisist, dramaturq, yazıçı, ədəbiyyatşünas, Azərbaycan milli istiqlal davasının öndəri, siyasi düşüncə tariximizdə xüsusi yeri olan M.B.Məmmədzadənin “Azərbaycanda köylü hərəkatı. Tam istiklale müteveccih derin ve kuvvetli milli bir mücadeledir” və “Lenin milli siyasəti. Azərbaycanda nə nəticələr verdi?” əsərləri daxil edilmişdir. XX yüzillikdə Azərbaycanda gedən milli azadlıq mübarizəsi və ictimai fikir tariximizi öyrənmək baxımından olduqca dəyərli olan bu əsərlər universitet müəllimləri, araşdırıcılar, ictimai-siyasi fəaliyyətlə məşğul olan gənclər üçün olduqca əhəmiyyətlidir.

Mirzəbala Məmmədzadə: другие книги автора

Кто написал Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti? Узнайте фамилию, как зовут автора книги и список всех его произведений по сериям.

Mirzəbala Məmmədzadə

Эта книга опубликована на нашем сайте на правах партнёрской программы ЛитРес (litres.ru) и содержит только ознакомительный отрывок. Если Вы против её размещения, пожалуйста, направьте Вашу жалобу на info@libcat.ru или заполните форму обратной связи.

Milli Hill
Denise Bernot
Müəllif kollektivi
Hacı Səlim Axundzadə
Mirzə Rza Xan İrəvani

Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti — читать онлайн ознакомительный отрывок

Ниже представлен текст книги, разбитый по страницам. Система сохранения места последней прочитанной страницы, позволяет с удобством читать онлайн бесплатно книгу «Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti», без необходимости каждый раз заново искать на чём Вы остановились. Поставьте закладку, и сможете в любой момент перейти на страницу, на которой закончили чтение.

Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti

Hazırlayanı:

İqtisad elmləri namizədi Ələddin Həsən oğlu

Redaktorları:

© Həsən oğlu Ələddin

M.b. Məmmədzadə və “Bildiriş” qəzeti

Dünyanın altıda bir hissəsini tutaraq 130 xalqı əsarət altın-da saxlayan Rusiya XX yüzilliyin başlarında gücdən düşürdü. Əsarət altında qalan xalqlar isə bundan yararlanaraq öz azadlıqlarına qovuşmaq istəyirdilər. Birinci Dünya Savaşında Rusiyanın uduzması milli azadlıq hərəkatını gücləndirdi. 100 ildən çox əsarətdə qalan Azərbaycan 1918-ci il Mayın 28-də müstəqilliyini elan etdi. Təəssüf ki, nə məğlub Rusiya, nə də dünyanın başqa güclü dövlətləri yeni yaranan Cümhuriyyətləri tanımaq istəmədilər. Yenidən dirçələn, xalqlara azadlıq, sülh, bərabərlik vəd edən Sovet Rusiyası zor gücünə əvvəlki sərhədlərinə döndü. Doğunun 23 ay ömrü olan Doğunun ilk Respublikası-Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Rus əsgərlərinin ayaqları altında qaldı. Toplum həbslər, güllələnmələr, sürgünlər ara vermirdi. Azərbaycanın siyasiləri və aydınları azadlıq savaşını davam etdirmək üçün xarici ölkələrə müraciət etdilər.

İki ildən çox pərakəndə fəaliyyət göstərən Azərbaycan ictimai-siyasi xadimləri M. Ə. Rəsulzadənin gəlişi ilə elə bil dirçəldilər. M.Ə.Rəsulzadə 1922-ci ildə Türkiyədə «Müsavat» partiyasının «Xarici ölkələr bürosu» nu, 1924-cü ildə Azərbaycan Milli Mərkəzini açdı. Türkiyənin İstanbul, Ankara, İzmir, Trabzon, Kars, İranın Tehran, Təbriz, Rəşt, Ərdəbil və b. şəhərlərində partiyanın özəklərini yaratdı.

1922-ci ildə İstanbulda “Yeni Kafkasya” adlı jurnal çapa hazırlandı. M. Ə. Rəsulzadənin qəzet, jurnal çıxarmağa icazəsi olmadığından jurnal Buxara Respublikasının keçmiş prezidenti, Türkiyədə mühacirətdə olan Osman Xocanın adıyla nəşrə başladı. 1927-ci ilədək, yəni 100 sayadək jurnalın ayda iki nömrəsini çıxara bildilər. Mühacirətdəki qəzet, jurnal və kitabların çoxuna redaktorluq etmiş Mirzə Bala Məmmədzadə “Yeni Kafkasya”nı “yalnız Azərbaycanlıların deyil, Rus əsarəti altındakı bütün türklərin jurnalı” adlandırırdı.

Sovetlər Birliyinin təzyiqi ilə «Yeni Kafkasya” bağlandı. Azərbaycan mühacirləri «Azəri Türk», «Yaşıl yaprak», «Odlu yurt» jurnallarını nəşr etdilər. Bu jurnalların proqramı da “Yeni Kafkasya”nın proqramı ilə eyni idi. Sovetlər Birliyinin təzyiqi çoxaldıqca mühacirlərin durumu da çətinləşirdi.

İctimai-siyasi xadimlərimizin Türkiyədə nəşr etdikləri qəzet və jurnallar haqqında son illərdə xeyli araşdırma aparılsa da, qaranlıq məsələlər hələ də qalır. Azərbaycanda mühacir mətbuatından və ədəbiyyatından yazan araşdırıcılarımız ara-sıra «Bildiriş» qəzetindən bəhs etsələr də, onun haqqında geniş araşdırmaya rast gəlinmir. Azərbaycançılıq davasının öndərlərindən M. Ə.Rəsulzadənin ideyasının məhsulu kimi meydana çıxan «Bildiriş» qəzeti milli mübarizə tariximizdə şərəfli bir yer tutur. Onun irəli sürdüyü ideyanın gec də olsa reallaşması, Azərbaycanın 1991-ci ildə yenidən müstəqilliyini elan etməsi, qəzeti yaradanların uzaqgörənliyindən xəbər verir.

«Bildiriş» qəzeti haqqında yazılanları iki qrupa ayırmaq olar:

1. Mühacirət mətbuatımızı öyrənməyi qarşısına məqsəd qoymuş araşdırıcıların məqalələri;

2. Mühacir ədəbiyyatımızı, tariximizi araşdıran müəlliflərin mövzuları ilə bağlı «Bildiriş» dən bəhs etmələri.

Birinci qrupa Abid Tahirli və Alxan Bayramoğlu kimi mətbuat tariximizdən kitablar yazan araşdırıcılar daxildir.

İkinci qrupa isə siyasi tariximizi, partiyaların tarixini, mədəniyyət tariximizi araşdıran Mövsüm Əliyev, Xaləddin İbrahimli, Nəsiman Yaqublu, Sabahattin Şimşir, Əli Şamil və b. daxildir. Onlar «Bildiriş» qəzeti haqqında yazmağı qarşılarına məqsəd qoymasalar da, bu barədə oxucuya olduqca maraqlı bilgilər vermişlər.

Dövrün ictimai-siyasi mənzərəsini göz önünə gətirməklə, mühacir mətbuatı tariximizdə «Bildiriş» qəzetinin mövqeyini müəyyənləşdirməkdə yuxarıda adını çəkdiyimiz və çəkmədiyimiz müəlliflərin əsərlərinin xüsusi yeri var.

Birinci qrupa daxil etdiyimiz araşdırıcılardan Abid Tahirli «Azərbaycan mühacir mətbuatı» kitabında «Bildiriş» in də adını çəkib. Azərbaycan mühacir mətbuatını monoqrafiya yazmağı qarşısına məqsəd qoymuş araşdırıcı, təəssüflər ki, bu qəzetin mühacirət mətbuatı tarixində xidməti haqqında bir-iki cümlə verməklə kifa-yətlənmişdir. Halbuki, ondan öncə yazılmış kitablarda, X. İbrahimli, N. Yaqublunun əsərlərdə «Bildiriş» qəzeti haqqında xeyli bilgi vardır.

Filologiya elmləri doktoru Alxan Bayram oğlu «Azərbaycan mühacirət mətbuatına dair mülahizələr (1920–1990-ci illər)» kitabında A.Tahirlinin yol verdiyi diqqətsizliyi aradan qaldıraraq «Bildiriş» qəzeti haqqında 7 səhifə bilgi verib. Dərsliyin həcminə nisbətən böyük görünən bu bilgi öncə yazılanların təkrarıdır.

Biz «Bildiriş» qəzeti haqqında yazılanların geniş təhlilinə girişməyərək yalnız nöqsanları göstərməklə kifayətlənəcəyik ki, gələcəkdə yanlışlıqlar təkrarlanmasın.

İkinci qrupa daxil etdiyimiz araşdırıcılardan Mövsüm Əliyev yazır: «Haman illərdə onun (M.Ə.Rəsulzadənin-Ə.H.) redaktorluğu ilə «Azəri Türkü» (1928–1931), sonra isə «Odlu yurt» (1929–1930) jurnalları və həftəlik «Bildiriş» (1929–1931) qəzeti də nəşr edilməkdə idi”. M. Əliyev qəzet və jurnalların nəşri tarixlərində dolaşıqlığa yol verib. «Odlu yurt» jurnalının son sayı 1930-cu ildə deyil, 1931-ci ilin iyul-avqust aylarında, “Bildiriş” qəzeti 1929-cu ildə deyil, 1930-cu ilin 7 avqustunda çap olunmuşdur. «Bildiriş» qəzetinin M. Ə.Rəsulzadənin redaktorluğu ilə çıxmasını təsdiqləyən elə bir sənəd də hələlik əldə yoxdur.

Azərbaycanın siyasi mühacirətindən yazan Xaləddin İbrahimli «Bildiriş» qəzetindən söz açarkən yazır: «1930-cu il 7 avqustdan etibarən Azərbaycan mühacirləri ilk siyasi həftəlik qəzet olan «Bildiriş» in nəşrinə başladı. Bu qəzetin imtiyaz sahibi də A. Kazımzadə, məsul müdiri Kamal idi”. (1931-ci ildən məsul müdir M. B.Məmmədzadə oldu). Qəzetin imtiyaz sahibinin A. Kazımzadə, məsul müdirinin Kamal olmasını yazmaqda haqlı olan araşdırıcı nədənsə 1931-ci ilin iyunun 31-də çap olunan 45-ci sayından həmin ilin avqustun 27-də çap olunan 56-cı sayınadək məsul müdirin B.Süleyman olduğuna diqqət yetirməyib. Onu da xatırladaq ki, qəzetin son üç sayındakı “ümumi nəşriyyat və yazı işləri müdiri Mirzə Bala” da, “Kamal” da M. B. Məmmədzadədir.

Jurnalist Nəsiman Yaqublu «Müsavat partiyasının tarixi» kitabında «Bildiriş» qəzetinin nəşr tarixi, rubrikaları, mövzusu haqqında danışsa da, B.Süleymanlının adını qəzetin rəhbəri kimi çəkməmiş və B.Süleymanlının şəxsiyyətinə diqqət yetirməmişdir.

Türkiyədə isə Sabahattin Şimşir “Azərbaycanlıların Türkiyədə siyasi və kültürəl fəaliyyətləri” və “Azərbaycanın istiklal mücadələsi” kitablarında “Bildiriş” qəzetindən geniş söz açır. Birinci kitab 1999-cu ildə müəllifin tarix elmləri doktoru adı alması üçün hazırladığı elmi iş əsasında yazılıb. İkinci kitabça 2002-ci ildə İstanbulda çap olunub. Türkiyədə mühacirət tariximizi, eləcə də «Bildiriş» qəzetini təbliğ edən bundan dəyərli bir tədqiqata rast gəlməmişik. S.Şimşir yazır: “Gazetin ilk sayfası başyazı dışında Azerbaycan haberleri manşetten olmak üzere, Rusya’daki diğer olaylara önemine göre yer verirken, ikinci sayfa üst kısım itibari ile benzer haberlere devam etmiş, alt kısım da ise bir yazı dizisi yer almıştır. Üçüncü sayfanın bir kısmı Türkiye’ye ayrılırken, bir də hatıra yayınlamaya çalışılmıştır. Dördüncü sayfada ise Türk Dünyası haberleri ile birinci sayfanın devamı olan haberler yer almıştır”.

Mirzə Bala Məmmədzadə

Məmmədzadə Mirzə Bala ( 24 may 1898 ( 1898-05-24 ) , Zirə , Bakı quberniyası – 8 mart 1959 ( 1959-03-08 ) , İstanbul ) – publisist, tərcüməçi, dramaturq, ictimai xadim. Müsavat Partiyasının ikinci başqanı

Mündəricat

• 1 Həyatı
• 2 Fəaliyyəti
• 3 Aprel işğalından sonra fəaliyyəti
  • 3.1 Visbaden konfransına münasibəti

  Mirzə Bala Məmmədzadə 1898-ci il mayın 24-də Abşeronun Zirə kəndində balıqçı ailəsində anadan olmuşdur [1] . Atası ailəsini dolandırmaq üçün əsrin əvvəllərində Bakıya köçərək, şəhərin Çəmbərəkənd adlanan hissəsində məskunlaşmışdır. Uşaqlığı Bakıda Çəmbərəkənddə keçmişdir. 7ci “rus-tatar” məktəbini (1914), 3-cü ali ibtidai məktəbi bitirdikdən sonra təhsilini Bakı texniki sənaye məktəbində davam etdirmişdir. Ədəbi yaradıcılığa təhsil illərində başlamış, 1912-ci ildə İsa bəy Aşurbəyovun “Kaspi” mətbəəsində “Nəfi-elm və yaxud elmin sonu” adlı kitabı çap olunmuşdur(1912). “Məhəmmədiyyə” dərnəyində qabaqcıl fikirli ziyalılarla yaxından tanış olması onun dünyagörüşünün formalaşmasına ciddi təsir göstərir. Bu dövrdə “Azərbaycan”, “Gənclik sədası” və s. qəzetlərdə arabir çıxış edir. 1915-ci ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin nəşr etdirdiyi “Açıq söz” qəzetinə ara-sıra məqalələr yazan Mirzəbala Məmmədzadə, sonradan həmin qəzetin işində fəal iştirak etmişdir. Eyni zamanda, həftəlik “Bəsirət” jurnalının baş redaktoru olmuşdur [2] .

  Fəaliyyəti

  1917-ci il fevral inqilabından sonra açıq siyasi fəaliyyətə qoşulmuş, “Müsavat” partiyası sıralarına daxil olmuşdur. Məqalələrinin birində o, gəncliyə müraciətlə yazırdı:

  “Açıq söz”, 4 yanvar, 1918.

  Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildikdən dərhal sonra M.B.Məmmədzadə “Müsavat” partiyası nəzdində yaradılmış “Gənclər cəmiyyəti”nin orqanı “Gənclər yurdu” (1918, iyun-noyabr) jurnalının redaktoru (T.F.Hacızadə ilə birgə) olmuşdur. Həmin dövrdə Mirzə Balanın Tiflisdə “İki inqilab arasında” adlı risaləsi də çap edilmişdi. Kitabçada 1905-1917-ci illər arasında Azərbaycanda mətbuat, maarif, ədəbiyyat, teatr, din və qadın məsələləri tarixinə ümumi nəzər salınırdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentində stenoqrafçı işləyən M.B.Məmmədzadə 1919-cu ilin oktyabrında “Müsavat” partiyası Bakı Komitəsinin üzvü seçilmişdi. Həmin ilin sentyabrında Azərbaycan Dövlət Teatrında onun 1918-ci il mart soyqırımıdan bəhs edən “Bakı uğrunda mübarizə” pyesi tamaşaya qoyulmuşdu [3] .

  Aprel işğalından sonra fəaliyyəti

  Aprel işğalından sonra M.B.Məmmədzadə Bakıda Gizli Müsavatın Mərkəzi Komitəsinin sədri olmuş, 1923-cü ilə qədər onun orqanı “İstiqlal” qəzetini nəşr etdirmişdir. Həmin dövrdə Azərbaycan Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasında tərcüməçi və orta məktəbdə müəllim işləyən M.B.Məmmədzadə mətbuatla da əlaqəsini üzməmiş, “Yeni yıldız” jurnalında Azərbaycan tarixinə dair silsilə məqalələr dərc etdirmiş, 1922-ci ildə Bakıda “Azərbaycan türk mətbuatı” adlı kitabı nəşr olunmuşdur. 1923-cü ilin iyulunda “İstiqlal” qəzeti mətbəəsinin yeri hökumət orqanları tərəfindən aşkar edildikdən sonra gizli Müsavat təşkilatının üzvləri həbs olunduqda M.B.Məmmədzadə həbsdən yaynaa bilmiş, həbs olunanların bir qrupunun sovet hakimiyyətini müdafiə etmələri barədə verdikləri bəyanatın əleyhinə vərəqələr yaymışdır. 1924-cü il yazın axırına qədər gizli fəaliyyət göstərən M.B.Məmmədzadə mayda İranın Ənzəli şəhərinə gedərək, buradakı mühacirlərin fəaliyyətinə başçılıq etmişdir. Bir müddət Təbrizdə yaşayan, sonra isə Sulduz şəhəri ətrafında şose yolu çəkilişində mühəndis-texnik işləyən M.B.Məmmədzadə İstanbulda Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə nəşr olunan “Yeni Qafqasya” jurnalma məqalələr göndərmişdir. Bolşevizmin, sovet ideologiyası və rejiminin, partiya-sovet aparatının tərkib hissəsi kimi bolşevik mətbuatının ifşası M.B.Məmmədzadənin bu dövr publisistikasının əsas mövzularından idi. M.B.Məmmədzadə 1927-ci ildə İstanbula köçmüş, elə həmin il İstanbulda onun “Azərbaycan misaqi-millisi: 28 Mayıs İstiqlal Bəyannaməsinin təhlili”, “Ermənilər və İran” kitabları çap olunmuşdur. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin redaktorluğu ilə çıxan “Azəri türk” (1928-31) və “Odlu yurd” (1929-31) jurnalları, habelə “Azərbaycan yurd bilgisi” jurnalı ilə də yaxından əməkdaşlıq etmişdir. “Azəri türk” və “Odlu yurd” jurnallarının əsas yazarlarından olan Mirzə Balanın “Fətəli xan Xoyski”, “Doktor Həsən bəy” adlı məqalələri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət xadimlərini səciyyələndirmək baxımından çox qiymətlidir. “Solovkidən gələn səslər” məqaləsində Rusiyanın 9 ayı qış olan Solovki adalarına – “təbiətin bu qorxunc sekasına”, “kommunizm zindanlarına sürülmüş Azərbaycan istiqlal mücahidlərinin dəhşətli işgəncələrə məruz qalmalarına baxmayaraq, yenilmədiklərindən, amansız şəraitdə belə “İstiqlal” marşını oxumalarından bəhs edilir. M.Məmmədzadənin “Bolşevizm və türkçülük”, “Azərbaycan və bolşeviklər”, “Mədəniləşdirmə ünvanı altında ruslaşdırma”, “Kommunistlər və istila”, “On illik istismar”, “Rusiya əsarətində türk Bakı”, “Sovet Azerbaycanında―Hürriyyəti-mətbuat”, “Yeni türk əlifbası və bolşevik mətbuatı” və s. məqalələrində bolşevizmin iç üzü açılır, sovet hakimiyyətinin antimilli siyasəti ifşa olunur. M.B.Məmmədzadə mühacirət illərində İstanbul Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmişdir. 1931-ci ildə Sovet İttifaqının tələbi ilə Türkiyə hökuməti Müsavatın xarici bürosunun Türkiyədə fəaliyyətini qadağan etdikdən sonra, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun digər silahdaşları ilə birlikdə M.B.Məmmədzadə də İstanbulu tərk edərək Varşavaya köçdü. Bu dövrdə onun Berlində Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin redaktorluğu ilə nəşr olunan “İstiqlal” (1932-34) qəzetində və “Qurtuluş” (1934-38) jurnalında Azərbaycanın istiqlalı probleminə aid xeyli məqaləsi çap olunmuşdur. M.B.Məmmədzadə “Milli Azərbaycan “Müsavat” xalq firqəsi”nin 1936-cı ildə Varşavada keçirilmiş konfransında yaxından iştirak etmişdir. “Müsavat” partiyasının nəşr etdiyi bülletenlərdə rus müstəmləkə üsuli-idarəsini ifşa edən xeyli məqaləsi dərc olunmuş, Polşada keçirilən bir neçə elmi konfransda məruzə ilə çıxış etmişdir. 1938-ci ildə Berlində “Qurtuluş” jurnalı mətbəəsində Mirzə Bala Məmmədzadənin “Milli Azərbaycan hərəkatı. Milli Azərbaycan “Müsavat” xalq firqəsinin tarixi” adlı kitabı çapdan çıxmışdır. İkinci dünya müharibəsinin başlanması və Polşanın Almaniya tərəfindən işğalı ilə əlaqədar yenidən İstanbula köçən M.B.Məmmədzadənin “Milliyyət” və “Cümhuriyyət” qəzetlərində, “Türk ensiklopediyası”nda, “İslam ensiklopediyası”-nda və digər nəşrlərdə Azərbaycan tarixinə dair çoxlu məqaləsi dərc edilmişdir. 1949-cu ildə M.B.Məmmədzadənin yaxından iştirakı ilə Ankarada “Azərbaycan Kültür Dərnəyi”nin əsası qoyulmuş, 1951-ci ildə “Azərbaycan tarixində türk Albaniya” adlı əsəri həmin dərnək tərəfindən çap olunmuşdur. 1952-ci ildən Ankarada onun “Azərbaycan Kültür Dərnəyi”nin “Azərbaycan” jurnalında da Azərbaycan tarixi ilə bağlı çox saylı məqaləsi dərc edilmişdir. O, 1954-cü ildən Münhendəki SSRİ-ni öyrənən institutda çalışmış, burada iki il elmi şuranın sədri, iki il isə sədr müavini vəzifəsini icra etmişdi. Türkiyənin bir çox qəzet və jurnallarında da onun SSRİ-dəki totalitar rejimi kəskin tənqid edən məqalələri dərc olunmuşdur. Onun “Proletar ədəbiyyatı milliyyətçi ədəbiyyatın vahid cəbhəsi qarşısında”, “Ədəbi hakimiyyət qovğası”, “Azəri türk ədəbiyyatının dünəni və bu günü”, “Müasir Azərbaycan şairləri”, “Romantik və realist cərəyanlarını mücadiləsi”, “Milli dil və milli kültür”, “Cəfər Cabbarlı”, “Mirzə Ələkbər Sabir”, “Sovet dil siyasətinin bugünkü səhifəsi”, “Dədə Qorqud”, “Milli dastanlarımıza dair” və s. məqalələrində ədəbiyyatımızın dünəni və bu günü ilə bağlı mülahizələr irəli sürülür, Azərbaycanda yeridilən ruslaşdırma siyasətinin (dil, mədəniyyət, ədəbiyyat və s. sahələrdə) mahiyyəti aşkarlanmır. M.B.Məmmədzadənin “Mirzə Bala”, “Nuhoğlu”, “A.Kut”, “M.M.Məmmədzadə”, “M.B.Daşdəmir” və “Əli Kutluk” imzaları ilə 2000-dən çox məqaləsi vardır. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin vəfatından (1955) sonra “Müsavat” partiyasına və Azərbaycan Milli Mərkəzinə M.B.Məmmədzadə rəhbərlik etmişdir [4] .

  Visbaden konfransına münasibəti

  “Azərbaycan Kültür Dərnəyi”nin “Azərbaycan” jurnalında Mirzə Bala Məmmədzadənin “Qafqaz ölkələri istiqlal elanın 40-cı ildönümü münasibətilə” adlı iri həcmli məqaləsi Qafqaz problemini, bu regionun beynəlxalq aləmdə yerini və rolunu düzgün dəyərləndirmək baxımından əhəmiyyətlidir. Visbaden konfransında (1951) siyasi mühacirətin görkəmli nümayəndələri Ceyhun bəy Hacıbəyli, Əkbər ağa Şeyxülislamov və İsmayıl Əkbərin “Vahid antibolşevik cəbhə” yaradılması haqqında Rusiya mühacirət təşkilatları ilə müştərək bəyannamə imzalamaları Azərbaycan mühacirət təşkilatlarının ciddi narazılığına səbəb oldu. M.B.Məmmədzadənin “Qafqasya” jurnalında çıxan (1952, avqust, №13,) “Milli İstiqlal davamızın bugünkü səhifəsi” adlı yazısı bir tərəfdən, məqsədi “vahid və bölünməz Rusiya qurmaqdan” ibarət olan rus siyasi mühacirlərinin niyyətlərinin iç üzünü ifşa edirsə, digər tərəfdən, Visbaden konfransına qatılan qeyri-rus, o cümlədən Azərbaycan mühacirlərinin yanlış mövqelərini tənqid edirdi. Mirzə Bala bu qənaətdə idi ki, “Milli İstiqlal davamızı ruslarla bir bazarlıq mövzusu halına gətirmək rus imperialistlərinin qayə və əməllərini asanlaşdırmağa yarayır”. Məmmədzadə “Hər şeydən öncə milli istiqlal” məqaləsində Rusiya mühacir təşkilatlarının fəaliyyətini əlaqələndirən və maliyyələşdirən, Visbaden konfransını təşkil edən Amerika Komitəsini “Sovetlərdəki millətlərin istiqlal haqqını şübhə altına aldığına” görə ciddi tənqid edirdi. Qafqaz İstiqlal Komitəsinin orqanı olan “Birləşik Qafqasya” jurnalında dərc etdirdiyi məqaləsində Qafqaz xalqlarının istiqlal mübarizəsi tarixini və yolunu işıqlandıran M.B.Məmmədzadə SSRİ-dəki qeyri-rusların istiqlal haqqını tanımaq istəməyən rus mühacirlərini, habelə, sovet rejimini, kommunist ideologiyasını tənqid edir, ədəbi, mədəni həyatla bağlı məsələlərə toxunurdu [4] .

  1959-cu ildə İstanbulda ürək xəstəliyindən vəfat etmişdir. Qaracaəhməd məzarlığında dəfn edilmişdir.

  İstinadlar

  1. ↑http://diaspora.gov.az/index.php?options=content&id=624
  2. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı 2004. s. 195
  3. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı 2004. s. 196
  4. ↑ 12 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı 2004. s. 197
  • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu), Bakı: 1998;
  • Vaqif Sultanlı. Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı, Bakı: Şirvannəşr, 1998;
  • Abid Tahirli. Azərbaycan mühacirət mətbuatı, 2 cilldə, II c., Bakı: 2003;
  • Afgan Veliyev. Azerbaycan siyasi dÜşünce tarihi ve Mirza Bala Mehmetzade, İstanbul: Doğu kütüphanesi, 2006;
  • Vaqif Sultanlı. Azerbaycan Mühaceret Edebiyatı, İstanbul: Avrupa Yakası Yayınları, 2007
  • Asif Rüstəmli. Zirədən başlanan yol, Bakı: «Gənclik» nəşriy¬yatı, 2018
  • Vaqif Sultanlı. Azərbaycan ədəbi tənqidi, Bakı: “Nurlar” nəşriyyatı, 2019

  Avqust 21, 2021
  Ən son məqalələr

  Nato (müğənni)

  Natsargora (Xaşuri)

  Natrolit

  Natrium

  Natrium xlorid

  Natrium nitrit

  Natrium salisilat

  Natrium sitrat

  Natrium sulfid

  Natrium sulfit

  Ən çox oxunan

  Xuan Ruis de Alarkon

  Xuan Rulfo

  Xuan Syanfan

  Xuan Visente Qomez

  Xuan Ximenes

  mirzə, bala, məmmədzadə, məmmədzadə, mirzə, bala, 1898, 1898, zirə, bakı, quberniyası, mart, 1959, 1959, istanbul, publisist, tərcüməçi, dramaturq, ictimai, xadim, müsavat, partiyasının, ikinci, başqanıdoğum, tarixi, 1898doğum, yeri, zirə, bakı, rusiya, imperi. Memmedzade Mirze Bala 24 may 1898 1898 05 24 Zire Baki quberniyasi 8 mart 1959 1959 03 08 Istanbul publisist tercumeci dramaturq ictimai xadim Musavat Partiyasinin ikinci basqaniMirze Bala MemmedzadeDogum tarixi 24 may 1898Dogum yeri Zire Baki Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 8 mart 1959 60 yasinda Vefat yeri Istanbul TurkiyeDefn yeri Zencirliquyu qebiristanligiFealiyyeti yazici jurnalist Mundericat 1 Heyati 2 Fealiyyeti 3 Aprel isgalindan sonra fealiyyeti 3 1 Visbaden konfransina munasibeti 4 Olumu 5 Istinadlar 6 EdebiyyatHeyati RedakteMirze Bala Memmedzade 1898 ci il mayin 24 de Abseronun Zire kendinde baliqci ailesinde anadan olmusdur 1 Atasi ailesini dolandirmaq ucun esrin evvellerinde Bakiya kocerek seherin Cemberekend adlanan hissesinde meskunlasmisdir Usaqligi Bakida Cemberekendde kecmisdir 7ci rus tatar mektebini 1914 3 cu ali ibtidai mektebi bitirdikden sonra tehsilini Baki texniki senaye mektebinde davam etdirmisdir Edebi yaradiciliga tehsil illerinde baslamis 1912 ci ilde Isa bey Asurbeyovun Kaspi metbeesinde Nefi elm ve yaxud elmin sonu adli kitabi cap olunmusdur 1912 Mehemmediyye derneyinde qabaqcil fikirli ziyalilarla yaxindan tanis olmasi onun dunyagorusunun formalasmasina ciddi tesir gosterir Bu dovrde Azerbaycan Genclik sedasi ve s qezetlerde arabir cixis edir 1915 ci ilde Mehemmed Emin Resulzadenin nesr etdirdiyi Aciq soz qezetine ara sira meqaleler yazan Mirzebala Memmedzade sonradan hemin qezetin isinde feal istirak etmisdir Eyni zamanda heftelik Besiret jurnalinin bas redaktoru olmusdur 2 Fealiyyeti Redakte1917 ci il fevral inqilabindan sonra aciq siyasi fealiyyete qosulmus Musavat partiyasi siralarina daxil olmusdur Meqalelerinin birinde o gencliye muracietle yazirdi Bu gun Kebeyi muqeddesiniz olan veteninizi azad ediniz Sizi bir insan olaraq veten yasadar Sizin diliniz sizin irz ve namusunuz yene veteniniz icinde selamet qala biler Aciq soz 4 yanvar 1918 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti elan edildikden derhal sonra M B Memmedzade Musavat partiyasi nezdinde yaradilmis Gencler cemiyyeti nin orqani Gencler yurdu 1918 iyun noyabr jurnalinin redaktoru T F Hacizade ile birge olmusdur Hemin dovrde Mirze Balanin Tiflisde Iki inqilab arasinda adli risalesi de cap edilmisdi Kitabcada 1905 1917 ci iller arasinda Azerbaycanda metbuat maarif edebiyyat teatr din ve qadin meseleleri tarixine umumi nezer salinirdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinde stenoqrafci isleyen M B Memmedzade 1919 cu ilin oktyabrinda Musavat partiyasi Baki Komitesinin uzvu secilmisdi Hemin ilin sentyabrinda Azerbaycan Dovlet Teatrinda onun 1918 ci il mart soyqirimidan behs eden Baki ugrunda mubarize pyesi tamasaya qoyulmusdu 3 Aprel isgalindan sonra fealiyyeti RedakteAprel isgalindan sonra M B Memmedzade Bakida Gizli Musavatin Merkezi Komitesinin sedri olmus 1923 cu ile qeder onun orqani Istiqlal qezetini nesr etdirmisdir Hemin dovrde Azerbaycan Ali Xalq Teserrufati Surasinda tercumeci ve orta mektebde muellim isleyen M B Memmedzade metbuatla da elaqesini uzmemis Yeni yildiz jurnalinda Azerbaycan tarixine dair silsile meqaleler derc etdirmis 1922 ci ilde Bakida Azerbaycan turk metbuati adli kitabi nesr olunmusdur 1923 cu ilin iyulunda Istiqlal qezeti metbeesinin yeri hokumet orqanlari terefinden askar edildikden sonra gizli Musavat teskilatinin uzvleri hebs olunduqda M B Memmedzade hebsden yaynaa bilmis hebs olunanlarin bir qrupunun sovet hakimiyyetini mudafie etmeleri barede verdikleri beyanatin eleyhine vereqeler yaymisdir 1924 cu il yazin axirina qeder gizli fealiyyet gosteren M B Memmedzade mayda Iranin Enzeli seherine gederek buradaki muhacirlerin fealiyyetine basciliq etmisdir Bir muddet Tebrizde yasayan sonra ise Sulduz seheri etrafinda sose yolu cekilisinde muhendis texnik isleyen M B Memmedzade Istanbulda Mehemmed Emin Resulzadenin rehberliyi ile nesr olunan Yeni Qafqasya jurnalma meqaleler gondermisdir Bolsevizmin sovet ideologiyasi ve rejiminin partiya sovet aparatinin terkib hissesi kimi bolsevik metbuatinin ifsasi M B Memmedzadenin bu dovr publisistikasinin esas movzularindan idi M B Memmedzade 1927 ci ilde Istanbula kocmus ele hemin il Istanbulda onun Azerbaycan misaqi millisi 28 Mayis Istiqlal Beyannamesinin tehlili Ermeniler ve Iran kitablari cap olunmusdur Mehemmed Emin Resulzadenin redaktorlugu ile cixan Azeri turk 1928 31 ve Odlu yurd 1929 31 jurnallari habele Azerbaycan yurd bilgisi jurnali ile de yaxindan emekdasliq etmisdir Azeri turk ve Odlu yurd jurnallarinin esas yazarlarindan olan Mirze Balanin Feteli xan Xoyski Doktor Hesen bey adli meqaleleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin dovlet xadimlerini seciyyelendirmek baximindan cox qiymetlidir Solovkiden gelen sesler meqalesinde Rusiyanin 9 ayi qis olan Solovki adalarina tebietin bu qorxunc sekasina kommunizm zindanlarina surulmus Azerbaycan istiqlal mucahidlerinin dehsetli isgencelere meruz qalmalarina baxmayaraq yenilmediklerinden amansiz seraitde bele Istiqlal marsini oxumalarindan behs edilir M Memmedzadenin Bolsevizm ve turkculuk Azerbaycan ve bolsevikler Medenilesdirme unvani altinda ruslasdirma Kommunistler ve istila On illik istismar Rusiya esaretinde turk Baki Sovet Azerbaycaninda Hurriyyeti metbuat Yeni turk elifbasi ve bolsevik metbuati ve s meqalelerinde bolsevizmin ic uzu acilir sovet hakimiyyetinin antimilli siyaseti ifsa olunur M B Memmedzade muhaciret illerinde Istanbul Universitetinin huquq fakultesini bitirmisdir 1931 ci ilde Sovet Ittifaqinin telebi ile Turkiye hokumeti Musavatin xarici burosunun Turkiyede fealiyyetini qadagan etdikden sonra Mehemmed Emin Resulzade ve onun diger silahdaslari ile birlikde M B Memmedzade de Istanbulu terk ederek Varsavaya kocdu Bu dovrde onun Berlinde Mehemmed Emin Resulzadenin redaktorlugu ile nesr olunan Istiqlal 1932 34 qezetinde ve Qurtulus 1934 38 jurnalinda Azerbaycanin istiqlali problemine aid xeyli meqalesi cap olunmusdur M B Memmedzade Milli Azerbaycan Musavat xalq firqesi nin 1936 ci ilde Varsavada kecirilmis konfransinda yaxindan istirak etmisdir Musavat partiyasinin nesr etdiyi bulletenlerde rus mustemleke usuli idaresini ifsa eden xeyli meqalesi derc olunmus Polsada kecirilen bir nece elmi konfransda meruze ile cixis etmisdir 1938 ci ilde Berlinde Qurtulus jurnali metbeesinde Mirze Bala Memmedzadenin Milli Azerbaycan herekati Milli Azerbaycan Musavat xalq firqesinin tarixi adli kitabi capdan cixmisdir Ikinci dunya muharibesinin baslanmasi ve Polsanin Almaniya terefinden isgali ile elaqedar yeniden Istanbula kocen M B Memmedzadenin Milliyyet ve Cumhuriyyet qezetlerinde Turk ensiklopediyasi nda Islam ensiklopediyasi nda ve diger nesrlerde Azerbaycan tarixine dair coxlu meqalesi derc edilmisdir 1949 cu ilde M B Memmedzadenin yaxindan istiraki ile Ankarada Azerbaycan Kultur Derneyi nin esasi qoyulmus 1951 ci ilde Azerbaycan tarixinde turk Albaniya adli eseri hemin dernek terefinden cap olunmusdur 1952 ci ilden Ankarada onun Azerbaycan Kultur Derneyi nin Azerbaycan jurnalinda da Azerbaycan tarixi ile bagli cox sayli meqalesi derc edilmisdir O 1954 cu ilden Munhendeki SSRI ni oyrenen institutda calismis burada iki il elmi suranin sedri iki il ise sedr muavini vezifesini icra etmisdi Turkiyenin bir cox qezet ve jurnallarinda da onun SSRI deki totalitar rejimi keskin tenqid eden meqaleleri derc olunmusdur Onun Proletar edebiyyati milliyyetci edebiyyatin vahid cebhesi qarsisinda Edebi hakimiyyet qovgasi Azeri turk edebiyyatinin duneni ve bu gunu Muasir Azerbaycan sairleri Romantik ve realist cereyanlarini mucadilesi Milli dil ve milli kultur Cefer Cabbarli Mirze Elekber Sabir Sovet dil siyasetinin bugunku sehifesi Dede Qorqud Milli dastanlarimiza dair ve s meqalelerinde edebiyyatimizin duneni ve bu gunu ile bagli mulahizeler ireli surulur Azerbaycanda yeridilen ruslasdirma siyasetinin dil medeniyyet edebiyyat ve s sahelerde mahiyyeti askarlanmir M B Memmedzadenin Mirze Bala Nuhoglu A Kut M M Memmedzade M B Dasdemir ve Eli Kutluk imzalari ile 2000 den cox meqalesi vardir Mehemmed Emin Resulzadenin vefatindan 1955 sonra Musavat partiyasina ve Azerbaycan Milli Merkezine M B Memmedzade rehberlik etmisdir 4 Visbaden konfransina munasibeti Redakte Azerbaycan Kultur Derneyi nin Azerbaycan jurnalinda Mirze Bala Memmedzadenin Qafqaz olkeleri istiqlal elanin 40 ci ildonumu munasibetile adli iri hecmli meqalesi Qafqaz problemini bu regionun beynelxalq alemde yerini ve rolunu duzgun deyerlendirmek baximindan ehemiyyetlidir Visbaden konfransinda 1951 siyasi muhaciretin gorkemli numayendeleri Ceyhun bey Hacibeyli Ekber aga Seyxulislamov ve Ismayil Ekberin Vahid antibolsevik cebhe yaradilmasi haqqinda Rusiya muhaciret teskilatlari ile musterek beyanname imzalamalari Azerbaycan muhaciret teskilatlarinin ciddi naraziligina sebeb oldu M B Memmedzadenin Qafqasya jurnalinda cixan 1952 avqust 13 Milli Istiqlal davamizin bugunku sehifesi adli yazisi bir terefden meqsedi vahid ve bolunmez Rusiya qurmaqdan ibaret olan rus siyasi muhacirlerinin niyyetlerinin ic uzunu ifsa edirse diger terefden Visbaden konfransina qatilan qeyri rus o cumleden Azerbaycan muhacirlerinin yanlis movqelerini tenqid edirdi Mirze Bala bu qenaetde idi ki Milli Istiqlal davamizi ruslarla bir bazarliq movzusu halina getirmek rus imperialistlerinin qaye ve emellerini asanlasdirmaga yarayir Memmedzade Her seyden once milli istiqlal meqalesinde Rusiya muhacir teskilatlarinin fealiyyetini elaqelendiren ve maliyyelesdiren Visbaden konfransini teskil eden Amerika Komitesini Sovetlerdeki milletlerin istiqlal haqqini subhe altina aldigina gore ciddi tenqid edirdi Qafqaz Istiqlal Komitesinin orqani olan Birlesik Qafqasya jurnalinda derc etdirdiyi meqalesinde Qafqaz xalqlarinin istiqlal mubarizesi tarixini ve yolunu isiqlandiran M B Memmedzade SSRI deki qeyri ruslarin istiqlal haqqini tanimaq istemeyen rus muhacirlerini habele sovet rejimini kommunist ideologiyasini tenqid edir edebi medeni heyatla bagli meselelere toxunurdu 4 Olumu Redakte1959 cu ilde Istanbulda urek xesteliyinden vefat etmisdir Qaracaehmed mezarliginda defn edilmisdir Istinadlar Redakte http diaspora gov az index php options content amp id 624 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki 2004 s 195 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki 2004 s 196 1 2 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki 2004 s 197Edebiyyat RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti edebiyyat dil medeniyyet quruculugu Baki 1998 Vaqif Sultanli Azerbaycan muhaciret edebiyyati Baki Sirvannesr 1998 Abid Tahirli Azerbaycan muhaciret metbuati 2 cillde II c Baki 2003 Afgan Veliyev Azerbaycan siyasi dUsunce tarihi ve Mirza Bala Mehmetzade Istanbul Dogu kutuphanesi 2006 Vaqif Sultanli Azerbaycan Muhaceret Edebiyati Istanbul Avrupa Yakasi Yayinlari 2007 Asif Rustemli Zireden baslanan yol Baki Genclik nesriy yati 2018 Vaqif Sultanli Azerbaycan edebi tenqidi Baki Nurlar nesriyyati 2019Menbe https az wikipedia org w index php title Mirze Bala Memmedzade amp oldid 5964835, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

  ne axtarsan burda

  en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

  Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti

  Также данная книга доступна ещё в библиотеке. Запишись сразу в несколько библиотек и получай книги намного быстрее.

  Как читать книгу после покупки

  • Чтение только в Литрес «Читай!»

  Посоветуйте книгу друзьям! Друзьям – скидка 10%, вам – рубли

  По вашей ссылке друзья получат скидку 10% на эту книгу, а вы будете получать 10% от стоимости их покупок на свой счет ЛитРес. Подробнее

  Стоимость книги: 202,78 ₽
  Ваш доход с одной покупки друга: 20,28 ₽
  Чтобы посоветовать книгу друзьям, необходимо войти или зарегистрироваться Войти

  • Объем: 140 стр.
  • Жанр:п олитология, п ублицистика
  • Теги:А зербайджанская литература, б орьба за независимость, и стория политической мысли, к ниги для чтения на азербайджанском языке, н ационально-освободительное движение, п олитическая борьбаРедактировать

  Köylü hərəkatı və Lenin milli siyasəti
  Шрифт: Меньше Аа Больше Аа

  Hazırlayanı:

  İqtisad elmləri namizədi Ələddin Həsən oğlu

  Redaktorları:

  © Həsən oğlu Ələddin

  M.b. Məmmədzadə və “Bildiriş” qəzeti

  Dünyanın altıda bir hissəsini tutaraq 130 xalqı əsarət altın-da saxlayan Rusiya XX yüzilliyin başlarında gücdən düşürdü. Əsarət altında qalan xalqlar isə bundan yararlanaraq öz azadlıqlarına qovuşmaq istəyirdilər. Birinci Dünya Savaşında Rusiyanın uduzması milli azadlıq hərəkatını gücləndirdi. 100 ildən çox əsarətdə qalan Azərbaycan 1918-ci il Mayın 28-də müstəqilliyini elan etdi. Təəssüf ki, nə məğlub Rusiya, nə də dünyanın başqa güclü dövlətləri yeni yaranan Cümhuriyyətləri tanımaq istəmədilər. Yenidən dirçələn, xalqlara azadlıq, sülh, bərabərlik vəd edən Sovet Rusiyası zor gücünə əvvəlki sərhədlərinə döndü. Doğunun 23 ay ömrü olan Doğunun ilk Respublikası-Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Rus əsgərlərinin ayaqları altında qaldı. Toplum həbslər, güllələnmələr, sürgünlər ara vermirdi. Azərbaycanın siyasiləri və aydınları azadlıq savaşını davam etdirmək üçün xarici ölkələrə müraciət etdilər.

  İki ildən çox pərakəndə fəaliyyət göstərən Azərbaycan ictimai-siyasi xadimləri M. Ə. Rəsulzadənin gəlişi ilə elə bil dirçəldilər. M.Ə.Rəsulzadə 1922-ci ildə Türkiyədə «Müsavat» partiyasının «Xarici ölkələr bürosu» nu, 1924-cü ildə Azərbaycan Milli Mərkəzini açdı. Türkiyənin İstanbul, Ankara, İzmir, Trabzon, Kars, İranın Tehran, Təbriz, Rəşt, Ərdəbil və b. şəhərlərində partiyanın özəklərini yaratdı.

  1922-ci ildə İstanbulda “Yeni Kafkasya” adlı jurnal çapa hazırlandı. M. Ə. Rəsulzadənin qəzet, jurnal çıxarmağa icazəsi olmadığından jurnal Buxara Respublikasının keçmiş prezidenti, Türkiyədə mühacirətdə olan Osman Xocanın adıyla nəşrə başladı. 1927-ci ilədək, yəni 100 sayadək jurnalın ayda iki nömrəsini çıxara bildilər. Mühacirətdəki qəzet, jurnal və kitabların çoxuna redaktorluq etmiş Mirzə Bala Məmmədzadə “Yeni Kafkasya”nı “yalnız Azərbaycanlıların deyil, Rus əsarəti altındakı bütün türklərin jurnalı” adlandırırdı.

  Sovetlər Birliyinin təzyiqi ilə «Yeni Kafkasya” bağlandı. Azərbaycan mühacirləri «Azəri Türk», «Yaşıl yaprak», «Odlu yurt» jurnallarını nəşr etdilər. Bu jurnalların proqramı da “Yeni Kafkasya”nın proqramı ilə eyni idi. Sovetlər Birliyinin təzyiqi çoxaldıqca mühacirlərin durumu da çətinləşirdi.

  İctimai-siyasi xadimlərimizin Türkiyədə nəşr etdikləri qəzet və jurnallar haqqında son illərdə xeyli araşdırma aparılsa da, qaranlıq məsələlər hələ də qalır. Azərbaycanda mühacir mətbuatından və ədəbiyyatından yazan araşdırıcılarımız ara-sıra «Bildiriş» qəzetindən bəhs etsələr də, onun haqqında geniş araşdırmaya rast gəlinmir. Azərbaycançılıq davasının öndərlərindən M. Ə.Rəsulzadənin ideyasının məhsulu kimi meydana çıxan «Bildiriş» qəzeti milli mübarizə tariximizdə şərəfli bir yer tutur. Onun irəli sürdüyü ideyanın gec də olsa reallaşması, Azərbaycanın 1991-ci ildə yenidən müstəqilliyini elan etməsi, qəzeti yaradanların uzaqgörənliyindən xəbər verir.

  «Bildiriş» qəzeti haqqında yazılanları iki qrupa ayırmaq olar:

  1. Mühacirət mətbuatımızı öyrənməyi qarşısına məqsəd qoymuş araşdırıcıların məqalələri;

  2. Mühacir ədəbiyyatımızı, tariximizi araşdıran müəlliflərin mövzuları ilə bağlı «Bildiriş» dən bəhs etmələri.

  Birinci qrupa Abid Tahirli və Alxan Bayramoğlu kimi mətbuat tariximizdən kitablar yazan araşdırıcılar daxildir.

  İkinci qrupa isə siyasi tariximizi, partiyaların tarixini, mədəniyyət tariximizi araşdıran Mövsüm Əliyev, Xaləddin İbrahimli, Nəsiman Yaqublu, Sabahattin Şimşir, Əli Şamil və b. daxildir. Onlar «Bildiriş» qəzeti haqqında yazmağı qarşılarına məqsəd qoymasalar da, bu barədə oxucuya olduqca maraqlı bilgilər vermişlər.

  Dövrün ictimai-siyasi mənzərəsini göz önünə gətirməklə, mühacir mətbuatı tariximizdə «Bildiriş» qəzetinin mövqeyini müəyyənləşdirməkdə yuxarıda adını çəkdiyimiz və çəkmədiyimiz müəlliflərin əsərlərinin xüsusi yeri var.

  Birinci qrupa daxil etdiyimiz araşdırıcılardan Abid Tahirli «Azərbaycan mühacir mətbuatı» kitabında «Bildiriş» in də adını çəkib. Azərbaycan mühacir mətbuatını monoqrafiya yazmağı qarşısına məqsəd qoymuş araşdırıcı, təəssüflər ki, bu qəzetin mühacirət mətbuatı tarixində xidməti haqqında bir-iki cümlə verməklə kifa-yətlənmişdir. Halbuki, ondan öncə yazılmış kitablarda, X. İbrahimli, N. Yaqublunun əsərlərdə «Bildiriş» qəzeti haqqında xeyli bilgi vardır.

  Filologiya elmləri doktoru Alxan Bayram oğlu «Azərbaycan mühacirət mətbuatına dair mülahizələr (1920–1990-ci illər)» kitabında A.Tahirlinin yol verdiyi diqqətsizliyi aradan qaldıraraq «Bildiriş» qəzeti haqqında 7 səhifə bilgi verib. Dərsliyin həcminə nisbətən böyük görünən bu bilgi öncə yazılanların təkrarıdır.

  Biz «Bildiriş» qəzeti haqqında yazılanların geniş təhlilinə girişməyərək yalnız nöqsanları göstərməklə kifayətlənəcəyik ki, gələcəkdə yanlışlıqlar təkrarlanmasın.

  İkinci qrupa daxil etdiyimiz araşdırıcılardan Mövsüm Əliyev yazır: «Haman illərdə onun (M.Ə.Rəsulzadənin-Ə.H.) redaktorluğu ilə «Azəri Türkü» (1928–1931), sonra isə «Odlu yurt» (1929–1930) jurnalları və həftəlik «Bildiriş» (1929–1931) qəzeti də nəşr edilməkdə idi”. M. Əliyev qəzet və jurnalların nəşri tarixlərində dolaşıqlığa yol verib. «Odlu yurt» jurnalının son sayı 1930-cu ildə deyil, 1931-ci ilin iyul-avqust aylarında, “Bildiriş” qəzeti 1929-cu ildə deyil, 1930-cu ilin 7 avqustunda çap olunmuşdur. «Bildiriş» qəzetinin M. Ə.Rəsulzadənin redaktorluğu ilə çıxmasını təsdiqləyən elə bir sənəd də hələlik əldə yoxdur.

  Azərbaycanın siyasi mühacirətindən yazan Xaləddin İbrahimli «Bildiriş» qəzetindən söz açarkən yazır: «1930-cu il 7 avqustdan etibarən Azərbaycan mühacirləri ilk siyasi həftəlik qəzet olan «Bildiriş» in nəşrinə başladı. Bu qəzetin imtiyaz sahibi də A. Kazımzadə, məsul müdiri Kamal idi”. (1931-ci ildən məsul müdir M. B.Məmmədzadə oldu). Qəzetin imtiyaz sahibinin A. Kazımzadə, məsul müdirinin Kamal olmasını yazmaqda haqlı olan araşdırıcı nədənsə 1931-ci ilin iyunun 31-də çap olunan 45-ci sayından həmin ilin avqustun 27-də çap olunan 56-cı sayınadək məsul müdirin B.Süleyman olduğuna diqqət yetirməyib. Onu da xatırladaq ki, qəzetin son üç sayındakı “ümumi nəşriyyat və yazı işləri müdiri Mirzə Bala” da, “Kamal” da M. B. Məmmədzadədir.

  Jurnalist Nəsiman Yaqublu «Müsavat partiyasının tarixi» kitabında «Bildiriş» qəzetinin nəşr tarixi, rubrikaları, mövzusu haqqında danışsa da, B.Süleymanlının adını qəzetin rəhbəri kimi çəkməmiş və B.Süleymanlının şəxsiyyətinə diqqət yetirməmişdir.

  Türkiyədə isə Sabahattin Şimşir “Azərbaycanlıların Türkiyədə siyasi və kültürəl fəaliyyətləri” və “Azərbaycanın istiklal mücadələsi” kitablarında “Bildiriş” qəzetindən geniş söz açır. Birinci kitab 1999-cu ildə müəllifin tarix elmləri doktoru adı alması üçün hazırladığı elmi iş əsasında yazılıb. İkinci kitabça 2002-ci ildə İstanbulda çap olunub. Türkiyədə mühacirət tariximizi, eləcə də «Bildiriş» qəzetini təbliğ edən bundan dəyərli bir tədqiqata rast gəlməmişik. S.Şimşir yazır: “Gazetin ilk sayfası başyazı dışında Azerbaycan haberleri manşetten olmak üzere, Rusya’daki diğer olaylara önemine göre yer verirken, ikinci sayfa üst kısım itibari ile benzer haberlere devam etmiş, alt kısım da ise bir yazı dizisi yer almıştır. Üçüncü sayfanın bir kısmı Türkiye’ye ayrılırken, bir də hatıra yayınlamaya çalışılmıştır. Dördüncü sayfada ise Türk Dünyası haberleri ile birinci sayfanın devamı olan haberler yer almıştır”.

  S.Şimşir qəzetin ideya istiqamətindən danışırkən “Bildiriş” qəzetinin “İkinci yıl” baş məqaləsindən aşağıdakı parçanı verir: “Vereceğimiz malumat, Türk milletinin ana beşiği olan kardeş Türkistan’a, Türkistan’la Anadolu arasında uzanan zengin ve güzel Azerbaycan’a, Hazar imparator-luğunun, Altın Ordu saltanatının yerinde duran ve Kazan’la Başkırdistan’dan ibaret Edil-Ural Türklüğüne, Karadeniz’in şimalinde Anadolu ile karşı karşıya duran sevimli ve güzel Türk Kırım’a ve şimalî Kafkasya’ya ait olacak, 40 milyon Türk’ün yaşadığı bu arazide cereyan eden hadiseleri, millî istiklâl mücadelelerini tenvir edecektir.”

  Əli Şamil B. E.Ağaoğlu’nun «Solovkidə gördüklə-rim» xatirələrini çapa hazırlamağı qarşısına məqsəd qoysa da, «Bildiriş» qəzeti haqqında da maraqlı faktları oxucuya çatdırmaqla mövzuya diqqəti çəkə bilmişdir.

  Latın əlifbasıyla, A-2 formatla çıxan qəzetin baş məqaləsində deyilir: “Bu gündən itibaren her hafta muntazam intişar edəcek olan “Bildiriş” gazetesi yakın, uzak və orta Şarkda, bilhassa Türk dünyasında cereyan eden siyasi, milli harsı ve içtimai harekatlar haqqında mevsuk malumat vermekle Türk efkarı umumiyyesini tenvire çalışacaktır.

  Türk dünyasının yegane müstakil devleti ve Şarkın yegane cumhuriyeti olan Türkiye’deki alemşümul islahat harekatini terviçle “Bildiriş” bu hususta ve Türkiye’nin alelumun iktisadi harsı, edebi ve içtimai yenilikleri haqqında okucularına malumat verecektir.

  “Bildiriş” Azerbaycan, Türkistan, Edil Ural, Şimali Kafkasya, Kırım, Gürcistan ve Ukrayna’da cereyan eden hadiseleri bildirmekle beraber Sovet Rusya’ya ait siyasi, iktisadi, içtimai hayat sayfalarını gösteren vakalar haqqında dahi karilerini tenvir edecektir.

  “Bildiriş” İran, Afgan, Hint gibi şark memleketleri haqqında malumat vereceği gibi, Mısır, Suriye, Filistin, Hicaz gibi Arap dünyasındaki vakaya ait dahi kendi sütunlarında yer verecek ve Avrupa’da cereyan eden muhum havadisi kaydetmeye çalışacaktır”.

  Qəzetdə ən çox imzası görünən müəllif Mirzəbala Məmmədzadədir. O, yazır ki, “Bildiriş”i M. Ə.Rəsulzadə nəşr etmişdir. Çox təəssüf ki, qəzetdə M. Ə.Rəsulzadənin bir dənə də olsun yazısına rast gəlinmir. Qəzet nəşr olunduğu zaman M. Ə.Rəsulzadə məcburən Türkiyəni tərk etmişdi. Burdan belə qənaətə gəlmək olur ki, qəzetin nəşri ideyası, ona ümumi rəhbərlik M. Ə.Rəsulzadənin olsa da, əsas ağırlığı Mirzəbala Məmmədzadə çəkmişdir.

  Araşdırıcı Əli Şamil “Bildiriş” qəzetinin nəşri və müəlliflərindən bəhs edərkən yazır: “Qəzet 1930-cu ilin 7 avqustundan həftənin pərşənbə günləri çap olunmağa başlayıb. İlk saydakı baş məqalə adsızdır. Məqalənin sonunda isə “Bildiriş” yazılıb. İkinci saydan başlayaraq baş məqalələrə ad qoyulub. 1930-cu ilin 18 Birinci Kanunda çap olunan 20-ci sayındakı “Vandervelde və Rusya” adlı baş məqaləsinə M. B. imzası qoyulub və sonadək də bu qaydaya əməl edilib. Əlimizdəki qəzet dəstindəki sonuncu qəzet – 58-ci saydır. O da 1931-ci ilin Eylülün 10-da çap olunub. Burada qəzetin bağlanacağına dair heç bir qeyd yoxdur. Qəzetin 1931-ci il Temmuzun 30-da çap olunan 52-i sayından başlayaraq 1931-ci il Eylülün 10-da çıxan 58-ci sayınadək ardıcıl M. B.Məmmədzadənin “Lenin milli siyasəti. Azərbaycanda nə nəticələr verdi?” məqaləsinin səkkiz parçası verilib. Məqalənin sonuncu parçasının altında “arkası var” yazılıb. Buna əsaslanıb əlimizdəki qəzetin tam dəsti olmadığını söyləsək, yəqin ki, yanlışlığa yol vermiş olarıq. Çünki, “1931-ci ildə Türkiyədəki Azərbaycan siyasi mühacirləri SSRİ-nin təzyiqi ilə ölkədən çıxarıldığından” və orada nəşr edilən “siyasi mətbuatın da fəaliyyətinə uzun müddət fasilə verildiyi”ndən xeyli yazılıb. Görünür, qəzet qəflətən qapadıldığından redaksiya oxucusuna bağlanacağı haqqında bilgi verməyə imkan tapmayıb”.

  O, qəzetdə Mirzəbala Məmmədzadənin fəaliyyətinə də aydınlıq gətirərək yazır: “Gazete İstanbuldakı “Panqaltı şafak sokağı, N 60”da yerləşirmiş və Orhaniyyə mətbəəsində çap olunmuşdur. İlk sayından “imtiyaz sahibi: A.Kazımzadə, məsul müdiri: Kamal” olduğu göstərilir. 1931-ci ilin Haziranın 11-dən həmin ilin Ağustosun 13-dək məsul müdir B. Süleyman, sonrakı saylarda isə “ümumu nəşriyyat və yazı işləri müdiri: Mirzə Bala” olduğu yazılır.

  “Kamal”, “Mirzə Bala”, “M.B.” və b. imzaların M. B. Məmmədzadənin olduğu araşdırıcılara yaxşı məlumdur. “Bildiriş”də də əsas imzalar “M. B. Məmmədzadə”, “Kamal”, “Mirzə Bala”, “M.B.”dır. Bu onu göstərir ki, qəzetin əsas ağırlıq yükünü o daşımışdır. Hətta qəzet “məsul müdiri: B. Süleyman yazanda belə baş məqalələrin altındakı imza “M.B” olmuş və M. B. Məmmədzadə imzasıyla silsilə məqalələr çap edilmişdir. Bu da onu göstərir ki, M. B. Məmmədzadə qəzetdən heç vaxt ayrılmamışdır”.

  Qəzetin 1–18-ci saylarındakı baş məqalələr “Bildiriş” imzası ilə verilsə də, onlar da M. B. Məmmədzadənindir. Mühacirətdə olan siyasi xadimlərimiz arasında onun qədər məhsuldar yaradıcılıqla məşğul olan ikinci bir şəxsiyyətə rast gəlinmir.

  1898-ci ilin avqustun 13-də Bakının Zirə kəndində dünyaya göz açmış Mirzə Bala Məmmədzadənin həyat yolu daima keçməkeçlər və təlatümlər içərisində olmuşdur. Onun atası balıqçılıqla ailəni dolandıra bilmə-diyindən Bakı şəhərinə daha yaxın Çəmbərəkəndə köçmüşdür. 1907-ci ildə görkəmli maarifçi, şirin və ibrətamiz uşaq hekayələrinin müəllifi S. S. Axundovun müdir olduğu 7-ci rus-tatar məktəbinə daxil olmuşdur. 1911-ci ildə burada təhsilini başa vuraraq məşhur pedaqoq, dərsliklər müəllifi Həbib bəy Mahmudbəyovun müdir olduğu məktəbə keçmişdir. Yaradıcılığa erkən başlamış Mirzəbala Məmmədzadə 1912-ci ildə İsa bəy Aşur-bəyovun «Kaspi» mətbəəsində “Nəfielm, yaxud elmin sonu” adlı kitabçasını çap etdirmişdir. Cəfər Cabbarlı ilə bir məktəbdə oxuyan, bir məhəllədə yaşayan Mirzəbala həmişə onu ehtiramla xatırlamışdır. Ölümündən sonra da onun haqqında olduqca dəyərli iki məqalə də yazmışdır. C.Cabbarlı da həbs olunduqda verilən işgəncələrinin ağırlığına mətanətlə dözərək, əqidə və məslək dostunu, duz-çörək kəsdiyi insanın haqqında müstəntiqlərə heç bir məlumat verməmişdir.

  M.B.Məmmədzadə 1914-cü ildə, erkən yaşlarından atasını itirmiş, bacı və qardaşlarını dolandırmaq üçün kiçik yaşlarından işləməyə başlamış, ağır həyat tərzi keçirmişdir. Buna baxmayaraq ruhdan düşməmiş, nikbinliyi, həyat eşqi onu sayılıb-seçilənlərdən etmişdir. 1915-ci ildə Bakı Politexnik Texnikumunun inşaat-memarlıq şöbəsinə daxil olan M. B. Məmmədzadə elə həmin il “Açıq söz” qəzetində də işə başlamışdır.

  İctimaisiyasi işlərə böyük maraq göstərən gəncin bir publisist kimi formalaşmasında “Açıq söz” qəzetinin rolu böyük olmuşdur. Qəzet səhifələrində onun milli mədəniyyət, ədəbiyyat, mətbuat, maarif, dil və s. problemlərə həsr olunan məqalələri dərc edilmişdir. “Müsavat” partiyasının orqanı kimi fəaliyyət göstərən bu qəzet Mirzəbalanı M. Ə. Rəsulzadəyə və müsavatçılıq ideyalarına həmişəlik bağlamışdır. Həyatının sonunadək M. Ə.Rəsulzadə ilə dostluq etmiş, onun ideyalarının müdafiəçisi və təbliğatçısı olmuşdur. Bunu onun yalnız publisistik əsərlərində deyil, bədii əsərlərində də açıq-aydın görmək olar. Gəncədə 1917-ci ilin avqustun 5-də tamaşaya qoyulmuş “Ənvər bəy, yaxud Kamil paşa kabinəsi” və 1919-cu ilin sentyabrın 17-də A. Şərifzadənin rejissorluğu ilə Azərbaycan Dövlət Teatrında tamaşaya qoyulmuş “Bakı uğrunda mübarizə” pyesləri də bunu bir daha isbatladı. Pyeslərin tamaşaları ilə bağlı qəzetlərdə maraqlı məlumatlar verilmişdir.

  1918-ci ilin mart qırğınlarından sonra üzv olduğu partiyanın tapşırığıyla Tbilisiyə-Zaqafqaziya Seymində iştirak etməyə gedən Mirzəbala orada “İttifaqi-mütəəllimin” təşkilatını yaratmış, bu təşkilatın eyni adlı nəşrində çalışmış və rusca-türkcə çap olunan “Gənclər sədası” jurnalının redaktorlarından olmuşdur. Tbilisidə yaşayarkən elmipublisistikaya diqqətini artırmış, yaxın dövrün tarixindən bəhs edən “İki inqilab arasında” kitab-ını yazmışdır. Yazıldığı günlərdən az sonra nəşr edilən bu kitab Azərbaycanın inkişafına qarşı durmaq istəyənlərin ortaya atdıqları məsələləri, eləcə də daxili və xarici faktorları aşkarlamış, tariximizi saxtalaşdıranlara tutarlı cavablar vermişdir.

  Bakıda çap olunan «İstiqlal», “Bəsirət”, “Azərbaycan” qəzetlərində işləməsi ona zəngin təcrübə qazan-dırmışdır. 1918-ci il seçkilərindən sonra onu Parlamentə stenoqrafçı vəzifəsinə götürürlər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə dair bir çox sənədlərin günümüzə gəlib çatmasında M. B. Məmmədzadənin rolu böyükdür. O, Cümhuriyyətin süqutundan sonra sənədlərin itib-batmasına imkan verməmişdir.

  Related posts:

  1. Azrbaycan mrkzi bank inkişafı
  2. Etiket qaydaları
  3. Kitab oğrusu
  4. Sosiologiya cmiyyt