Yaranma tarixi

1990-cı il noyabrın 17-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti zamanı mövcud olan üçrəngli bayraq Muxtar Respublikanın Dövlət bayrağı kimi qəbul edilib. 1991-ci il oktyabrın 18-də müstəqillik haqda Konstitusiya Aktı qəbul olunub və üçrəngli bayrağımız Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı kimi yenidən dalğalanmağa başlayıb.

Müstəqil Azərbaycan Respublikası

SSRİ-nin dağılması ilə Azərbaycan da müstəqillik əldə etdi. Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı hələ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra bərqərar olmuş sovet rejiminin ilk günlərindən başlamışdı. 20-ci illərdə Azərbaycanı bürüyən müqavimət hərəkatı və üsyanlar buna misal ola bilər. Rejimin hələ ilk ilində — 1920-ci ildə ona qarşı Gəncədə, Qarabağda, Zaqatalada, Lənkəranda, Şəmkirdə və b. yerlərdə açıq üsyanlar baş vermişdi. 1920 — 1924-cü illərdə Azərbaycanda Sovet rejiminə qarşı 54 silahlı çıxış olmuşdu. Keçmiş milli demokratik partiyalar («Müsavat», «İttihad» və b.) gizlində öz fəaliyyətlərini davam etdirirdilər. Azərbaycanda milli müstəqillik uğrunda mübarizə aparan təşkilat və qruplar yaradılmışdı. Gizli fəaliyyətə keçən «İttihad» partiyası «Vətən və ölüm» qrupu yaratmışdı. A.Musaxanlının və N.Şahsuvarovun başçılığı ilə Bakı Pedaqoji Texnikumunda «Gənc Azəri» qrupu fəaliyyət göstərmişdi. «Müsavat» partiyası gizli şəkildə «İstiqlal» vərəqəsi nəşr etdirmişdi. 1923-cü ildə onun səhifələrində verilmiş bəyənnamədə yazılmışdı: «Ey türk (Azərbaycan) xalqı! Səni azad edəcək və xoşbəxt yaşadacaq qanlı mübarizəyə bütün qüvvənlə hazırlaş, səni bu mübarizə xilas edəcəkdir. Azərbaycanın istiqlalını bir dəfə qurdun, ikinci dəfə də qurmaq bacarığına maliksən! Düşmənini tanı, milli intibahını yüksəlt, haqq səninlədir!
Yaşasın Azərbaycan istiqlalı! Yaşasın üçrəngli bayrağımız!».
Azərbaycan xalqının istiqlal ruhunu yaşatmaqda 20 — 30-cu illərdə mühacirətə getməyə məcbur olmuş siyasi və ziyalı qüvvələri də mühüm rol oynamışdılar. Onlar təşkilatlanmalar və mətbu təbliğat yolu ilə istiqlal yaddaşımızı sönməyə qoymurdular. Onların qüvvəsi ilə xaricdə Milli Azərbaycan mərkəzi yaradılmış, «Yeni Qafqasiya» (1927), «Azəri türkü» (1928), «Odlu Yurd», «Azərbaycan Yurd Bilgəsi», «Milli Yol» (1929 — 1931) məcmuələri nəşr etdirilmişdi. Onların başlıca amalı Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etmək, müstəqil Azərbaycan yaratmaq idi.
İstiqlal ideyaları İkinci Dünya müharibəsi və ondan sonrakı dövrdə də yaşayırdı. Müharibə illərində M.Ə.Rəsulzadə başda olmaqla xarici siyasi mühacirət müharibədən Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etmək üçün istifadə etməyə çalışırdı. Hətta 1943-cü ilin payızında Berlində Ə.Fətəlibəylinin başçılığı ilə Mühacir Azərbaycan hökuməti yaradılmışdı.
Müharibə və ondan sonrakı illərdə də Azərbaycanda milli-azadlıq ruhu yaşayırdı. ADU-nun Azərbaycan SSR DTK-ı tərəfindən uydurma ittihamnamə əsasında 1942-ci ilin dekabrında güllələnmiş III kurs tələbəsi Məmmədhüseyn Rzayev Vətəni azad, müstəqil görmək istəyən gənclərin qəlbindən gələn fikirlərini tərənnüm edərək yazmışdı:
Dirçəl, daha dirçəl, uyumaq artıq əbəsdir!
Ya öl bu vuruşda, ya da zənciri kəsdir.
Azada sevir qollarını doğduğun övlad.
Bəsdir sinən üstə yaşadı hər cürə cəllad.
Qaldır başını, bağrına bax qan göyə vurmuş,
Əfsus ki, o cəllad şişərək hey ki, oturmuş,
O, şişir gözləri qan caynağı insan cəsədindən,
Azmış, bağırır, əmri budur! Hey! Kəs ətindən!
Ver, ver ki, yeyim zülmünə qüvvət gələ bəlkə,
Sən, ey nökərim, əmrimə müti olan ölkə!?
Söylə yaraşarmı adına böylə həqarət?
Qeyrət yeridir, sevgili yurdum, yenə qeyrət!
Söylə nə üçün müti nökər gənc adın olsun,
Coşgun qara neftin, taxılın həmyadın olsun,
Taxıl becərən qəhrəman əllər, dilə dan,
Körpə cocuğun süd diləyən ahı ilə zarı,
Ana ürəyin parçalanmazmı, ana yurdum?
Ah, ah, nə üçün döndü ürəyin qana yurdum?
Söylə, köməyin yox ki, sənin haqqını alsın,
Yadlar quşunun şahpərini torpağa salsın?!
Göylərdə uçan nəğmə deyən oğluna fəryad,
Ki, onun pəncəsinə dözməyə heç cür dəli cəllad.
Babək daha dursun, yerisin düşmənin üstə,
Babəkləri sən, sevgili yurdum, özün istə!
Yalçın qayalardan, təpələrdən və dənizdən,
Çiynində əsarət çanağı aç gələ bizdən.
Tələbə gənclərdən Gülhüseyn Abdullayev (Hüseynoğlu), İsmixan Rəhimov, Azər Zeynalovun başçılığı ilə 1942-1943-cü illərdə «İldırım» adlı gənclər təşkilatı yaradılmışdı. Təşkilata müxtəlif ali məktəblərdən Kamil Rzayev, Azər Ələsgərov, Aydın Vahidov, Kamal Əliyev, Musa Abdullayev daxil idilər. Təşkilat Azərbaycanın müstəqilliyi ideyalarını yayırdı. Təşkilat çox tezliklə dağıdılmışdı. 1948-ci ilin payızında onun üzvləri həbs olunmuş, 1949-cu ilin mart ayında isə mühakimə edilmişdilər. Təşkilatın fəal üzvlərindən İsmixan Rəhimov, Gülhüseyn Abdullayev və Hacı Zeynalov 25 il müddətinə konslagerə göndərilmiş, qalanlardan 4 nəfəri 10 il, bir nəfəri (Aydın Vahidov) 7 il müddətinə həbs olunmuşdular. 1956-cı ildə SSRİ Ali Məhkəməsi tərəfindən onlar barədə cinayət işi xətm olunmuşdu.
60 — 70-ci illərdə Bakıda, Gəncədə, Sumqayıtda gizli siyasi təşkilatlar yaradılmışdı. 1973-cü ildə BDU-da Asəf Kərimov başçılığı ilə qeyri-leqal «Milliyyət» təşkilatı, Əbülfəz Əliyevin başçılığı ilə Azərbaycanın müstəqilliyini təbliğ edən gizli siyasi qrup, Sumqayıtda Rafiq Turabxanoğlunun başçılığı ilə «Turan» qrupu yaradılmışdı. Hətta «Milliyyət» təşkilatının üzvləri 1976-cı ildə bir may nümayişi vaxtı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağını qaldırmışdılar Onlar tez bir zamanda DTK tərəfindən ləğv olunmuşdu.
XX əsrin 60 — 70-ci illərində Azərbaycanda yayılan dissidentlər hərəkatı da milli müstəqillik ideyalarının yayılmasına xidmət etmişdi. Sosializm ideyalarını iflasdan və SSRİ-ni dağılmaqdan xilas etmək məqsədilə 80-ci illərin ortalarında irəli sürülən «yenidənqurma» siyasəti Azərbaycanda da demokratiya və suverenlik uğrunda mübarizəyə yeni nəfəs verdi. Azərbaycanda da demokratiya və suverenlik uğrunda kütləvi hərəkat başladı.
Demokratiya və aşkarlıq şəraitindən məharətlə istifadə edən ermənilərin Azərbaycanın əzəli torpaqları hesabına «Böyük Ermənistan» yaratmaq iştahaları yenidən artdı. İlk növbədə azərbaycanlılar kütləvi olaraq Qərbi Azərbaycandakı doğma torpaqlarından qovuldular. Qısa müddət ərzində 230 mindən çox azərbaycanlı deportasiyaya məruz qaldı. Mərkəzin, xüsusən M.Qorbaçovun xeyir-duası ilə «Dağlıq Qarabağ problemi» qondarıldı. 1988-ci il fevralın 21-də DQMVS Azərbaycanın əzəli tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağın Ermənistanın tərkibinə keçməsi barədə qərar qəbul etdi. Azərbaycanın tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağdan da azərbaycanlıların təmizlənməsinə başlanıldı. 1988-ci il fevralın 24-də Əskəranda iki azərbaycanlı öldürüldü, fevralın 28-də faciəli Sumqayıt hadisəsi törədildi. Bütün bunlarda azərbaycanlıların təqsirkar olduğu məqsədli şəkildə dünyaya yaydırıldı. Bununla onlar antiazərbaycan, antitürk ictimai fikrin formalaşmasına nail oldular.
Bütün bunlar Azərbaycanda suverenlik və ərazi bütövlüyü uğrunda kütləvi xalq hərəkatının başlanmasına səbəb oldu. 1988-ci il fevralın 19-da Bakıda ilk etiraz mitinqi keçirildi. Kütlələrin etiraz mitinqlərindən ən əzəmətlisi 1988-ci il noyabrın 17-də Bakının Azadlıq (keçmiş Lenin) meydanında olmuşdu. Bu mitinqdə yarım milyondan çox adam iştirak etmişdi. Mitinq «suverenlik», «azadlıq» şüarları altında keçmişdi. Mitinq zamanı iştirakçıların bir qismi tərəfindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağı qaldırılmışdı. Mitinq dekabrın 4-də səhərə yaxın silahlı qüvvələr tərəfindən dağıdıldı. Bu, Azərbaycanın müasir tarixinə Milli Dirçəliş hadisəsi kimi daxil olmuşdur. O, Azərbaycan xalqının milli yaddaşının dirçəlməsində suverenlik və azadlıq uğrunda mübarizənin meydan mərhələsində mühüm rol oynamışdı.
Suverenlik, demokratiya və ərazi bütövlüyü uğrunda meydan hərəkatı gedişində — 1989-cu ilin iyununda Əbülfəz Əliyevin (Elçibəyin) başçılığı ilə Azərbaycan Xalq Cəbhəsi formalaşmışdı. O, xalq hərəkatına başçılıq edən ilk milli təşkilat idi. Onun təşəbbüsü ilə Bakıda və digər bölgələrdə mitinq və nümayişlər geniş vüsət almışdı. Xalqın təzyiqi ilə Respublika Ali Sovetinin 1989-cu il sentyabrın 23-də toplanmış sessiyası «Azərbaycan SSRİ-in suverenliyi haqqında» Konstitusiya Qanunu qəbul etməyə məcbur olmuşdu. Xalq Cəbhəsinin təşəbbüsü ilə bir sıra rayonlarda partiya və sovet orqanları hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmışdı. İran və Türkiyə ilə sərhəd qurğuları dağıdılmışdı. Respublikada ümumi milli böhran yaranmışdı. Bu mərkəzin kommunist rəhbərliyini çox vahiməyə salmışdı. Bundan ruhlanan erməni separatçıları da fəallaşmışdılar. Onlar 1990-cı il yanvarın 12-də Xanlar rayonunun Quşçu kəndinə hücum edib əhaliyə divan tutmuşdular. Separatçılar Dağlıq Qarabağda da silahlı mübarizəyə keçmişdilər. Yanvarın 13-də Bakıda bir nəfər erməni tərəfindən iki azərbaycanlının qətlə yetirilməsi vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdi. O, əhali arasında antierməni əhval ruhiyyəsini daha da gücləndirmişdi. Bu, Mərkəzin Bakıda olan emissarları (Girenko, Primakov və b.) və Azərbaycanın o zamankı rəhbərliyi tərəfindən antisovet, qatı millətçilik, rejimə itaətsizlik kimi qələmə verilmişdi. Bununla da, Mərkəzdə Azərbaycanda itaətsizliyin qarşısını almaq, ona qulaqburması vermək qərarı formalaşmışdı. 1990-cı il yanvarın 15-də SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti «DQMV və bəzi başqa rayonlarda fövqəladə vəziyyət elan olunması barədə» fərman verdi. Bakı və ətraf rayonlara əlavə hərbi qüvvələr gətirildi. Qüvvələrin dinc şəhərə daxil olmasına yol verməməyə çalışan bir qrup şəhər sakinləri simvolik maneələr yaratmağa səy göstərdilər. Lakin «şanlı» sovet hərbi hissələri mərkəzin azərbaycanlılara divan tutmaq qərarını yerinə yetirməyə başladılar, Əməliyyata bilavasitə o zamankı SSRİ Müdafiə Naziri D.Yazov başçılıq edirdi. Yanvarın 19-da SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti aym 20-i saat 00-dan «Bakı şəhərində fövqəladə vəziyyət tətbiq edilməsi haqqında» fərman verdi. Lakin o, qırğından sonra elan olunmuşdu. Əhaliyə hadisələr barədə məlumat verilməsin deyə yanvarın 19-u axşam Respublika dövlət televiziyasının enerji bloku partladıldı. Nəhayət, 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-ə keçən gecə xüsusi təyinatlı hissələrdən ibarət «şanlı» Sovet ordusu Bakı üzərinə hücuma keçdi. Şəhərdə qanlı qırğın törədildi. Bakıda və digər rayonlarda 132 nəfər dinc vətəndaş qətlə yetirildi, 744 nəfər yaralandı, 4 nəfər itkin düşdü, 44 nəfər isə həbs olundu. Onların arasında çoxlu qocalar, qadınlar və uşaqlar var idi. Bu hadisə tariximizə «Qanlı 20 yanvar» kimi daxil olmuşdur. «Qanlı yanvar»a etiraz olaraq Respublikada 40 günlük ümummilli matəm tətili keçirildi.
«Qanlı yanvar» faciəsindən xəbər tutan Heydər Əliyev ertəsi günü Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək imperiyanın Bakıda qanlı qırğın törətdiyini dünyaya bəyan etdi, onu «təcavüz və xəyanət» kimi qiymətləndirdi.
Hələ «Qanlı yanvar» ərəfəsində Respublikada hakimiyyət dəyişikliyi baş vermişdi. Ə.Vəzirovun yerinə hakimiyyətə A.Mütəllibov təyin edilmişdi. O, 1990-cı ilin yanvarında Azərbaycan KP MK-nin birinci katibi, həmin ilin may ayında isə Ali Sovet tərəfindən Azərbaycan SSR-in prezidenti seçildi. Ordunun köməyi ilə yerlərdə də kommunist ağalığı bərpa olunmuşdu. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin sessiyası 1990-cı ilin sentyabrında saxtakarlıq şəraitində keçirilən seçkilər nəticəsində əksəriyyəti kommunistlərdən ibarət (360 deputatdan ancaq 30-u demokratik blokdan idi) Ali Sovet formalaşdı. Bu seçkilərdə xalqın iradəsi ilə Heydər Əliyev də Azərbaycan SSR və Naxçıvan MSSR Ali Sovetlərinə deputat seçilmişdi.
Xalq arasında Sovet sisteminə nifrət gücləndi. Onlar sovet və kommunist üzvlərini ikrahla qarşılayırdılar. Buna görə də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Sovetində 1990-cı ilin noyabr sessiyasında Naxçıvan MSSR və Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 1991-ci il fevral sessiyasında Azərbaycan SSR adlarından «Sovet Sosialist» sözləri götürüldü. Naxçıvan MSSR Naxçıvan MR və Azərbaycan SSR — Azərbaycan Respublikası adlandırıldı. Azərbaycanda ilk dəfə Naxçıvanda «Ali Sovet» «Ali Məclis» adlandırıldı.
Moskvada 1991-ci 19-21 avqust hadisələrindən sonra Azərbaycanda da ictimai-siyasi vəziyyət daha da kəskinləşdi. Suverenlik, müstəqillik və azadlıq uğrunda mübarizə əməli vəzifəyə çevrildi. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 1991-ci il avqustun 30-da çağırılmış növbədənkənar sessiyası «Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında Bəyənnamə» qəbul etdi. Demokratik qüvvələrin müqavimətinə baxmayaraq 1991-ci il sentyabrın 8-də A.Mütəllibov yenidən prezident seçildi.
Demokratik qüvvələrin təsiri ilə sentyabrın 14-də Azərbaycan Kommunist Partiyası buraxıldı. Bunlara baxmayaraq Respublikada siyasi həyat keçmiş sovet şəraitində olduğu kimi davam edirdi. Mərkəzin fitvası ilə Dağlıq Qarabağda vəziyyət daha da gərginləşirdi. Hətta 1991-ci ilin sentyabrında Dağlıq Qarabağ özünü müstəqil Respublika elan etmişdi. Ermənilər Dağlıq Qarabağdakı Rusiya ordu hissələrinin köməyilə Azərbaycanın ətraf yaşayış məntəqələrini işğal edirdilər. Hakimiyyət isə ciddi tədbirlər görmək iqtidarında deyildi. Belə bir şəraitdə xalqın tələbi ilə Ali Sovetin 1991-ci il oktyabrın 18-də toplanınış sessiyası «Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiyası Aktı»nı qəbul etdi. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi rəsmən bərpa olundu.
Həmin gün tariximizə «Azərbaycan Respublikasının müstəqiliiyinin bərpa edilməsi günü» kimi daxil olmuşdur.
Hələ SSRİ-nin yaşadığı bir şəraitdə Respublikada milli dövlət quruculuğu formalaşmağa başladı. Prezident idarəçiliyi yaradıldı. Dövlət katibi və dövlət müşavirləri vəzifələri təsis olundu. 1991-ci il noyabrın 26-da bərabər əsasda (25 nəfər «demokratik blok»dan, 25 nəfər iqtidar yönlü deputatlardan) 50 nəfərlik Milli Şura yaradıldı.1991-ci ilin axırlarında SSRİ dağıdıldıqdan sonra dekabrın 29-da Azərbaycan Respublikasında ümumi rəy sorğusu keçirildi. Xalq yekdilliklə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə tərəfdar çıxdı. Bununla da Azərbaycan Respublikasının əməli müstəqillik mərhələsi başlandı.
Bir sıra ədəbiyyatlarda müstəqilliyimizin inkişafı aşağıdakı mərhələlərə bölünür. Birinci mərhələ — 1991 — 1993-cü illər. Bu mərhələ müstəqilliyimizin böhranlı dövrü kimi qiymətləndirilir; ikinci, 1993 — 1995-ci illər. Bu mərhələ ölkədə sabitliyiin bərqərar olması və dövlət quruculuğunda mühüm addımlar atılmasına başlanması dövrü hesab olunur; üçüncü, 1995-ci ilin ortalarından sonrakı mərhələdir. Bu mərhələ sabitlik, Respublikanın dinamik inkişafı, bazar iqtisadiyyatına əsaslanan demokratik, hüquqi dövlət quruculuğuna başlanılması mərhələsi kimi qiymətləndirilir.
Müstəqilliyimizin ilk illərində ictimai-siyasi vəziyyət gərgin olmaqda qalırdı. Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qəsdləri davam edir, iqtidar-müxalifət qarşıdurması kəskinləşir, iqtisadiyyat isə tənəzzül edirdi. Bunlar da, siyasi duruma çox mənfi təsir göstərirdi. Erməni faşistləri 1992-ci il fevralın 25 — 26da Rusiyaya məxsus 366-cı mexanikləşdirilmiş atıcı alayın köməyi ilə Xocalıda azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törətdilər. Soyqırımı zamanı 613 nəfər öldürüldü, 487 nəfər yaralandı, 1275 nəfər əsir götürüldü, 150 nəfər itkin düşdü, 6 ailə tamamilə məhv edildi. Bu, siyasi böhranı daha da dərinləşdirdi. Məhz bu şərait 1992-ci il martın əvvəllərində prezident A.Mütəllibovun istefa verməsilə nəticələndi. Prezident vəzifəsini o zaman Ali Sovetin sədri seçilmiş Y.Məmmədov ifa etməyə başladı. Lakin bu da uzun çəkmədi. 1992-ci il mayın 14-də A.Mütəllibov tərəfdarları tərəfindən yenidən prezident kürsüsünə əyləşdirildi. Bir sutka sonra, mayın 15-də demokratik qüvvələrin silahlı müdaxiləsi nəticəsində A.Mütəllibov yenidən prezidentlikdən istefa verməyə məcbur oldu. Hakimiyyətə Xalq Cəbhəsi — Müsavat qrupu gəldi.

Mayın 18-də İsa Qəmbərov Ali Sovetin sədri, 1992-ci il iyunun 7də isə AXC-nin sədri Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan Respublikasının prezidenti seçildilər.
AXC — Müsavat qrupunun hakimiyyət dövründə dövlət quruculuğu sahəsində bir sıra addımlar atıldı. 1992-ci ilin mayında Milli Məclis Azərbaycan Respublikasının Dövlət himnini, 1993-cü ilin əvvəlində Dövlət gerbini təsdiq etdi. 1992-ci ilin iyununda silahlı qüvvələri vahid komandanlığı yaradıldı. Xarici dövlətlərlə əlaqələr formalaşmağa başladı. Müstəqil Azərbaycan Respublikasını ilkin olaraq Türkiyə, sonra Rumıniya, Pakistan, İsveçrə, İran, ABŞ, Rusiya və b. dövlətlər tanıdılar. 1993-cü ilin əvvəllərində artıq dünyanın 116 dövləti Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini tanımışdı. 70 ölkə ilə diplomatik əlaqələr yaradılmışdı. Azərbaycan Respublikası 14 beynəlxalq təşkilata, o cümlədən İslam Konfransı təşkilatına (1991), İqtisadi Əməkdaşlıq təşkitlatına, ATƏT-ə, BMT-yə (1992) üzv qəbul edilmişdi. Bunlardan başqa bir sıra qanun və qərarlar verilmişdi. Lakin AXC-Müsavat qrupu rəhbərliyinin təcrübəsizliyi və səriştəsizliyi üzündən qəbul edilmiş qanun və qərarlar əsasən kağız üzərində qalmışdı. Rəhbərliyin fərasətsizliyi üzündən daxildə sosial-siyasi böhran dərinləşmişdi.
Azərbaycan beynəlxalq sahədə də təklənmişdi. Türkiyə istisna olmaqla xarici ölkələrdən dəstək ala bilməmişdi. Hətta, informasiya qıtlığı üzündən ABŞ konqresi təcavüzə məruz qalmış Azərbaycana Ermənistanı guya «blokada»ya aldığına görə 1992-ci ildə «Azadlığı müdafiə aktı»na 907 saylı əlavəsini tətbiq etmişdi. Daxildə də hakimiyyət uğrunda müxtəlif qruplar və şəxslər arasında mübarizə güclənmişdi. Hakimiyyət iddiasında olan S.Hüseynov 1993-cü ilin iyununda nəzarətində olan 709-cu alayın qiyamını təşkil etmişdi. İqtidarın ciddi səylərinə baxmayaraq alayı ram etmək mümkün olmamışdı. Respublikanın cənubunda Ə.Hümbətov tabeliyində olan hərbi qüvvələrə söykənərək «Talış-Muğan Respublikası» yaratdığını elan etmişdi. Azərbaycanın Şimal-şərqində separatçı «Sadvalçılar» «Ləzgistan» dövləti yaratmaq xülyasına düşmüşdülər. Bir sözlə, respublikada vəziyyət vətəndaş müharibəsi həddinə çatdırılmışdı. Belə şəraitdə xalqın, vətənini sevən ziyalıların nəzəri diqqəti 1990-cı ilin iyulunda Moskvadan Azərbaycana gələrək Naxçıvanda məskunlaşan və xalqın təkidi ilə 1991-ci il sentyabrın 3-də Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri seçilən təcrübəli siyasətçi Heydər Əliyevə çevrilmişdi. Onlar çıxış yolunu onun Respublika rəhbərliyinə gəlməsində görürdülər, 1992-ci il oktyabrın 16-da ziyalılardan ibarət 91 nəfər «Səs» qəzeti vasitəsilə Heydər Əliyevə yenidən böyük siyasətə qayıtması xahişi ilə müraciət etdi. 1992-ci il noyabrın 21-də Naxçıvanda H.Əliyevin sədrliyi ilə Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) yaradıldı.
1993-cü ilin böhranlı iyun günlərində Heydər Əliyev daha çox yada düşdü, Böhrandan çıxmağı bacarmayan iqtidar təkidlə H.Əliyevi Bakıya çağırdı. 1993-cü il iyunun 15-də Heydər Əliyev Ali Sovetin sədri seçildi. Həmin gün tariximizə «Qurtuluş» günü kimi daxil olmuşdur.
1993-cü il iyunun 18-də gecə xəbər vermədən Prezident Əbülfəz Elçibəy (Əliyev) paytaxtı tərk edərək anadan olduğu Ordubad rayonunun Kələki kəndinə getdi. Respublika rəhbərsiz qaldı. İyunun 23-də Milli Məclis prezident səlahiyyətlərini də Ali Sovetin sədri Heydər Əliyevə həvalə etdi. 1993-cü il oktyabrın 3də Heydər Əliyev ümumxalq seçkisi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçildi. Bununla da müstəqilliyimizin Heydər Əliyev mərhələsi başlandı.
Bu mərhələnin başlanması ilə Respublikada hakimiyyət boşluğu aradan qaldırıldı, baş alıb gedən separatçılıq meylləri yox edildi. Azərbaycan dövlətçiliyinə qəsdlər ləğv olundu. 1994-cü ilin oktyabrında, o zaman baş nazir olan Surət Hüseynovun başçılığı ilə dövlət çevrilişi etmək cəhdi xalqın köməyi ilə aradan qaldırıldı. Eyni zamanda Əlikram Hümbətovun «Talış-Muğan» respublikası yaratmaq və 1995-ci ilin martında Daxili İşlər Nazirliyinin Xüsusi Təyinatlı Polis dəstələrinə başçılıq edən Rövşən Cavadov və onun qardaşı prokuror Mahir Cavadov tərəfindən zorakı hökumət dəyişikliyi cəhdlərinin qarşısı alındı. Azərbaycanda sabitlik bərqərar oldu.
1994-cü il mayın 12-də Ermənistanla Azərbaycan arasında atəşkəs əldə edildi. Bu da ölkədə sabitliyin davam etməsi üçün mühüm şərt idi.
1994-cü ilin sentyabrında dünyanın iri neft şirkətləri ilə Əsrin müqaviləsi adlandırılan ilk neft müqavilələri imzalandı, Indi dünyanın 14 dövlətindən olan 30-dan çox şirkətlə 21 neft müqaviləsi imzalanmışdır. Onlar Azərbaycan iqtisadiyyatına 10 milyard dollar investisiya qoymuşlar.
Möhkəm sosial-siyasi sabitliyin və qanunçuluğun bərqərar olması Müstəqil Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsinə imkan verdi. 1995-ci il noyabrın 12-də Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası qəbul edildi. Bununla Respublikanın inkişaf tarixində yeni mərhələ — demokratik, hüquqi dövlət qurmaq, ölkənin dinamik inkişafını təmin etmək mərhələsi başlandı.
Konstitusiyaya əsasən Respublikada qanunvericilik, icraedici və məhkəmə hakimiyyəti yaradıldı. Parlament seçkiləri yolu ilə müxtəlif partiyaları təmsil edən 125 deputatdan ibarət Milli Məclis formalaşdırıldı. Milli Məclisin qanunvericilik fəaliyyəti gücləndirildi. Son 10 ildə Milli Məclis tərəfindən dövlət quruculuğu və yeni iqtisadi sistemin müvafiq hüquqi bazasını yaratmağa yönəldilmiş mindən çox qanun qəbul edilmişdir.

• Teqlər:
• Azərbaycan tarixi
• , Azərbaycan Respublikası
• , Azərbaycan

Yaranma tarixi

1136-1225-ci illər ərzində Azərbaycan ərazisində göy rəngli üzərində ikibaşlı qartal təsviri olan Atabəylər dövlətinin (Eldəgəzlər dövləti) bayrağı ucalırdı. Atabəylər Dövlətinin banisi Atabəy Şəmsəddin Eldəgəzdir. Azərbaycan (Kürdən cənuba), Şimal-Qərbi İran vilayətləri (İsfəhan, Rey) və s. yerləri əhatə edirdi. Paytaxtı müxtəlif vaxtlarda Naxçıvan, Həmədan və Təbriz olmuşdur. .

Qaraqoyunlu dövləti – 1410-1468-ci illər ərzində Şirvan istisna olmaqla bütün Azərbaycanı, indiki Ermənistan ərazisi, Gürcüstanın bir hissəsi, Qərbi İran və İraqı əhatə edirdi. Qaraqoyunlular Oğuz türk əsilli tayfa ittifaqıdır. Bayraqlarında təsvir olunan qoyunun rənginə görə o Qaraqoyunlu adlanırdı.

1467-ci ildə Muş döyüşündə Qaraqoyunluların məğlub edilməsi ilə Bağdada qədər olan geniş ərazi Ağqoyunluların əlinə keçir. 1468-ci ildə Uzun Həsən Ağqoyunlu dövlətinin əsasını qoyur.

Səfəvilər dövləti – 1501-ci ildən 1736-cı ilə qədər bugünkü Azərbaycan, İran, Ermənistan, İraq, Əfqanıstan, qərbi Pakistan, cənubi Türkmənistan və şərqi Türkiyə ərazilərini əhatə etmiş bir dövlətdir. Səfəvilər tarixdə ilk dəfə Azərbaycan türkcəsini özünün rəsmi dili elan edib. Bayrağında İslam rəmzi olan yaşıl rəng üstünlük təşkil edir.

Bakı xanlığının bayrağı

Bakı xanlığının bayrağın dördkünc qumaşı (ölçüləri 220 x 122 sm) dörd parça açıq moruğu və bir parça açıq xaradan əl ilə tikilmişdir. Uzununa yerləşdirilmiş yaşıl parça (eni 31 sm) ona möhkəm tikilmiş qırmızı atlas köbə (eni 6 sm) vasitəsilə bayraq ağacına taxılmışdır. Yaşıl parçanın üstündə xırda nəbati naxışlı üç zolaq vardır. Birinci zolaqda yanyana baş-ayaq yerləşdirilmiş biri tünd, o biri açıq yaşıl rəngli zambağa oxşar butaların içində altıləçəkli güllər və şişuclu, dalğavari yarpağa oxşar naxışlar salınmışdır. Daha enli ikinci zolağın içində ucları birləşdirilmiş, biri tünd, o biri isə yaşıl rəngli iki aypara çəkilmiş, bu ayparaların və onların birləşməsindən yaranmış çevrənin içində altı və səkkizləçəkli güllər tikilmişdir. Ayparalarla zolağın arasında içərisində tünd yaşıl saplarla xallar vurulmuş butavari yarpaqlardan yaradılmış ornament salınmışdır. Bütün gül və naxışların üzərində artıq solmuş güləbətin saplarının izləri qalmışdır. Yaşıl parçaya yaxın yuxarı sol hissədə yerləşən parçanın üstündə tünd moruğu onturlu ucları birləşdirilmiş üç aypara təsvir edilmişdir. Birinci ən böyük ayparanın içində ortadan başlayaraq əks istiqamətlərdə tünd moruğu saplarla iki sünbül çəkilmişdir. Nisbətən enli yaşıl yerlikli orta ayparanın içində tünd moruğu saplarla iki sünbül çəkilmişdir. Nisbətən enli yaşıl yerlikli ayparanın içində tünd moruğu saplarla ərəb dilində “Ya Məhəmməd, möminləri müjdələ” və “Allahdan kömək və yaxın qələbə” sözləri yazılmışdır. Digər ayparanın uclarının birləşməsindən əmələ gələn çevrənin içində yaşıl fonda tünd moruğu saplarla ərəb dilində “Allah kömək edəndir və Allah qoruyandır” sözləri yazılmışdır. Uzunsov səkkizləçəkli gül formasında olan aşağı hissəsi ərəb qrafikası elementlərini (“bismillah” və ya “Bakuyə”) xatırladan mürəkkəb naxışlarla örtülmüşdür.

Gəncə xanlığının bayrağı

Bayrağın dördkünc qumaşı (uzunluğu 127 sm, eni 174 sm) məxsusi toxunmuş və əl ilə bir-birinə tikilmiş moruğu və yaşılrəngli xara parçalarından hazırlanmışdır. Yuxarı hissənin sol tərəfində üç qızılı rəngli gül dəstəsi, al qırmızı rəngli bir uzunsov dairə, sağ hissəsində isə qızılı rəngli iki uzunsov dairə yerləşdirilmişdir. Qızılı zanbaq gülləri ilə əhatələnən qırmızı dairənin içində ərəb əlifbası ilə zərlə yazılmış “Allah” sözü vardır. Təbii elementlərdən olan gümbəzlər qırmızı rəngli ay-ulduzla bitir. Ortadan iki hissəyə bölünmüş çərçivədə ərəbcə aşağıdakılar yazılmışdır: “Allah döyüş zamanı döyüşənləri evdə oturanlardan üstün tutur. Allah onlara fərq qoymadan, hamısının Allaha yaxınlaşmasından ötrü dərəcələr bəxş edər və onların günahlarını bağışlayar. Allah mərhəmətlidir, bağışlayandır “. Mərkəz hissə ara xətləri ilə on qata bölünmüş və bu qatlarda qızılı saplarla ərəbcə aşağıdakı yazı beş dəfə təkrarlanmışdır: “Allahdan başqa ilahi qüvvə yoxdur, Məhəmməd Allahın elçisidir”.

Şəki xanlığının bayrağı

Şəki xanlığının ölçüsünə görə ən iri bayrağı (245 x 237 sm) beşbucaqlı formasındadır. Moruq rəngli orta hissəsi sarı ipək saplarla və güləbətinlə işlənmiş ornamentlərlə örtülmüşdür. Bayraq qumaşı xara (zərxara) parçadandır. Ortada, güləbətin saplarla işlənmiş şaquli istiqamətli xətlər arasında, sarı ipək saplarla cərgə-cərgə səkkizguşə və altıguşə ulduzlar, həndəsi qab fiqurları çəkilmiş, onların arasında isə, dəyirmi, rombvarı və üçbucağa oxşar kiçik fiqurlar salınmışdır.

İrəvan xanlığının bayrağı

Bayrağın qumaş hissəsi (ölçüləri:156 x 156 sm) zoğalı rəngli dördkünc ipək qanovuz parçadandır. Onun üstündə təbii boyalarla Şir və Günəş (şirixurşid) təsvirləri çəkilmişdir. Yan tərəfdən təsvir edilən Şir başını arxaya döndərmiş , qabaq sol pəncəsində qılınc tutmuş, quyruğunu belinə tərəf yuxarı qaldırmış şəkildə təqdim edilmişdir. Şirin arxasında doğan sarı Günəş və onun qızılı şüaları görünür. Şirin başı üstündə damcıvari sarı kartuşda “Əs-sultan ben əs-sultan Şah Fətəli Qacar, 1239” sözləri yazılmışdır. Bayraq qumaşının zoğalı hissəsində əmələ gəlmiş üçbucaqların hər birində yerləşdirilmiş yerliyi qara olan dörd kartuşun içərisində sarı rəngli hərflərlə aşağıdakı Quran ayələri yazılmışdır: aşağıda sağda – “Möminləri müjdələ “, solda – “Kömək allahdandır və yaxın qələbə”, yuxarıda sağda – “Həqiqətən biz sənə açıq-aşkar bir qələbə bəxş etdik”, solda – “Mərhəmətli, rəhimli allahın adı ilə “. Bayrağın üz və astar üzlərindəki təsvirlər biri digərini təkrarlayır.

Qarabağ xanlığının bayrağı

İmperator I Aleksandr tərəfindən vəd edilən bayraq bir il sonra – 1807-ci ildə Mehdiqulu xana təqdim edildi. 1838-ci il oktyabrın 30-da imperator I Nikolay Qarabağ xanlarının bu bayraqdan hakimiyyət rəmzi kimi istifadə etmək hüququnu təsdiq etdi. Bayraq qumaşı (ölçüləri 115 x 100 sm) zamanın təsirindən saralmış dördkünc ikiqat ağ qanovuz ipək parçadandır. Bayrağın hər iki üzündəki təsvirlər eynidir. Hər iki tərəfdə Rusiya imperiyasının gerbi təsvir olunmuşdur. Boz rəngli ikibaşlı qartalın dimdiyi, gözləri, caynaqları və caynaqlarında tutduğu hakimiyyət rəmzləri, eləcə də qartalın hər iki başında və başlarının üstündə, ortada təsvir edilmiş iki kiçik və bir böyük tac qızılı rəngdədir. Tacların üstü göy və qırmızı daşlarla bəzənmişdir. Qartalın sinəsində qızılı haşiyəsi olan Avropa qalxanı təsvir edilmişdir. Qalxanın üzərində ağ, qırmızı və boz rənglərlə Moskva şəhərinin gerbi – Müqəddəs Müzəffər Georginin əksi verilmişdir. Bayrağın kənarlarına gümüşü güləbətin saplarla bafta tikilmiş, onun üzərində isə uzunsov dairələrdə səkkizləçək güllər və xaçlar salınmışdır. Bayrağa üç tərəfdən qızılı saplardan və altıləçəkli gül formasında olan zərif gümüş asmalardan saçaq tökülmüşdür.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Bayrağı haqqında ilk hökumət qərarı 1918-ci il iyunun 21-də verilib. Həmin qərarda Azərbaycan bayrağını qırmızı materialdan, üstündə ağ, aypara və qırmızı fonda ağ səkkizguşəli ulduzun təsviri verilmiş bayraq kimi qəbul edilirdi. Bu qərar qəbul edilərkən Azərbaycan hökuməti hələ Gəncə şəhərində yerləşirdi və Bakıda fəaliyyət göstərmək qeyri-mümkün idi. Azərbaycan hökuməti Bakıda yalnız 15 sentyabr – şəhər türk qoşunlarının köməyi ilə düşmən qüvvələrdən təmizləndikdən sonra fəaliyyət göstərə bildi. İlk dövlət bayrağı qırmızı rəngdə, Türkiyənin dövlət bayrağı formasında olub.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ilk bayrağı 9 noyabr 1918-ci ilə qədər mövcud olub.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Bakıda fəaliyyətə başlamasından az sonra, bayraq haqqında ikinci qərar qəbul edildi. 1918-ci il noyabrın 9-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurası milli bayraq haqqında qərar verib. Nazirlər Şurasının sədri Fətəli Xan Xoyskinin imzaladığı həmin qərarda deyilir: “Milli bayraq kimi yaşıl, qırmızı, göy rənglərdən, ağ aypara və səkkizguşəli ulduzdan ibarət olan bayraq qəbul edilsin”. Milli bayrağımız ilk dəfə 1918-ci il noyabrın 9-da Bakıda, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının yerləşdiyi binada (İndiki Azərbaycan Dövlət Neft şirkətinin yerləşdiyi, o zamankı neft milyonçusu, məşhur müğənni Seyid Mirbabayevin mülkündə) qəbul edilmiş və qaldırılmışdır. Azərbaycan bayrağının tarixində ən şərəfli, yaddaqalan günlərdən biri 7 dekabr 1918-ci ildə Şərqdə və Türk-İslam dünyasında ilk demokratik, dünyəvi dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin açılışı zamanı olmuş, milli bayrağımız Parlament binası (böyük mesenat və milyonçu Hacı Zeynalabdin Tağıyevin Qız məktəbinin, indiki Əlyazmalar İnstitutunun binasında) üzərində qaldırılmışdır. Sovet Rusiyasının XI Qızıl ordusunun Azərbaycanı işğalı nəticəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti devrildi, süqut etdi və həmin Cümhuriyyətin müqəddəs idealının – müstəqilliyinin rəmzi olan üçrəngli milli bayrağımız 1920-ci il mayın 3-də Azərbaycan Parlamentinin binası üzərindən endirildi.

1920-ci il aprelin 28-də Bakıda Sovet hakimiyyəti quruldu və Azərbaycan İctimai Şuralar Cümhuriyyəti (Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası) elan olundu. İlk dövrlərdə inqilabi al bayraqlarla yanaşı, bayrağın sapına yönəlmiş yuxarı sol küncündə ağ beşguşəli ulduz və ağ aypara təsvirli al bayraqlardan da istifadə olunurdu. 1921-ci ildə Bakıda buraxılmış plakatda belə bayraq təsvir olunmuşdu.

1920-1921-ci illər ərzində Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının ilk bayrağı.

1921-ci ilin may ayında Azərbaycan İctimai Şuralar Cümhuriyyətinin ticarət, dəniz və hərbi bayrağı al qumaş parçadan ibarət idi, onun sol küncündə, bayraq sapı tərəfdə yaşıl fon üzərində qızılı “AİŞC” və ya “Azərbaycan İctimai Şuralar Cümhuriyyəti” yazısı yerləşdirilmişdir. Azərbaycan SSR-in bayrağının RSFSR-in (Rusiya Sovet Sosialist Federativ Sosialist Respublikası) bayrağından fərqi onda idi ki, RSFSR bayrağında yazılı sahə qırmızı idi, Azərbaycan SSR-ində isə yaşıl verilmişdi. 1921-ci Azərbaycan SSR-in dövlət dili əsasında türk dili, əlifbası isə ərəb əlifbası idi, odur ki, “AİŞC.” abreviaturası da ərəb əlifbası ilə türk dilində verilirdi.

Azərbaycan SSR-in 1921-1922-ci illərdəki bayrağı.

1922-c i ilin dekabrın 30-da SSRİ-nin tərkibinə daxil olduqdan sonra öz müstəqilliyini de fakto itirən Azərbaycan SSR MİK (Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi) yeni latın qrafikalı əlifbanın (yeni əlifba adlanan) ərəb əlifbası əsasında olan köhnə əlifbası ilə eyni hüquqa malik olması barədə dekret qəbul etdi. Bu amil bayrağın təsvirinə də öz təsirini göstərmiş oldu, yəni “A.S.S.R” abreviaturası, həm latın, həm ərəb əlifbası ilə verildi.

Azərbaycan SSR-in 1922-24-cü illər ərzində dalğalanan bayrağı.

1924-cü il dekabrın 8-də Azərbaycan SSR MİK-in dördüncü çağırış üçüncü sessiyası Azərbaycan SSR Konstitusiyasının (Əsas Qanun) yeni redaksiyasını qəbul etdi. Azərbaycan SSR Sovetlər Qurultayı 1925-ci il martın 14-də onu təsdiq etdi. “AİŞC-nin dövlət bayrağı 2:1 nisbətdə olan al (qırmızı) qumaşdan ibarətdir. Yuxarı sol küncündə, bayraq sapı tərəfdə radiusu bayraq eninin 1/6-nə bərabər olan ölçüdə qızılı oraq və çəkic yerləşdirilib; onun üzərində şiş ucları sağ tərəfə yönəlmiş qızıl aypara və qızılı xətlə haşiyələnmiş qırmızı beşguşəli ulduz yerləşdirilib; ayparanın diametri bayraq eninin 1/10-nə bərabərdir, oraq və çəkicdən sağda yeni və əski türk əlifbası ilə “A.İ.Ş.C” yazısı verilib.

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası nın 1924-1930-cu illər bayrağı.

20-ci illərin axırında rus dilindəki “социалистическая” sözü əvvəlki tək “ictimai” kimi deyil, “sosialist” kimi tərcümə edilməyə başlanıldı. Bununla bağlı bayraq üzərindəki abreviatura yazısında da düzəlişlər edildi. 1930-cu ildən başlayaraq, Azərbaycan SSR-in bayrağı üzərində “ASSR” abreviaturası yalnız latın əlifbası ilə verilməyə başladı.

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası nın 1930-1937-ci illər bayrağı.

1937-c i il Konstitusiyasının 152-ci maddəsində isə dövlət bayrağının təsviri belə ifadə edilmişdi: Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət bayrağı, sol bucağında, bayraq ağacı yanında yuxarıda qızılla oraq və çəkic çəkilmiş və üstündə Azərbaycan dilində “Az SSR” sözləri yazılmış qırmızı qumaşdan ibarətdir.

Azərbaycan SSR -in 1937-1940-cı illər ərzindəki bayrağı. Bayraqdakı təsvirlər latın qrafikası ilə göstərilib.

1939-cu il 11 iyul tarixdə qəbul edilmiş “Azərbaycan əlifbasının latın əlifbasından rus əlifbasına keçməsi” haqqında Azərbaycan SSR-in Qanununa uyğun olaraq 1940-cı il yanvarın 1-dən Azərbaycan əlifbası latın əlifbasından rus əlifbasına keçirildi. Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1940-cı il 20 mart tarixli fərmanı ilə Azərbaycan SSR Dövlət bayrağı üzərində “Az. SSR” abreviaturası yeni əlifba ilə təsvir edildi.

Azərbaycan SSR- in 1940-1952-ci illər ərzindəki bayrağı.

Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1952-ci il 7 oktyabr tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan SSR xalq rəssamı, əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin direktoru K.M. Kazımzadənin layihəsi əsasında Azərbaycan SSR-in yeni Dövlət bayrağı təsdiq olundu və onun təsviri Azərbaycan SSR-in 1953-cü il 18 avqust tarixli Qanunu ilə Azərbaycan SSR Konstitusiyasının (Əsas Qanun) 152-ci maddəsinə daxil edildi: “Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının Dövlət bayrağı iki üfüqi yerləşən rəngli zolaqlardan ibarətdir: qırmızı rəngli üst zolaq bayrağın eninin ¾-nə bərabər ölçüdədir, göy rəngli alt zolaq bayrağın eninin ¼-nə bərabər ölçüdədir, qırmızı zolağın yuxarı sol küncündə bayraq sapı tərəfdə qızılı oraq və çəkic, onlardan yuxarıda qızılı xətlə haşiyələnmiş qırmızı beşguşəli ulduz yerləşdirilib. Eninin uzununa nisbəti 1:2-dir.

Azərbaycan SSR -in 1952-1991-ci ilə kimi mövcud olmuş bayraq.

1990-cı il noyabrın 17-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarı ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti zamanı mövcud olan üçrəngli bayraq Muxtar Respublikanın Dövlət bayrağı kimi qəbul edilib. 1991-ci il oktyabrın 18-də müstəqillik haqda Konstitusiya Aktı qəbul olunub və üçrəngli bayrağımız Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı kimi yenidən dalğalanmağa başlayıb.

Doviz kuru Türk lirası (TRY) Azerbaycan manatı (AZN)

Türk lirası para birimini Azerbaycan manatı para birimine dönüştürmek için en iyi gün Cumartesi, 12 Şubat 2022 . O tarihte söz konusu para birimi en yüksek değerine ulaşmıştı.

1000 Türk lirası = 125.73881 Azerbaycan manatı

Türk lirası para birimini Azerbaycan manatı para birimine dönüştürmek için en kötü gün Perşembe, 9 Mart 2023 . Para birimi en düşük değerine düşmüştü.

1000 Türk lirası = 89.71226 Azerbaycan manatı

Tarihsel Türk lirası / Azerbaycan manatı

Günlük oranları Tarihi TRY /AZN beri Cumartesi, 12 Şubat 2022.

Maksimum varıldı Cumartesi, 12 Şubat 2022

1 Türk lirası = 0.12574 Azerbaycan manatı

üzerinde asgari Perşembe, 9 Mart 2023

1 Türk lirası = 0.08971 Azerbaycan manatı

Date	TRY /AZN
Pazartesi, 6 Mart 2023	0.08997
Pazartesi, 27 Şubat 2023	0.09002
Pazartesi, 20 Şubat 2023	0.09009
Pazartesi, 13 Şubat 2023	0.09022
Pazartesi, 6 Şubat 2023	0.09026
Pazartesi, 30 Ocak 2023	0.09036
Pazartesi, 23 Ocak 2023	0.09058
Pazartesi, 16 Ocak 2023	0.09052
Pazartesi, 9 Ocak 2023	0.09060
Pazartesi, 2 Ocak 2023	0.09068
Pazartesi, 26 Aralık 2022	0.09109
Pazartesi, 19 Aralık 2022	0.09115
Pazartesi, 12 Aralık 2022	0.09129
Pazartesi, 5 Aralık 2022	0.09125
Pazartesi, 28 Kasım 2022	0.09128
Pazartesi, 21 Kasım 2022	0.09137
Pazartesi, 14 Kasım 2022	0.09145
Pazartesi, 7 Kasım 2022	0.09204
Pazartesi, 31 Ekim 2022	0.09128
Pazartesi, 24 Ekim 2022	0.09138
Pazartesi, 17 Ekim 2022	0.09151
Pazartesi, 10 Ekim 2022	0.09145
Pazartesi, 3 Ekim 2022	0.09175
Pazartesi, 26 Eylül 2022	0.09213
Pazartesi, 19 Eylül 2022	0.09291
Pazartesi, 12 Eylül 2022	0.09326
Pazartesi, 5 Eylül 2022	0.09332
Pazartesi, 29 Ağustos 2022	0.09347
Pazartesi, 22 Ağustos 2022	0.09389
Pazartesi, 15 Ağustos 2022	0.09466
Pazartesi, 8 Ağustos 2022	0.09474
Pazartesi, 1 Ağustos 2022	0.09498
Pazartesi, 25 Temmuz 2022	0.09532
Pazartesi, 18 Temmuz 2022	0.09734
Pazartesi, 11 Temmuz 2022	0.09798
Pazartesi, 4 Temmuz 2022	0.10118
Pazartesi, 27 Haziran 2022	0.10260
Pazartesi, 20 Haziran 2022	0.09818
Pazartesi, 13 Haziran 2022	0.09841
Pazartesi, 6 Haziran 2022	0.10232
Pazartesi, 30 Mayıs 2022	0.10373
Pazartesi, 23 Mayıs 2022	0.10667
Pazartesi, 16 Mayıs 2022	0.10894
Pazartesi, 9 Mayıs 2022	0.11253
Pazartesi, 2 Mayıs 2022	0.11417
Pazartesi, 25 Nisan 2022	0.11504
Pazartesi, 21 Mart 2022	0.11465
Pazartesi, 14 Mart 2022	0.11479
Pazartesi, 7 Mart 2022	0.11824
Pazartesi, 28 Şubat 2022	0.12282
Pazartesi, 21 Şubat 2022	0.12430
Pazartesi, 14 Şubat 2022	0.12504

Kullanıcılarımızın dönüştürmesi
Suriye lirası kaç Türk lirası	1 SYP = 0.0075 TRY
Türk lirası kaç İran riyali	1 TRY = 2229.6152 IRR
1 Türk lirası kaç Afganistan afganisi	1 TRY = 4.6401 AFN
Altın kaç Türk lirası	1 XAU = 34356.1257 TRY
1 İran riyali kaç Türk lirası	1 IRR = 0.0004 TRY
1 Altın kaç İran riyali	1 XAU = 76600939.0640 IRR
Irak dinarı kaç Türk lirası	1 IQD = 0.0130 TRY
1 ABD doları kaç Afganistan afganisi	1 USD = 87.9285 AFN
1 Endonezya rupiahı kaç Türk lirası	1 IDR = 0.0012 TRY
1 Türk lirası kaç Suriye lirası	1 TRY = 132.5912 SYP