По приговору звезд Алтай Юсиф оглы Мамедов (fb2)

В 1958 году он написал свою первую книгу рассказов «Одиннадцатый ключ», а в последующие годы создал множество литературных произведений, среди который «Вторая любовь», «Любовь и смех», «Падающие листья», «Когда встречаются звезды», «Прощай прекрасный мир» и другие.

Мамедов, Алтай Юсиф оглы

Алта́й Юсиф оглы́ Маме́дов (азерб. Altay Yusif oğlu Məmmədov ;15.5.1930 — 15.7.2003) — азербайджанский прозаик-публицист и драматург.

Биография

Алтай Мамедов родился в мае 1930 года в Гяндже. Окончив с отличием факультет азербайджанского языка и литературы Кировабадского педагогического института, он остался преподавателем истории литературы, а в 1964 году защитил кандидатскую диссертацию на тему “Произведения Дж.Джаббарлы. Драма “1905 год”. [1] .

В 1958 году он написал свою первую книгу рассказов «Одиннадцатый ключ», а в последующие годы создал множество литературных произведений, среди который «Вторая любовь», «Любовь и смех», «Падающие листья», «Когда встречаются звезды», «Прощай прекрасный мир» и другие.

Скончался Алтай Мамедов в 2003 году и похоронен на Аллее почётного захоронения гянджинского городского кладбища [1] .

Примечания

Ссылки

Персоналии по алфавиту
Писатели по алфавиту
Родившиеся 15 мая
Родившиеся в 1930 году
Родившиеся в Гяндже
Умершие 15 июля
Умершие в 2003 году
Умершие в Гяндже
Похороненные в Гяндже
Писатели на азербайджанском языке

Wikimedia Foundation . 2010 .

По приговору звезд [Алтай Юсиф оглы Мамедов] (fb2)

Алтай Мамедов — известный азербайджанский драматург и новеллист.
В этом сборнике представлены лучшие пьесы А. Мамедова, широко известные зрителям по театральным и телепостановкам. В комедиях «Земляки» и «Мужчины» действие происходит в наши дни. Автор бичует корыстолюбие и взяточничество. В комедии «По приговору звезд», написанной по мотивам повести Мирзы Фатали Ахундова «Обманутые звезды», А. Мамедов высмеивает суеверия и показывает нравственную чистоту трудящегося народа.

Altay məMMƏdov kəNGƏRLƏR

Naxçıvan, Qarabağ, Qazax regionlarında yaradılmıĢ Kanq dövləti ilə bağlıdır.

Kitabda bu dövlətin Çin, Hun, KuĢan və s. qədim dövlətlərlə, Uralboyu, Ön Qafqazla

qədim əlaqələrindən, kəngərlərin mədəniyyət və dini inanclarından, həmçinin

Kəngər-peçeneq qurumundan bəhs edilir.

M 0503020907-36 elansız BBK 9(S 42)

REDAKTORDAN

Qədim türkmənĢəli etnosların eradan əvvəlki minilliklərdə siyasi və etnik

tarixi üstüörtülü vəziyyətdə qalmaqdadır. Rus tarixçilərinin antitürk emosiyasından

çıxıĢ etmiĢ sovet tarixçiləri də həqiqətin üstündən pərdəni götürə bilmədilər.

Azərbaycan ərazisində eradan əvvəl I minillikdə və bizim eranın I minilliyində

Manna, Maday, Atropatena və Alban dövlətlərinin qədim türk mənĢəli etnoslara

mənsub olması məsələsində tarixçilər arasında fikir yekdilliyi yoxdur. Hələ də

mannalılar hürridilli (ya da elamdilli), madaylar və atropatenlilər irandilli, kaspilər

və albanlar qafqazdillilər sayılmaqdadır. Azərbaycanlılar orta əsrlərdə gəlmə türklər,

sonralar türkləĢmiĢ irandillilər və qafqazdillilər elan edilmiĢdir.

Eyni vəziyyət qədim türkmənĢəli etnosların ana yurduna daxil olan Orta

Asiyada və Qazaxstanda da hökm sürür. Orada da eradan əvvəl I minillikdə və

eramızın ilk əsrlərində yaĢamıĢ sak, massaget, usun, kuĢan və b. iri tayfa

birləĢmələrinin irandilli sayılması ucbatından türkmən, özbək, qırğız və qazax

xalqlarının etnogenezi problemlərinin açılması hələlik mümkün olmayan düyünə

çevrilmiĢdir. Ümumi antitürk mövqe türkĢünaslığın iranĢünaslığın caynaqlarına

keçməsini təmin etmiĢdir, Odur ki, istər Azərbaycanda, istərsə Orta Asiyada

arxeoloji qazıntılar nəticəsində aĢkarlanmıĢ arxeoloji mədəniyyətlər hələ də

yiyələrini tapa bilmir.

Tarixi həqiqət budur ki, Orta Asiya binadan türkmənĢəli etnosların

ərazisidir. Ari mənĢəli tayfalar eradan əvvəl II minilliyin əvvəllərində Cənub-Ģərqi

Avropadan ġərqə hərəkət sdərək Orta Asiyaya gəlmiĢ və yerli türk mənĢəli tayfaların

ərazisinin bir hissəsini zəbt etmiĢlər. Bundan sonra Amudərya çayı qədim türkləri və

ariləri ayıran sərhədə çevrilmiĢdir. Arilərin bir hissəsi eradan əvvəl II minilliyin

ortalarından gec olmayaraq hindiquĢ dağlarını aĢaraq indiki Hindistan ərazisində

məskunlaĢmıĢlar. Orta Asiyada qalan arilər isə eradan əvvəl I minilliyin əvvəllərində

iki yerə bölünmüĢlər. Onların bir hissəsi (farsların, kürdlərin, talĢların, tatların ulu

əcdadları) Ġran yaylasına gəlmiĢ, digər hissəsi isə (indiki taciklərin, əfqanların,

Pamirin irandilli kiçik xalqlarının əcdadları) Orta Asiyada qalmıĢlar.

Burada həmin məsələnin geniĢ izahını vermək imkanı yoxdur. Onu deməklə

kifayətlənirik ki, ġimali Azərbaycanın eradan əvvəl I minillikdə və erkən orta

əsrlərdə etnik tarixinin həmin vaxtlarda Orta Asiyanın və Cənub-Ģərqi Avropanın

etnik dünyası ilə sıx əlaqəsi vardır. Erkən orta əsrlərdə Azərbaycan və indiki

Ermənistan ərazilərində yaĢamıĢ kəngərlər də məhz Orta Asiya mənĢəlidir.

Eramızın IV əsrinin 80-ci illərində Cənubi Qafqazda baĢ vermiĢ hadisələrdə

kəngər tayfasının iĢtirakı barədə mənbələrdə məlumatlara rast gəlinir. Erkən orta

əsrlərdə kəngərlər əsas etibarı ilə iki bölgədə: Azərbaycanın (o vaxtlar Albaniyanın)

Gürcüstan və Ermənistanla həmsərhəd bölgəsində və Naxçıvanda yaĢayırdılar.

Qazax-Ağstafa bölgəsində və indi Ermənistana aid həmsərhəd bölgədə V-

VII əsrlərə aid erməni mənbələrində Kanqark kimi yazılan əyalətin adı çəkilir. Bütün

orta əsrlər boyu kəngərlər orada yaĢamıĢ və 1766-çı ildə gürcü hakimiyyətinə boyun

əyməyərək bir neçə Qazax elləri ilə birlikdə Qarabağa köçmüĢlər.

542-552-ci illər arasında baĢ vermiĢ siyasi hadisələrdə kəngərlərin adı həm

də Naxçıvanda məlumdur. Bütün orta əsrlər boyu Naxçıvanda kəngərlər böyük tayfa

birləĢməsi idi. Onların bir hissəsini Pənahəli xan XVIII əsrdə Qarabağa köçürmüĢdü.

XIX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda 920 ailədən ibarət olan kəngərlər çoxlu qollardan

və tirələrdən ibarət idilər. 1988-ci ilə qədər Ermənistanda bir sıra yaĢayıĢ məntəqə

adları kəngərlərin qollarının və tirələrinin adlarını əks etdirirdi. Naxçıvan ərazisində

kəngərlərlə bağlı etnotoponimlər çoxdur.

Kəngərlərlə etnik mənsubiyyətcə bağlı digər qədim türkmənĢəli etnos

peçeneqdir. Cənub-Ģərqi Avropa çöllərində yaĢamıĢ türk tayfalarından danıĢan X

əsrə aid mənbədə açıq yazılır ki, peçeneqlərin bir hissəsi kəngər adlanır. Maraqlıdır

ki. Albaniyanın Artsak bölgəsində V- VII əsrlərdə peçeneq adının qədim ermənicə

təhrif forması Ģəkilində (bu barədə məlumat ermənicə mənbədədir) Pazkank (və

Panskank), XII əsrdə Bcans adlandırılan mahallar vardı. Dağlıq Qarabağda bir dağ

indi də Bicənəxut adlanır. X əsrə aid mənbədə Cənubi. Rus çöllərində peçeneqlərin

qarabağ, kuyərçi, kapan, çur, erdim, kul və baĢqa tayfalardan ibarət olması göstərilir.

Diqqəti bu cəlb edir ki, həmin tayfaların adları Azərbaycanda Qarabağ, Göyərçi(n)li,

Qapanlı, Çorlu (və Çoryurd), Yardımlı və Qullar adlı yaĢayıĢ məntəqə adlarında

əksini tapmıĢdır. Məhz peçeneqlərin Qarabağ tayfasının adı ilə eradan əvvəl VII

əsrdə gəlib məskunlaĢmıĢ sakların adını əks etdirən Artsak («sak yüksəkliyi», yaxud

«sak dağlıq ərazisi») toponimi XII əsrdə Qarabağ adı ilə əvəz olunmuĢdur.

Tədqiqatçılara görə kəngərlər Cənubi Qafqaza eramızın əvvəllərində

hunların tərkibində gəlmiĢlər. Bu həqiqətdə də belədir, çünki eradan əvvəlki

mənbələrdə Cənubi Qafqazda və ġimali Qafqazda kəngər və peçeneq adları çəkilmir.

Kəngərlər və peçeneqlər kimlərdir və haralıdırlar? Bu sualın cavabını ətraflı

vermək mumkün olmasa da qısaca aydınlıq yaratmaq zərurəti vardır.

Eradan əvvəlki minilliklərdə Orta Asiya və Qazaxstan ərazilərində yaĢamıĢ

qədim türk mənĢəli sakların (arxeoloqların yazdıqlarına görə saklar bu ərazilərdə

Tunc dövründən bəri yaĢayırdılar) bir hissəsi basine adlanırdı (Ġlk dəfə I əsr müəllifi

Strabon tərəfindən pasian kimi deyilən bu etnonim qədim türk dillərində ç-s

əvəzlənməsinə görə həm də baçine kim» səslənmiĢdir, lakin antik mənbələrdə yunan

və latın dillərində «ç» səsinin olmaması üzündən hər yerdə «s» səsi iĢlədilmiĢdir)

Eradan əvvəl VII əsrdə indiyədək məlum olmayan səbəblə əlaqədar olaraq

sakların böyük bir hissəsi Cənub-Ģərqi, Avropaya keçmiĢ və oradan Cənubi Qafqaza

əsasən indiki Ermənistan və Azərbaycan ərazisinə gəlmiĢlər. Sakların içərisində

basine tayfası da vardır.