Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

91
istənilən nəticəni vermir. Tarixi-genetik metod imkan daxilində
digər metodlarla əlaqəli şəkildə tətbiq olunarsa, əhəmiyətli olar.
Tarixi-müqayisəli metod elmi təfəkkürün ən geniş
yayılmış tətbiqi metodlarından biri olaraq, demək olar ki, bütün
elmi tədqiqatlarda istifadə olunur. Tədqiq edilən obyekt
haqqında empirik məlumatların toplanması və sistemləşdirilməsi
tarixi-müqayisəli metodun tətbiqinə şərait yaradır. Tarixi-
müqayisəli metodun obyektiv əsasını ictimai-tarixi inkişafın
təkrarlanan, daxilən müəyyənləşmiş qanunauyğun proses olması
təşkil edir. Tarixi reallıqda mövcud olan bütün hadisə və
proseslər daxilən oxşar mahiyyətə və demək olar ki, oxşar
formaya malikdirlər. Tarixi-müqayisəli metodun məntiqi əsasını
isə hadisə və proseslərin oxşarlıq prinsipini açıqlayan analogiya
təşkil edir.
Analogiya ümumelmi dərketmə metodu olub obyektlərin
oxşar xüsusiyyətlərini əsas götürərək, onların digər obyektlərlə
müqayisəli təhlili və bunun əsasında onların oxşarlığı haqqında
nəticələrin əldə edilməsindən ibarətdir.
Tarixi-müqayisəli metod tədqiq edilən tarixi hadisə və
proseslərin mahiyyətini araşdırmağa, onlarda ümumi, xüsusi və
qanunauyğunluqların aşkarlanmasına, onların keyfiyyət
fərqlərinin müəyyənləşdirilməsinə imkan yaradır. Bu metodun
köməyi ilə hadisə və proseslərin analogiyası vasitəsilə təkcə
öyrənilən problemin deyil, daha geniş tarixi ümumiləşmə və
paralellərin aparılması mümkündür. Tarixi-müqayisəli metod
tədqiqat probleminə digər metodların tətbiqini zəruri edir. Bu
cəhətdən müqayisəli metodun mühüm üstünlükləri mövcuddur.
Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

92
Lakin digər tərəfdən tarixi-müqayisəli metodun tətbiqi müəyyən
metodoloji tələblərə riayyət olunmasını zəruri edir. Əvvəla,
müqayisə tarixi hadisə və proseslərin formal oxşarlığına deyil,
konkret faktlara əsaslanmalıdır. Eyni zamanda tarixi dövrün
ümumi oxşar cəhətləri, inkişaf mərhələləri, hadisə və proseslərin
tipoloji mahiyyəti nəzərə alınmalıdır. Məs., bu baxımdan XX
əsrin əvvəli və sonunda Azərbaycanda mövcud olmuş ictimai-
siyasi, iqtisadi situasiyanın müqayisəli təhlili bütövlükdə keçən
əsr Azərbaycan tarixinə dair bir sıra mühüm və mürəkkəb
problemlərin araşdırılmasına imkan yaradar.
Tədqiqat zamanı təkcə oxşar, eyni tipli deyil, müxtəlif tipli
və ya müxtəlif inkişaf mərhələsində olan obyekt və hadisələri də
müqayisə etmək olar. Lakin bu halda tədqiq edilən obyektin
mahiyyəti oxşarlıq deyil, fərqli cəhət nöqteyi-nəzərindən
araşdırılmalıdır.
Hər bir tədqiqat metodunda olduğu kimi müqayisəli
metodun da tətbiqi zamanı müəyyən metodoloji prinsiplərin
mövcudluğu zəruridir. Adətən müqayisəli metodu digər me-
todlarla əlaqəli surətdə tətbiq etmək məqsədəuyğundur.
Müqayisəli metod yalnız zaman daxilində geniş bir dövrü əhatə
edən problemlərin həlli zamanı effektli nəticə verir. Onun tətbiqi
eyni zamanda müəyyən çətinliklər də yaradır. Əvvəla, bu metod
tədqiq edilən obyektin mahiyyətinin aşkarlanmasına imkan
vermir. İctimai problemlərin inkişaf dinamikasını tədqiq
edərkən, bu metodu tətbiq etmək mümkün olmur. Obyektlər
arasında formal oxşarlığa əsaslanaraq, müqayisəli metodun
tətbiqi çox zaman mənfi nəticələr verə bilər. Məhz buna görə

Ləlikgiryan sözünün mənası

Uşaqlar üçün interaktiv kitablar. Uşaq interaktiv kitabları. Standardizasyon Temel Düzey Standartların Hazırlanması. Test toplusu “İngilis dili 9cu sinif”. Çorum prefabrik I Çorum prefabrik ev fiyatları. Türkiye Solu Sözlüğü /Solun Yüzyıllık Öyküsü. Menim hobbilerim kitab oxumaq,musiqiye q Azerice İngilizce. Ekologik omillar tasnifi Bosh sahifa. Atrof muhitga transportning har xil turlarining ekologik. Azərbaycan tarixi 9 cu sinif Karma. Apartments MySuite Istanbul Cihangir booking.com Booking. Kalamardan nə bişirmək olar: tez və dadlıdır. Depreme karşı “çelik konstrüksiyon” önerisi. Ümumi inkişaf gimnastikası proqramı. Gimnastika üçün ümumi. Sahibinden ikikci el çelik kontrakison MALZEMECİDEN. Xaricde Tehsil SizinAvropa Xaricde Tehsil. Staff portal home page University of Reading. Download Sot︠s︡ializm kak ėkonomicheskai︠a︡ sistema. Tasviriy sanat 6sinf. Satılık Müstakil Ev Fiyatları sahibinden.comda 10. Kurikulum dərs 2. Kurikulumun təsnifatı. Kurikulumun növləri.

Pulsuz yükləyin kitab Xəyyam Namazov Monoloq PDF

I FƏNN: Sadə riyazi təsəvvürlərin formalaşdırılması metodikası. . 187 flats to rent ⚡️ Istanbul Gabinohome. . 9 iyun buraxilis ingilis dili. . Riyaziyyat 5ci sinif seh 48 YouTube. . Çöp Konteyneri Denizli DURALLAR. . Muhammet Berigel Manager Karadeniz Teknik Üniversitesi. . Maarif Təhsil Mərkəzi. . biologiya6cisinifdim mp3 indir pulsuz mp3 yukle. . Ijtimoiy ekologiyaning shakllanishi va uning predmeti. Abstrakt. . Sun Club Şişme Havuz 200x150x50cm 102911 Akakçe. . Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi. . Nazirlik valideynlərə Xəbərdarlıq. . “Vasilisa pedamuda” məzun axşamı haqqında musiqili nağıl. . İstehsal dəsti. İstehlakçı davranışının Tutorial nəzəriyyəsi. . İzmit Prefabrik Ev Yaman Prefabrik Yapı Teknolojileri. . UNEC tələbələri üçün yeni dərslik. sözünün mənası ləlikgiryan. Atalar sözü, zərbiməsəllər, aforizmlər. . Bungalov Ev Fiyatları | En Ucuzu Akakçe. . SSS İTÜ | İç Mimarlık Bölümü. . Samsunlu öğrenciler yaşadıkları şehirden sınav olacaklar. . Saat ödəməsini hesablayın. Əmək haqqı hesablanması: Hesablama. . Spotlight 5 müəllif. Məktəb bələdçisi. . Pskov bölgəsinin elektron təhsili. Şifrənizi unutmusunuzsa nə. . AZAD (@azadoffiziell) • Instagram photos and videos. . MSİ6 MÖVZULAR Niyal Kursları. . 7 C° S°N°F .F°Z°KA KSQ 1. . 8ci sinif. Riyaziyyat. K.. .

Sokratesin Savunması Pdf indir 6sinf biologiya fanidan imtihon savollariga botanika fanidan EBelediye Konak Belediyesi DİM rus dili fənni üzrə mütəxəssislər AXTARIR Work Exchange programs in Baku Azerbaijan Worldpackers 9cu sinif riyaziyyat KSQ 1 KZlife Beynəlxalq elmi platformalarda (Web of Science, Scopus Ayda işçilərin orta sayının müəyyən edilməsi Alanya Sahibinden Satılık Daire Fiyatları Flatfy İnformasiya iqtisadiyyatının formalaşması xüsusiyyətləri və Elektron kitoblardan foydalanish mumkin bolgan manbalar Azərbaycan dili III qrup, Variant B Testbook Əmtəə nişanı N2018 0871 Coffeaphora Daire antalya lara ucuz Mitula Emlak İnsan Resursları Cazibə Qüvvəsi Elan yerləşdir Daşınmaz Əmlak Install az cli Last modified “Mirvari” Park Kompleksi açıldı FOTOLAR+YENİLƏNİB Dünya alimləri birləşdilər Koronavirusa qarşı 50dən çox Antik Fəlsəfə Tarixi Aydın Əlizadə OzodDayjest: Prezidentlikka nomzod Bahrom Abduhalimov o Rus Dili İş dəftəri 3cü sinif Kampüs/Bina TürkAlman Üniversitesi Beykoz Dsc mini cooper Adolfo Pinho İzmir Satılık Ev Fiyatları sahibinden.comda 48 1 müasir fəlsəfənin predmet strukturu və funksiyaları Abdurrehman Salahaddin: Türkiye ile tek sorun Müslüman What is Reading AZ? Fonetik təhlil Ana səhifə Yüksəliş müsabiqəsinin qabiliyyət testləri blokunun imtahan Qafqaz Albanlarının Türk olmasının Sübutu. HunTürk Qiymət və qiymət strategiyaları SlideShare Elxan Elatli Xeyanet Pdf Yukle mp3 yukle Üçbucağın həcmini m3də necə hesablamaq olar Azərbaycan dili 7ci sinif Biologiya morfologiya: mənası ad “Elm” qəzetinin redaksiyası Qəzetlər, jurnallar və nəşriyyat Mühazirə 1. Bazarlar və dəyər sistemləri Tofiq Hüseynov (iqtisadçı) Vikipediya Antaliya Bilim University

• sözünün mənası ləlikgiryan
• sözünün mənası ləlikgiryan
• sözünün mənası ləlikgiryan
• sözünün mənası ləlikgiryan

Robot Süpürge Akıllı Süpürge Fiyatları ve Modelleri. Excel vurma etmək üçün necə ad. II Fəsil. Fırlanma cisimləri Testbook. Economic Journal of Emerging Markets Jurnal Universitas. elektrikelektronik teknolojisi elektriğin temel esasları. Beynəlxalq oyunçular yeni reallıqları qəbul etməklə, gələcəyi. RIYAZIYYAT DERSLERINigar m | Sri Lanka. O`ZBEKISTONDA EKOLOGIK TURIZMNI RIVOJLANTIRISH. Albaniyanın digər türk tayfaları. Pythagorean Theorem Calculator. yuvarlaqlaşdırma videos, yuvarlaqlaşdırma clips Funny Video Online. Biologiya 9 Ederslik. iskitler ekşi sözlük. avropa birliyi Steemit. odtü elektrik elektronik mühendisliği sıralama ❤️ bilgi90. YdsYökdil TAM HAZIRLIK | Udemy. 36 aylık kişisel dozimetre hizmeti alımı Hürriyet. Tarixi Krım savaşı və Avrasiyaya yeni baxış. ƏDƏBİYYATIN TƏDRİSİ METODİKASI Milli Kitabxana. gaziemir prefabrik ev ve konteyner imalatı 05051413161. Adi və onluq kəsrlər Bilesuvar Liseyi. Coğrafiya VII sinif Testbook.

AMEAnın Radiasiya Problemləri İnstitutu. . Global ekologik muammolar ppt. . Fizika imtihon javobi. . TC Selanik BK (@TC_Selanik_BK) / Twitter. . AMEAda yeni mərkəz və assosiasiya yaradılıb. . Bulletin of International Meteorology. . Dr.Öğr.Üyesi MUSTAFA SÖĞÜT Akademik Veri Yönetim. .

ad gunu tebrikleri usaq ucun. Department of Statistics Columbia University. AZƏRBAYCANDA MULTİKULTURALİZM Milli Kitabxana. Dolunay Karaca Buse Terim. I Kserks — Vikipediya. Asymmetric Environmental Governance in Azerbaijan: Oil. Kitablar Büyükşehir Psixoloji. Bazar sahədəki münasibətləri tənzimləyir. Ticarət fəaliyyətinin. Zəfər kursları Düzgün dördbucaqlı prizmada oturacağın. Hipoteza (zerowa i alternatywna) Pogotowie Statystyczne. Xaricdə Təhsil Xaricde Tehsil üçün Təqaüd Proqramları. rus dili öyrənmək. Yaddaşlarda və elmimizdə yaşayan İnsan 525ci Qəzet. Tested Elm327 interfaces with ElmAllOBD. hafif çelik ev yorumları Temiz Ev Fikirleri. tadqiqot ishlari “Rossiya qoriqxonalari va milliy boglari. SINAQ TESTLƏRİ ƏDƏBİYYAT MƏNƏVİYYATDIR. O_R_Y_P_E_O.pdf Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri. Science AZ Bingo Card. KonyasporBeşiktaş maçının bilet fiyatları belli oldu Konya. Qara Qarayevde ipoteka ile yeni tikililerde menziller. Sokrates Neden İdam Edildi? Yaşayan Kitap. Birkenstock Terlik Modelleri ve Fiyatları | Markapark. Brief about Aristotles classification? Toppr. Biologiya 11 sinf O`zbekiston, Toshkent. Dünya Görüşü Öğretisi Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler. Estimating Linguistic Complexity for Science Texts ACL. Toz Boya Rehberi Etika Powder Coating. Fizika 6 zbirka zadataka – BIGZ školstvo. 8ci sinif, Kimya 8 Online Dərsliklər. Reading Arizona eBooks. Ahşap Prefabrik Ev Maliyeti. Keenetic Web Arayüzü. psixologiya fakulteti ballari. Ekologiya fani pdf. aldatmacalarımızda niyə israr edirik. Birlikdən əvvəl NECƏ. Eldar Əzizov Adil Vəliyevə irad tutdu Qafqazinfo. Çin küresel silahlanma yarışını kazanabilir mi? BBC. Economics and market research ANZ. 6 sinf fizika javoblari 2020. “Google maps”dəki Azərbaycan toponimlərilə bağlı RƏSMİ. Pitiklər Dil Dilçilik Turuz. Rus dili 6cı sinif Elektron Dərslik Portalı. Azər Seyfullayev (Fərdi Sahibkar) Kompass. Konteyner Yapı Projeleri 2021. “Necə” sözündən əvvəl vergül qoyulduqda. Fizika imtahana hazırlaşır. Fizika imtahanına hazırlıq şuraları. Sokrates Neden Suçlu Bulundu Nokta Haber Yorum. Ramiz Göyüşov: Qaynar sətirlər. Kateqoriya:Türk xalqları Vikipediya. Etika Suallar AzMIU. Ümumi tarix 7ci sinif BSQ (sınaq) YouTube. K.Azərbaycan dili 3cü sinif (N.Əliyeva) Ofisait. Ofisait Baku WorldPlaces. Bugünkü imtahanın nəticələri nə vaxt elan ediləcək?.

• Buzovna Qəsəbəsi EmlakTap
• 2qism javoblari matematika 10
• Türkistan Türkistan Pdf indir
• “Cinayət təqibinin alternativləri” mövzusunda Coe Council
• Felsefi Kitaplar Pdf İndir EKitap İndir

Ytong Hesaplama Tabloları Koçtaş Gazbeton Fiyatları 2021

«Adolat» partiyasining prezidentlik saylovida ishtirok etadigan. . Avento Triomphe 445 incl. mover. . Dunyodagi osimliklar dunyosi va hayvonot dunyosi. . Hazırlıq qrupunda tematik planlaşdırma. Sibir qış mövzusu. . SOKRATÖNCƏSİ YUNAN FƏLSƏFƏSİ: Milli Kitabxana. . 4cü sinif Riyaziyyat dərslik səh 8 YouTube. . Varoluşçuluk Nedir Felsefesi DMY Felsefe. . Testlərim | Facebook Facebook. . Ərdoğanın həmləsi dolları üzü aşağı yuvarlayır. . Ankarada 370 bin TLye 2+1 daire! AKŞAM. .

bina az kohne tikililer

AZƏRBAYCANDA FƏLSƏFİ FİKRİN İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ. A Nobel Prize for Development RCTs!. Az dili test toplusu cavabları yeni KZread. Nimaga Buddistlar Islomga otishi kerak? Zokir Nayk. romb | Onlayn Lüğət AZLEKS. Qarabağ UCAR RAYONU Icra Hakimiyyəti. Sarıkamış Şehitleri, Esenyurtta meşaleli yürüyüşle anıldı. IX sinif heyat bilgisi KSQ1. 11Sinf Rus Tili Darslik pdf avidele. Riyaziyyat 59 cu sinif hazırlığı (online). Department of Statistics Columbia University. Sahibinden Çözümü Satılık Iş Makineleri. Emre ÖZKOP. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Elektrik. təhsil nazirliyi kadrlar sobesi. Bərabərsizliklər / Riyaziyyat 6 ci sinif PlayTube. UN WOMEN Jobs 103002 United Nations Development. KTÜ,Sakarya,Kocaeli Bilgisayar mühendisliği önerisi. Liberal demokratik partiyasi rahbari FreeJournal. Prefabrik Triplex Ev Fiyatları. Satilik eBay Kleinanzeigen. Eynşteyn boşanmamaq üçün həyat yoldaşından nə istəmişdi?. Markaziy osiyo hududining tuproqlari, osimlik va hayvonot. Yubileyimi Qarabağda keçirəcəyəm Vətən səsi Qaçqınların. DGS ElektrikElektronik Mühendisliği 2022. Almanyada staj yapmanın yolları. Leveled Texts for Science Gander Publishing. sözünün mənası ləlikgiryan. Çelik Ev mi? Betonarme mi?. Narzullo Oblomurodov Ekopartiyadan prezidentlikka Daryo. Ingliz tili variant 2020 pdf. Arenda masinlar verilir, Xidmətlər | elan183160 Birja. sözünün mənası ləlikgiryan. HüRRIYET EMLAK IZMIR. Şəxsi məktub yazı tərifi Also see. Kompleks karbohidratlar cədvəli nədir. Sadə və mürəkkəb. EEEN103 ElektrikElektronik Mühendisliğine Giriş Ders Notları. Heyat Bilgisi KSQ 2 Test Nümunesi KZhead. Zamanı tənliklər sistemlərindən və Course Hero. Azərbaycan Di̇li̇ 3 Bsq Calameo. Weekly Ad | Walgreens. Bu nazirliklərin saytı niyə açılmırdı? RƏSMİ CAVAB. Atrof muhit muammolari. MİQ imtahanı zamanı COVİD pasportu tələb olunacaq?. Elektron Müraciət Bakı şəhəri üzrə Təhsil idarəsi. Vətən Müharibəsi Şəhidləri XAÇMAZ RAYON Icra Hakimiyyəti. birmechullu tenlikler qayda. özgür ergül ekşi sözlük. 8. Sınıf Testleri Çöz Test Çöz. Adana Has Prefabrik: Adana Prefabrik Ev. Tiny House Mobil Evler. tapmacalar gulmeli. Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş. Oʻzbekiston Xalq demokratik partiyasi (@XDP_UZ) / Twitter. Bölüm Profili Erciyes Üniversitesi ElektrikElektronik. Azərbaycanda əksər yollar pullu olacaq Azərbaycan. alplogo 2014 indir. texnologiya fani 4sinf. Nurlan Qəhrəmanlı Home. Prefabrik Ev Köyceğiz Evler. Basit Devre Uygulamaları prototip pcb. EEE VIVA Interview Questions and Answers. Dahi şəxsiyyət Modern.Az Azərbaycan və dünya xəbərləri.

Email or Phone Password Facebook. Daşınmaz əmlak, Bakı Əhmədli. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi | Facebook. Dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiyalar | Azərbaycan. Avropanın fiziki xəritəsi. Xarici Avropa xəritəsi. Metafizik Nedir? MaksatBilgi. Ikinci El Konteyner Ev Bursa. puzzle (az) qarşılıqlı tərs ədədlər lyrics |. 6 sinf tasviriy sanat kitobi skachat. Lothian ucr reddit Sample Programs Develop Us. Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin 3 SMS xidməti. Tüm Arabalar • Gürel Oto. Mingəçevir Dövlət Universitetində “Zəfər Günü tariximizə. Imla Ne Demek? Türkçe Kelime Anlamı. Qonunbuzarlarga nisbatan 110 million soʻmlik maʼmuriy. sözünün mənası ləlikgiryan. Devre Sembolleri Bi li yor Elemanları. Kılıçaslan: Biz De Sizden Biriyiz Yeni Esnaf. sporbilimci on Twitter: “İlkokullara beden eğitimi öğretmeni. İki şəhərin hekayəti Azərbaycan dilində kitablar. Panel Ev Panel Ev. İllik(Perspektiv) planlaşdırma nümunələri GÇQH. metodik vesait Azerice › Türkçe çeviri. A FreeMarket Economy Keeps Capitalism Ticking NPR. Kıbrıs Prefabrik Yapı. KSQ3 8ci sinif | Canlı Həyat. Kommersiya təşkilatlarının iştirakçılarının paylarının (səhmləri. AMEAya yeni Aparat rəhbəri TƏYİN OLUNDU. Mikrobiologiya İnstitutu illik hesabat verib. “100. Yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Uluslararası Kongresi.

Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

8
XIX əsrin əvvəllərində tarixin öyrənilməsinə tənqidi baxış
təbiət və dəqiq elmlər sahəsində üstünlük təşkil edən pozitivimin
təsiri altında formalaşmağa başladı. Uzun müddət nəzəriyyəçi-
tarixçilərin stolüstü kitabına çevrilmiş alman alimi E. Berngeym
və fransız alimləri Ş.Lanqlua və Ş.Senobosun “Tarixin
öyrənilməsinə giriş” adlı əsərləri də məhz bu konsepsiyanın
təsiri altında yazılmışdır.
Pozitivizmin əsas prinsipi tarixin mənbələr əsasında
yazılması fikri idi və bu fikrə görə əgər “mənbə yoxdursa, de-
mək tarix də yoxdur” tezisi formalaşmışdı. Sözsüz ki, tarixi
mənbəsiz təsvir etmək qeyri-mümkündür, bizim keçmiş
haqqında biliklərimiz məhz mənbələrə əsaslanır və onlarsız
bizim tarixi bərpa etmək şansımız heçə enir. Lakin bir məsələni
qeyd etmək lazımdır ki, mənbə dedikdə pozitivistlər yalnız
yazılı mənbələri nəzərdə tuturdular. Pozitivizmin tərəfdarları
sübut etməyə çalışırdılar ki, tarix yalnız yazının yarandığı
dövrdən başlanıır, yalnız yazılı şəkildə bizə gəlib çatmış mənbə
bizim tarixi hadisə haqqında biliyimizə şahidlik edə bilər. Bu
istiqamətin banilərindən olan XIX əsrin görkəmli alman tarixçisi
Diltey tarixə faktların birincilik və muxtariyyət ideyasını
gətirmişdir. Bu konsepsiya italyan alimi B.Krosun əsərlərində
(3) daha qabarıq əks olunmuşdur. “Bütün tarix müasir tarixdir
“deyən B.Kros hesab edirdi ki, tarix keçmişi bu günün gözü ilə
görmək və keçmişin problemləri işığından hadisələri qeydə
almaq deyil, inkişaf etdirməkdir. ( 4)
Tarixi yazılı mənbələrin yaranmasından başlayan
pozitivistlər tarixi keçmişin obyektiv varlığını inkar etməsələr

Dostları ilə paylaş:

Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

89
hadisə və proseslərdən deyil, qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı təsirdə
olan müəyyən bütöv obyektlər sistemi şəklində qəbul
olunmasından ibarətdir.
Hər bir sistemin özünəməxsus quruluşu, strukturu və
funksiyaları mövcuddur. Lakin bu komponentlər bir-birləri ilə
sıx əlaqəlidirlər. Sistemin quruluşu onu təşkil edən elementlərin
hissələrindən ibarətdir. Hər bir konkret götürülmüş ictimai
sistemin özünəməxsus daxili mexanizmə malik olduğunu qəbul
etsək, tarixi tədqiqatlarda sistemli yanaşma və sistemli təhlilin
nə dərəcədə mühüm əhəmiyyətə malik olduğunu anlamaq olar.
Lakin sistemli təhlil mürəkkəb dərketmə prosesidir və istənilən
problemin həlli zamanı istifadə oluna bilməz.
Tarixi tədqiqatlarda geniş tətbiq olunan metodlardan biri
də səbəb-nəticə analizidir. Bu metodun köməyi ilə tarixi
proseslərin situasiya və dinamikası tətbiq olunur. Beləliklə,
tarixi reallığın tətbiqi bir sıra ümumelmi metodların köməyi ilə
həyata keirilir. Lakin bu metodların hər biri müəyyən şərtlərin
və müəyyən elmi bilik səviyyəsinin olmasını tələb edir. Məhz
buna görə tarixi reallığın tədqiqi üçün tədqiqat metodunun
seçilməsi tədqiq edilən obyektin və qarşıya qoyulan tədqiqat
probleminin xarakterinə uyğün gəlməlidir.
Konkret tarixi metodların təhlilinə keçərək, qeyd etmək
lazımdır ki, müasir tarix elmində “tarixi metod” dedikdə tarixi
reallığı öyrənən bütün metodlar nəzərdə tutulur. Tarixi
ədəbiyyatda tarixi tədqiqatın dörd ənənəvi və ya klasssik
metodu- tarixi-genetik, tarixi-müqayisəli, tarixi-tipoloji və
tarixi-sistemli, müəyyənləşdirilir. Bu metodların konkret tətbiqi
Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

90
çox zaman fəlsəfi və ümumelmi metodların cəlb edilməsi ilə
tamamlanır.
Tarixi tədqiqatlarda ən geniş istifadə olunan tarixi-genetik
metod tədqiq olunan obyektiv reallığın ona məxsus
xüsusiyyətləri, funksiya və dəyişikliklərinin tarixi dinamikada
araşdırılmasını nəzərdə tutur. Bu metodun tətbiqi obyektiv
reallığın təklikdən ümumiliyə doğru dərk edilməsidir. Məntiqi
cəhətdən tarixi-genetik metod analitik-induktiv xüsusiyyətə
malikdir və öyrənilən obyektin təsviri ilə xarakterizə olunur. Bu
metod tarixi inkişafın səbəb-nəticə
əlaqələrinin və
qanunauyğunluqlarının təhlilinə yönəlib və tarixi reallığın
inkişaf analizidir. Məhz buna görə bu metodun tətbiqi zamanı
tarixi proses və hadisələrin baş verdiyi zaman məfhumu nəzərə
alınmazsa, relyativizmə yuvarlanma qorxusu yaranır.
Relyativizm isə tarixi hadisənin tam deyil, birtərəfli
öyrənilməsinə, onun ətrafındakı hadisə və proseslərin,
obyektlərin hamısının dinamik, dəyişkən və hərəkətdə olan
təbiətə malik olmasının qəbul edilməməsinə gətirib çıxarır.
Əslində ətraf mühitdə müəyyən sabitliyə malik obyektlər də
mövcuddur və tarixi-genetik metod tətbiq edilən zaman bu
faktor nəzərə alınmalıdır.
Tarixi-genetik metodun digər xarakterik xüsusiyyəti onun
təsviri metod olması və empirizmə meylliliyidir. Bu halda
nəzərə almaq lazımdır ki, bizim tədqiq etdiyimiz tarixi obyektin
empirik yolla, yəni təsviri metodla, tədqiq etmək qeyri-
mümkündür. Məhz buna görə tarixdə kütləvi hadisə və
proseslərin öyrənilməsi zamanı tarixi-genetik metodun tətbiqi

Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

91
istənilən nəticəni vermir. Tarixi-genetik metod imkan daxilində
digər metodlarla əlaqəli şəkildə tətbiq olunarsa, əhəmiyətli olar.
Tarixi-müqayisəli metod elmi təfəkkürün ən geniş
yayılmış tətbiqi metodlarından biri olaraq, demək olar ki, bütün
elmi tədqiqatlarda istifadə olunur. Tədqiq edilən obyekt
haqqında empirik məlumatların toplanması və sistemləşdirilməsi
tarixi-müqayisəli metodun tətbiqinə şərait yaradır. Tarixi-
müqayisəli metodun obyektiv əsasını ictimai-tarixi inkişafın
təkrarlanan, daxilən müəyyənləşmiş qanunauyğun proses olması
təşkil edir. Tarixi reallıqda mövcud olan bütün hadisə və
proseslər daxilən oxşar mahiyyətə və demək olar ki, oxşar
formaya malikdirlər. Tarixi-müqayisəli metodun məntiqi əsasını
isə hadisə və proseslərin oxşarlıq prinsipini açıqlayan analogiya
təşkil edir.
Analogiya ümumelmi dərketmə metodu olub obyektlərin
oxşar xüsusiyyətlərini əsas götürərək, onların digər obyektlərlə
müqayisəli təhlili və bunun əsasında onların oxşarlığı haqqında
nəticələrin əldə edilməsindən ibarətdir.
Tarixi-müqayisəli metod tədqiq edilən tarixi hadisə və
proseslərin mahiyyətini araşdırmağa, onlarda ümumi, xüsusi və
qanunauyğunluqların aşkarlanmasına, onların keyfiyyət
fərqlərinin müəyyənləşdirilməsinə imkan yaradır. Bu metodun
köməyi ilə hadisə və proseslərin analogiyası vasitəsilə təkcə
öyrənilən problemin deyil, daha geniş tarixi ümumiləşmə və
paralellərin aparılması mümkündür. Tarixi-müqayisəli metod
tədqiqat probleminə digər metodların tətbiqini zəruri edir. Bu
cəhətdən müqayisəli metodun mühüm üstünlükləri mövcuddur.
Ş.Məmmədova Tarixin nəzəri problemləri. Mənbəşünaslığa giriş

92
Lakin digər tərəfdən tarixi-müqayisəli metodun tətbiqi müəyyən
metodoloji tələblərə riayyət olunmasını zəruri edir. Əvvəla,
müqayisə tarixi hadisə və proseslərin formal oxşarlığına deyil,
konkret faktlara əsaslanmalıdır. Eyni zamanda tarixi dövrün
ümumi oxşar cəhətləri, inkişaf mərhələləri, hadisə və proseslərin
tipoloji mahiyyəti nəzərə alınmalıdır. Məs., bu baxımdan XX
əsrin əvvəli və sonunda Azərbaycanda mövcud olmuş ictimai-
siyasi, iqtisadi situasiyanın müqayisəli təhlili bütövlükdə keçən
əsr Azərbaycan tarixinə dair bir sıra mühüm və mürəkkəb
problemlərin araşdırılmasına imkan yaradar.
Tədqiqat zamanı təkcə oxşar, eyni tipli deyil, müxtəlif tipli
və ya müxtəlif inkişaf mərhələsində olan obyekt və hadisələri də
müqayisə etmək olar. Lakin bu halda tədqiq edilən obyektin
mahiyyəti oxşarlıq deyil, fərqli cəhət nöqteyi-nəzərindən
araşdırılmalıdır.
Hər bir tədqiqat metodunda olduğu kimi müqayisəli
metodun da tətbiqi zamanı müəyyən metodoloji prinsiplərin
mövcudluğu zəruridir. Adətən müqayisəli metodu digər me-
todlarla əlaqəli surətdə tətbiq etmək məqsədəuyğundur.
Müqayisəli metod yalnız zaman daxilində geniş bir dövrü əhatə
edən problemlərin həlli zamanı effektli nəticə verir. Onun tətbiqi
eyni zamanda müəyyən çətinliklər də yaradır. Əvvəla, bu metod
tədqiq edilən obyektin mahiyyətinin aşkarlanmasına imkan
vermir. İctimai problemlərin inkişaf dinamikasını tədqiq
edərkən, bu metodu tətbiq etmək mümkün olmur. Obyektlər
arasında formal oxşarlığa əsaslanaraq, müqayisəli metodun
tətbiqi çox zaman mənfi nəticələr verə bilər. Məhz buna görə

Dostları ilə paylaş: