Leksikologiya. Sözün leksik və qrammatik mənası

sürətlə getmək, ötüb keçmək

Müasir azrbaycan dili leksikologiya

Filologiya hər hansı bir xalqın dil və ədəbiyyatını öyrənən elmlərin hamısının birlikdə adıdır. Filoloq, mətnlərin öyrənilməsi yolu ilə bir dilin xüsusiyyətlərini araşdıran ixtisas sahibidir. Dil haradan əmələ gəlib, necə inkişaf edib, necə qurulub, necə görünür və digər dillərdən nə ilə fərqlənir, qədim və müasir dillər arasında hansı əlaqə var kimi suallara cavab verməyə çalışır. Azərbaycan dili və ədəbiyyatı filologiyası özlüyündə fransız dilinin düzgün üslubiyyatını, akademik yazı qaydalarını öyrənir. Həmçinin, klassik ədəbiyyat nümayəndələrinin əsərləri ilə yanaşı müasir ədəbiyyat nümunələri ilə, yazıçıların bioqrafiyası, onların üslub xüsusiyyətləri ilə tanış edir. Əlavə olaraq, lirik və epik əsərləri təhlil etməyi və ədəbiyyat nəzəriyyəsini öyrənir. Bu ixtisas dil və ədəbiyyata maraq göstərənlər üçün uyğundur.

Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur? (iş öhdəlikləri)

➝ Dilin quruluşunu və inkişafını öyrənir;
➝ Qədim və müasir dillərin ailəsinə və mənşəyinə görə təsnifləşdirir;
➝ Sözlərin dəqiq mənasını müəyyənləşdirir;
➝ Filologiya jurnallarında məqalələr dərc edir;
➝ Dilçilik və filologiya tələbələrinə kollec və universitetlərdə təlimlər(dərs) keçir;
➝ Mətnləri redaktə edir;
➝ Materialı nəşrə hazırlayır;
➝ Mətnləri və digər ədəbi əsərləri təhlil edir;
➝ Sahəyə uyğun olaraq jurnalist, tərcüməçi, yazıçı, tənqidçi və ssenari müəllifi kimi fəaliyyət göstərə bilər.

Harada bu ixtisasa sahiblənmək olar?

➝ Bakı Dövlət Universiteti
➝ Azərbaycan Dillər Universiteti
➝ Bakı Slavyan Universiteti
➝ Gəncə Dövlət Universiteti
➝ Sumqayıt Dövlət Universiteti
➝ “Azərbaycan” Universiteti
➝ Qərbi Kaspi Universiteti
➝ Xəzər Universiteti
➝ Bakı Avrasiya Universiteti
➝ Naxçıvan Dövlət Universiteti
➝ Odlar Yurdu Universiteti

Bu ixtisas üzrə harada çalışmaq olar?

➝ Filoloq müvafiq ixtisas üzrə tədqiqatçı kimi işləməklə yanaşı gələcəkdə türkoloq və azərbaycanşünas kimi də fəaliyyət göstərə bilər;
➝ Təhsilini müvafiq pillələr üzrə davam etdirərək ixtisas üzrə elmi dərəcəyə yiyələnməklə universitetdə işləyə bilər;
➝ Elmi institutlarda müvafiq dərəcə aldıqdan sonra elmi işçi kimi (məsələn, AMEA);
➝ İxtisasartırma kursu keçərək müəllim kimi işləyə bilər;
➝ Dövlət qulluğuna imtahan verməklə ixtisası üzrə mövcud vakansiyalarda (əsasən yazı işləri ilə bağlı olur);
➝ Mətbuatda, televiziyada;
➝ Təhsil, ədəbi və elmi nəşriyyatlarda.

Bu ixtisas üzrə lazım olan bilik və bacarıqlar (kompetensiyalar)

➝ Azərbaycan dilinin qrammatikasını mükəmməl bilməli;
➝ Əməli yazı nümunələrini mükəmməl bilməli;
➝ Tədqiqat bacarığı;
➝ Azərbaycan dilinin tarixinin əsas mərhələlərini, xronologiyasını bilməli;
➝ Azərbaycan mədəniyyətini dil vasitəsilə qoruyub saxlamağı bacarmalı;
➝ Azərbaycan ədəbiyyat tarixinin əsas mərhələlərini, xronologiyasını bilməli;
➝ Azərbaycan dilində əsas ədəbi, mədəni və tarixi cərəyanları müəyyənləşdirməli;
➝ Dilçilik, ədəbiyyat, tarix və mədəniyyət amilləri, prosesləri və hadisələri arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirməli və izahını verə bilməli;
➝ Məlumatları dəqiq toplamalı, şərh etməli və idarə etmək bacarığı olmalı;
➝ Tənqidi düşüncə və problemin həlli;
➝ Kitabxana, arxivlə işləməli.

İxtisasın gələcəyi

Azərbaycan dili və ədəbiyyatının öyrənilməsi ümumtürk mədəniyyəti və dünya ədəbiyyatı kontekstində təqdim olunur. Bu,universitetin məzunlarına gələcəkdə Azərbaycan ədəbiyyatını və mədəniyyətini ümumbəşəri kontekstdə tədqiq edə bilmək imkanı verir.

Əmək haqqları

Bu sahə üzrə məvaciblər namizədin bilik və bacarıqlarına, elmi dərəcəsinə və s. uyğun olaraq 300-1500 AZN aralığında dəyişir.

Leksikologiya. Sözün leksik və qrammatik mənası.

Bizi əhatə edən aləmdə hər bir əşya, hərəkət, əlamət, hadisə və s. müəyyən bir sözlə ifadə olunur. Bu sözlər dilin lüğət tərkibini təşkil edir. Dilin lüğət tərkibindəki sözlərin cəmi leksika (yunanca leksis -söz, ifadə deməkdir) adlanır. Dilçiliyin leksikasını öyrənən bölməsi leksikologiya adlanır. Leksikologiyada sözlərin mahiyyəti, onların formaca və məzmunca əmələ gətirdiyi qruplar, sözlərin mənşəyi və işlənmə dairəsi öyrənilir.

Sözün leksik və qrammatik mənası

Sözün məzmununu, əlamət və xüsusiyyətlərini izah etməklə: pərvanə – işığa, oda can atan kiçik kəpənək.
Sözə yaxmmənalı sözlər (sinonimlər) seçməklə: xəsis – simic.
Sözə əks mənalı sözlər (antonimlər) seçməklə: sevinc – kədər.
Sözün hissələrini izah etməklə. Bu yolla, əsasən, düzəltmə və mürəkkəb sözlərin leksik mənalarım izah etmək olar. Bədbin – dilimizdə bu söz «ümidsiz, küskün, hər şeyə inamsız baxan, gələcəyə inanmayan» mənasında işlənir. «Bədbin» sözünün əks mənası «nikbin»dir. «Bəd» sözü fars dilində «pis», «bin» isə «görmək» mənasındadır.

Sözün leksik mənası ilə yanaşı qrammatik mənası da olur. Sözün qrammatik mənası onun hansı nitq hissəsi olduğunu, bir nitq hissəsi olaraq hansı xüsusiyyətlərə malik olmasını, hansı sintaktik vəzifə daşıya bilməsini bildirir.

Hərəkət – isimdir, nə? sualına cavab verir, sadədir, ümumidir, mücərrədir, mübtəda, tamamlıq və xəbər vəzifəsində işlənə bilər.

Həm əsas, həm köməkçi nitq hissələrinin, həm də şəkilçilərin qrammatik mənası olur.