Müasir gənclərin problemləri

Ötən əsrin 90-cı illərinədək SSRİ-nin tərkibində olan Azərbaycan Respublikası müstəqillik, suverenlik əldə etdikdən sonra dünyada, dünya siyasətində özünün geosiyasi yerini müəyyənləşdirməyə başladı. İndi Azərbaycan dövləti öz xarici siyasətini, iqtisadi, mədəni, hərbi sahədə münasibətlərini özü müstəqil şəkildə, həm də geosiyasi vəziyyəti nəzərə almaqla həyata keçirir. Biz bir tərəfdən inkişaf etmiş dünya dövlətlərinə inteqrasiyaya, digər tərəfdən milli xüsusiyyətlərimizi, adət-ənənəmizi, soy-kökümüzü qoruyub inkişaf etdirməyə çalışırıq. Təbii ki, bu deyilənlərin həyata keçirilməsində təhsil sistemi müstəsna rol oynayır.

təhsilin müasir problemləri fənni üzrə proqram

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN MﾜƏLLİMLƏR İNSTİTUTU “TƏHSİLİN MﾜASİR PROBLEMLƏRİ ” fənni üzrə P R O Q R A M (Bolonya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji məktəblərin bakalavr pilləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur) Proqram Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunmuşdur (Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 29.06.2010-cu il tarixli, 879№-li əmri ) Bakı 2010

Post on 31-Dec-2016

Documents

• AZRBAYCAN RESPUBLKASI THSL NAZRLYAZRBAYCAN MLLMLR NSTTUTU THSLN MASR PROBLEMLR fnni zr P R O Q R A M (Bolonya prosesi, kredit sistemi zr ali pedaqojimktblrin bakalavr pillsi n nzrd tutulmudur) Proqram Azrbaycan Respublikas ThsilNazirliyi trfindn tsdiq olunmudur(Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirinin29.06.2010-cu il tarixli, 879-li mri ) Bak 2010
• 1 AZRBAYCAN RESPUBLKASI THSL NAZRLYAZRBAYCAN MLLMLR NSTTUTU THSLN MASR PROBLEMLR fnni zr P R O Q R A M (Bolonya prosesi, kredit sistemi zr ali pedaqojimktblrin bakalavr pillsi n nzrd tutulmudur) Bak 2010
• 2 Proqram AM – nin Pedaqogika kafedrasnda hazrlanmdr. Proqramn mllifi: AKF MMMDAA OLU NZROVfiloloji elmlr namizdi, dosent, mkdarmllim Elmi redaktor: RFT LTF OLU HSEYNZADpedaqoji elmlr doktoru, professor,mkdar mllim. Ryilr: Elza lipaa qz Mollayeva -Pedaqoji elmlr namizdi, dosentZlfiyy Mhrrm qz Krimova Pedaqoji elmlr namizdi, ba mllimlham Aaqarda olu Cavadov -Pedaqoji elmlr namizdi
• 3 ZAHAT VRQThsilin masir problemlri mvzusunda hazrlad- mz proqramda thsil iinin, tlim-trbiy prosesinin tkcpedaqoji mzmunu deyil, eyni zamanda thsilin sosial, xlaqi-mnvi mahiyyti konkret olaraq aqlanm, nnvimetodlara, yoxsa yeni tlim metodlarna stnlk verilmsikimi aktual msllr toxunulmu v rhlr verilmidir. Yeni dvrn yeni tlim nzriyysi, XXI srd insannxsiyyt olaraq intellektual sviyysinin daha daaktualladrlmas, digr inkiaf etmi lklrd olduu kimi,Azrbaycanda da yeni tlim metod v texnologiyalardan,xsusil fal v interaktiv tlim metodlarndan istifady geniyer verilmsi msllri proqramda nzrd tutulmudur. Proqramn trtibind thsil sahsind dvlt siyastininsas problemlrinin rhin xsusi diqqt yetirilmi, pedaqojiprosesin qanunauyunluqlarnn thsilin masir tlblrinuyun aradrlmasna sy gstrilmidir. Mxtlif Ali Pedaqoji Mktblrimizin tdrisplanlarnda mxtlif ixtisaslar zr Thsilin masirproblemlri fnnin mxtlif saatlar ayrldndanproqramda tdris olunacaq mvzularn konkret saatlargstrilmmidir. Tdris plannda ixtisaslar zr fnnayrlm mumi saata mqabil olaraq konkret bir mvzuyav ya byk bir mvzunu ehtiyac olarsa bir v ya iki yerblrk ona myyn saatlar ayrmaq, mhazir vseminar saatlarn myynldirmk olar ki, bu idmvafiq kafedralara srbstlik verilir. Proqram Azrbaycan Mllimlr nstitutununpedaqoji fakltsinin Faklt Elmi urasnn 09.10.2009-cuil tarixli iclasnda (prot. 01), Azrbaycan Mllimlrnstitutunun Elmi-Metodik urasnn 01.04.2010-cu il tarixliiclasnda (prot. 01) v Azrbaycan Respublikas ThsilNazirliyi Elmi-Metodik urasnn Pedaqogika vpsixologiya blmsinin 16.06.2010-cu il tarixli iclasnda(prot.08) mzakir edilrk bynilmidir.
• 4 THSLN MASR PROBLEMLR fnni zr P R O Q R A MI mvzu. MASR MRHLD THSL YEN BAXI.Azrbaycan Respublikasnn Thsil haqqnda Qanununda thsilin mqsd v vziflri.Thsil sisteminin quruluu v prinsiplri. Thsil sisteminin mxtlif tiplrd olan ardcl tlim-trbiymssislrindn, thsili idar etm orqanlarndan, tlim-trbiy prosesi il mul olan digr tkilatlar vmssislrdn ibart olmas. Thsil sistemind mktbqdrv mktbdnknar trbiy mssislrinin xsusi yer tutmas.Sosial thsil institutlar. Thsilin flsfi, pedaqoji, psixoloji v kulturoloji saslar.Tdris-trbiy mssislrind tlim prosesinin yerinyetirilmsi. Bu prosesin orta, ali v texniki pe mktblrindtdris-trbiy, uaq-gnclr idman mktblrind is tlim-mq adlandrlmas. Pedaqoji prosesin tlim, trbiy, mq kateqoriyalarn,tlimin mqsdini, vziflrini, metodlarn v formalarnznd ks etdirmsi. Pedaqoji prosesin hrktvericiqvvlrin mllim v agirdlrin daxil olmas. Thsil, trbiy v inkiafn, trbiy v zntrbiynin,pedaqoji rhbrliyin agirdlrin znfaliyyti il, tlimprosesi il sx ball.
• 5 II mvzuMASR RATD THSLN HUMANSTLDRLMS,HUMANTARLADIRILMASI VDEMOKRATKLDRLMS. Hazrda btn dnyada thsilin humanistldirilmsi vdemokratikldirilmsi ideyasnn aktuallq ksb etmsi.Humanistldirmnin thsil iinin btn sahlrind, btnmrhl v pilllrd thsilin mzmununda, tkilind,trbiyvi tdbirlrd, mllim-agird (tlb) mnasibtlrind,ayr-ayr fnlrin tdrisind v s. nzrd tutulmas. Humanitarladrmann balca olaraq, thsilinmzmununda-tdris plan, proqram v drsliklrd-tdrisd zhllini tapmas. Humanistldirmnin mumbri, mumdn-ya mahiyyt ksb etmsi. Tlim-trbiy iinin, mumiyytl,thsilin humanistldirilmsi ideyasnn orta srlr dvrndnbalayaraq hyata vsiq almas. Thsilin, tlim-trbiynin humanistldirilmsininbalca mqsdinin cmiyytin humanist prinsiplrlyaamasna, inkiafna xidmt etmsi. Thsilin demokratikldirilmsi v humanistldiril-msini balca olaraq istiqamtd z hllini tapmas. 1. Thsilin idar edilmsin nzart v rhbrlik.2. Tlim prosesinin tkili v hyata keirilmsind ayr-ayr fnlrin imkanlarndansmrli istifad olunmas. 3. Trbiy prosesinin tkili v trbiyvitdbirlrin hyata keirilmsi zaman bu istiqamtin eyni zamanda bir-biri il sx laqdv bir-birini tamamlama vhdtind nzrdtutulmas. Mllim-agird, agird-sinif rhbri, agird-mktbrhbri, agird valideyn
• 6 mnasibtlrind demokratiyann, xo mnal mnasibt vnsiyytin balca yer tutmas. III mvzu PEDAQOGKADA DFERENSASYA VNTEQRASYA PROSESLR. Pedaqogika elminin diferensiasiyasnn iki istiqamtdgetmsi. (Yaa gr, tlim-trbiy mssissinin tipin gr).Pedaqoji elmlr sistemin daxil olan digr xsusi sahlrinmumi pedaqogika sasnda formalamas. mumipedaqogikann iki byk sahy ayrlmas. (Pedaqogika tarixi,pedaqogika nzriyysi) Pedaqogikann baqa elmlrl sx laqsi saysind birsra interaktiv elmlrin meydana xmas: Pedaqojipsixologiya, psixopedaqogika, pedaqoji erqonomika,kibernetika pedaqogikas, kompter pedaqogikas, mktbgigiyenas, sosial pedaqogika, riyazi pedaqogika, thsilinpedaqogikas v s. Pedaqogika elminin baqa elmlrl inteqrasiyaspedaqoji tdqiqatlarn tam, dolun, geni, hrtrfli v drinolmasn tmin etmsi. Sosiologiya, flsf, kibernetika,etnoqrafiya, flsfnaslq, erqonomika, etika, estetika,riyaziyyat, informatika, statistika, tarix, texnika v digrelmlrin mlumatlarndan pedaqoji prosesd istifad olunmas. IV mvzuMASR MRHLD THSLN SMRLLYN TMN EDN RTLR. Thsil sahsind masir mktbin bir sra sciyyvichtlrl frqlnmsi. Elmi-texniki nailiyytlrin tkciqtisadi-istehsalat sahsind deyil, thsild tlim-tdrisprosesind geni yer tutmas, digr chtdn cmiyytd
• 7 yksk intellektualln, fikir azadllqlar mvqeyinin brqrarolmas, milli v mumbri dyrlrin vtnda hazrlndayksk qiymtlndirilmsi dvrmzd thsil iinin mzmunu,tlim-trbiy prinsiplri, metodlar v vasitlrinin v s. hmyenildirilmsini, hm d tkmilldirilmsini aktualla-drlmas. Masir elmi-texniki, pedaqoji metodik tlblr cavabvermkl tdrisi falladran mktblr. Thsil iinin, tlim-trbiy prosesinin tkc pedaqojimzmun deyil, ciddi sosial v ictimai xlaqi-mnvi mahiyytiil seilmsi. nnvi metodlara nisbtn yeni, interaktivtlim metodlarna stnlk verilmsinin sbbi. V mvzu.THSLD MTRQQ BEYNLXALQ TCRBY NTEQRASYA OLUNMA PROSES.Yeni dvrn yeni tlim nzriyysi. XXI srd insann xsiyyt olaraq intellektual sviyysinin daha daaktualladrlmas. Digr inkiaf etmi lklrd olduu kimi,Azrbaycanda da yeni tlim metod v texnologiyalardanistifady geni yer verilmsi. Thsild qloballamann mahiyyti. Qloballama v millithsil strategiyas. Yeni tlim metodlar v i formalar ilqli nticlrd mhm rol oynayan tnqidi tfkkrn,mstqil fikir faliyytinin v mli ilrin inkiafetdirilmsinin n plana kemsi, maraql, faydal trbiy itcrbsinin milli-masir tcrb il qovuaraq milli zminqovuaraq xz olunmasnn vacibliyi. Hazrda Azrbaycanthsil tarixini xsusil, tlim, metod v texnologiyalar tarixiniyrnmk, bilmk zrurtinin meydana xmas. Thsiltariximizd bu gn d hmiyytini itirmyn myynmsllr aydnlq gtirmyin mqsduyunluu. Tarixiliyi,varisliyi v masirliyi nzr almadan hr hans inkiafnmasir problemlrini daha dzgn myynldirmk v hll
• 8 etmyin qeyri-mmknly. Bolonya thsil sistemininxarakterik xsusiyytlri VI mvzuTHSL SAHSND DVLT SYASTNN SAS PRNSPLR. Azrbaycan Respublikasnn Thsil Qanununda thsilsahsin dvlt siyastinin sas istiqamtlri v prinsiplri. Azrbaycan Respublikasnda thsil siyasti dedikd,lkmizd insan hyata hazrlayan tlim-trbiymssislrinin qarlql faliyyti saysind meydana xanbyk bir qurumun nzrd tutulmas. Baqa szl, thsilsisteminin lk daxilind mvcud olan tlim-trbiymssislrinin mvcud olmas. lkmizd thsil sistemininAzrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas v AzrbaycanRespublikasnn Thsil Qanunu sasnda idar olunmas. lkmizd tkil ediln tlim-trbiy mssislriarasnda sx laqnin mvcudluu. Thsil prosesinindemokratik v hquqi dvlt quruculuu tcrbsi il laqlikild hyata keirilmsi. Thsilin elmi, dnyvi xarakterdamas, elm, texnika v mdniyytin n yeni nailiyytlrisasnda daim tkmillmsi. Thsilin formalar Azrbaycan Respublikasndathsilalma prosesinin aadak formada hyata keirilmsi: -yani thsil;-axam thsili;-qiyabi thsil;-evd thsil;-msafdn thsil.Dvlt v qeyri-dvlt strukturlu thsil mssislrinin faliyytin, onlarn hquqlarnn mdafisin dvlttrfindn tlimat verilmsi. Thsil mssislrinin tiplri, mktbqdr thsil.
• 9 sasnamy gr qli v fiziki inkiafnda qsurlarolan uaqlar n ayr-ayr mssislrin tkil edilmsi. mumi thsil. On bir illik mktbin orta mumi thsilinverilmsini tmin etmsi. Gn uzadlm mktblr. nternat mktblri.Mktbyan internat mktbi. Senator-pe mktblri v uaqxstxanas. Axam nvbli qiyabi mktblr. Liseylr,kolleclr v seminariyalar. Xsusi mktblr. lahiddmktblr. Ali mktblr. Magistratura, doktorantura. Thsil sisteminin daim tkmillmsi, xalqn thsilalmasn real imkanlar zrind qurmas, zhmtkelrinmdni inkiafnn v ixtisasnn tkmillmsin kmketmsi. VII mvzuMASR THSLD NTERAKTV V FAL TLM METODLARI. Thsil sahsind interaktiv metodlara, fal tlimmetodlarna, tlim texnologiyalar anlayna tez-tez mracitedilmsinin sbbi. Xarici beynlxalq tkilatlarn, milli qurumlarn masirtlim metod v texnologiyalarnn tblii, mllimlr arasndayaylmas il laqdar seminarlar, mzakirlr, layihlr(treninqlr, monitorinqlr) keirilmsi. nter (intae)-ara(insanlararas), qarlq (insanlarn qarlql anlamas,mkdal, ii v s.) kimi baa dlmsi. Metod olaraq, interaktiv tlim prosesind mllim vagird arasnda iin gediindnmvzudan, rhdn, dialoqdan,rollu oyundan, hmin anda meydana xan yanama, izah,dialoq v s.-dn ibart olmas. Yni bu trzin irlicdnplanladrlmas, iin-tlim prosesinin gediinin bu mqamortaya xarmas v daha ox agirdin mstqilliyi, mdaxilsiil ba vermsi.
• 10 nteraktiv tlim metodlarndan hmi istifad etmyinonun tsirini azaltmas. Hqiqi tlim n metod vtexnologiyalarn qarya qoyulmu mqsd v raitdn aslolaraq seilmsi. sas odur ki, tlim uaqlar inkiaf etdirsin,onlara dnmk, mstqil fikir sylmk, biliklrini ttbiq edbilmk bacarqlar alasn; onlarda nsiyyt, anlamamdniyyti, z problemlrini hll ed bilmk qabiliyytiformaladrsn. nteraktiv tlim dedikd, drsd yaranan, tlimprosesind meydana xan agirdlraras yrnm nsiyyti vmkdalnn, mllim-agird birliyinin nzrd tutulmas.nteraktiv metodlar is hmin prosesd yrnm v anlamaya,elc d bacarq v keyfiyytlr agirdlrin yiylnmsinihyata keirn sullar, trzlr, ilr, yanamalar, vasitlrhyata keirilmsin xidmt edn sas vasitlrdn biri olmas. Yeni tlblr cavab vern pedaqoji kadr olmadanthsili yenilik sviyysin atdrman qeyri-mmknly.Mktb binasnn olmas, avadanlqla tchizat, komptertexnologiyasnn yerldirilmsi hl hr eyin demkolmamas. Hr eyi mllimdn, thsili idar edn insanlardan,onlarn vtndalq amalndan, lyaqt, mnviyyat,mdniyyt v masir tlblr cavab vern pe-ixtisashazrlndan asll. Yeni anlay kimi meydana xan interaktivpedaqogika ifadsinin konkret mnas. Tlim prosesindagirdlraras laq, qarlql tsir v mkdalq. Azrbaycanda interaktiv metodlarla ilynmllimlrin i tcrbsinin xarici tcrbnin smrliliyinitsdiq etmsi. nteraktiv metodlarn rtlri:1. nsanlarn bazar iqtisadiyyat cmiyytind yaamas v hr ksin zn bu cmiyytd yaayabilmsi n hazrlamaq zrurti;
• 11 2. Uaqlarn 20-30 il vvlki zamana grdnyagrnn, sosial, texniki mlumatllqsviyysinin xeyli yksk olmas. Pedaqoji prosesd ba vern yenilmlrdn birinintlimd trbiylndiriciliyin daha da artmas. nteraktiv tliminagirdlr bilik verm prosesind hm d onlar iradi, xlaqi,qli, estetik-mdni, hquqi, ekoloji, iqtisadi v digr akseolojidyrlr ynmnd inkiaf etdirilmsi, formaladrlmas. VIII mvzu.MASR TLM TEXNOLOGYALARI. Masir tlim texnologiyalarnn yrnilmsininhmiyyti. Bu mqsdl fnlrin myynldirilmsi.Texnoloji tlimin uaq baasndan balayaraq ortamumthsil mktbinin on birinci sinfin qdr ttbiq edilmsi.Bu sahd islahatn thsil rhbrlrinin yksk pillsini, ortapill idar ednlri v mllim korpusunu hat etmsi.Xsusil trbiy v thsill birbaa laqsi olmayan qeyri-pedaqoji thsilli mmurlarn rhbrlikdn uzaqladrlmas.Trbiy thsil sistemini problemlrinin yaranmas. Buradathsilin hamn hat etmmsi nticsind bzi Avropalksind orta v ali thsil planlarn saynn halinin saynanisbtn azlq tkil etmsi. Hamnn thsil clb olunmas,mhkm elmi saslara syknn thsil sisteminin yaranmasnasbb olmas. Dnya Bank v digr beynlxalq qurumlarn, ocmldn, Aq Cmiyyt nstitutu Yardm Fondunun SOROS-un ayr-ayr layihlrl Azrbaycanda thsilin problemlrininhllin, mvcud nnvi sistemin, tlim metod vtexnologiyalarnn, thsilin mzmununun, qiymtlndirmninv digr sahlrin yenildirilmsin girimlri. Bellikl,pedaqoji anlaylar arasna treninq, monitorinq, qli hcum,kurikulum v digr istilahlarn daxil olmas. Hazrda sivil vinkiaf etmi lklr arasnda iqtisadi-ticart laqlrin v ibirliyinin daha da gclnmsi, o cmldn thsil sahsind d
• 12 tlim, metod v texnologiyalarndan istifad, thsilinmzmununda inteqrasiya. Texnologiyann kmyi il hll olunan balcaproblemin tlim prosesinin idar olunmasna xidmt etmsi.Tlim texnologiyasnn lamtlri. Tlim texnologiyasnntlim layihsini sas komponentlr ayrmas. Tlimin mqsdv vziflri n testlrin yaradlmas. Yeni tlim metodlarv i formalar il qli nticlrd mhm rol oynayan tnqiditfkkrn, mstqil fikir faliyytinin v mli ilrin inkiafetdirilmsi. Azrbaycanda thsil tarixi, xsusi tlim metodu vtexnologiyalar tarixini yrnmk, bilmk zrurtinin meydanaxmas. IX mvzu.MASR DVRD XSYYTN SOSALLAMASI PROBLEM xsiyytin tkkl v inkiaf pedaqoji problem kimi.xsiyytin sosiallamas, onun mahiyyti v mrhllr;myqdrki mrhl; mk mrhlsi; mkdn sonrakmrhl. xsiyytin sosiallamas haqqnda mxtlifnzriyylr. nsann xsi bacarqlar onun sosiallamasnngstricisi kimi . xsiyytin formalamas sosiallamann nticsi kimi.xsiyytin inkiafnda thsilin rolu. Sosiallamann pedaqoji ,psixoloji saslar. Sosiallamann vasitlri. xsiyytinsosiallamasnda zntrbiy v znthsilin rolu. X mvzuAVROPA LKLRND, AB-DA YEN TLM METOD V TEXNOLOGYALARI.Hazrda bir sra Avropa lklrind, AB-da pedaqoji dbiyyatda yeni tlim metod v texnologiyalar anlaylar.
• 13 Yeni tlim metod v texnologiyalarndan tdrisd istifadedilmsi. Tlim prosesinin texniki v idaredilmsi prinsipin,strukturuna, keyfiyyt xasslrin, qiymtlndirm formayollarna da yeni yanaman tlb etmsi. Dvrmzd tliminpedaqoji prosesin trkibind v onun vasitsi olaraq pekarmllimlr trfind hm ifahi szdn, hm yazl szdn,hm ap szndn (kitabdan v informatikatexnologiyalarndan istifad olunaraq hyata keirilmsi. Tlimprosesinin elmin son nailiyytlri olan biliklri uaqlarayrtmsi, onlarda praktik bacarq v vrdilrformaladrmas, onlar hyata hazrlamas, xsiyyti vtndaolaraq yetidirmsi. AB-da tlim metodlarnn masirlmsibalca olaraq cmiyytin inkiafndan doan tlblrzminind ba vermsi. Onun inqilabi keyfiyyt v mzmundyiikliyin uramas, stlik elmin v texnologiyann verdiyiyeni inkiaf zaman ba vermsi. Qrarlar anas sulunun mrkkb v birmnalolmayan mziyytlrd qrar qbulunu asanladrmas,dnlm qrar qbul etmy kmk etmsi. Bu sulun ConPatrid v Riard Demi (AB) trfindn tkmilldirilmsi. agirdlrin tlim prosesind mstqil ilmkideyasnn XIX srin sonu XX srin vvllrind AB-da vdigr lklrd zn tzahr etdirmsi. Con Dyinin praqmatiknzriyysi. Dalton-plan nzriyysinin mahiyyti. Briqada vlayihlr sulu. Hazrda bir sra Avropa lklrind, AB-da pedaqojidbiyyatda yeni tlim, metod v texnologiyalardan Amerikapedaqoqu K.Kerrin Tlim metodlar sahsind inqilabsrinin bir ne df nr olunub yaylmas. XI mvzuMASR TLM PROSES: NZRYY V TCRB MSLS.Elmi-nzri sasa syknmyn, ba mqsd xidmt etmyn-sadc dnmyi, ns dey bilmyi yrdn tlimin
• 14 slind znn sosial, ictimai, psixoloji, pedaqoji vziflrinilazmnca yerin yetirmmsi. Tlimin nzri v elc dmetodik saslarnn pedaqogika elminin didaktik trkibinitkil etmsi. Dvrmzd tlimin tam pedaqoji prosesintrkibind v onun vasitsi olaraq pekar mllimlrtrfindn hm ifahi szdn, hm yazl szdn, hm apszndn (kitabdan) v informatika texnologiyalarndanistifad edrk hyata keirmsi. Tlim prosesinin elmin son nailiyytlri olan biliklriuaqlara yrtmsi, onlarda praktik bacarq v vrdilrformaladrmas, onlar hyata hazrlamas, xsiyyti vtndaolaraq yetidirmsi. Azrbaycan mktblrind hyata keiriln tlimprosesinin iki istiqamtd zn gstrmsi. Onlardanbirincisinin sasn elmin 70-80-c illrdki nailiyytnticlrin syknmsi, yeni texnoloji imkanlarlaznginlmsi. kincisi is Amerika praqmatizminin elementlrini ksetdirmsi, cari tdris prosesind mllim-agird mkdalraitind mxtlif fal metod v priyomlarn, i formalarnnkmyi il agird mstqilliyini tmin edn istiqamtlr. Hr iki istiqamtin msbt v myyn mnfi chtlrmalik olmas. Mnfi cht odur ki, bu istiqamtd ilynlrhl d kimlrins onlara metodik vsait vercyini, kimlrinsonlara gstri vermlrin gzlmlri. Mllimlrin zlrininsifarilrinin, tbbslrinin olmamas. Msbt chtin is drsin tam fallq raitindkemsi, tkc mllimlr deyil, agirdlrin d yaradclqaxtarlarnda olmalar, mstqil dnc trzininformaladrlmas, tbbskarln, yeniliy meylliyingclnmsi. XII mvzuMASR DVRD THSLN MZMUNU.Masir dvrd thsilin mzmunu. Mktbqdr thsil. btidai thsil v natamam orta thsil. mumi orta thsil.
• 15 Texniki pe mktbi. Orta ixtisas thsili. Ali thsil.xtisasartrma thsili. Magistratura thsili. Doktorantura thsili.znthsil. Mktbdnknar trbiy v thsil mssislri.Distant thsil, msafdn thsil. Masir dvrd thsilinmzmununu ks etdirn pedaqoji sndlr. Thsilin millikonsepsiyas. Milli kurikulum. Tdris planlar v tdrisproqramlar. Yeni drslik v drs vsaitlri. XIII mvzuFASLSZ THSL SSTEMNN SASINDA DURAN PRNSPLR.Fasilsiz thsil sisteminin mahiyyti.lkmizd vahid Thsil Qanunu sasnda hyata keiriln thsil quruculuunun fasilsiz thsil sistemininsasnda duran konkret prinsiplr istinad etmsi. Thsilin dvlt himaysind olmas v ictimai xarakterdamas. Thsilin milli v mumbri dyrlr saslanmas.Yallarn thsili.nkiaf etmi lklrin thsil qanunlarnda mxtlif oxarlqlarla yana ciddi frqlrin d mvcud olmas. XIV mvzu THSLD HQUQ BRABRLY. Tdris planlarnda humanitar fnlr stnlkverilmsinin sbbi. Thsilin humanitarladrlmasnnpedaqoji kadr hazrl iind konkret prinsip kimi qbuledilmsi. Humanitarladrmann hm d humanistldirmprinsipi sasnda faliyyt gstrmsin xsusi raityaratmas. Thsil mssislrindki iin humanistldirmprinsipin uyun qurulmasnn vacibliyi. Mktbd demokratikmhitin, demokratik abu-havann brqarar olmas n balcartlr.
• 16 XV mvzuTHSLN DFERENSALLADIRILMASI V NTEQRASYASI.Diferensiasiya sznn mnas. Azrbaycan thsil sistemind diferensialladrma aparmadan onun dnya thsilsistemin inteqrasiya ed bilmyin mmknszly. nsanlarnthsil clb edilmsi xsi maraqlara, meyllr, valideynlrinarzu v istklrin sasn hyata keirilmsi. Thsild kii v qadnlarn hquq brabrliyi.Mktbd thsilin mrhllrl hyata keirilmsind varisliyin gzlnilmsi. XVI mvzuMKTB TLMNN MRHLLR ZR THSLN MZMUNUNUN VARSLY. Thsil sisteminin mxtlif vasitlri arasnda qarlqllaqnin mvcudluu. Thsilin mzmununun xsiyytinhrtrfli inkiafn tmin etmsi. Thsilin mzmununda millinnlrin nzr alnmas. Thsilin mzmununun sistemliliyiv ardcll. XVII mvzuTDRS FNLR ARASINDA QARILIQLI LAQ. NZRYY V PRAKTKANIN SASLARI.Tdris fnlri arasnda qarlql laqnin myyn edilmsi. Mxtlif fnlr zr proqram arasndak laqlr.Nzriyy v praktikann arasndak laq. Tcrbnin insannoxsahli faliyytini znd ks etdirmsi. Tcrbbiliklrimizin mnbyi kimi. Tcrbnin nzriyynin hqiqimeyar kimi x etmsi.
• 17 XVIII mvzuAGRDLRN HAZIRLIQ V NKAF SVYYSNN THSLN MZMUNUNA UYUNGLMS. TDRS V SNFDNXARC LRN MZMUNUNDA LAQ. Tlimin obyektiv qanunlarna tsir gstrn balcaamillr. Tdris v sinifdnxaric ilrin mzmununda laq.Fal tlimin hyata keirilmsi yollar, problemli vziyytinyaradlmas. Dialoq v mkdalq raiti. agird-tdqiqat,mllim-bldi kimi. Psixoloji dstk, hrmt v etibar.Mktbin tdris plannn sas pedaqoji snd hesab olunmas. XIX mvzuMASR DVRD THSLN MZMUNU (TDRS PLANI, TDRS PROQRAMI, DRSLKLR) mumthsil mktblrinin tdris alanlar n tdrisfnlrinin seilmsi. Tdris plannda fnlrin yerldirilmsisistemi. Hrtrfli thsilin mzmununu tkil edn balcachtlr. Hr bir elm qrupunda byk diferensiasiyannmvcudluu. Tdris plannda saatlarn miqdarnn daha ox anadilin ayrlmasnn sbbi. Politexnik thsilin mqsdlri nayr-ayr fnlrin byk hmiyyt ksb etmsi. Tsviri-incsnt v musiqinin tdris planna daxil edilmsinin sbbi.Bdn trbiysinin fiziki trbiynin mqsdin xidmt etmsi. ndiki tdris planlarnda mumu, politexnik vagirdlrin peynm arasndak qarlql laq. XX mvzuMASR DVRD MKTBQDR THSLN PROBLEMLR.Mktbqdr thsilin inkiaf etdirilmsi haqqnda dvlt sndlri. Mktbqdr trbiy mssislrinin
• 18 sasnamsind uaq baalarnn sas vziflri. Mllimlikv trbiyilik iinin xsusiyytlri. lkmizd tkil edilntlim-trbiy mssislri arasnda sx laq. Thsilmssislrinin tiplri. Mktbqdr thsil. Mllim v uaqbaas trbiyisi. XXI mvzu LKMZD MLLMLK PES V ONAGSTRLN DVLT QAYISI. Mllimlik pesin n byk qiymtin mummilliliderimiz Heydr liyev trfindn verilmsi. Heydr liyevmllimlik pesi haqqnda. lkmizd mllim dvltqays. Mllim dvlt trfindn veriln rfli adlar.Azrbaycann tannm, grkmli mllimlri. Mllimin sosial statusu. Mllim myinin znmxsusxsusiyytlri. Masir drs pedaqoji prosesin, mllim-agird, agird-mllim mnasibtlrinin bitkin bir hisssi kimi. Mllim xsiyyti onun myinin sosial istiqamtinimyyn edn n balca xsusiyytlrdn biri kimi. XXII mvzuPEDAQOJ INNOVASYALAR. nnovasiyann mahiyyti. Pedaqoji prosesin optimalla-drlmas. Thsil investisiyalarn qoyuluu. nnovasiyannobyektini myynldirn problemlr: 1. Tlim-trbiy faliyytinin motivasiyasn(yrtmy, oxumaa olan mara) nec yksltmk. 2. Drsd yrniln materialn hcmini necyksltmk. 3. Tlimin keyfiyytini nec artrmaq.4. Vaxt itkisini nec aradan qaldrmaq v s.
• 19 Optimalladrmann nzri v praktik baxmdan ikiistiqamt ayrlmasnn pedaqoji innovasiyada rolu. Humanistpedaqogikann tkkln pedaqoji sistemd szn slmnasnda gedn innovasion prosesin nmun olmas. XXIII mvzuTHSLN YEN MODEL, SLUB V NVLR. Thsild masirlik v nnvilik. Thsild oxballsistem. dnili v dnisiz thsil. Kredit sulu il thsil(permanent thsil). Distant rhsil (msafdn thsil). Bolonyatdris prosesi. XXIV mvzuMASR DVRD THSLN FORMA V NVLR. Distant thsil. Bu gn btn dnyada uzaqdan thsilideyasnn genilnmsi. Distant thsil sahsind alanmtxssislrin istifad etdiklri prinsiplr. Yenitexnologiyalardan istifad etmkl qarda duran vziflr.Msafli thsild sas itiraklar: tlblr (agirdlr),mllimlr. Hr hans bir msafli thsild nailiyytlrin ldedilmsi yollar. XXV mvzuXARC LKLRD – AVROPA V AMERKADA PEDAQOGKA V THSL. Masir dnya thsil mkan. Amerika thsil modeli.Fransa thsil modeli. Alman thsil modeli. ngilis thsilmodeli. Rusiya thsil modeli. Avropa v Amerikada pedaqojielmlrin inkiaf. XXVI mvzuRQD PEDAQOGKA V THSL rqd mktb v pedaqogika. Trkiyd thsil sistemi.ran v Hindistanda thsil. in v Yaponiyada thsil sistemi.Masir dnya thsilind inteqrasiya.
• 20 STFAD EDLN V MSLHT GRLNDBYYATIN SYAHISI 1. Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas. Bak-2002. 2. Azrbaycan Respublikasnn Thsil Qanunu. Bak-2009. 3. Abbasov A.N., lizad N.. Pedaqogika. Bak-2000. 4. Aayev .. v b. Pedaqogika. Bak-2003.5. Aayev .. Tlim prosesi: nn v masirlik. Bak-2006.6. Aayev .O. v baqalar. btidai siniflrd fal tlimin nzri v praktik msllri. Metodik vsait.Bak, Nasir, 2007 7. Bnyatova F., Abdulla B.. Tlim v trbiydinteraktiv texnologiya. Bak 2000 8. Distant thsil qloballamann tlbidir. Azrbaycanmllimi qzeti, 1 iyul 2005. 9. liyev F. . agird xsiyytinin formalamasndamilli xsusiyytlrin nzr alnmas. Bak-1995. 10.Himov . Sadqov F.B. Azrbaycan xalqpedaqogikas (drslik). Bak – 2000. 11.Hsnov M. M., Bhmnova C. btidai siniflrdfal v interaktiv metodlardan istifadnin nzri-praktik msllri (Metodik vsait). Bak:ADPU,2009. 12.Hseynzad R.L. Qdim v erkn orta srlrdvrnd Azrbaycanda trbiy, thsil v pedaqojifikir. Bak -2007. 13.Hseynzad R.L. Thsilin humanistldirilmsi vdemokratikldirilmsi. Bak -1997.
• 21 14.Krimov Y.. Tlim metodlar. Bak 200715.Mrdanov M.C. Azrbaycan thsil sistemi: real vziyyt, problemlr v islahat istiqamtlri. Bak -2005. 16.Mrdanov M.C. Azrbaycan thsili islahatyollarnda: uurlar, problemlr, vziflr. Bak -2001. 17.Mrdanov M. C. Azrbaycan thsili yeni inkiafmrhlsind. Bak-2009. 18.Mrdanov M.C., Mehrabov A.O. Qardaov T.Tlim-trbiy prosesinin v nticlrininqiymtlndirilmsi iskahatn mhm amilikimi//Qloballama v Azrbaycanda thsilin aktualproblemlriBeynlxalq Elmi praktik konfransnmateriallar. Bak- 2004. 19.Mrdanov M.C., .Q.Quliyev. AzrbaycanRespublikasnn Dvlt Rmzlri. Bak: aolu,2001. 20.Mehrabov A.O. v b. Pedaqoji texnologiyalar. Bak -2006. 21. Mehrabov A.O.Azrbaycan thsilinin masirproblemlri. Bak-2007. 22.Paayev .X., Rstmov F.A. Pedaqogika. Bak-2002. 23. Nzrov A.M., Mmmdov R.. Pedaqoji ustalq.Bak-2008. 24.Nzrov A., C.Mirzyev Heydr liyev v gncliyinmnvi trbiysi. Bak-2009. 25.Quliyev C.M. Ail pedaqogikasnn mhmproblemlri. Bak-2005. 26. Uinski K.D. Seilmi pedaqoji srlri. V cild,Bak-1988. 27.Sadqov F. B. Pedaqogika. Bak-2006 .
• 22 28.Talbov Y.R., Sadqov F.B., Quliyev C.M.Azrbaycan mktb v pedaqoji fikir tarixi. Bak-2000. 29. Talbov Y.R. Didaktika. Bak-1994.30.Veysova Z. Fal (interaktiv) tlim: Mllimlr n vsait, UNCEF, 2007.

Müasir gənclərin problemləri

Müasir dünya çox aktual və sürətlə dəyişir. İnsanlarda, xüsusilə də gənclərdəki dəyişikliklər baş verir. Gənclərin aktual problemləri bütün cəmiyyətin qeyri-kamilliyini və pisliyini əks etdirir. Buna görə də, bu çətinliklərin həlli bütün cəmiyyətin rifahına təsir edəcək.

Gənclərin sosial problem kimi işsizliyi

Bu təbiətin problemləri dövlətin iqtisadi qeyri-sabitliyindən, lazımi sayda iş yerini təmin edə bilməməsindən, işəgötürənlərin az təcrübəli və təcrübəsiz işçiləri qəbul etməmək istəməməsindən ibarətdir. Gənclərin istifadəsi problemi də işəgötürənlər tərəfindən paylaşılmayan gənc mütəxəssislərin maliyyə iddialarından ibarətdir. Beləliklə, gənclər bir iş axtarırlar, amma onlar yerleşemezler, çünki dolanışıqları yoxdur. Bu, qeyri-qanuni mənfəətin axtarışına gətirib çıxarır ki, bu da cinayətə, narkotik asılılığına, yoxsulluğa gətirib çıxarır, gənclərin mənzil problemlərinin inkişafına kömək edir. Gənc ailələri öz evləri ilə təmin etmək üçün dövlət proqramları praktiki olaraq həyata keçirilmir. İpoteka dözülməz bir boyunduruq olur.

Gənclərin mənəvi təhsil problemləri

Yaşamaq üçün mübarizə etmək məcburiyyətində olan həyat perspektivləri olmayan bir çox gənc qız və qız cinayət dünyasının bir hissəsi olur. Ailənin ictimai təhlükəsizliyi, pul axtarmaq üçün ehtiyac gənclərin mədəniyyətinə və təhsilinə təsir edir: təhsildən, ruhani ideallardan uzaqlaşırlar

Aşağı həyat şəraiti, şüursuzluq, həyata keçirilməməsi gənclərin spirt və dərmanı sındırmasına mane olur. Gənclər arasında alkoqolizm problemi dəhşətli olur. Şübhəsiz ki, hər ikinci lisey şagirdi həftədə iki dəfə spirt alır. Gənclər arasında narkotik asılılığı problemi aktualdır. Yeri gəlmişkən, bu cür asılılıq yalnız aztəminatlı ailələrdən olan uşaqlar arasında deyil: çoxlu narkomanlar zəngin valideynlərin uşaqlarıdır.

Gənclər arasında siqaret problemi də böyükdür. Hər üçüncü lisey şagirdi daim duman çəkir. Bütün bunlardan ötrü, gənclər arasında, onların fikrincə, “moda” görünən və azad edən bir səhv nüfuzu var.

Müasir Gənclərin Mədəniyyət Problemləri

Gənclərin həyat səviyyəsinin azalması onların mədəni həyatına da təsir göstərmişdir. Həyata istehlakçı münasibətinin Qərb fikirləri populyardır və pul və moda kultuna, maddi rifahın arxasında və zövqlərin əldə olunmasında əks olunur.

Bundan əlavə, gənclər üçün boş vaxt problemləri də var. Bir çox şəhər və kənddə mədəniyyətsiz bir vaxt üçün şərait yoxdur: pulsuz hovuzlar, idman bölmələri və ya maraq dairələri yoxdur. Burada oğlan və qızlar bir televiziya və ya kompüter qarşısında siqaret və əllərində bir şüşə ilə yaşıdları şirkətində otururlar.

Ruhani yoxsulluq, müasir gənclərin danışma mədəniyyəti problemində əksini tapdı. Təhsilin aşağı səviyyədə olması, İnternetdə ünsiyyət qurulması, gənclərin subkulturalarının yaradılması, ədəbi rus dilindən kənara qalmağın yaranmasına kömək etdi. Modadan sonra, gənc nəsil danışma, arqument ifadələrində qəddar sözlərdən istifadə edir, linqvistik normaları pozur.

Gənclərin psixoloji problemləri

Gənclərin psixoloji problemləri əsasən açıq-aydın həyat bələdçisinin olmaması ilə bağlıdır. Yalnız valideynlər, məktəblər və kitablar oğlan və qızların həyat qanunlarını deyil, həm də küçə, kütləvi mədəniyyət, media və öz təcrübələrini təqdim edir. Hakimiyyətdə və qanunsuzluqda iştirakın olmaması, gənc maximalizm gənclərin laqeydliyi və ya təcavüzünün inkişafına səbəb olur, gənclərin qeyri-formal qruplarına qoşulmaq üçün ittiham edir. Bundan əlavə, gənclər bir insanın bir çox vacib vəzifələri həll etməsi lazım olan bir dövrdir: peşə seçimi, ikinci yarı, dostlar, həyat yolunu müəyyənləşdirmək, öz dünyagörüşünü formalaşdırmaq.

Gənclərin problemlərinin həlli yolları yalnız qəzet və çıxışlarda deyil, dövlətin məqsədyönlü sistematik siyasətindən ibarətdir. Hakimiyyət gənc oğlan və qızların ölkənin gələcəyi olduğunu dərk etməlidir.

Müasir dövrd ümumi thsilin aktual problemlri

Müasir təhsilin konseptual problemlərinə dair dəyərli vəsait

Ötən əsrin 90-cı illərinədək SSRİ-nin tərkibində olan Azərbaycan Respublikası müstəqillik, suverenlik əldə etdikdən sonra dünyada, dünya siyasətində özünün geosiyasi yerini müəyyənləşdirməyə başladı. İndi Azərbaycan dövləti öz xarici siyasətini, iqtisadi, mədəni, hərbi sahədə münasibətlərini özü müstəqil şəkildə, həm də geosiyasi vəziyyəti nəzərə almaqla həyata keçirir. Biz bir tərəfdən inkişaf etmiş dünya dövlətlərinə inteqrasiyaya, digər tərəfdən milli xüsusiyyətlərimizi, adət-ənənəmizi, soy-kökümüzü qoruyub inkişaf etdirməyə çalışırıq. Təbii ki, bu deyilənlərin həyata keçirilməsində təhsil sistemi müstəsna rol oynayır.

Ümummilli lider Heydər Əliyev bu proseslərin həyata keçirilməsində, xalqın, cəmiyyətin inkişaf etdirilməsində təhsilin müstəsna rol oynadığını dönə-dönə qeyd etmişdir. Bununla bağlı demişdir: “Azərbaycan müstəqil dövlət kimi yeni iqtisadi, siyasi yolla gedərək, dünyanın bütün ölkələrinin, xüsusən Qərb ölkələrinin təcrübəsindən istifadə etməyə çalışır və təhsilin də təkmilləşdirilməsində bu təcrübədən istifadə etmək lazımdır”.

Bununla belə, təbii ki, təhsil sistemində nəzərə alınması zəruri hesab edilən amillərdən biri də milliliyin qorunması, inkişaf etdirilməsi ilə bağlıdır. “Dövlət müstəqilliyinin xalqımıza bəxş etdiyi nemətlərdən biri də odur ki, biz artıq təhsil sistemimizi xalqımızın, millətimizin tarixinə, mənəviyyatına, ənənələrinə uyğun qururuq” (Heydər Əliyev).

Təhsilin inkişaf istiqamətləri ilə bağlı tövsiyə və tələb edilən bu fikirlərin həyata keçirilməsi, ilk baxışdan göründüyü kimi, o qədər də asan və sadə bir proses deyil. “Doğrudur, bu proses çox mürəkkəb prosesdir. Bu proses qısa müddətdə başa çata bilməyəcəkdir. Bu gün təhsil sahəsində çalışan bütün vətəndaşlara, müəllimlərə, təhsil müəssisələrinin rəhbərlərinə müraciət edərək xahiş edirəm ki, onlar tezliklə təhsil sistemində işlərin müstəqil Azərbaycanın prinsipləri əsasında qurulmasına nail olsunlar” (Heydər Əliyev).

Təhsilin yeniləşməsi, onun dövlətin təhsil siyasətinə uyğun olaraq qurulması üçün kifayət qədər işlər görülüb və görülməkdə davam edir. 19 may 2005-ci il tarixdən Azərbaycan Boloniya prosesinə qoşulmuş, həqiqi üzv seçilmişdir. Bunların həyata keçirilməsi üçün Təhsil Nazirliyi, eləcə də ali təhsil müəssisələri tərəfindən ciddi islahatlar aparılır və müasir tələblərə cavab verən elmi-metodiki işlər görülür. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunu, Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulumu), eləcə də onlarla digər normativ-hüquqi sənədlər qəbul olunmuşdur. Əlbəttə, bu deyilənlərin, qoyulan tələblərin həyata keçirilməsinin elmi-nəzəri əsasları işlənilməlidir. Hesab edirəm ki, pedaqoq, psixoloq və metodistlərimiz təhsilin elmi-nəzəri əsaslarının işlənməsi, onların həyata keçirilməsi yollarının müəyyənləşdirilməsi baxımından müəyyən qədər passivlik göstərirlər. Bəziləri � sadəcə olaraq kənarda dayanıb tənqidçiliklə məşğul olur, bəziləri “keçmişdə daha yaxşı olduğunu” söyləməklə kifayətlənirlər. Lakin, sözün həqiqi mənasında, təhsilin müasir problemlərinin elmi-nəzəri, pedaqoji-psixoloji, metodiki problemlərinin araşdırılması, həyata keçirilməsi sahəsində ciddi işlər görən alimlərimiz də az deyildir. Onlar, sözün həqiqi mənasında, fədakarcasına axtarışlar aparır, qabaqcıl dünya dövlətlərinin təhsil sistemini, onun həlli yollarındakı təcrübələri öyrənir, milli xüsusiyyətlərimiz, dövlətimizin təhsil siyasəti nəzərə alınmaqla təhsilimizin inkişafı üçün cidd-cəhdlə çalışırlar. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Problemləri İnstitutunun direktoru, professor Abdulla Mehrabov, sözün həqiqi mənasında, bütün varlığıyla axtarışda olan, Azərbaycan təhsilinin inkişafı üçün əlindən gələni edən alimlərimizdəndir.

Onun Azərbaycan təhsilinin aktual problemlərindən bəhs edən onlarla məqaləsi, 2007-ci ildə nəşr olunan “Azərbaycan təhsilinin müasir problemləri” monoqrafiyası dediklərimizin sübutu kimi qəbul edilə bilər. Bu məqalələrdə və adını çəkdiyimiz monoqrafiyada A.Mehrabov Azərbaycan təhsilinin müasir elmi-nəzəri, konseptual məsələlərini araşdırır, təqdim edir, həmin problemlərin həlli ilə bağlı yeni yanaşmalar, modellər müəyyənləşdirir. Bu günlərdə A.O.Mehrabovun Azərbaycan təhsil sistemində həyata keçirilən islahatın konseptual problemlərindən, qarşıya çıxan bəzi problemləri doğuran obyektiv və subyektiv məsələlərdən bəhs edən “Müasir təhsilin konseptual problemləri” (Bakı: Mütərcim, 2010, 516 səh.) adlı irihəcmli yeni kitabı işıq üzü görmüşdür. Təhsilin müxtəlif problemlərini əhatə edən altı bölmədən ibarət kitabda təhsil sistemində aparılan islahatlar, təhsilin pedaqoji-psixoloji məsələləri, təhsil texnologiyaları, təhsilin keyfiyyət təminatında idarəetmənin rolu, monitorinq, qiymətləndirmə və sairə problemlərdən bəhs olunur. Kitabın ümumi qayəsini təhsilin keyfiyyətinin daha da yaxşılaşdırılması, təhsilin şəxsiyyətyönümlü və nəticəyönümlü olmasının elmi-nəzəri məsələləri və həyata keçirilməsi yollarının müəyyənləşdirilməsi təşkil edir.

Kitabda təhsilin modernləşdirilməsi, onun başlıca məqsədi ilə bağlı irəli sürülən ideya ondan ibarətdir ki, təhsil şəxsiyyətyönümlü, koqnitiv-informasion və kreativ olmalıdır. Nəticədə təhsil alanlarda müstəqil düşüncə qabiliyyəti, yaradıcı təfəkkür, özünüinkişafa, özünütəsdiqə meyil, tolerantlıq formalaşdırılmalıdır. Bununla bağlı A.Mehrabov yazır: “Qlobal dünyanın informasiya bolluğu şəraitində məktəbin, təhsilin vəzifələri dəyişir. Ağılın, intellektin inkişaf etdirilməsi ön plana keçir. Dünyanın təhsil məkanında sadəcə bilik və bacarıqlar deyil, dəyərlər, səriştələr şəxsiyyətin inkişafında mühüm atributlar kimi qiymətləndirilir və bugünkü təhsilin keyfiyyət göstəriciləri kimi qəbul edilir”.

Müəllif Azərbaycan təhsilinin getdikcə, pillə-pillə tələbyönümlü bir təhsil sisteminə çevrildiyini vurğulayır. Göstərir ki, cəmiyyətin ehtiyac və tələbatlarına uyğun belə bir təhsil sisteminin qurulmasında demokratikləşdirmə, humanistləşdirmə, inteqrasiya, diferensiallaşdırma, fərdiləşdirmə, humanitarlaşdırma mühüm pedaqoji prinsiplər kimi prioritet olmalıdır. Bütün bunlar isə öyrənənlərin maraq, arzu, meyil və qabiliyyətlərinin nəzərə alınması yolu ilə həyata keçirilməlidir.

Hələ vaxtilə V.A.Suxomlinski yazırdı: “Təhsil � müəllim � və � şagirdin özünütərbiyəsi və � özünütəsdiqi � üçün � imkan � və � şərait � yaratmalıdır. � Müəllim � insanın �� mənəvi � həyatının � yaradıcısı, � ruhlandırıcısı � olmalıdır”.

Kitabda qarşılıqlı münasibətlərin qurulmasının pedaqoji-psixoloji əsasları qırmızı xətt kimi keçir. Əsərdə bu sahədə ümumiləşdirilmiş başlıca ideya belədir ki, təhsilə yalnız çətinliklərin öyrənilməsi və onun dəf olunması kimi baxılmamalıdır. Pedaqoji priyomlar o vaxt səmərəli olur ki, məktəbdə öyrədən və öyrənənlər arasında hörmət və tələbkarlıq olsun. Təhsil alanların bütün xüsusiyyətləri nəzərə alınsın, onlara hörmətlə yanaşılsın. Bu mənada A.Mehrabovun fikirləri məşhur pedaqoq A.A.Kumanevin fikirləri ilə üst-üstə düşür. A.A.Kumanev yazır: “Dərin emosional tərbiyəyə əsaslanmayan bilik heç vaxt insanı xoşbəxt edə bilməz”.

A.Mehrabova görə, təhsil açıq, özünü inkişaf etdirən sistem olmalıdır. İdarəetmə prosesində şəxsiyyətin inkişaf qanunları nəzərə alınmalıdır. Təhsil son nəticədə şəxsiyyətin sosiallaşmasının effektiv təminatçısı olmalıdır. Bunun üçün isə çoxistiqamətli, bir-birindən kəskin fərqlənən modellər yox, vahid bir strateji xətt olmalıdır. Müəllif əsaslı fakt və dəlillərlə sübut edir ki, belə kəskin fərqlərin aradan qaldırılmasında “Kurikulum modelinə müraciət olunması onların bir məcraya gətirilməsinə, bir xətt üzrə qurulmasına imkan yaratmışdır”.

Ön söz əvəzi və 6 bölmədən ibarət olan kitabın hər bir bölməsi təhsilin müxtəlif sahələrini, problemlərini əhatə etsə də, onların arasında bir bağlılıq var, biri digərini tamamlayır.

Kitabın “Müasir təhsilin məzmununun pedaqoji-psixoloji məsələləri” adlanan I bölməsində XXI əsrdə təhsilin inkişafının əsas istiqamətləri, təhsilin konseptual məsələləri, təhsilin məzmunu və fəaliyyət, şəxsiyyətin formalaşdırılmasının pedaqoji-psixoloji məsələləri araşdırılır.

Alimlərin, dövlət xadimlərinin fikrinə görə, eləcə də inkişaf etmiş dünya dövlətlərinin təcrübəsinin təhlili göstərir ki, XXI əsrdə əsas kapital təbii ehtiyatlar, zəngin təbii sərvətlər deyil, insan kapitalı, onun intellektual zənginliyi, biliyidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev yazır: “Biz öz imkanlarımızdan səmərəli istifadə edərək maddi kapitalı insan kapitalına çevirməliyik”. A.Mehrabova görə, intellektual potensialın formalaşması üçün təhsilin modernləşdirilməsi aşağıdakı prioritet istiqamətlər üzrə aparılmalıdır:

– millilik və bəşərilik;

– universal biliklərə yiyələnmə;

– bütün həyatı boyu təhsilalma;

– yeni maliyyələşdirmə modelinə keçid.

A.Mehrabov müasir dövrdə təhsil müəssisəsinin qarşısında duran ən vacib məsələlərdən birinin ayrı-ayrı fənlər üzrə biliklərin verilməsi yox, biliklərin toplanması yollarının mənimsədilməsi olduğunu göstərir. Qeyd edir ki, təlim prosesində şagirdlər hazır biliklərə deyil, nəzəri və tənqidi təfəkkürə sahib olmalıdırlar.

Aydın məsələdir ki, bütün dövrlərdə şəxsiyyətin formalaşdırılması psixoloq və pedaqoqların tədqiqat obyekti olmuş, təhsilin qarşısında duran vacib vəzifələrdən biri kimi səciyyələndirilmişdir. Lakin burada bir məsələni unutmaq olmaz ki, hər bir ictimai quruluş, ideoloji sistem öz tələblərinə cavab verən, onu həyata keçirə bilən şəxsiyyətlərin formalaşdırılmasını vacib hesab etmiş, ona çalışmışdır. A.Mehrabova görə, müasir Azərbaycan təhsili şəxsiyyətin formalaşdırılmasında mənəviyyata, özünütəşkilə, özünütəsdiqə, özünüreallaşdırmaya əsaslanmalıdır. Şəxsiyyət tamlığının təmin olunması üçün insan təbiətinin dərk olunması, təhsilin şəxsiyyətyönümlü olması, mənəvi-gedonist, metakoqnitiv prinsiplərə əməl olunmalıdır. Həm də bunlar ayrı-ayrılıqda, bir-birindən təcrid olunmuş şəkildə deyil, vəhdət halında götürülməlidir.

Kitabda maraq doğuran, diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri də təhsilin humanistləşdirilməsi və humanitarlaşdırılması probleminə yanaşma ilə bağlıdır. Bu problem bir də ona görə diqqəti cəlb edir ki, təhsilin humanistləşdirilməsi və humanitarlaşdırılması ilə bağlı bir sıra fərqli yanaşma və mövqelər mövcuddur. Bir çoxları bu anlayışları humanitar fənlərin sayının və nisbətinin artırılmasında görürlər. Hesab edirlər ki, şagirdlərin humanistləşdirilməsi yalnız humanitar fənlərin tədrisi zamanı mümkündür. Fizika, riyaziyyat, kimya və s. təbiət elmləri şagirdlərdə bu keyfiyyətləri formalaşdıra bilməz. Təbii ki, bu, tamamilə yanlış bir yanaşmadır. Humanistləşdirilmə ayrı-ayrı fənlərin yox, bütövlükdə təhsilin qarşısında qoyulan tələbdir, vəzifədir. Bu məsələdə təbiət fənləri ilə humanitar fənlər eyni çəkiyə malikdir.

Biliklərin humanitar və qeyri-humanitar bölgüsü, ilk növbədə, mədəni dəyərlə bağlı biliklərə aiddir. Başqa sözlə, əgər bilik insan üçün şəxsi məna kəsb edirsə, onun daxili aləmini zənginləşdirirsə, sosiomədəni keyfiyyətlər aşılayırsa, həmin biliyin humanitar mahiyyət daşıdığını söyləyə bilərik. Hansısa bir bədii əsərdəki surətlərin, süjet xəttinin sadəcə olaraq öyrənilməsi bilik səviyyəsində qalırsa, şəxsi məna kəsb etmirsə, mənəvi zənginliyə xidmət göstərmirsə, bu biliyi qeyri-humanitar bilik adlandırmaq olar. Təbiət elmlərindən sayılan fizikanın tədrisi zamanı fiziki hadisələr, alimlərin həyatı, ətraf aləmin dərk olunması öyrənilirsə və bu, insanın idrak imkanlarını dərinləşdirir, şəxsi əhəmiyyət kəsb edirsə, onda fizikadan öyrənilənləri də eyni zamanda humanitar biliklər adlandırmaq olar.

“Humanitarlaşdırma təlimin məzmunu əsasında, onun səviyyəsindən və formasından asılı olmayaraq, insanın xoşbəxtliyi və inkişafı naminə əsas sosial məsələlərin həllinə hazır olan, müxtəlif millətlərin və xalqların peşə və ixtisas nümayəndələri ilə sərbəst ünsiyyət qurmaq. və nəticə çıxarmağı bacaran insanın formalaşmasına geniş imkan açır”.

Kitabda haqqında bəhs etdiyimiz problem barədə A.Mehrabovun mövqeyi belə təqdim olunur və biz bu mövqeyi doğru və haqlı hesab edirik.

Son dövrlərdə həyatımızın demək olar ki, bütün sahələrində sürətli yeniləşmə baş verir, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin texnologiyaları Azərbaycana gətirilir. Bu isə eyni zamanda münasibətlər sistemində, düşüncə tərzində köklü dəyişikliklərə səbəb olur. Təhsil sistemində də yeni təlim texnologiyaları tətbiq edilir. Təbii ki, bu texnologiyaların tətbiqinin pozitiv və neqativ tərəfləri vardır. Lakin biz dünya dövlətlərinə inteqrasiya ediriksə, təhsil sistemimizi ən azı Avropa təhsil sisteminin tərkib hissəsi kimi qəbul ediriksə, onda dünyada istifadə olunan təlim texnologiyalarından istifadə olunması qaçılmazdır. Bununla belə, İKT-nın təhsilimizə zərər vurduğu fikrini vurğulayan alimlərimiz, təhsil işçilərimiz də az deyil. Onlar öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün sovet təhsilinin uğurlarını önə çəkir, nəzəri materialların öyrədilməsini vacib amil kimi göstərirlər. Əlbəttə, sovet təhsilinin uğurlarını, nəzəri biliklərin faydalılığını heç kim inkar etmir. Lakin biz artıq təhsilimizi yeni dünyanın tələbləri əsasında qurmalı, şəxsiyyətləri, şəxsi keyfiyyətləri azad bazar iqtisadiyyatının normalarına uyğunlaşdırmalıyıq. Yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi özlüyündə problemin həlli deyil. Burada tətbiq olunan metodika və texnologiya arasında vəhdətin yaradılması vacibdir. “Metodikanın predmetini təlim metodları və onun müxtəlif kompozisiyaları müəyyən edir. Təhsilin texnolojiləşdirilməsi isə təlimin məzmunu, tədris-təlim prosesi və onun təşkili ilə bağlı bütün məsələlərin kökündən yenidən qurulması olub, onun idarəolunması ilə birbaşa bağlıdır”.

Ümumən bütün dövrlərdə, xüsusilə bir iqtisadi, siyasi, ideoloji sistemdən digərinə keçdikdə istənilən sahədə, xüsusən təhsil sistemində təhsilin metodoloji əsasının müəyyənləşdirilməsi zəruri şərtlərdəndir. Metodologiya olmadan nə təhsilin məzmununu, nə onun istiqamətini, nə də böyüyən nəslin hansı keyfiyyətlərin daşıyıcısı olmasını, bir sözlə, nəyi və necə formalaşdırmaq mümkün deyildir. A.Mehrabovun kitabda araşdırdığı, mövqe bildirdiyi problemlərdən biri də təhsilin metodoloji problemləri ilə bağlıdır. A.Mehrabov öz mövqeyini belə şərh edir: “Müasir elmşünaslıqda metodologiya elmi idrak fəaliyyətinin təşkilinin prinsip, forma və metodları haqqında təlim kimi başa düşülür. Pedaqogikada isə metodologiyaya pedaqoji gerçəkliyin dərk edilməsi və dəyişdirilməsi haqqında nəzəri müddəaların məcmusu kimi baxılır”. Deməli, metodologiya təhsil sistemində tənzimləyici və normativ funksiyanı yerinə yetirir. Ona görə də müasir Azərbaycan təhsilinin başlıca vəzifəsi kimi təhsilin humanistləşdirilməsi, demokratikləşdirilməsi, öyrənənlərdə nəzəri və məntiqi təfəkkürün formalaşdırılması prioritet təşkil etməlidir.

Problemin elmi-nəzəri təhlilini aparan A.Mehrabov belə bir nəticəyə gəlir ki, təhsil sahəsində zəruri islahatların, modernləşmənin istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi üçün birinci növbədə fundamental tədqiqatlar genişləndirilməli, elmi idrakın formalaşmasında xüsusi yeri olan öyrənmə və öyrətmə proseslərinin elmi, pedaqoji-psixoloji əsasları dərindən təhlil edilməlidir.

İnsanın həyat və fəaliyyəti yalnız və yalnız ünsiyyət və münasibətlər üzərində qurulur. Yerdə qalan nə varsa, hamısı onlardan yaranır və onlara xidmət edir. Təlim-tərbiyə prosesi isə bütövlükdə insan-insan münasibətləri üzərində qurulur və bu qaçılmazdır. Çünki tərəflərin hər birində insan dayanır. Öyrədən də, öyrənən də insandır. Lakin sadəcə olaraq zaman-zaman münasibətlər, onun əsasında isə mövqelər dəyişir. Əgər son vaxtlara qədər öyrədən və öyrənənlər arasında münasibətlər subyektin obyektə münasibəti kimi qurulurdusa və şagird yalnız öyrədilənləri, lazım bilinənləri öyrənməli idisə və burada əks əlaqə yaranmırdısa, indi münasibətlər subyektin subyektə münasibəti kimi qurulmalıdır. Çünki əks halda nə düşünən, nə yaradıcı təfəkkürün daşıyıcısı olan azad, humanist keyfiyyətlərə sahib olan şəxsiyyətdən danışmaq mümkün deyil.

Subyektin subyektə münasibəti hər iki tərəfdən dözümlülük, xeyirxahlıq, qarşılıqlı inam və hörmət tələb edir. Bununla belə, praktikada bəzən bu xüsusiyyətlər düzgün başa düşülmür. Düzgün pedaqoji ünsiyyət öyrənənin və öyrədənin özünütəsdiqi, özünüreallaşdırması, mənəvi zənginləşmə üçün yaradılan psixoloji mühit, şəraitdir.

Kitabda irəli sürülən, əsaslandırılan başlıca ideyanın məzmunu belədir. Bütün bunlar isə keyfiyyətli idarəetmə nəticəsində reallaşa bilər. A.Mehrabova görə, idarəetmə müxtəlif təbiətli (bioloji, sosial, texniki) sistemlərin elementi və funksiyası olub, onların müəyyən strukturunun saxlanılmasını, fəaliyyət rejiminin mühafizəsini, məqsədin reallaşmasını təmin edir. Təhsilin keyfiyyəti isə təhsil nəticələrinə uyğun olaraq əvvəlcədən müəyyən edilmiş normativlərə (standartlara) müvafiq, təhsil alanların səviyyəsi, ümumi halda isə təhsil sisteminin durumu ilə müəyyən edilir. Burada yalnız bilik deyil, həm də dünyagörüşü, şəxsi keyfiyyətlər prioritet götürülməlidir.

Kitabda eyni zamanda peşə-ixtisas təhsilinin problemləri, təhsildə innovasiyalar, informatlaşdırma problemləri, əlavə təhsilin modernləşdirilməsinin psixoloji-pedaqoji əsasları geniş şəkildə araşdırılaraq təhlil olunur.

Kitabda ali peşə-ixtisas təhsil sisteminin müasir problemlərinin verilməsi xüsusi aktuallıq kəsb edir. İlk növbədə, ona görə ki, ali təhsil sistemi pedaqoq və psixoloqlarımızın bu vaxtadək az diqqət yetirdiyi sahələrdəndir. Artıq neçə illərdir ki, respublikamız Boloniya prosesinə qoşulmuş, ali təhsillə bağlı bir sıra dövlət sənədləri qəbul olunmuşdur. Demək olar ki, ali təhsilin bir sıra vacib problemləri məhz bu kitabda öz əksini tapmış, onlara münasibət bildirilmişdir.

A.Mehrabovun “Müasir təhsilin konseptual problemləri” adlı 516 səhifəlik kitabını təhsil sisteminin müxtəlif sahələrini əhatə edən fundamental elmi-nəzəri əsər hesab etmək olar. Təhsilin pedaqoji, psixoloji, metodiki və metodoloji məsələlərini özündə vəhdət halında birləşdirən bu kitabı Azərbaycan pedaqoji-psixoloji elminin son dövrlərdəki ən böyük uğurlarından biri kimi qəbul etmək olar. Pedaqoji ictimaiyyət, məktəb rəhbərləri, müəllimlər və magistrlər, pedaqoji sahədə çalışan tədqiqatçılar və təhsillə maraqlanan digər peşə sahibləri üçün nəzərdə tutulan bu kitab inanırıq ki, onların stolüstü kitabına çevriləcək, ondan istifadə edənlər Azərbaycan təhsilinin inkişafı yolunda faydalı biliklər əldə edəcəklər. �

Azərbaycan müəllimi .- 2010.- 20 avqust.- S.4.