TƏLİM-TƏDRİS PROSESİNDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏ ÜSULLARININ ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Yuxarida söylanan fikirlari bütövlükda ümumila§dirarak deya bilarik ki, müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmakla, talabalar artiq bütün dünyada öyranma icmalarinin

Müasir təlim texnologiyaları

Biz XXI yüzilin ilk illərini yaşayırıq. Bu gün doğulan, dünyaya gələn uşaqlar, bu gün ilk addımlarını atan körpələr XXI yüzilin son illərinin dünyəvi məsələlərini həll edəcəklər, bəşəriyyəti yaşadacaqlar.

“Millətimizin sabahı” dediyimiz uşaqlar həyatımızın gələcəyi, ömrümüzün davamıdır. Onların təlim-tərbiyəsinə, sağlamlığına düzgün münasibət bəşəriyyətin aydın sabahının, parlaq gələcəyinin təminatıdır. XXI əsrdə yaşayacaq nəsillərin təlim-tərbiyəsinin, sağlamlığının, xoşbəxt həyatının təməli bugünümüzdən başlayır.

Bildiyimiz kimi, məktəb cəmiyyətin sosial sifarişini yerinə yetirməlidir: şagirdləri dərin və hərtərəfli biliklərlə təmin etməli, onlarda bacarıq və vərdişlər formalaşdırmalı, yüksək mədəniyyətə, mütərəqqi dünyagörüşə malik olan şəxsiyyət yetişdirməlidir.

Məhz bütün bunları nəzərə alaraq yuxarıda söylənilən problemlərin səmərəli həlli üçün ümumtəhsil məktəblərində dünya standartlarına cavab verə biləcək yeni pedaqoji və metodik yanaşmalar, yeni metodik düşüncə tərzi lazımdır.

Məktəb əksər vətəndaşların genış əlaqə saxladığı əsas ictimai institutdur. Müvafiq hazırlığı olsa da, olmasa da, müəllimlər şagirdləri öz cəmiyyətlərində məhsuldar, əməkdaşlıq və sülh şəraitində yaşamağa hazırlamalı olurlar. Hətta bu cəmiyyətlər sürətlə dəyişsələr belə. Müəllim üçün qaranlıq qalan bir yer şagird üçün zülmətdir. Bunun üçün də müəllim öz üzərində daim işləməli, dərslərinin tədrisində böyük dönüş yaratmalıdır.

Açıq cəmiyyətdə səmərəli vətəndaşlığa hazırlaşmaq şagirdlərdən mühüm idrak qabiliyyəti tələb edir, onlar öz fikrini formalaşdırmağı, təcrübə və düşüncədən məna çıxarmağı, məntiqi arqumentlər tapmağı, fikirlərini aydın və inamla ifadə etməyi bacarmalıdırlar. Amma vətəndaşın formalaşması üçün təkcə bu qabiliyyətlər kifayət deyil, sosial sahədə zəruri olan münasibət və qabiliyyətlər var ki, bunlar şagirdləri gələcəkdə dəyərli vətəndaş olmağa istiqamətləndirir.

Əgər biz istəyiriksə uşaqlar dediyimizi etsinlər, ancaq onlara özləri bildiyi kimi hərəkət etməyə və fikirləşməyə imkan vermiriksə, demək, yaşadığımız sistemin nöqsanlarını aradan qaldırmaqda və həqiqi demokratik ideyalara çatmaqda özümüz maneələr yaradırıq. Dövlətimiz azadlıq üzərində qurulmuşdur, amma bu fəaliyyətlə biz sabahkı dövlətimiz üçün azadlığı məhdudlaşdırmış oluruq. Məktəbdə uşaqlara elə bir azadlıq verilməlidir ki, onlar sabah idarəetmə işində çalışanda azadlığın nə olduğunu bilsinlər.

Şagirdlərdə özünə inam hissi onda yaranır ki, onlara sinfin və dərsin təşkilində iştirak etməyə icazə verilir, öyrənmədə sərbəstlik verilir və onların fikirləri ictimai müzakirəyə səbəb olur.

Müasir təlim metodlarından və İKT-dən istifadə sinif mühitində dəyişiklik etməyə və müəllimlə şagird arasında, şagirdlərin öz aralarında və məktəblə ev arasında baş verən qarşılıqlı əlaqələr qurmağa imkan yaradır. Son zamanlar Azərbaycanda tətbiq olunan müasir təlim metodikalarından biri olan interaktiv təlim üsullarından və İKT-dən geniş istifadə olunur.

Hər bir müəllim, diqqətlə və ağılla, həmin nəzəriyyələrdən irəli gələn tədris üsullarından istifadə edərək səmərəli öyrənmə və şagirdlərin təhsildə təşəbbüskarlıq göstərməsi üçün təlimat proqramı hazırlaya və tədbiq edə bilər.
Müasir təlim metodlarından və İKT-dən istifadə cəmiyyətin dəyərli vətəndaşları olmağa hazırlaşan, fəal və hər şeylə maraqlanan şagirdlərin təhsil aldığı siniflərin yaradılmasında müəllimlərə yol göstərəcəkdir. Bu isə dünyanın hər yerində təfəkkürə üstünlük verən müəllimlərin heç vaxt bitib-tükənməyən axtarışları deməkdir.

İNTERAKTİV TƏLİM METODLARI + İKT VƏ ONLARIN TƏDBİQİ

Təlim prosesinin daha da yaradıcı olmasının və şagirdlər tərəfindən müxtəlif üsullar vasitəsilə hər hansı bir məlumatın qavranılmasının və qəbul edilməsinin artırılması üçün müxtəlif metodlar təklif olunur.

MÜASİR TƏLİM METODLARINDAN İSTİFADƏDƏ FƏAL DƏRSİN MƏRHƏLƏLƏRİ

1. MOTİVASİYA (problem situasiyanın yaranması, fərziyyələrin irəli sürülməsi, tədqiqat sualı) – 5-10 dəq.
2. TƏDQİQAT İŞİ (qrup işi) – 10-12 dəq.
3. MƏLUMAT MÜBADİLƏSİ (şagirdlərin cavabları, qrupların cavablarının bir-birinə təqdimatı) – 7-8 dəq.
4. MƏLUMATIN MÜZAKİRƏSİ VƏ TƏŞKİLİ (hər alınan cavabdan sonra) – 5 dəq.
5. ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ NƏTİCƏ – 5 dəq.
6. QİYMƏTLƏNDİRMƏ – 3 dəq
7. YARADICI TƏDBİQETMƏ (ev tapşırığının verilməsi) – 2 dəq.

Dərsin əhəmiyyəti təkcə onun məzmunu ilə deyil, həm də forması ilə şərtlənir. Dərs həm də düşünməyi öyrətdiyinə görə faydalıdır. Dərs o zaman fayda gətirir ki, şagirdlərdə canlı maraq, kəskin reaksiya doğursun, onları diskussiyaya girməyə, materiala uyğun hərəkətə sövq etsin. Bu cür dərs təkcə canlı və maraqlı keçməklə qalmayacaq, o həm də şagirdlərə bütün ömürləri boyu onlar üçün faydalı olacaq sərbəst düşüncə vərdişləri aşılayacaqdır.

Heç də hər cür material, xüsusən də məktəb dərsliklərində olan material yuxarıdakı kateqoriyalardan istifadəyə imkan vermir. Buna görə də nə qədər ki, dərslikdəki mətni qəzet məqaləsi ilə əvəz etməyə və ya mətn oxunuşu əvəzinə şagirdlərə hansısa bir hadisə danışmağa, fotoşəkil və ya rəsm əsəri, təqdimat nümayiş etdirməyə, bilgisayar və proyektordan istifadə etsək, bir sözlə, onu daha rəngarəng etməyə hazırlaşsaq, dərs bir o qədər gözəl keçər.

Dərsin planlaşdırılması prosesini üç mərhələyə ayırıram:

1. Dərsə qədər;
2. Dərsin özü – İKT –nin tədbiqi ilə aparılır (elektron dərslikdən istifadə etməklə);
3. Dərsdən sonra.

Dərsə qədər

Dərsin məzmununa keçməzdən əvvəl şagirdlərə bu və ya digər mövzunun əhəmiyyəti, eləcə də onun şagirdlər qarşısında qoyduğu məqsəd və vəzifələr haqqında suallar verirəm. Suallar xüsusu kompüter proqramında hazırlanmış oyun test şəklində verilir (məs. “Milyonçu” tok şou oyunu).

Sualların səviyyəsi və tipləri ilə bağlı sagirdlərlə aparılan söhbət zamanı aşağıdakılara diqqət yetirilməlidir:
• BİLİK: informasiyanı eşidildiyi formada təkrar çatdırmaq qabiliyyəti.
• ANLAMA: müəyyən bir fikri öz sözlərinlə və ya hansısa başqa bir yolla yenidən söyləmək qabiliyyəti.
• TƏTBİQ: yenicə öyrənilmiş üsuldan istifadə etməklə yeni bir tapşırığın həlli.
• ANALİZ: mürəkkəb bir ideyanın səbəblərini, nəticələrini və digər tərkib hissələrini tapmaq bacarığı.
• SİNTEZ: bir neçə ideyanın bir yeni ideya halında birləşdirilməsi, köhnə ideyanın yeni variantının yaradılması.
• QİYMƏTLƏNDİRMƏ: konkret ideyanın, yaxud mənbənin hansısa tezisin izahı üçün tam uyğun gəldiyini qiymətləndirmək qabiliyyəti.

Dərsin düşünmə mərhələsində şagirdlər özləri üçün müəyyən nəticələr çıxarmalıdırlar. Bu mərhələdə qabaqcadan hazırlanmış suallar şagirdlərə verilir. Hamı bu müzakirədə aktiv iştirak edir.

“BLUM taksonomiyası” üsulu ilə qurulmuş suallar verilir:
1. Sizə mənim mühazirəmdə nə tanış idi?
2. Hansı yeni məlumatı aldınız?
3. (Hafizəni yoxlayan sual) – Öyrəndiyimiz heyvanın yaşayış mühitini sadalayın.
4. (Sintezedici sual) – Həmin heyvanın qidasını nə təşkil edir?
5. (Analizedici sual) – Hər hansı bir heyvanın öyrənilməsi nəyə lazımdır?
6. (Müqayisəedici sual) – Müxtəlif mühitdə yaşayan heyvanların hərəkət orqanlarını müqayisəli xarakterizə edin.

Şagirdlərin bilikləri bu suallar ətrafında müzakirədən sonra, sonda dərsdə alınan yeni məlumatlarla tamamlanır.
İNTERAKTİV TƏLİM ÜSULLARINDAN və DƏRSDƏ

İKT-nin İSTİFADƏSİNDƏN ALINAN NƏTİCƏ

Şagirdlərə yuxarıda sadalanan metodlardan istifadə etməklə dərsləri keçdikdə, onlarda düşünmə qabiliyyəti artır və aşağıdakı istiqamətlərdə inkişaf gedir:
1. Şəxsilikdən ictimailiyə doğru
2. Asılılıqdan müstəqilliliyə doğru
3. İKT-dən istifadə vərdişlərinə doğru
4. İntuisiyadan məntiqə doğru
5. Tək fikirlilikdən alternativliyə doğru
6. Yaradıcılığa və vizual effektlərə doğru
7. Müstəqil tədqiqat işlərinin aparılması vərdişləri təkmilləşir
8. Analiz etmək, araşdırmaq, dərketmək və ümumiləşdirmək qabiliyyəti artır
9. Ətrafda mövcud olan hər hansı bir obyektin əlamətlərini xarakterizə etmək bacarığı formalaşır
10. Təbiətə sevgi və onun qorunması istəyi dərinləşir
11. Kompüter proqramları ilə tanış olurlar
12. Şəxsi araşdırmalarını təqdimat şəklində hazırlamaq bacarığı formalaşır
13. Auditoriya qarşısında sərbəst çıxış etmə qabilləti yaranır

İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT

1. Ç.Templ, K.Meredit, C.Stil: Uşaqlar necə dərk edir? İlkin Prinsiplər. Açıq Cəmiyyət İnstitutu Yardım Fondu – Azərbaycan, 2000
2. Ç.Templ, K.Meredit, C.Stil: Tənqidi təfəkkürün gələcək inkişaf üsulları. Açıq Cəmiyyət İnstitutu Yardım Fondu – Azərbaycan, 2000
3. Zoologiya. Dərslik, 8-ci sinif. 2005

TƏLİM-TƏDRİS PROSESİNDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏ ÜSULLARININ ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Əhmədli̇ Ni̇Gar Fəxrəddi̇N Qizi, Ahmadli̇ Ni̇Gar Fakhreddi̇N

Müəyyən zaman müddəti keçdikdə texnologiya təhsilin daha ayrılmaz hissəsinə çevrildikcə, daha çox müəllim şagirdləri öyrətmək üçün müasir alətlərin müxtəlif formalarından istifadə etmək istəyir. Müasir dövrdə tələbələri təlimdə iştirak etməyə və fəal rol oynamağa həvəsləndirmək üçün müasir texnologiyanın istifadəsini özündə birləşdirən bir sıra innovativ və yeni tədris metodologiyalarını nümayiş etdirir və ciddi şəkildə təhlil edirik. Müasir tədris texnikaları bütün dünyada yayılmışdır ki, bu da müəllimlər üçün faydalı və asandır. Müasir tədris texnikaları uşaqları yaxşı tərbiyə edir və onları aydın başa salır. Bu dövrdə təhsil proqramlarında internetdən istifadənin artması bu o deməkdir ki, tələbələr və müəllimlər açıq və çevik təlim sistemləri daxilində texnologiyadan getdikcə daha çox istifadə edəcəklər.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Əhmədli̇ Ni̇Gar Fəxrəddi̇N Qizi, Ahmadli̇ Ni̇Gar Fakhreddi̇N

MOBİL TEXNOLOGIYALARDAN İSTİFADƏNİN PEDAQOJİ-PSİXOLOJİ VƏ METODOLOJİ ASPEKTLƏRİ

ÜMUMİ ORTA TƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNDƏ “FİZİKA” FƏNNİ ÜZRƏ MOVZULARIN TƏDRİSİNƏ YENİ YANAŞMALAR VƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏNİN SƏMƏRƏLİLİYİ

FİZİKANIN TƏDRİSİ PROSESİNDƏ İKT-DƏN İSTİFADƏ

IX SİNİF FİZİKA KURSUNDA “YARIMKECİRİCİLƏR. YARIMKEÇİRİCİLƏRİN MƏXSUSİ ELEKTRİK KEÇİRİCİLİYİ” MÖVZUSUNUN TƏDRİSİNDƏ KEYS TEXNOLOGİYASININ TƏTBİQİ

TƏLİM PROSESİNİN TƏŞKİLİ FORMALARININ MAHİYYƏTİ VƏ TƏSNİFATI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «TƏLİM-TƏDRİS PROSESİNDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏ ÜSULLARININ ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI»

TOLiM-TODRiS PROSESiNDO MÜASiR TEXNOLOGiYALARDAN iSTiFADO ÜSULLARININ ÖYRODiLMOSi METODiKASI

OHMODLi NiGAR FOXRODDiN QIZI

Kompüter elmlari kafedrasi, Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universiteti, (Baki, Azarbaycan)

AHMADLi NiGAR FAKHREDDiN

Department of Computer Science, Azerbaijan State Pedagogical University, (Baku, Azerbaijan)

Xülasa. Müdyydn zaman müdddti kegdikda texnologiya tahsilin daha ayrilmaz hissdsind gevrildikca, daha gox müallim §agirdlari öyratmak ügün müasir alatlarin müxtalif formalarindan istifada etmak istayir. Müasir dövrda talabalari talimda i§tirak etmaya va faal rol oynamaga havaslandirmak ügün müasir texnologiyanin istifadasini özünda birla§diran bir sira innovativ va yeni tadris metodologiyalarini nümayi§ etdirir va ciddi §akilda tahlil edirik. Müasir tadris texnikalari bütün dünyada yayilmi^dir ki, bu da müallimlar ügün faydali va asandir. Müasir tadris texnikalari u§aqlari yax§i tarbiya edir va onlari aydin ba§a salir. Bu dövrda tahsil proqramlarinda internetdan istifadanin artmasi – bu o demakdir ki, talabalar va müallimlar agiq va gevik talim sistemlari daxilinda texnologiyadan getdikca daha gox istifada edacaklar.

Agar sözlar. müasir tadris texnikalari, maqsadlari, talimin tasnifati texnikalar, tadris texnikalari, medialar, faydalar, müasir gaglara hazirliq, kompüter.

METHODOLOGY OF TEACHING METHODS OF USING MODERN TECHNOLOGIES

IN THE EDUCATIONAL PROCESS

Annotation: As technology becomes a more integral part of education over time, more teachers want to use various forms of modern tools to teach students. We demonstrate and rigorously analyze a number of innovative and new teaching methodologies that incorporate the use of modern technology to encourage students to participate and play an active role in learning today. Modern teaching techniques are spread all over the world, which is useful and easy for teachers. Modern teaching techniques educate children well and make them understand clearly. The increasing use of the Internet in educational programs during this period means that students and teachers will increasingly use technology within open and flexible learning systems.

Keywords: modern teaching techniques, objectives, classification of training, techniques, teaching techniques, media, benefits, preparation for modern times, computer.

Tahsil elmla ma§gul olan talabanin §axsiyyatinin formala§masi prosesidir. Belalikla, sabahin tahsili fardi yaradici, yenilik^ va tasirli etmakla oz rolunu daha samarali oynaya bilmalidir. Bir muallim butun talabalarin muxtalif fardi farqlarina cavab vera bilmaz. 3gar biz keyfiyyatli talimdan dani§iriqsa, bu zaman ham oyradan-muallim, ham da oyranan-talaba u9un alveri§li §araitin, yeni texnoloji avadanliqlarin movcud olmasini asas masala kimi qeyd eda bilarik. Qeyd eda bilarik ki, an son tadris texnologiyalari ila innovativ tadris metodlari talabalara tahsilda mukammalliya nail olmaga komak edir. Muasir dovrun innovasiyalarinin sayinin dovrun talablarina uygun olaraq artmaqda olmasi faktini nazara alaraq deya bilarik ki, hal-hazirda talimi talabalara al9atan etmak va muallimin i§ini asanla§dirmaq u9un komputer texnologiyalarindan istifadanin ahata dairasi geni§lanmi§dir. indiki vaxtda siniflar dayi§dirildiyi va dinamiklar, onlayn yayimlanan videolar, interaktiv lovhalar, vizualla§diricilar, cavab sistemi, CD-lar, proyektorlar, tadris proqramlarinin va ba§qa vasitalarin daha tasirli va aydin §akilda talimin umumi keyfiyyat gostaricisini yax§ila§dirmasi fakti malumdur. Muallimlar yeni tadris texnikalari ila talabalara daha darindan va operativ dars ke9a va butun §ubhalarini aradan qaldira bilarlar. Muallimlar talabalarla alaqa yaratmaq u9un muxtalif nov muasir

ОФ “Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”

tadris texnikalarindan istifada etmalidirlar. Tahsilda istifada olunan müasir tadris texnologiyalarindan istifadanin bir ne9a maqsadi vardir ki, bunlara a§agidakilari aid eda bilarik :

> Materialin daha maraqli va calbedici §akilda taqdim edilmasi;

> Keyfiyyatli materiali zanginla§dirmakda talabalari istiqamatlandirmak va onlara kömak edilmasi;

> Vaxtdan samarali istifada etmak va talabalari ma§q etdirmak;

> Fardi talimat verilmasi;

> §agirdlari ham amakda§liq, ham da birga öyranma faaliyyatlarina yönaltmak;

> Adi situasiyalarda öyratmak avazina, talabalar ü9ün talim materiali hazirlamaq;

> §agirdlarin öyranmalarinin diaqnostikasinin aparilmasi va onlarin tahsil problemlarinin aradan qaldirilmasina kömak etmak.

istifada9ilara bir sira pe§a istiqamatlari üzra operativ §akilda i§lamaya kömak edan innovativ avadanliqlarin tadris müassisalarinda tam olaraq qura§dirilmasi tahsil prosesinin i§tirak9ilarina bir sira üstünlüklar qazandirir ki, bunlardan an vacibi dövrün talablari ila ayaqla§maga kömak etmasidir. Orta maktablarda §agirdlara tatbiq edilan beyin firtinasi, aqli hücum kimi metodlari ümumi fannin manimsanilmasi ü9ün ali tahsil müasissalarinda tatbiq edilmasi ila bagli bir sira praktiki darslarin aparilmasi fakti malumdur.Yeni talim texnologiyalarinin tadrisa tatbiqinda multimedia avadanliqlari ila yana§i medianin özünün istifadasi da geni§ yayilmi§dir. Bela ki, audio-viziual vasitalar, interaktiv texnologiyalara aid olan elektron ag lövha kimi multimedia vasitalarinin özlari da tadrisda elmi biliklarin tacrübaya tatbiqinin göstarila bilmasi ü9ün labüd vasaitlardan hesab olunur. Daha yax§i müallim olmaq ü9ün müallimlik bacariqlarini tatbiq etmak vacibdir. Tadris bacarigi müallimin §agirdlarin davrani§inda arzu olunan dayi§ikliklari hayata ke9irmakda xüsusila tasirli olan öyratma davrani§larinin macmusudur. Vaxt va vasait mahdudlugundan har hansi bir talim proqraminda bütün bacariqlari ümumilikda §agird va müallimlarin hamisina öyratmak mümkün deyil. Buna göra da, fann sahalarini inki§af etdiran bir sira tadris bacariqlari müayyan edilmi§dir. Onlarin har bir müallim ü9ün 9ox faydali oldugu a§kar edilmi§dir. Bu bacariqlarin toplusuna Sinaq Suallari Bacarigi, izah etma Bacarigi, Nümunalarla illüstrasiya Bacarigi, Möhkamlandirilma Bacarigi, Stimul dayi§ikliyi Bacarigi, Sinif idaraetma Bacarigi va Qara lövhadan istifada bacarigi daxildir.

ösasan distant talimda istifada olunan web saytlarin proqramla§dirilmasinda öyranma metodlarinin inki§af etdirilmasi ila bagli bir sira fikirlar vardir. Bu fikirlara analoji olaraq deya bilarik ki, Proqramla§dirilmi§ talim (va ya proqramla§dirilmi§ talimat) öyrananlarin ugurla i§lamasina kömak edan tadqiqata asaslanan sistemdir. Tadris materiali darslik va ya tadris ma§ini va ya kompüter ola bilar. Media materiali mantiqi va sinaqdan ke9irilmi§ ardicilliqla taqdim edir. Matn ki9ik addimlarla va ya daha böyük par9alardan ibaratdir. Har addimdan sonra §agirdlara anlamalarini yoxlamaq ü9ün sual verilir. Sonra darhal düzgün cavab göstarilir. Bu o demakdir ki, §agird bütün marhalalarda cavab verir va naticalar haqqinda darhal malumat verilir. 9lava olaraq qeyd eda bilarik ki, sadaca olaraq müayyan edilmi§ faktlari taqdim etmak va ya biliya aparan hamar yolu tasvir etmak avazina suallar, problemlar va ya ssenarilar qoymaqla ba§lanilan öyranma sistemi sorguya asaslanan sistemdir. Sorgu9ular biliklarini va ya hall yollarini inki§af etdirmak ü9ün problemlari va suallari müayyanla§diracak va ara§diracaqlar. Sorguya asaslanan talimat asasan dü§ünma bacariqlarinin inki§afi va praktikasi ila 9ox six baglidir. §abakalarin ümumi xarakteristikasinin öyradilmasi zamani müasir talim texnologiyalarindan istifada olunmasi talabalarda ham mövzuya ham da ümumilikda fanna maragi artiracagi ü9ün talim üsullarina uygun farqli seminar darslarinin ta§kil olunmasi vacib amil hesab olunur. innovativ tadris üsullarindan birba§a olaraq istifada edilarak yeni dars formalarinin aparilmasi talabalarda zehni tafakkürün inki§afina takan veracakdir. Müasir talimda yeni metodlarla ta§kil olunmu§ darslarda tez-tez dairalarda va ya qutularda tamsil olunan anlayi§lar fikirlar arasindaki alaqani izah edan sözlar va ifadalarla alaqalandirilir, talabalara kömak edir, malumatlari daha da dark etmak va yeni alaqalar tapmaq ü9ün fikirlarini ta§kil edir va strukturla§dirir. Malumati uzun müddat xatirlamaga va agilli xaritalarla daha yax§i öyranmak-öyratmak va effektiv nailiyyat alda etmak ü9ün texnoloji innovativ avadanlqilardan istifada etmak 9ox faydali hesab olunur.

ОФ “Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”

Talim-tadris prosesinda ananavi talim texnologiyalari ila yana§i müasir avadanliqlardan istifada edilmasi talabalarin elma maragini artirmaqla yana§i galacayin pe§akar kadrlarinin sayinin artmasina takan veracakdir. Tabii haldir ki, har bir talaba fardi olaraq §axsiyyat va xarakter baximindan tamamila ziddiyyatli xüsusiyyatlara malik ola bilar. Bu baximdan har bir elm öyranmak istayan farda xüsusi §axsiyyat kimi yana§maq va dars metodlarinin xüsusi ila farqlandirmakla öyranma metodlarinin takmilla§dirmak lazimdir. Masalan, kooperativ öyranmaya baxaq. Bu, har birinda müxtalif qabiliyyat saviyyalarinda olan talabalari olan ki9ik komandalarin mövzunu ba§a dü§mak ü9ün müxtalif talim faaliyyatlarindan istifada etdiyi ugurlu tadris texnikasidir. Komandanin har bir üzvü takca öyradilan §eyi öyranmak ü9ün deyil, ham da komanda yolda§larina öyranmaya kömak etmak va bununla da nailiyyat atmosferini yaratmaq ü9ün masuliyyat da§iyir. §agirdlar tap§irigi bütün üzvlar müvaffaqiyyatla ba§a dü§ana va tamamlayana qadar i§layirlar. Kooperativ saylar i§tirak9ilarin bütün qrup üzvlari ü9ün qar§iliqli fayda alda etmaya 9ali§masi ila naticalanir. Dramtizasiyaya baxaq. Müasir tadris üsullarindan biri talabalara §araiti ya§ayaraq neca davranmagi öyradir. Fiziki mühit/geyimlar/aksesuarlar vacibdir va talabalarin konsentrasiyasina tasir göstarir. §agirdlar öz taxayyüllarindan istifada edarak yaradiciliqlarini artirirlar. Bu, bütün talabalarin öyranma prosesinda birba§a i§tirakini tamin edir, onlarin dil istifadasini, ünsiyyat/dani§ma va dinlama bacariqlarini takmilla§dirir va hall yollarinin ara§dirilmasina imkan yaradir. Sinif otaqlarinda hala da istifada olunan cadval, §akil va maket kimi ananavi ayani vasaitlardan ba§qa, son illarda istifada olunan digar müasir ayani vasaitlar da mövcuddur. Bu kömak9i vasitalara §akilli slaydlar, kinofilmlar va s. daxildir. Müasir dövr, texnologiyanin inki§afi ila da§inan elektron cihazlar olan elektron kitab oxuyuculari asasan raqamsal kitablarin oxunmasi ü9ün istifada olunur. Audio-vizual otagi va ya laboratoriyasi olan bir 9ox tahsil müassisalarinda geni§ §akilda qabul edilan va istifada olunan asas vasitalar multimedia vasitalarinin i9arisina daxil olan audio-viziual avadanliq vasitalaridir. Ke9mi§ dövrda texnoloji avadanliqlarin bugünki qadar geni§ ahata dairasinin olmadigini nazara alaraq deya bilarik ki, tahsil ocaqlarinda öyrananlara mövzularin sadaca elmi cahatdan nazari hissasi öyradilirdisa, artiq bu proses praktiki olaraq multimedia avadanliqlari va yeni texnologiyalarla aparilir. Tabii ki, bu zaman müallimin se9diyi talim metodu, üsul va vasitalari fardi olaraq dayarlandirilir. Texnologiyanin inki§afi ila u§aqlar Power Point taqdimatlari kimi kompüter asasli öyranmaya böyük maraq göstarirlar. O, talabalar arasinda komanda i§ini inki§af etdirir, 9ünki onlardan bela layiha asasli öyranma ü9ün komandalarda i§lamak talab olunur. Bela bir layiha asasli öyranmada müallim öyradilanlara fasilitator yani fasilaya nazarat mexanizmi kimi 9ixi§ edir va bu, §agirdin faal i§tirakini nazarda tutur.istifada olunan asas vasitalardan birina baxaq. interaktiv elektron ag lövha- Bu, bütün lövhanin sensor ekran kimi faaliyyat göstardiyi, talabalarin birba§a lövhanin özünda müxtalif manipulyasiyalar eda bildiyi 9ox yeni bir inki§afdir. ösasan ag elektron lövha kompüterdaki materiali lövhaya proyeksiya edan raqamsal proyektora qo§ulur. Daha sonra talabalar kompütera toxunmadan riyazi hesablamalar, ciziqlarin halli va s. hayata ke9ira bilarlar. Elektron Öyranma Tadris Strategiyalari elektron mühazira, müzakira, e-monitorinq, elektron darslik, §abaka resurslarina elektron giri§, elektron strukturla§dirilmi§ qrup faaliyyati, elektron qeyri-rasmi hamya§idlarla qar§iliqli alaqa, e-alaqali tahsil, elektron keyfiyyatli öyranma va simulyasiyadir.

Tasavvür edak ki, biz özümüz har hansi bir müassisada 9ali§magimizdan asili olmayaraq yeni texniki avadanliqlardan istifada etmakla dars formasini ke9irmak istayan talaba va ya qeyri- bir §axsa müayyan üsullari öyratmaliyik.Tabii ki, nazari biliklar har zaman tacrübanin asas bazasini ta§kil edir. Lakin bunlari praktiki i§larda testla§dirmadan ke9irmasak, naticanin müakkamaliyi barada dani§a bilmarik. Xarici ölkalarin birinda universitet otaqlarinda talabalara mikro bir alat verilir. Müallim mühazira darslarinda talabalara ümumi diqqatini yetirmalidir. Bela olmadigi halda diqqatin ümumi paylanmasi qanunu pozulur va talaba ki9ik alatdan istifada edarak düymaya basir. Göz kontaktinin pozuldugu hallarin sayi 9ox oldugu taqdirda bu müallima nöqsan hesab olunur.

Talim-tadris prosesinin ümumi gedi§atinin müxtalif metodlarla aparilmasi müallimin §axsi talim bacarigi göstari§larindan asili oldugu malum faktdir. Bununla yana§i auditoriyada ayla§an talabalarin

kamiyyat va keyfiyyat göstaricilari baximindan çoxlugu deyil da, öyradilacak materialin ümumi mazmunu asas götürülür.

Talabalar müasir tadris texnikalarindan açagidaki maqsadlar ûçûn istifada edirlar :

• informasiya texnologiyalari haqqinda dü§ünma va istifada tarzina darindan tasir edan media inqilabinda içtirak;

• Dablari öyranmak baximindan öyranma yollarini takmilla§dirilmasi;

• Tadris mühitinin real vaziyyatini tatbiq etmak bacarigini va bacariqlarini geni§landirilmasi;

• Kooperativ va birga öyranma ûçûn qruplarda içlamak;

• Öz süratinda va vaxtinda öz-özüna öyranma vardiçlarini inki§af etdirmak;

• Müallim tarafindan deyil, müallimla birlikta öyranin;

• Sorgu-öyranma vardiçlarini inki§af etdirmak;

• Düzgün maqsada çatmaq üçün dogru zamanda/yerda düzgün malumatdan istifada edin;

• Keyfiyyatli malumatlari nazardan keçirilmasi va araçdirilmasi;

• Dünyanin istanilan yerinda yaçayan digar talabalar va müallimlarla öyranma tacrübasi va malumat mübadilasi

Bela ki, informasiya texnologiyalari bir tarafdan onlarin faal içtiraki ila §agirdlarin talim prosesina kömak edir, digar tarafdan isa müallimlarin içlarini asanlaçdirmaqla vaxta qanaat edirlar. Müxtalif müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmak ^ün müayyan bacariq va qabiliyyatlar talabalar, elaca da müallimlar ^ün lazimdir. Ona göra da onlari Müasir Tadris Texnologiyasi dövrüna hazirlamaq lazimdir va bunlar açagidakilardir:

> Talabalardan axtariçlarinda elektron malumat bazalarindan istifada etmalarini talab etmak.

> Talabalari sual vermak va tapçiriqlar vermak ^ün elektron poçtdan istifada etmaya havaslandirmak.

> Texnologiyalarin üstünlüklari va çatiçmazliqlari ila tani§ olmaq va

> kompakt diskin yalniz oxunmasi üçün yadda§ (CD-ROM), tele/video konfrans va s. imkanlarinin tadqiqi.

> Çagirdlarin Müasir Tadris Texnologiyalari ila taniçligi ila bagli sorgu aparmaq va onlarin bilik va bacariqlarini sinifla bölü§üb-bölamayacaklarini soruçmaq

> Sinif qeydlarini hazirlamaq üçün matn prosessorundan istifada etmak va talabalarin paylayici materiallari va üst çaffafliqlar üçün versiya kimi istifada etmak ^ün versiyani redakta etmak.

> Böyük sinif qeydiyyati siyahilarinda, test tapçiriqlarinda va s. qeydlarin aparilmasi va talabalarin vaxtaçiri öz qeydlarini nazardan keçirmasi va yenilamasi ^ün kompüter proqramlarindan istifada etmak.

> Malumatlarin tahlili üçün müxtalif paketlardan istifada.

> Talabalari öz layihalarinin bir hissasi kimi vizual elementlari daxil etmaya havaslandirmak.

Ümumilikda deya bilarik ki, informasiya texnologiyalarindan istifada talimin taçkilinin

effektivliyinin artirilmasi ^ün asas tamal hesab olunur.Orta maktablarda yuxari siniflar üçün çagirdlarin qeydiyyatinin aparilmasi, mövzularin manimsanilma daracalarini yoxlamaq ^ün test tapçiriqlarinin içladilmasi, ümumi qeydlari yaddaçda saxlamaq üçün va s. içlarda kompüter proqramlarindan istifada olunur ki, bu da talabalarin vaxtaçiri öz qeydlarini nazardan keçirmak va yenilamalarini tamin etmakda asas vasitaçi rolunda çixi§ edir. Malumatlarin tahlili ^ün müxtalif paketlardan istifada, talabalari öz layihalarinin bir hissasi kimi vizual elementlari daxil etmaya havaslandirmak, talabalarin vaxtinin multimedia i§ stansiyasi kimi keçirilmasi, taqdimatin planlaçdirilmasi, proyeksiya qrafiklarinin, videokliplarin, animasiya va saslarin va digar materiallarin yigilmasi, spesifik talim maqsadlari ila materiallari çox detallaçdirmaga çaliçmaq va inteqrasiya, materiallari vahid taqdimat halina gatirir va bununla da talim prosesinda öyranan talaba va tadrisi taçkil edan müallimin i§i asanla§mi§ olur.

Yuxarida söylanan fikirlari bütövlükda ümumila§dirarak deya bilarik ki, müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmakla, talabalar artiq bütün dünyada öyranma icmalarinin

faaliyyatlarinda içtirak eda bilirlar. Onlar birga öyrana, malumat paylaça, öyranma tacrübalarini mübadila eda va virtual öyranma icmalarinda amakdaçliq faaliyyatlari vasitasila içlaya bilarlar. Müasir tadris texnologiyalari tadris va talim prosesini daha mahsuldar çakilda asanlaçdirir. Bir sözla, müasir tadris texnologiyalari tadris prosesini beynalxalq standartlara cavab veracak çakilda yenidan qurur.

1) Zaidi S.F. (2013). ICT in Education. New Delhi. APH Publishing Corporation.

2) Nagarajan K., Natarajan S. and Manivasagan C.R. (2013). Educational Innovations & Curriculum Development. Chennai. Sriram Publishers.

3) Westwood, P. (2008). What teachers need to know about Teaching methods. Camberwell, Vic, ACER Press

4) https://en.wikipedia.org/wiki/Teaching_method Retrieved 4 May 2016

5) https://www.google.co.in/?gfe_rd=cr&ei=ODAxVm3K6nv8weFuqywBg# q=modern+teaching+methods+ppt Retrieved 4 May 2016

6) Cleaver, Samantha. “Hands-On Is Minds-On”. http://www.scholastic.com. Retrieved 4 May 2016

7) Vijayalakshmi Murugesan, Avinashilingam University, “Modern Teaching Techniques in Education”, February 2019.

SON DƏQİQƏ

Əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və ölkə başçısı cənab İlham Əliyev tərəfindən davam etdirilən milli təhsil siyasəti bu gün də uğurla həyata keçirilir.Azərbaycanın dünyanın inkişaf etməkdə olan ölkələri sırasında öz layiqli yerini tutması üçün digər sahələr kimi, təhsil də inkişaf etdirilir, təhsil alanların müasir bilik və bacarıqlara yiyələnmələri təmin olunur. Görkəmli dövlət xadimi, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin layiqli davamçısı cənab Prezident İlham Əliyev daim ölkəmizdə təhsilin inkişafına böyük önəm vermiş, onun müasir dünya standartları səviyyəsinə çatması üçün bütün imkanlarını səfərbər etmişdir.

Qürur hissi ilə deyə bilərik ki, bu gün Muxtar respublikamızda da bütün sahələrlə yanaşı təhsilin inkişafı da diqqət mərkəzindədir. Təhsilə göstərilən böyük qayğının nəticəsidir ki, bu sahədə qazanılan uğurlar surətlə artır, davamlı və yüksək səviyyədə inkişaf etdirilir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin imzaladığı müvafiq sərəncamlar təhsil sahəsinin inkişafında yeni mərhələnin əsasını qoymuş, tədrisin keyfiyyətini daha da yüksəltmişdir. Doğma diyarımızda ümumtəhsil məktəbləri və ali təhsil müəssissələri ən müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin edilmişdir. Bunun da nəticəsində orta məktəblərdə və ali təhsil ocaqlarında interaktiv təlim metodlarından istifadə ildən-ilə daha da genişlənir və təkmilləşir.

Azərbaycanda təhsil sisteminin inkişaf etdirilməsi, onun dünya standartlarının tələbləri səviyyəsinə çatdırılması fəaliyyətin daha çox iki istiqamətdə təşkili ilə səciyyələnir. Onlardan birincisi, ölkənin daxilində təhsil sahəsində əldə olunmuş nailiyyətlərin öyrənilib, ümumiləşdirilməsi və təhlil edilməsindən ibarət olub, ilk növbədə təlim-tərbiyə sahəsində irəliləyişlərin mahiyyət və məzmununu öyrənməklə təhsilin mövcud durumunu, cəmiyyətin tələb və ehtiyaclarını müəyyənləşdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyır və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması istiqamətində nələrin əldə olunduğunu və gələcək üçün hansı potensial imkanların yarandığını meydana çıxarmağa imkan verir. İkincisi, inkişaf etmiş xarici ölkələrin iş təcrübəsindəki mütərəqqi cəhətlərin öyrənilib ümumiləşdirilməsi və milli-mənəvi xüsusiyyətləri nəzərə alaraq tətbiqinin həyata keçirilməsi vacib bir məsələ olub, aktuallığı ilə seçilir. Ölkəmizdə bu istiqamətdə xeyli işlər görülmüşdür. Pedaqoji innovasiyalar kimi öyrənilən bu təcrübələrin keyfiyyət göstəricisi həmin ölkənin vətəndaşlarının ümumi inkişaf səviyyəsi ilə müəyyənləşdirilir. Ənənəvi pedaqoji tədqiqatların bir mühüm cəhəti kimi istənilən yanaşma eksperimental və təcrübi qaydada sınaqdan keçirilməli, bundan sonra hər hansı innovasiyanın tətbiqinə qərar verilməlidir.

Metod olaraq interaktivlik təlim prosesində müəllim və şagird arasında işin gedişindən, mövzudan, şərhdən, dialoqdan, rollu oyundan həmin anda meydana çıxan yanaşmadır. Yəni bu tərz əvvəldən planlaşdırılmır, təlim prosesinin gedişi bu məqamı ortaya çıxarır və daha çox öyrənənin müstəqilliyi, müdaxiləsi ilə baş verir. Digər tərəfdən, interaktivlik öyrənənlərin özləri arasında da ola bilər. Əsas cəhət odur ki, bu prosesdə əməkdaşlıq edən öyrənənlər və öyrədən eyni hüquqlu mövqedə dayanırlar.

Təcrübə və müşahidələr sübut edir ki, müasir müəllimin özünün fəallığı ilə şagirdin yaradıcı fəallığa cəlb edilməsi, şagirdin aktiv fəaliyyəti və bu zaman onlara elementar bacarıqların aşılanması, müəllimin şagirdlərlə və şagirdlərin bir-biri ilə əməkdaşlığı, hərəkətli, süjetli, musiqili didaktik rollu oyunlardan istifadə, sosial bərabərliyin və psixoloji şəraitin yaradılması, müəllimin təqdim etdiyi tematik materialın şagirdin yaradıcı təfəkkürünə və milli düşüncə tərzinin formalaşmasına təsir etməsi təlim texnologiyaları üçün daha səciyyəvidir

Müasir təlim texnologiyaları dərsə qədər hazırlıq prosesində müəllimin, dərsdə isə şagirdlərin fəallığını tələb edir. İnteraktiv təlim-tədrisin və idrak fəaliyyətinin təşkili və idarə olunması metodlarının məcmusudur. Bu təlim üçün müəllim tərəfindən şüurlu surətdə (iradi olaraq) idraki problem situasiyasının yaradılması, problemin həlli prosesində şagirdlərin fəal tədqiqatçı mövqeyinin stimullaşdırılması,şagirdlər üçün yeni və zəruri olan biliklərin müstəqil kəşfi, əldə edilməsi və mənimsənilməsi üçün şəraitin yaradılması kimi cəhətlər səciyyəvidir

İnteraktiv təlim zamanı şagirdin mövqeyi – “kəşf edən”, “tədqiqatçı” mövqeyidir. O, gücü çatdığı məsələlər və problemlərlə üzləşərkən bunları müstəqil tədqiqat prosesində həll edir.Öyrənənlər təlim prosesinin tamhüquqlu iştirakçısı olaraq, bu prosesdə tədqiqatçı kimi çıxış edirlər və bilikləri fəal axtarış və kəşflər prosesində mənimsəyirlər. Müəllimin mövqeyi fasilitator (bələdçi) mövqeyidir, problemli vəziyyətləri planlı və istiqamətlənmiş surətdə təşkil edir, şagirdlər qarşısında tədqiqat məsələlərinin meydana çıxmasına şərait yaradır və onların həllinə metodiki köməklik göstərir.

Ənənəvi təlim sistemində bilikləri əldə etmək üçün öyrənəni iki əsas bilik mənbəyi (müəllim və dərslik) qane edirdisə, bu gün həmin mənbələr öyrənənləri qane etmir. Bu səbəbdən müasir təlimin başlıca vəzifələrindən biri öyrənməyi öyrətməkdir, yəni öyrənənlərə bilikləri müstəqil əldə etmək bacarığını aşılamaqdır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, fəal (interaktiv) təlim metodu dərsin keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə güclü vasitə ola bilər. Bu metod öyrənənlər üçün dərsi çox maraqlı və cəlbedici edir.

Hidayət ƏKBƏROV

NDU-Roman german dilləri kafedrasının