QAFQAZDA MULTİKULTRALİZM: AZƏRBAYCAN MODELİ

mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşların bərabərliyini təmin edən milli siyasətin əsas

Azərbaycanın multikulturalizm modeli dünyaya nümunədir – ŞƏRH

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Fərmanı ilə 2014-cü ildən fəaliyyət göstərən Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi 2020-ci ili uğurla başa vurdu. Dövlət başçısının tövsiyəsi ilə BBMM sadəcə ölkə daxilində deyil, eyni zamanda bir sıra xarici ölkələrdə də Azərbaycandakı etno-mədəni və konfessional müxtəliflik, multikulturalizmin dövlət siyasəti müstəvisində həyata kecirilməsi, bu modelin mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoqda oynadığı qlobal rol mövzusunda konfranslar, dəyirmi masalar, görüşlər həyata keçirdi. Tədbirlərdə Azərbaycandakı etnik qruplar, onların əsrlər boyu qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşaması, eləcə də, multikultural cəmiyyətdəki inteqrasiya və idarəetmə siyasəti barədə geniş məlumat verilib, müzakirələr aparılıb. Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin mətbuat xidmətindən «Səs» qəzetinə verilən məlumata istinadən, 2020-ci ildə bütünlükdə dünya ölkələrində tüğyan edən pandemiya səbəbindən, BBMM-in də bir çox yerli və beynəlxalq səviyyəli tədbiri təxirə salındı. Bəzi tədbirlər isə pandemiya şəraitinin şərlərinə uyğun olaraq, online şəkildə həyata keçirildi.

2020-ci ili Azərbaycanın Zəfər ilinə çevirən 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə də Multikulturalizm Mərkəzi Azərbaycanın burada yaşayan bütün xalqların Ana Vətəni olduğunu bir daha vurğulayan fəaliyyət nümayiş etdirib. 2020-ci il ərzində ölkə daxilində gerçəkləşən yerli və beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlər içərisində 20 Yanvar faciəsinin 30-cu ildönümünə həsr edilmiş elmi konfransı, “Holokost və Xocalı – müasirlərin gözü ilə”, eləcə də “Xocalı soyqırımı”nın 28-cı ildönümünə həsr edilmiş dəyirmi masaları, habelə Novruz bayramı münasibətilə ölkəmizdəki etnik qrupların və konfessiya nümayəndələrinin iştirakı ilə ənənəvi bayram tədbirini xüsusi qeyd etmək olar.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 96-cı ildönümü münasibətilə BBMM-in yaradılmasının 6 illiyinə həsr edilmiş Mərkəzin xarici ölkələrdəki filiallarının həyata keçirdiyi tədbirlər, Azərbaycanda mövcud olan etnik və dini icmalarla birgə 15 iyun – Milli Qurtuluş Gününə ithaf edilən dəyirmi masa və “Qafqaz Albaniyası irsi” mövzusunda təşkil olunan videokonfrans pandemiya şəraiti ilə əlaqədar online şəkildə gerçəkləşdirilmişdir. Eyni zamanda, ali məktəblərin bakalavr pilləsi üçün tədris proqramına əsas fənn kimi daxil olan “Multikulturalizmə giriş” fənnini tədris edəcək müəllimlər üçün treninqlərin təşkili də online həyata keçirilib.

Multikulturalizm Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycanda yaşayan azsaylı xalqların nümayəndələri və dini konfessiya rəhbərlərinin Dağlıq Qarabağda 44 günlük müharibə müddətində dövlət başçısı İlham Əliyevə, Azərbaycan xalqına və beynəlxalq təşkilatların rəhbərlərinə müraciətləri və məktubları hazırlanaraq ünvanlara çardırılıb, habelə ölkədaxili və xarici mətbuatda çoxsaylı müsahibələri təqdim olunub. Ermənilərin Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində törətdiyi mədəni terror və beynəlxalq təşkilatların bu mözuya laqeyd münasibəti məsələsi də BBMM tərəfindən diqqət mərkəzində saxlanılıb.

BBMM-in Rusiya, ABŞ, Bolqarıstan, Almaniya nümayəndəliklərində, eləcə də Mərkəzin dəstəyi ilə Ukrayna və Xorvatiyada Xocalı soyqrımının 28-ci ildönümünə həsr olunmuş anım tədbirləri təşkil edilib.

Ənənəvi olaraq keçirilən Beynəlxalq Multikulturalizm Qış Məktəbinin X buraxılışı baş tutub. “Azərbaycan multikulturalizmi modelinin bəşəri sülhə töhfəsi” mövzusuna həsr edilən Qış Məktəbində 20-dən çox ölkədən 25 tələbə iştirak edib.

Ötən ilin 8-12 mart tarixlərində Multikulturalizm Mərkəzi, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Azərbaycanın Los Anceles şəhərindəki Baş Konsulluğunun təşkilatçılığı və ABŞ-ın Yuta ştatında yerləşən Stirlinq Fondunun dəvəti ilə həmin ştatda “Azərbaycan multikulturalizmi modeli və dinlərarası dialoq” mövzusuna həsr olunmuş beynəlxalq konfrans və bir sıra görüşlər keçirilib. Görüşlər çərçivəsində ABŞ-ın Yuta Ştat Senatı Azərbaycanın dinlərarası harmoniya və multikulturalizm ənənələrini təqdir edən bəyannamə qəbul edib.

Mövcud pandemiya şərtlərinə baxmayaraq, Brüsseldə “Mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoqda dini kimliyin rolu: Azərbaycan və Belçika modeli” haqqında, ABŞ-da “Multikulturalizm təhlükəsizliyin və barışın açarıdır” adlı beynəlxalq videokonfranslar təşkil olunub. Habelə, Azərbaycan Respublikasının Braziliyadakı, Argentinadakı və Uruqvaydakı Səfirliklərinin və Multikulturalizm Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə Braziliyanın Braziliya Federal Universiteti və Rio de Janeyro Universitetlərində, Argentinanın Belqrano Universiteti, Boenes Aires Universiteti, Salvador və La-Plata Universitetlərində, Uruqvayın Katolik Universitetində Azərbaycan multikulturalizmi modelinin təqdimatına həsr olunmuş silsilə online seminarlar keçirilib.

Multikulturalizm Mərkəzinin əməkdaşları 2020-ci il ərzində müxtəlif xarici ölkələrdə təşkil olunan bir çox beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərə qatılıb, məruzələrlə çıxış ediblər. Belə tədbirlər sırasında Albaniyanın paytaxtı Tirana şəhərində “ATƏT regionunda anti-semitizmlə mübarizə” mövzusunda keçirilən konfransı, BMT-nin Azlıqların Məsələlərinə dair Forumunun 13-cü sessiyasını, Avropa Şurasının “Nifrət nitqi ilə mübarizə” üzrə ekspert komitəsinin birinci və ikinci toplantılarını, Rusiya-Azərbaycan Gənclər Forumunu və digərlərini qeyd etmək olar.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının Təhsil nazirinin müvafiq əmrinə əsasən ölkədaxili bütün ali təhsil məktəblərində “Multikulturalizmə giriş” fənni bakalavr pilləsi üçün əsas fənn olaraq tədris proqramına daxil edilib və bu fənn 38 ölkədaxili universitetdə magistr pilləsində tədris olunur. 2020-ci il ərzində “Multikulturalizmə giriş” və “Azərbaycan Multikulturalizmi” fənnlərini tədris edəcək şəxslərin hazırlanması üçün Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi tərəfindən Azərbaycan universitetlərinin 23 müəllimi iştirak etdiyi treninq kursları təşkil edilmiş, treninqləri uğurla bitirənlər müəllimlərə müvafiq sertifikatlar verilib.

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin 2020-ci il ərzindəki fəaliyyəti, müxtəlif layihələr çərçivəsində həyata keçirdiyi tədbirlər müntəzəm olaraq yerli KİV-lərlə yanaşı, xarici KİV-də işıqlandırılmasına da geniş yer ayrılıb. Malaziyanın Bernama xəbər portalında, İsrailin STMEGI və “The times of İsrail” xəbər portallarında, Almaniyanın nüfuzlu “Der Freitag” qəzetində və “News24” portalında, ABŞ-ın Fairfield Universitetinin rəsmi saytında, Türkiyənin elmi portalında, habelə

Braziliyanın Rebe TV telekanalında Azərbaycan dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən birini təşkil edən multikulturalizm siyasəti, Azərbaycan multikulturalizmi modeli, “Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi: sivilizasiyaların toqquşması?” mövzusuna həsr edilən bir çox məqalə və videomaterial təqdim edilib.

Multikulturalizm Mərkəzinin ingilis dilində “International Journal of Multiculturalism” (Beynəlxalq Multikulturalizm Jurnalı) adlı yeni beynəlxalq elmi jurnalının nəşrə başlayıb.

QAFQAZDA MULTİKULTRALİZM: AZƏRBAYCAN MODELİ

Magistrantların XIX respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu IL

QAFQAZDA MULTİKULTRALİZM: AZƏRBAYCAN MODELİ

Bu sahifa navigatsiya:
• Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il
• AZƏRBAYCAN MULTİKULTURALİZMİNİN ELMİ ƏSASLARLA ÖYRƏNİLMƏSİ VƏ DÜNYADA TƏBLİĞİ Quliyeva Ş.R.
• AZƏRBAYCANDA MİLLİ AZLIQLARIN TƏHSİL VƏ MƏDƏNİYYƏT HÜQUQLARININ QORUNMASI MULTİKULTURALİZM DƏYƏRLƏRİ KİMİ Qurbanlı A.C.
• AZƏRBAYCAN MULTİKULTURALİZMİNİN İNKİŞAFINDA İLHAM ƏLİYEVİN ROLU Mahmudov E.S.

QAFQAZDA MULTİKULTRALİZM: AZƏRBAYCAN MODELİ

Quliyeva N.Ə.

Sumqayit Dövlət Universiteti

XX əsrin sonlarında məlum siyasi hadisələr postsovet məkanında o cümlədən, Cənubi Qafqaz

respublikalarında multikulturalizmin yeni modellərinin formalaşmasına gətirib çıxardı. Lakin bir sıra hərbi-

siyasi və iqtisadi xarakterli hadisələr Gürcüstanda millətlərarası münasibətlərin mövcud tarazlığını

deformasiyaya uğratdı. Azərbaycanlıların, etnik azlıqların Ermənistandan kütləvi deportasiyası bu

respublikanı faktiki, olaraq monoetnik dövlətə çevirdi. Öz növbəsində, Azərbaycan Respublikası ölkənin

dağılma tendensiyasının qarşısını almağa, müxtəlif mədəniyyətləri və dinləri birləşdirən dövlət olaraq

qalmağa nail oldu.

Multikulturalizm nədir? Bu ilk növbədə, bir ölkədə mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsirində müəyyən

“keyfiyyət”ə nail olunmasına yönəlmiş demokratik dövlət strategiyasıdır. Multikulturalizm hamı tərəfindən

tanınan, müxtəlif mədəniyyətlərə tolerant münasibətə əsaslanan dinc, yanaşı yaşama prinsipidir. Azərbaycan

üçün fərqli baxışlara, adətlərə, vərdişlərə dözümlülük mövqeyi bəsləmək əlbəttə ki, təbiidir. Müxtəlif

xalqların, millətlərin, dinlərin xüsusiyyətlərinə tolerant münasibət azərbaycanlıların mentalitetinə xasdır.

Azərbaycan Respublikası polietnik dövlətdir. Xalq dövləti təşkil edən etnosdan – Azərbaycan

türklərindən və avtoxton milli azlıqlardan – udinlərdən, ingiloylardan, qrızlardan, xınalıqlardan,

buduqlardan, tatlardan, talışlardan, ləzgilərdən və b. təşkil olunmuşdur. Bu millətlərin tarixən

Azərbaycandan başqa vətənləri olmamışdır və buna görə də Azərbaycan türkləri ilə birlikdə vahid polietnik

Azərbaycan millətinin nümayəndələri hesab olunmaqda haqlıdırlar. Onlardan başqa respublikada ruslar,

ukraynalılar, belaruslar, kürdlər, yəhudilər, yunanlar, almanlar və tatarlar yaşayırlar. Bu milli azlıqların hər

birinin muvafiq olaraq tarixi vətəni vardır və Azərbaycan ərazisində yaşayan alloxton milli azlıqlara aid

edilirlər. Təkcə Bakıda iyirmidən yuxarı müxtəlif mədəni icmalar fəaliyyət göstərir. Bunların arasında:

rusların, ukrainlərin, kürdlərin, lakların, ləzgilərin, slavyanların, tatların, tatarların, gürcülərin, ingilayların,

talışların, avarların, axıska türklərinin, Avropa və dağ yəhudilərinin, gürcü yəhudilərinin, alman və

yunanların cəmiyyətləri vardır. Ümumiyyətlə, etnik azlıqların kompakt şəkildə yaşadıqları bütün rayonlarda

belə icmalar mövcuddur.Azərbaycan Respublikasında kompakt şəkildə müxtəlif etnosların nümayəndələri

yaşayır və onların hər biri öz maddi və mənəvi mədəniyyətini, dilini, tarixi yaddaşını, mentalitetini, etnik

özünüdərketmə və etnopsixologiyasını qoruyub saxlayan unikal xüsusiyyətlərin daşıyıcılarıdır. Məhz

Azərbaycanda dağ yəhudilərinin məskəni – Qırmızı Sloboda, Molokan kəndi İvanovka, udin kəndi Nic, öz

dili, özünəməxsus adət və ənənələri ilə məşhur olan Xınalıq kəndi və başqa milli azlıqların yaşadığı onlarla

belə məskənlər mövcuddur və onların hamısı Azərbaycan ictimaiyyətinin ayrılmaz hissəsidir. Etnik azlıqlara

yerli əhali ilə bərabər mədəni hüquqlar və ölkənin mədəni irsindən istifadə hüququ verilmişdir.

Etnik azlıqların kompakt yaşadığı yerlərdə ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai siniflərində doğma dil

tədris olunur: müvafiq dillərdə tədris proqramları və dərs vəsaitləri, folklor və şeir məcmuələri, bədii

ədəbiyyat nəşr olunur; qəzet və jurnallar çıxır, dövlət milli teatrları və bədii özfəaliyyət kollektivləri fəaliyyət

göstərir.Azərbaycanda mövcud olan mədəni simbioz (müştərək yaşama) və müxtəlif ənənələr maddi və

mənəvi mədəniyyətin tarixi abidələrində həkk olunmuşdur. Belə ki, maddi mədəniyyət abidələrinin

qorunması çərçivəsində Astara, Qax, Quba, Zaqatala və digər rayonların tarix-ölkəşünaslıq muzeylərində,

həmin ərazilərdə yaşayan etnik azlıqların irsini və ənənələrini əks etdirən ekspozisiyalar təşkil olunur. Bu

sahədə kitabxanalar da səmərəli fəaliyyət göstərir; burada milli azlıq nümayəndələrinin kitablarının təqdimatı

keçirilir və bu kitablar kitabxananın fonduna daxil olur.

Ölkə daxilində, eləcə də beynəlxalq arenada mədəniyyətlərarası ünsiyyətin tarazlı şəkildə

qurulmasında, üç dini dövrdən – zərdüştlük, xristianlıq və islamdan keçən və öz şüuruna bunları həkk etdirən

Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşı vacib rol oynayır. Azərbaycanda dinlərarası dialoq və tolerantlığın

dünyanın bir çox polietnik regionları üçün nümunə olan xüsusi modeli qurulmuşdur. Dövlət-din

münasibətlərinin müasir Azərbaycan modeli çərçivəsində, bütün dinlər qanun qarşısında bərabər status

almışlar. Ölkə vətəndaşlarının böyük əksəriyyətini təşkil edən müsəlmanların hüquqlarını təmin etməklə

yanaşı, dövlət respublika ərazisində yayılan bütün ənənəvi dinlərə qayğı göstərir.Öz tarixi ənənələrinə

söykənən Azərbaycanda vətəndaşların mədəni, o cümlədən dini tələbatlarının təmin edilməsinə aşağıdakılar

nümunədir: sovet ateizmində boşluq dövründən sonra Bakıda “Müqəddəs qadınlar ” kilsəsi açıldı. Qeyd edək

Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il

ki, bu kilsə XX əsrin əvvəllərində məşhur xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin fəal dəstəyi ilə tikilmiş,

XXI əsrin əvvəllərində isə digər azərbaycanlı xeyriyyəçinin səyləri nəticəsində yenidən bərpa olunmuşdur;

– pontifik II İohann Pavelin Azərbaycana səfəri zamanı tikintisinə xeyir-dua verdiyi yeni katolik

kostyolu (polyak kilsəsi) açılmışdır. Bu kilsə 1930-cu illərdə dağıdılmış əvvəlki məbədin ənənələrini davam

– Bakıda, hətta sovet dövründə belə dağıdılmaqdan xilas olan sinaqoq yenidən bərpa edilmiş və

Respublikamızda millətlərarası münasibətlərdə aşağıdakıları qeyd etmək olar.Etnik dinindən və

mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaşların bərabərliyini təmin edən milli siyasətin əsas

müddəaları Azərbaycan konstitusiyasında göstərilmişdir. Azərbaycan Respublikasının milli siyasət

konsepsiyası həmçinin aşağıdakı beynəlxalq sənədlərə əsaslanır:

BMT-nin “İnsan haqları ümumi deklarasiyası”, Avropa Şurasının “Əsas azadlıqların və hüquqların

qorunmasına dair konvensiyası”, BMT-nin “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktı”,

“Avropada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq üzrə İclasın Yekun Aktı”, “ATƏT-in insan meyarları üzrə

Konfransının Kopenhagen sənədi”, Avropa Şurasının “Milli azlıqların müdafiəsi üzrə Çərçivə

Konvensiyası”, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin üzvləri tərəfindən qəbul edilmiş “Milli azlıqlara mənsub olan

şəxslərin hüquqlarının təmin edilməsi üzrə konvensiya”. Həmçinin Azərbaycan Respublikasının milli

siyasətinə həsr olunmuş dövlət sənədi – “Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıqların, azsaylı

xalqların və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dilinin və mədəniyyətinin inkişafına dövlət

qayğısı haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı qəbul edilmişdir.

Başqa sözlə, milli azlıqların qorunması Azərbaycan rəhbərliyinin apardığı siyasətin əsas

istiqamətlərindən biridir. Belə ki, Prezident aparatında milli siyasət üzrə dövlət məsləhətçisinin başçılıq

etdiyi xüsusi struktur yaradılmışdır. Analoji struktur Milli Məclisdə də mövcuddur. Konstitusiya və

qanunların verdiyi bərabər hüquqlar və imkanlardan istifadə edərək, müxtəlif millətlərin nümayəndələri

cəmiyyətin ayrı-ayrı sahələrində məhsuldar işləyərək ölkənin inkişafına layiqli töhvələr verirlər. Belə ki,

milli azlıqlar Azərbaycan Respublikasının hökumətində və digər dövlət strukturlarında təmsil olunmuşlar.

Respublikanın milli parlamenti – Milli Məclisdə ölkənin bir sıra etnik azlıqları o cümlədən, rus, ləzgi, tat,

talış və b. öz nümayəndələri ilə təmsil olunmuşdur. 2010-cu il parlament seçkiləri zamanı ATƏT-in

demokratik institutlar və insan haqları üzrə bürosu və müşahidə komissiyası göstərdi ki, Azərbaycanda,

dövlət ərazisində yaşayan etnik azlıqların seçkilərdə iştirakı məsələsində heç bir problem yoxdur.

Beləliklə, respublikamızda müxtəlif etnik qrupların mövcudluğu üçün bütün mümkün şərait

yaradılmışdır. Lakin burada, bir daha qeyd etmək lazımdır ki, bizim ölkəmizdə mədəni müxtəliflik etnik

azıqların sadəcə cəmlənməsi kimi başa düşülmür, Azərbaycan ümummilli həmrəyliyin inkişafı üçün əlverişli

mühitdir. Başqa sözlə, etnik, dini və digər mənsubiyyətindən asılı olmayaraq ərazisində məskunlaşan hər bir

vətəndaş Azərbaycanın sərvətidir.

AZƏRBAYCAN MULTİKULTURALİZMİNİN ELMİ ƏSASLARLA

ÖYRƏNİLMƏSİ VƏ DÜNYADA TƏBLİĞİ

Quliyeva Ş.R.

Bakı Slavyan Universiteti

Multikulturalizm və tolerantlıq tarixən azərbaycanlıların həyat tərzi olub, bu gün isə milli kimliyindən,

dilindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycan dövlətinin hər bir vətəndaşının gündəlik həyat tərzinə

çevrilib. Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin Azərbaycan multikulturalizminin elmi əsaslarla öyrənilməsi və

dünyada təbliği istiqamətində göstərdiyi konkret hədəflərə çatmaq üçün atılan əməli addımlar dövlət

qurumları, siyasətçilər, hökumət adamları ilə yanaşı, hər bir vətəndaşımızın üzərinə şərəfli vəzifə qoyur.Bu

istiqamətdə aparılan mühüm hadisələrdən biri Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması

Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il

Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi bu gün dövlət siyasətinin vacib istiqamətlərindən biri olan

Azərbaycan multikulturalizminin dünya ölkələrində təbliğini ən müxtəlif formalarda qurmağa çalışır. İlk

olaraq “Multikulturalizmə giriş” (bakalavr pilləsi), “Azərbaycan multikulturalizmi” (magistr pilləsi) fənləri

üzrə tədris proqramları hazırlanıb. Bununla paralel bu fənləri xarici dillərdə tədris edəcək müəllimlərin

hazırlıq prosesi başlanıb. Qısa zaman kəsiyində “Azərbaycan multikulturalizmi” ölkəmizin 28 ali təhsil

məktəbi ilə yanaşı 13 xarici ölkə universitetində tədris olunub.Bu sahədə aparılan mühüm tədbirlərdən biri də

“Azərbaycan multikulturalizmi” fənnini öyrənən yerli və xarici tələbələr üçün 2015-ci ilin iyul ayından

etibarən yay və qış məktəblərinin təşkil edilməsidir. Bu tələbələrdən ibarət Azərbaycanın Gənc Dostları

Klubunun yaradılması da Azərbaycan multikulturalizminin dünyada təbliğ olunmasında əhəmiyyətli rol

oynayır. Sülh və dostluq şəraitində yaşamın dünya üçün yeni modeli olan Azərbaycan multikulturalizmi

xarici ölkələrdə təkcə universitetlərdə deyil, eyni zamanda müxtəlif təşkilatlarda kollokviumlar, seminarlar,

“dəyirmi masa”lar formatında da təqdim edilib. Bu təqdimatlar Londondakı BBC-nin qərargahından tutmuş

İndoneziyanın Coqyakarta şəhərindəki Ahmad Dahlan Universitetinə qədər olan geniş coğrafiyanı əhatə

edib. bu “dəyirmi masa”ların materialları Azərbaycan, rus və ingilis dillərində dərc edilərək ölkə daxilində

və xaricdə paylanıb. Virtual “dəyirmi masa”larda Braziliyadan, Amerikadan, İtaliyadan, Litvadan,

Bolqarıstandan, Türkiyədən, Rusiyadan, Gücüstandan, Misirdən, İordaniyadan və başqa ölkələrdən tanınmış

alimlər, ictimai xadimlər və tələbələr iştirak edib.

Azərbaycan Respublikası multikulturalizmi dövlət siyasəti kimi qəbul edən nadir dövlətlərdən biridir.

Əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş, hal-hazırda isə Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla aparılan

nailliyyətlərin əldə olunmasına səbəb olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, uğurla həyata keçirilən multikulturalizm

siyasəti siyasi leksikona “Azərbaycan multikulturalizmi”, “Multikulturalizmin Azərbaycan modeli” kimi

terminlərin daxil olmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycan Respublikasını Prezdenti İlham Əliyevin

çıxışlarının birində qeyd etdiyi kimi “ Multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasəti və həyat tərzidir. Bu

gün Azərbaycan artıq dünyada tanınmış multikulturalizm mərkəzlərindən biridir”

AZƏRBAYCANDA MİLLİ AZLIQLARIN TƏHSİL VƏ MƏDƏNİYYƏT HÜQUQLARININ

QORUNMASI MULTİKULTURALİZM DƏYƏRLƏRİ KİMİ

Qurbanlı A.C.

Sumqayıt Dövlət Universiteti

Hər bir cəmiyyətin gücü onu dini və milli müxtəlifliyindədir

İlham Əliyev

Bildiyimiz kimi, “multikulturalizm” (ingilis dilindən hərfi tərcümədə “çoxlu mədəniyyətlər”

deməkdir) termini siyasi leksikona ilk dəfə 1970-ci ildə Avstraliyada immiqrasiya naziri vəzifəsində çalışmış

Al Kresbi tərəfindən daxil edilmişdir. O, anqlo-saksonlarla yeni avstraliyalılar arasındakı nifaqın

qaldırılmasına səy göstərmişdi. 1979-cu ildə hökumət Mədəni Müxtəlifliyin Problemləri üzrə Avstraliya

İnstitunu, 1987-ci ildə isə Multikulturalizm Problemləri Komitəsini yaratmışdı.

Multikulturalizm milli, dini, irqi və mədəni çeşidliliyin və fərqliliyin qarşılıqlı hörmət və anlaşma

zəminində qəbul edilməsi, bir cəmiyyətin bütün üzvlərinin konstitusyon mədəni hüquqlarının qorunması və

adı çəkilən müxtəlifliyin xalqın ümumi rifahına və sabit inkişafına xidmət etməsinə nail olan təbii və

düşünülmüş həyat tərzinin nəticəsi kimi başa düşülür. Məhz Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanın

timsalında multikulturalizmi xalqımızın həyat tərzi kimi ifadə etməsi məsələnin dəqiq tərifini vermiş olur,

həmçinin bu yaşam tərzinin təbii və milli xasiyyətimizin bir parçası olmasını təsdiqləyir. Ölkə başçısının

multikulturalizmin milli sərvətimiz olması deməsi isə artıq dövlətin bu məsələyə yanaşmasının düşünülmüş

siyasətə söykəndiyini nümayiş etdirir.

Milli azlıqların hüquqları ümumi insan hüquqlarına daxil olduğu üçün azlığın hər bir nümayəndəsi

şəxsi muxtariyyət hüququna malikdir. Şəxsi muxtariyyət bütün hüquqları, habelə dövlətin vətəndaşı olan

azlıqlar üçün bir çox sosial və mədəni şərtləri əhatə edir. Ana dili azadlığı bütün şəxsi və ictimai həyata təsir

edir. Məsələn, ana dilindən geniş istifadə etmək hüququ – bu hüquqla hər bir fərd özünün sosial və mədəni

həyat səviyyəsini inkişaf etdirir. Məhz ana dilində insan mədəni özünüdərk hissi qazanır, bu isə cəmiyyətdə

adaptasiya üçün vacib şərtlərdən biridir. Respublikada yaşayan milli azlıqların, demək olar ki, hamısı

Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il

Azərbaycanın dövlət dilini bilir, bu dildən etniklərarası ünsiyyət vasitəsi kimi də istifadə olunur. Azərbaycan

Respublikası Konstitusiyanın 45-ci maddəsində “Ana dilindən istifadə hüququ” təsbit olunub:

I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq,

yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır.

II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 sentyabr 2009-cu il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Təhsil

haqqında” Qanunun 5-ci maddəsinə (“Təhsil hüququna dövlət təminatı”) əsasən, Dövlət hər bir vətəndaşın

təhsil alması üçün müvafiq şəraitin yaradılmasına təminat verir və təhsilin hər hansı pilləsindən,

səviyyəsindən və formasından məhrum edilməsinə yol vermir. Habelə dövlət cinsindən, irqindən, dilindən,

dinindən, siyasi əqidəsindən, milliyyətindən, sosial vəziyyətindən, mənşəyindən, sağlamlıq imkanlarından

asılı olmayaraq, hər bir vətəndaşa təhsil almaq imkanı yaradılmasına və ayrı-seçkiliyə yol verilməməsinə

Ölkəmizin ümumtəhsil məktəblərində təlim Azərbaycan, rus, gürcü və erməni (Azərbaycan

Respublikasının Dağlıq Qarabağ regionunda) dillərində aparılır. Buna müvafiq olaraq, təlim 3 dildə olan

məktəblər üçün tədris planları təsdiq edilmişdir. Respublikanın təhsil sistemində fəaliyyət göstərən 1.764

məktəbəqədər təhsil müəssisələrindən 248-də 8.347 şagird rus dilində, 7-də isə 300-dən çox uşaq gürcü

dilində təhsil alır. Respublikanın təhsil sistemində fəaliyyət göstərən 1.781 məktəbəqədər tərbiyə

müəssisəsindən 9.123 uşağı özündə cəmləşdirən 271 müəssisədə təlim-tərbiyə rus dilində, 600-ə yaxın uşağı

əhatə edən 14 müəssisədə gürcü dilində aparılır. Milli azlıqların kompakt şəkildə məskunlaşdıqları

bölgələrdə isə məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrində uşaqlar öz ana dillərində danışırlar.

Azərbaycan təhsil sisteminin beynəlxalq, o cümlədən Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası beynəlxalq

təşkilatlarla sıx əməkdaşlıq şəraitində mümkündür. Bununla əlaqədar, Təhsil Nazirliyinin fəaliyyətinin əsas

istiqamətlərindən biri də, məhz, beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrin və qarşılıqlı əməkdaşlığın

gücləndirilməsindən ibarətdir. Bu əlaqələr içərisində Avropa Şurası ilə əməkdaşlığın inkişafı, həmin təşkilat

tərəfindən həyata keçirilən beynəlxalq və regional təhsil proqramlarında iştirak xüsusi yer tutur.Göründüyü

kimi, bu gün Azərbaycanda milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər bir vətəndaşın hüququ ən yüksək

AZƏRBAYCAN MULTİKULTURALİZMİNİN İNKİŞAFINDA

İLHAM ƏLİYEVİN ROLU

Mahmudov E.S.

Sumqayıt Dövlət Universiteti

Multikulturalizm və tolerantlıq tarixən azərbaycanlıların həyat tərzi olmuş, bu gün də milli

kimliyindən, dilindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycan dövlətinin vətəndaşlarının gündəlik həyat

tərzinə çevrilmişdir. Azərbaycanın beynəlxalq arenaya təqdim etdiyi multikultural model xalqların və dini

konfessiyaların dostluq və mehriban şəraitdə birgə yaşamalarını və fəaliyyət göstərmələrini təmin edən

Multikulturalizmi Azərbaycan Respublikasının dövlət siyasəti, xalqımızın təbii həyat tərzi kimi

dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev bu siyasətin həyata keçirilməsində BMT, ATƏT, Avropa Şurası, İslam

Əməkdaşlıq İttifaqı və başqa nüfuzlu təşkilatlarla əməkdaşlığa xüsusi önəm verir. Məhz bu özəl siyasi xəttin

davamı kimi Azərbaycan Respublikasının Prezdenti İlham Əliyev 26 noyabr 2009-cu il tarixində imzaladığı

xüsusi Qanunla ölkəmizin “Mədəni özününifadə formalarının müxtəlifliyinin qorunması və təşviqi

haqqında” UNESCO Konvensiyasına qoşulmasını göstərdi.Ölkəmizdə multikulturalizm ənənələrinin

qorunub saxlanması, daha da inkişaf etdirilməsi və geniş təbliğ olunması məqsədilə Azərbaycan

Respublikası prezidenti 11 yanvar 2016-cı il tarixli sərəncamı ilə 2016-cı il Azərbaycanda Multikulturalizm

ili elan edilməsini və bu sərəncamla bağlı olan, onun bir növ davamı olan 11 mart 2016-cı il tarixli sərəncamı

ilə “2016-cı ilin Azərbaycan Respublikasında “Multikulturalizm ili” elan edilməsinə dair tədbirlər planı”nın

təsdiq edilməsini göstərmək olar.

Prezident İlham Əliyevin multikulturalizm siyasətinə yüksək önəm verməsi ölkənin daxili siyasəti ilə

yanaşı xarici siyasətində də özünü biruzə verir. Mütəmadi olaraq ölkəmiz dünyada mədəniyyətlərarası və

sivilizasiyalararası dialoqun təşviq olunmasına həsr olunmuş bir çox beynəlxalq konfranslara ev sahibliyi

edir. Azərbaycanın əxlaqi-mədəni, sosial-iqtisadi və siyasi yüksəlişində son dərəcə vacib, xüsusi

məqamlardan biri də, Prezident İlahm Əliyevin təşəbbüsü və iştirakı ilə 2011-ci ildən etibarən, mütəmadi

Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il

olaraq, Bakıda Beynəlxalq Humanitar Forumun keçirilməsidir. Artıq ənənəyə çevrilmiş bu formların son

açılışı zamanı etdiyi çıxışında Prezident İlham Əliyev multikulturalizmi “alternativ olmayan mədəni siyasət,

gələcək inkişaf üçün ən məqbul variantı kimi” dəyərləndirməklə, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada

multikulturalizm meyllərinin gücləndirilməsinin vacibliyi xüsusi olaraq vurğulamışdır.

Bildiyimiz kimi 2011-ci ildən indiyə kimi Bakıda Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoqun dörd

Forumu, 2010-cu ilin 26-27 aprel tarixlərində Dünya Dini Liderlərinin Sammiti, 2011-ci, 2012-ci, 2014-cü,

və 2016-cı illərdə Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumları və 2016-cı ilin 25-27 aprel tarixlərində Birləşmiş

Millətlər Təşkilatı Sivilizasiyalar Alyansının 7-ci Qlobal Forumu keçirilmişdir.Tarixi İpək yolunda yerləşən

Azərbaycan müxtəlif sivilizasiyaların qovuşduğu məkan olaraq, əsrlər boyu milli-mədəni rəngarənglik

mühitinin formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əminamanlıq,

qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınmışdır. Ölkəmizdə multikulturalizm artıq

alternativi olmayan həyat tərzinə çevrilmişdir. Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması

müasir dövrdə respublikamızda gerçəkləşdirilən siyasətin tolerantlıq prinsiplərinə bu gün də sadiq

qalmasının bariz nümunəsidir.

Bildiyimiz kimi multikulturalizm siyasətinin meydana gəldiyi bir sıra Avropa dövlətlərinin (

Almaniya, Böyük Britaniya, Fransa ) başçıları bu siyasətin ölkələrində iflasa uğradığını bəyan etdikləəri bir

dövrdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev multikulturalizm siyasətinin müasir dövrdə

cəmiyyətdəki etnik, irqi, dini və mədəni müxtəlifliklərin tənzimlənməsində ən mütərəqqi və optimal siyasət

olduğunu qeyd edir və onun təbliği, istiqamətində çox böyük işlər həyata keçirir. Avropada

multikulturalizmə münasibətdə inamsızlığa təəssüf hissi ilə yanaşan Ölkəmizin Prezidenti İlham Əliyev qeyd

edir. bəzi bəyanatlar bizi məyus edir ki, multikulturalizm iflasa uğradı, multikulturalizmin gələcəyi yoxdur.

Bu, çox təhlükəli bəyanatlardır. Qeyd etməliyəm ki, multikulturalizmin müasir dünyada alternativi yoxdur.

Çünki dünya ölkələrinin mütləq əksəriyyəti çoxmillətli ölkələrdir. Əgər multikulturalizm iflasa uğrayıbsa

onda bunun alternativi nə ola bilər ? Bu çox aydındır. Bu ayrı-seçkilikdir, irqçilikdir, islamafobiyadır.

Ümumilikdə qeyd etmək lazımdır ki, Ümummilli lider Heydər Əliyevin Dünya Azərbaycanlılarının sıx

birliyi və həmrəyliyi, varlığında “azərbaycanlı ruhu” daşıyan fədakar insanların vəhdəti naminə həyata

keçirdiyi ideyaları, əbədi və müqəddəs irs kimi qoyub getdiyi ənənəvi, mədəni dəyərlərin reallaşdırılmasını

müasir mərhələdə Prezident İlham Əliyev uğurla davam etdirir.

Мультикультурализм – действенная модель культурной политики Азербайджана Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

МУЛЬТИКУЛЬТУРАЛИЗМ / ГОСУДАРСТВЕННАЯ КУЛЬТУРНАЯ ПОЛИТИКА / НАЦИОНАЛЬНАЯ ИДЕЯ / “БАКИНСКИЙ ПРОЦЕСС” / ПРЕЗИДЕНТ ИЛЬХАМ АЛИЕВ / ОБЩЕНАЦИОНАЛЬНЫЕ КУЛЬТУРНЫЕ СТАНДАРТЫ / ИНТЕГРАЦИЯ И ДИВЕРСИФИКАЦИЯ КУЛЬТУРНЫХ СООБЩЕСТВ / MULTICULTURALISM / STATE CULTURAL POLICY / NATIONAL IDEA / BAKU PROCESS / PRESIDENT ILHAM ALIYEV / NATIONAL CULTURAL STANDARDS / INTEGRATION AND DIVERSIFICATION OF CULTURAL COMMUNITIES

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Саламзаде Эртегин Абдулвагаб Оглы, Абдуллаева Рена Габиб Кызы

В статье мультикультурализм рассматривается как традиционное явление в истории Азербайджана, обусловленное этническим и конфессиональным разнообразием в регионе, толерантным отношением к представителям иных культур. Подчеркивается, что в период независимости Азербайджана мультикультурализм был поднят на уровень государственной культурной политики . В выступлениях и деятельности Президента Азербайджанской Республики Ильхама Алиева он представлен как действенный фактор не только внутренней, но и внешней политики страны. Для продвижения политики мультикультурализма в 2008 г. был запущен так называемый «Бакинский процесс». Одновременно Баку стал местом проведения множества международных мероприятий самого высокого уровня. Интересным явлением последнего десятилетия является совпадение оценок феномена мультикультурализма экспертами Азербайджана и России.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по политологическим наукам , автор научной работы — Саламзаде Эртегин Абдулвагаб Оглы, Абдуллаева Рена Габиб Кызы

Концепция мультикультурализма в современной политике Азербайджана
Перспективы мультикультурализма в контексте глобальных вызовов и культурного права
Мультикультурализм и толерантность как глобальный диалог в современном мире
Из истории взаимоотношений Северного Азербайджана и России в области культуры. Xix – начало XX вв
Место и динамика развития идеи мультикультурализма в стратегии культурной политики Азербайджана
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Multiculturalism as an Effective Model of Cultural Policy of Azerbaijan

The basis of any cultural policy is always a certain idea. Sometimes a national idea is used in this capacity. Some ideas are supranational, some are built on a geographical basis rather than on a national one. At the turn of the 21st century, many countries of the world widely discuss the ideas of multiculturalism and the ways of their implementation at the level of public policy. In the article, multiculturalism is considered as a traditional phenomenon in the history of Azerbaijan, due to the ethnic and religious diversity in the region and a tolerant attitude towards representatives of other cultures. It is emphasized that during the period of independence of Azerbaijan, multiculturalism was raised to the level of a state cultural policy . During the years of independence, many mosques have been erected in Azerbaijan, Orthodox churches are being restored and reconstructed, a synagogue and even a Catholic church are being built. In addition, one of the temples of the Albanian Apostolic Church is being restored. The traditions of tolerance are still reflected in the development of not only modern architecture, but also culture and society as a whole. In the speeches and activities of President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev, multiculturalism is presented as an effective factor in both domestic and foreign policies of the country. In 2008, to launch the policy of multiculturalism , he launched the so-called “ Baku Process ”. At the same time, Baku is becoming a venue for many international events of the highest level. Over the past decade, the Baku Humanitarian Forum, the Forum on Intercultural Dialogue, the Eurovision 2012 music contest, the international festival Mugham World have been held here. In 2009 Baku was declared the capital of Islamic culture; in 2015 it hosted the first European Games; in 2016 the VII Global Forum of the UN Alliance of Civilizations and many other humanitarian, cultural and sports events. In the Decree of the President of the country, 2016 was declared the year of multiculturalism in Azerbaijan, and 2017 the year of Islamic solidarity. All this made it possible for President Aliyev to declare that “Azerbaijan has once again established itself as the humanitarian center of the world.” An interesting phenomenon of the past decade is the coincidence of assessments of the phenomenon of multiculturalism by experts from Azerbaijan and Russia. This unanimity is seen as particularly promising at the regional level and, above all, in the south of Russia, with its ethnic and religious diversity.

Текст научной работы на тему «Мультикультурализм – действенная модель культурной политики Азербайджана»

история и современность

САЛАМЗАДЕ Эртегин Абдулвагаб оглы

член-корреспондент Национальной академии наук Азербайджана, доктор искусствоведения, профессор, директор Института архитектуры и искусства Национальной Академии Наук

Азербайджана, Баку, Республика Азербайджан, Artegin A. SALAMZADE Corresponding Member, Azerbaijan National Academy of Sciences, Dr. Sci. (Theory and History of Arts), Prof., Director, Institute of Architecture and Art, Azerbaijan National Academy of Sciences, Baku, Republic of Azerbaijan ertegin.salamzade@mail.ru

АБДУЛЛАЕВА Рена Габиб кызы

доктор искусствоведения, профессор, заведующий отделом эстетики и информационной культуры Института архитектуры и искусства Национальной Академии Наук Азербайджана,

Баку, Республика Азербайджан Rena H. ABDULLAYEVA Dr. Sci. (Theory and History of Arts), Prof., Head, Department of Aesthetics and Information Culture, Institute of Architecture and Art, Azerbaijan National Academy of Sciences, Baku, Republic of Azerbaijan cult_rena@yahoo.com

УДК [008+304.42]:[323.1:316.7](479.24) DOI: 10.36343/SB.2019.19.3.005

ГРНТИ 13.15.51 ВАК 07.00.02

Мультикультурализм -действенная модель культурной политики Азербайджана

Multiculturalism as an Effective Model of Cultural Policy of Azerbaijan

э. в. сялпмзяде p. f. абдулляевя • мультикультурализм – действенная модель.

В статье мультикультурализм рассматривается как традиционное явление в истории Азербайджана, обусловленное этническим и конфессиональным разнообразием в регионе, толерантным отношением к представителям иных культур. Подчеркивается, что в период независимости Азербайджана мультикультурализм был поднят на уровень государственной культурной политики. В выступлениях и деятельности Президента Азербайджанской Республики Ильхама Алиева он представлен как действенный фактор не только внутренней, но и внешней политики страны. Для продвижения политики мультикультурализма в 2008 г. был запущен так называемый «Бакинский процесс». Одновременно Баку стал местом проведения множества международных мероприятий самого высокого уровня. Интересным явлением последнего десятилетия является совпадение оценок феномена мультикультурализма экспертами Азербайджана и России.

Ключевые слова: мультикультурализм, государственная культурная политика, национальная идея, Бакинский процесс, Президент Ильхам Алиев, общенациональные культурные стандарты, интеграция и диверсификация культурных сообществ.

Основу всякой культурной политики всегда составляет определенная идея. Нередко вокруг такой идеи строится не только культуротворческая деятельность, но и сама социальная ткань общества, его институты. Такая идея может приводить в движение и социальные лифты государства. Иногда в этом качестве выступает национальная идея, которая одновременно организует и социальную, и культурную сферы. Некоторые из подобных концептов хорошо известны – «американская мечта», «русская национальная идея» и др. Другие имеют наднациональный характер, как, например, пантюркизм. Третьи вообще строятся не на национальной, а на географической основе. В этом случае уместно вспомнить, что культурная политика современного Китая (по крайней мере внешняя) основана на идее ментальной реставрации Великого Шелкового Пути и в сегодняшней редакции определяется формулой «One belt, one road». На рубеже XX-XXI столетий во многих странах мира столь же широко обсуждаются идеи мультикультурализма и пути их претворения на уровне государственной политики.

При рассмотрении какого-то нового явления в науке принято определяться

с терминологией и методологией, с помощью которой данный феномен исследуется. В буквальном переводе с английского «тиШсикига^т» означает «многокуль-турность». Думается, можно использовать и более привычное словосочетание «культурное многообразие». Методология исследования феномена мультикультурализма на сегодняшний день разработана крайне неудовлетворительно. В этой сфере работы отечественных авторов исчисляются единицами. И только в одной из них предлагается обоснованный, на наш взгляд, подход к объяснению данного явления. С опорой на известную теорию К.Леви-Стросса о «теплых» и «холодных» культурах здесь предлагается рассматривать азербайджанскую модель мультикультурализма в качестве «посуды для салата» [8, с. 160]. Метафору из области кулинарии ни в коем случае не следует воспринимать как средство для «снижения пафоса» рассматриваемой проблемы. Она содержательна.

Речь идет о том, что в условиях «теплых» культур этническое многообразие стирается, нивелируется. Подобно пищевым ингредиентам в котле, культуры этнических меньшинств со временем растворяются в культуре титульной нации.

В Азербайджане на протяжении веков, напротив, представители всех народностей и конфессий живут в условиях симбиоза. То есть мультикультурализм не сиюминутное, а традиционное явление в реалиях этой страны.

Становление политики мультикуль-турализма в независимом Азербайджане можно проследить по публичным выступлениям Президента страны Ильхама Алиева. Интересно, что еще в середине 2011 г. Президент И.Алиев употребляет в своих выступлениях другой термин, говоря, что «Азербайджанское общество является многокультурным, многоэтническим» [5, с. 243]. Но уже во второй половине 2011 г. термин «мультикультурализм» прочно войдет в лексикон программных выступлений господина Президента. Показательно в этом отношении его выступление на церемонии ифтар по случаю священного месяца Рамазана 12 августа 2011г. Президент отметил, что «мультикультурализм -это относительно новое понятие. По сути, это означает сосуществование людей, принадлежащих к различным культурам и религиям. Это не просто лозунг. Это наш образ жизни. Это наше мировоззрение. Мы так живем и, живя так, доказываем себе, региону и миру, что мультикультурализм существует» [5, с. 246].

Президент на этой церемонии не случайно говорил о том, что Азербайджан доказывает всем, что мультикультурализм существует. Уже в те годы некоторые западные политики объявили о крахе муль-тикультурализма в Европе. Впоследствии Президент И.Алиев не раз обращался к этой теме, выступая перед самыми разными аудиториями. «Есть ли альтернатива мультикультурализму? Если его хоронят, значит, должна быть альтернатива. А какая это альтернатива. Это очень опасный путь. если рассуждать логически, то значит самоизоляция. Значит депортация, отторжение представителей различных религий, народов, которые общественно-

стью не воспринимаются. Это путь в никуда» [5, с. 254].

Однако политика – это не только публичные выступления и теоретические рассуждения. Политика – это искусство возможного. Политика – это конкретные действия, изменяющие общество, мир. Президент И.Алиев виртуозно владеет искусством возможного. Для продвижения политики мультикультурализма он запустил так называемый «Бакинский процесс». Этот процесс по инициативе Азербайджана начался в 2008 г. на заседании министров культуры Совета Европы. На это мероприятие были приглашены министры культуры Организации Исламского Сотрудничества. «Впервые в истории представители двух важных международных организаций собрались в Баку. На следующий год, в 2009 г., мы сделали наоборот – пригласили министров культуры Совета Европы на проводимое в Баку мероприятие Организации Исламского Сотрудничества. Словом, мультикульту-рализм является одним из преимуществ, большим достоянием. В период нашего председательства мы однозначно будем уделять внимание этому вопросу» [5, с. 279-280],- сказал Президент И.Алиев на сессии Парламентской Ассамблеи Совета Европы 24 июня 2014 г. Таким образом, спустя всего шесть лет после начала «Бакинского процесса» он стал реальным действенным фактором внешней политики Азербайджана, одним из факторов политики мировой.

Одновременно Баку стал местом проведения множества международных мероприятий самого высокого уровня. В 2009 г. Баку был объявлен столицей исламской культуры, в 2015-м здесь прошли первые Европейские игры, в 2016 г.- проведён VII Глобальный форум Альянса цивилизаций ООН. Кроме этого за последнее десятилетие здесь прошли: Бакинский гуманитарный форум, Форум по межкультурному диалогу, музыкальный конкурс «Еврови-

Э. в. сялпмзяде р. [. абдулляевя • мультикультурялизм – действенная модель.

дение-2012», международный фестиваль «Мир мугама» и многие другие гуманитарные, культурные, спортивные мероприятия. 2016 год Указом Президента страны был объявлен в Азербайджане годом мультикультурализма, а 2017-й – годом исламской солидарности. Все это дало возможность Президенту И.Алиеву заявить, что «Азербайджан еще раз утвердил себя как гуманитарный центр мира» [5, с. 277].

Толерантность и мультикультура-лизм – понятия, характеризующие социальные отношения, исторически сложившиеся в Азербайджане. Во многом этому способствовало географическое положение Азербайджана, находящегося на перекрестке кросскультурных взаимных влияний Евразии. В истории и культуре Азербайджана оставили свой след все мировые религии. И сегодня на территории Азербайджана совместно проживают представители основных религиозных конфессий – мусульмане, христиане, иудеи.

В годы независимости в Азербайджане возводится множество мечетей, реставрируются и реконструируются православные церкви, строятся синагога и даже один католический храм. Кроме того, восстанавливается один из храмов Албанской Апостольской церкви. Традиции толерантности отражаются в процессах развития современной архитектуры. В начале XXI века, когда стал очевиден крах политики мультикультурализма в Европе, в Азербайджане принципы мультикульту-рализма поднялись на уровень государственной идеологии.

Наиболее интересные архитектурные решения в области культового строительства сосредоточены в Баку и прилегающих к столице поселках Апшерона. Самым масштабным по объему является строительство мечети Биби-Эйбат.

Проект был осуществлен на месте старой мечети Биби-Эйбат, разрушенной в годы советской власти. Линейная ком-

позиция новой Биби-Эйбатской мечети (арх. С. Оруджев) состоит из трех объемов, каждый из которых перекрыт куполом. Центральный объем имеет форму восьмигранной призмы, один из боковых объемов решен в форме куба, другой – в форме параллепипеда. Мечеть расположена недалеко от берега моря.

Знаменательным событием и в духовной, и в архитектурной жизни стало строительство в одном из центральных кварталов Баку синагоги европейских и горских евреев. Синагога «запроектирована в восемь уровней, два из которых находятся под уровнем земли и шесть – над землей. Архитектор нашел выразительное и крупномасштабное решение, так что здание снаружи выглядит трехэтажным» [7, с. 355]. Автор проекта Александр Гарбер (род. в 1955) обладает колоссальным проектным опытом. Однако в области храмовой архитектуры ему работать еще не приходилось. Создается впечатление, что к работе над проектом синагоги в Баку А. Гарбер подходит словно «с чистого листа», изучая и выясняя для себя все догматические и формообразовательные факторы, которые в конечном итоге определят облик сооружения.

Удивительным можно назвать творческий опыт, полученный за последние полтора десятилетия архитектором Эль-чином Алиевым (род. в 1967). В 2003 г. по его проекту была отреставрирована православная церковь Святых Жен Мироносиц, а в 2008 г. он стал одним из авторов проекта здания католической церкви Непорочного зачатия Св.Девы Марии. Выступая на церемонии открытия храма, Президент И.Алиев, в частности, сказал: «В Азербайджане построена католическая церковь. Это еще одно свидетельство высокого уровня религиозной терпимости, религиозной толерантности в республике. Это – наше большое достояние. Представители всех народов, религий живут в Азербайджане единой семьей, в обста-

новке дружбы и братства, и это усиливает нашу страну» [5, с. 216].

В 1920 г. была закрыта православная церковь с 200-летней историей. В советский период она не использовалась по назначению. Почти разрушенный храм вернули Русской Православной церкви только в 1991г. Десять лет спустя, в 2001 г., во время своего визита в Баку Патриарх Московский и всея Руси Алексий II, освятив храм, присвоил ему статус Кафедрального собора Прикаспийского и Кавказского регионов. Во время реставрации этой церкви по проекту Э.Алиева местные резчики по камню создали уникальный иконостас. Как отмечают специалисты, «национальная принадлежность архитектора и мастеров определенным образом сказалась на результатах работы – получился русский иконостас с восточными византийскими элементами, а в интерьере церкви ненавязчиво и тактично зазвучали азербайджанские мотивы» [6]. Творческий вклад Э. Алиева в дело восстановления храма был высоко оценен Русской Православной Церковью. Он был награжден медалью Преподобного Сергия Радонежского I степени. Это еще один пример жизнеспособности мультикультурных ценностей в современном азербайджанском обществе.

Ключевой вопрос, по которому отечественная культурология должна выработать обоснованную позицию,- это вопрос о соотношении мультикультурализма и государственной политики Азербайджана. Культурная политика в принципе – это «совокупность принципов и норм, которыми руководствуется государство в своей деятельности по сохранению, развитию и распространению культуры, а также сама деятельность государства в области культуры» [2]. По определению Ф. Мамедо-ва, мультикультурализм – это «гуманистическое мировоззрение и соответствующая ему политика, признающая права культуры представителей разных народов, живу-

щих в одной стране. это не ассимиляция, а равноправное объединение и развитие людей разных этносов и культур на принципах интеграции в общенациональную культуру титульной нации» [3, с. 261-262]. Таким образом, мультикультурализм – неотъемлемая часть государственной культурной политики, причем та ее часть, которая несет интегрирующее начало, поскольку «сама культура оказывает активное обратное воздействие на государство и политику» [1, с. 374].

Мультикультурализм является мощным фактором не только внутренней, но и внешней политики Азербайджана. Однако в современном мире культура характеризуется процессами не только интеграции, но и диверсификации, то есть «возрастанием многообразия культурных сообществ». И «проблема субкультур превращается из сугубо академической в практическую и политическую, в том числе и в ключевом аспекте культурной политики» [4]. Феномен мультикультура-лизма получил распространение в европейских странах именно на фоне этих взаимодополняющих глобальных тенденций.

Самое интересное, что экспертные оценки феномена мультикультурализма российскими и азербайджанскими специалистами полностью совпадают. «Мультикультурализм и интеркультурализм для нас – проблемы традиционные, в то время как западная Европа их для себя только открывает в процессе объединения и усиления миграционных потоков» [4],- пишут К. Разлогов, Э. Орлова и Е. Кузьмин.

Российские и азербайджанские культурологи сходятся также во мнении, что «в этих условиях культурная политика государства должна способствовать созданию в его границах единого культурного пространства и устанавливать „правила игры” для взаимодействия субкультур» [4]. Эта формулировка принадлежит Кириллу Разлогову и его коллегам. В этом же духе высказывается Фуад Мамедов: «Необходимо

Няследие веков 2019 № 3

э. в. сдлплздде p. f. абдуллдевд • мультикультурдлизл – действенная модель.

и дальше формировать, совершенствовать и распространять общенациональные культурные стандарты универсального характера, адекватные требованиям времени» [3, с. 267].

Совпадение позиций экспертов Азербайджана и России по поводу места муль-тикультурализма в истории наших стран, а также по вопросам формирования единого культурного пространства внутри каждого из государств создает хорошую платформу для плодотворного сотрудничества в области разработки различных моделей культурного развития. Особенно перспективным это сотрудничество видится на региональном уровне и, прежде всего, на юге России, с его этническим и конфессиональным разнообразием.

Культура – одна из управляющих систем в структуре этноса и общества в целом. Тот факт, что большинство этниче-

ских и суперэтнических целостностей в XX столетии находится на поздних стадиях развития, и обусловил появление новой науки – культурологии, а также сопутствующей ей тенденции рассматривать все процессы и явления в контексте культуры. Очевидно, что появление культурологии и методологический бум второй половины XX – начала XXI в. напрямую связаны с попытками преодоления энтропии. В рамках культурологии и с помощью методов, к которым предъявляются все более строгие требования, идет поиск необходимой для борьбы с энтропией информации и отрабатываются наиболее общие приемы управления информационными потоками. В такой оптике мультикультурализм предстает действенной моделью государственной культурной политики, эффективно противостоящей энтропийным процессам глобального мира.

Artegin A. SALAMZADE & Rana H. ABDULLAYEVA

Multiculturalism as an Effective Model of Cultural Policy of Azerbaijan

Abstract. The basis of any cultural policy is always a certain idea. Sometimes a national idea is used in this capacity. Some ideas are supranational, some are built on a geographical basis rather than on a national one. At the turn of the 21st century, many countries of the world widely discuss the ideas of multiculturalism and the ways of their implementation at the level of public policy. In the article, multiculturalism is considered as a traditional phenomenon in the history of Azerbaijan, due to the ethnic and religious diversity in the region and a tolerant attitude towards representatives of other cultures. It is emphasized that during the period of independence of Azerbaijan, multiculturalism was raised to the level of a state cultural policy. During the years of independence, many mosques have been erected in Azerbaijan, Orthodox churches are being restored and reconstructed, a synagogue and even a Catholic church are being built. In addition, one of the temples of the Albanian Apostolic Church is being restored. The traditions of tolerance are still reflected in the development of not only modern architecture, but also culture and society as a whole. In the speeches and activities of President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev, multiculturalism is presented as an effective factor in both domestic and foreign policies of the country. In 2008, to launch the policy of multiculturalism, he launched the so-called “Baku Process”. At the same time, Baku is becoming a venue for many international events of the highest level. Over the past decade, the Baku Humanitarian Forum, the Forum on Intercultural Dialogue, the Eurovision 2012 music contest, the international festival Mugham World have been held here. In 2009 Baku was declared the capital of Islamic culture; in 2015 it hosted the first European Games; in 2016 the VII Global Forum of the UN Alliance of Civilizations and many other humanitarian, cultural and sports events. In the Decree of the President of the country, 2016 was declared the year of multiculturalism in Azerbaijan, and 2017 the year of Islamic solidarity. All this made it possible for President Aliyev to declare that “Azerbaijan has once again established itself as the humanitarian center of the world.” An

interesting phenomenon of the past decade is the coincidence of assessments of the phenomenon of multiculturalism by experts from Azerbaijan and Russia. This unanimity is seen as particularly promising at the regional level and, above all, in the south of Russia, with its ethnic and religious diversity.

Keywords: multiculturalism, state cultural policy, national idea, Baku Process, President Ilham Aliyev, national cultural standards, integration and diversification of cultural communities.

1. Балакшин А. С. Сущность и содержание понятия “культурная политика” [Электронный ресурс] // Вестник Нижегородского государственного университета им. Лобачевского. 2004. № 1(3). С. 374-379. URL: http://www.unn.ru/pages/issues/vestnik/99990201_West_ soc_2004_1(3)/43.pdf (дата обращения 01.07.19).

2. Государственная культурная политика в России [Электронный ресурс] // Википедия: всемирная энциклопедия. URL: https://ru.wikipedia.org/wiki/Государ-ственная_культурная_политика_в_России (дата обращения 01.07.19).

3. Мамедов Ф. Т. Культурология, культура, цивилизация. Баку: Апостроф, 2015.

4. Разлогов К., Орлова Э., Кузьмин Е. Российская культурная политика в контексте глобализации [Электронный ресурс] // 6. Архив номеров журнала «Отечественные записки» 2001-2014 годов. URL: http://www. strana-oz.ru/2005/4/rossiyskaya-kulturnaya-politika-v-kontekste-globalizacii (дата обращения 01.07.19).

5. Президент Азербайджанской Республики Иль-хам Алиев об азербайджанской модели мультикультурализма. Баку: BBMM, 2017.

6. Шугаев Г. Многоконфессиональный Баку [Электронный ресурс] // Архитектура. Строительство. Дизайн. 2005. № 2 (39). С. 18-23. URL: http://www. archjournal.ru/rus/02(39)%202005/mnogokonfbaku.htm (дата обращения 01.07.19).

7. Эфендизаде Р. М. Архитектура Азербайджана. Конец XIX – начало XXI века. Баку: Шерг-Герб, 2012.

8. Sofiyev X. Multikulturalizm üzre metodoloji qeydler [Методологические заметки о мультикультурализ-ме] // Multikulturalizm prosesleri qloballaçma §eraitinde. Beynelxalq konfransin materiallari [Процессы мультикультурализма в условиях глобализации. Материалы международной конференции]. Baki: Tehsil, 2014.

1. Balakshin, A.S. (2004) Sushchnost’ i soderzhanie ponyatiya “kul’turnaya politika” [The essence and content of the concept “cultural policy”]. Vestnik Nizhegorodskogo gosudarstvennogo universiteta im. Lobachevskogo – Vestnik of Lobachevsky University of Nizhni Novgorod. 1(3). pp. 374379. [Online] Available from: http://www.unn.ru/pages/ issues/vestnik/99990201_West_soc_2004_1(3)/43.pdf. (Accessed: 01.07.2019).

2. Wikipedia: The world encyclopedia. (2019) Gosudarstvennaya kul’turnaya politika v Rossii [State cultural policy in Russia]. [Online] Available from: https://ru.wikipedia. org/wiki/Gosudarstvennaya_kul’turnaya_politika_v_Rossii. (Accessed: 01.07.2019).

3. Mamedov, F.T. (2015) Kul’turologiya, kul’tura, tsivilizatsiya [Cultural studies, culture, civilization]. Baku: Apostrof.

4. Razlogov, K., Orlova, E. & Kuz’min, E. (2005) Rossiyskaya kul’turnaya politika v kontekste globalizatsii [Russian cultural policy in the context of globalization]. [Online] Available from: http://www.strana-oz.ru/2005/4/ rossiyskaya-kulturnaya-politika-v-kontekste-globalizacii. (Accessed: 01.07.2019).

5. Mehdiyev, R. (2017) Prezident Azerbaydzhanskoy Respubliki H’kham Aliev ob azerbaydzhanskoy modeli mul’tikul’turalizma [President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev on the Azerbaijani model of multiculturalism]. Baku: BBMM.

6. Shugaev, G. (2005) Mnogokonfessional’nyy Baku [The Multiconfessional Baku]. Arkhitektura. Stroitel’stvo. Dizayn. 2 (39). pp. 18-23. [Online] Available from: http:// www.archjournal.ru/rus/02(39)%202005/mnogokonfbaku. htm. (Accessed: 01.07.2019).

7. Efendizade, R.M. (2012) Arkhitektura Azerbaydzhana. KonetsXIX- nachalo XXIveka [Architecture of Azerbaijan. Late 19th – early 21st centuries]. Baku: Sherg-Gerb.

8. Sofiyev, X. (2014) [Methodological notes on multiculturalism]. Multikulturalizm proseslari qloballa^ma pdraitindd [Processes of multiculturalism in the context of globalization]. Proceedings of the International Conference. Baki: Tehsil. (In Azerbaijani).

Полная библиографическая ссылка на статью:

Саламзаде, Э. А. Мультикультурализм – действенная модель культурной политики Азербайджана [Электронный ресурс] / Э. А. Саламзаде, Р. Г. Абдуллаева // Наследие веков. – 2019. – № 3. – С. 62-68. DOI: 10.36343^В.2019.19.3.005

Full bibliographic reference to the article:

Salamzade, E. A. & Abdullaeva, R. G. (2019) Multiculturalism as an Effective Model of Cultural Policy of Azerbaijan. Nasledie vekov – Heritage of Centuries. 3. pp. 62-68. (In Russian). DOI: 10.36343/SB.2019.19.3.005