Mürəkkəb sözlər

Rusca mürəkkəb sözlərin yazılışı bəzən çətinlik doğurur. Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, mürəkkəb sözlər ( сложные слова ) rus dilində о və е birləşdirici saitlərin köməyi ilə, bəzən isə onlarsız əmələ gəlir. Məsələn; водовоз, пулемёт, Ленинград, трёхметровое (расстояние) və s. Bundan başqa mürəkkəb ixtisarlar ( сложносокращенные слова ) sözlərin baş hərflərindən və ya başlanğıc səslərindən düzələ bilər. Məsələn: МИД (Министерство Иностранных Дел), СССР və s Mürəkkəb ixtisarlar sözlərin müəyyən hissələrinin köməyilə əmələ gələ bilir. Məsələn: профком, облисполком və s.

Rus dilində mürəkkəb sözlər

Rusca mürəkkəb sözlərin yazılışı bəzən çətinlik doğurur. Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, mürəkkəb sözlər ( сложные слова ) rus dilində о və е birləşdirici saitlərin köməyi ilə, bəzən isə onlarsız əmələ gəlir. Məsələn; водовоз, пулемёт, Ленинград, трёхметровое (расстояние) və s. Bundan başqa mürəkkəb ixtisarlar ( сложносокращенные слова ) sözlərin baş hərflərindən və ya başlanğıc səslərindən düzələ bilər. Məsələn: МИД (Министерство Иностранных Дел), СССР və s Mürəkkəb ixtisarlar sözlərin müəyyən hissələrinin köməyilə əmələ gələ bilir. Məsələn: профком, облисполком və s.

Mürəkkəb sözlərin yazılış qaydaları aşağıdakılardır
Defislə yazılanlar bunlardır:
a) iki müstəqil sözdən düzələn mürəkkəb isimlər: выста ка-продажа, изба-читальня, генерал-майор ;
b) bu isimlər: северо-запад, юго-запад, северо-восток,, юго-восток;
v) mürəkkəb xüsusi adlar: Иваново-Франковск, Салтыков-Щедрин və s.
q) yuxarıda göstərilən isimlərdən əmələ gələn sifətlər: генерал-майорский, северо-западный, ивано-франковский;
d) и bağlayıcısının köməyilə iki sifətin birləşməsindən düzələn mürəkkəb sifətlər, habelə rəng çaları bildirən sifətlər:
электронный и вычислительный—электронно-вычислительный,
денежный и вещевой—денежно-вещевой,
светло-голубой, красно-синий» изжелта-зеленый.
Пол söz hissəsi saitdən, л hərfindən və xüsusi isimdən əvvəl gəldikdə defislə yazılır: пол-лимона, пол-огорода, но: полгорода, полдома, полдороги və s.

Aşağıdakı sözlərin yazılışını yadda saxlamaq lazımdır:
1) сорокалетний (-летие), сорокаградусный, но: сороконож ка;
2) девяностолетний (-летие):
3) столетний (-летие), сторуб-лёвый.стоглазый;
4) авиамотор, авиаписьмо, авиапочта və s.

Aşağıdakı sözləri dəftərlərinizə yazın və onların mənasını lüğətlərdən axtarın və ya müəllimlərinizdən soruşun: буревестник, путешественник, заводуправление, сталевар, дождемер, камнедробилка, мышеловка, коневодство, земледелие, равноправие, носорог, шелкопряд, мухомор, частокол, мировоззрение, пылесос, паровоз, мыловарение, зверолов, водопровод, грузооборот.
Равноправие, путешественник, сталевар sözləri ilə cümlələr qurub dəftərinizə yazın: мышеловка və носорог sözlərini hallara görə dəyişdirin.

Пословицы и поговорки
Кто собою не управит, тот и другого на разум не наставит.
Наказывать легче, воспитывать труднее.
Учение образует ум, воспитание—нравы.
Побои мучат, а не учат.
Крупицу золота можно найти, крупицу времени — никогда.
Один враг больше зла, чем сто друзей добра.
Лучше вода у друга, чем мёд у врага.
По платью встречают, по уму провожают.
Выше головы носа не поднимай.
Жизни не пощадим, а врага победим.

Mürəkkəb sözlər

N.F. Sadıqova
Bakı Slavyan Universiteti

MÜRƏKKƏB SÖZLƏRİN YARANMASI

Açar sözlər: Mürəkkəb sözlər, isim, sifət, say, zərf
Key words: Compound words, noun, adjective, numeral, adverb
Ключевые слова: сложные слова, существительное, прилагательною, числительное, наречие

Hər bir xalqın milli mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir. Dil hər bir xalqın varlığının ən əsas təminatçısıdır. Azərbaycan xalqının da ana dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir. Ana dilimiz xalqımızın keçdiyi bütün tarixi mərhələlərdə onunla birgə olmuş, onun taleyini yaşamışdır. Ulu Öndərin ―Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin tarixi köklərə malikdir. Şəxsən mən öz ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm‖ müdrik kəlamı ana dilimizə olan məhəbbət və hər bir soydaşımız üçün örnəkdir [2,25].
Azərbaycan dilinin qrammatikasında mürəkkəb sözlər mühüm yer tutur. İki sözün birləşməsi ilə və yaxud defislə yazılan mürəkkəb sözlər müxtəlif nitq hissələrinin birləşməsi ilə də düzələ bilərlər. Qeyd etmək lazımdır ki, dilimizin tarix boyunca yad təsirlər nəticəsində alınma sözlər qəbul etməsi normal qarşılanmalıdır. Dilimizin leksikasında ərəb- fars mənşəli sözlərə tez-tez təsadüf edilir.Alınma sözlərə isimlərdə daha çox rast gəlirik [3,14].

MƏQALƏNİ YÜKLƏ [166,29 Kb] (yüklənib: 30)

Mürəkkəb sözlər

İki və daha artıq sözün birləşməsindən yaranan sözlərə mürəkkəb sözlər deyilir.

Mürəkkəb sözlər bitişik və ya defislə yazılır.

Bitişik yazılan mürəkkəb sözlər müxtəlifmənalı sözlərin birləşməsindən yaranır: acgöz, üçbucaq, dəvəquşu .

Defislə yazılan mürəkkəb sözlər, əsasən, aşağıdakılardır:

• yaxınmənalı sözlərin birləşməsindən yaranan mürəkkəb sözlər: gözəl-göyçək, qohum-qardaş ;
• əksmənalı sözlərin birləşməsindən yaranan mürəkkəb sözlər: gediş-gəliş, oturub-durmaq, ev-eşik ;
• eyni sözün təkrarı ilə yaranan mürəkkəb sözlər: səhər-səhər, yavaş-yavaş, gülə-gülə .

1. Verilmiş sözlərdən bitişik və ya defislə yazılan mürəkkəb sözlər düzəlt. uzun, saç; gecə, gündüz; üz, yumşaq;
   dost, tanış; ayaq, qab; ana, bala
2. Sual işarələrinin yerinə hansı sözlər olmalıdır?

Ətirlidir, gözəldir, mat qoyur insanları,
Heyif ki, əlimizi qanadır tikanları.
Onun adı yaranıb iki müxtəlif sözdən.
Gəl belə et, dostum, sən:
Əvvəl onu yazaraq tez birinci sözü sil,
Sonrakı sözün isə ilk hərfini dəyişdir.
Onu bir dəfə deyil, iki dəfə sən yazsan,
Yeni bir söz alarsan.
Bu adı daşıyanın məlahətlidir səsi,
Sevinc bəxş edər bizə oxuduğu nəğməsi.
Onun hər yeri əlvan, köksü isə sarıdır,
Bağın nəğməkarıdır.

Tapdığın sözlərdən hansı mürəkkəb sözdür?