Zikr nədir

2- Ağızla söyləməyib, yalnız qəlblə edilən zikrdir. Təsəvvüfdə buna, Zikri-xəfi deyilir. Bu da, yalnız Zatı-ilahiyyə zikridir. Yaxud sifətlərini düşünərək edilir. Nemətlər də düşünülsə ona Təfəkkür deyilir.

Mürəkkəb cümlə. Tabesiz mürəkkəb cümlələr

Mürəkkəb cümlə quruluşuna görə sadə cümlədən fərqlənir.Sadə cümlənin bir qrammatik əsası, mürəkkəb cümlənin isə iki və daha artıq qrammatik əsası olur. Məsələn: Göy guruldadı. Yağış yağdı, Yaz gəlir. Təbiət oyamr. Quşların səsi eşidilir –cümlələri mübtəda və xəbərdən ibarət olan sadə cümlələrdir. Həmin cümlələrin birləşməsi yolu ilə mürəkkəb cümlə yaratmaq olar. Məsələn: Göy guruldadı və yağış yağdı. Yaz gəlir, təbiət oyamr, qusların səsi esidilir. Nümunələrdən göründüyü kimi, bu iki mürəkkəb cümləni təşkil edən sadə cümlələr bir-biri ilə həm mənaca, həm də qrammatik cəhətdən (bağlayıcı və intonasiyanın köməyi ilə) bağlanır və bütövlükdə vəhdət halında birləşərək bitkin bir fikir ifadə edir.
İki və daha arttq sadə cümlənin məna və qrammatik cəhətdən birləşməsindən ibarət olan cümlələra mürəkkəb cümlə deyilir.

Mürəkkəb cümlənin növləri

Mürəkkəb cümlənin tərkibindəki sadə cümlələr bir-biri ilə sintaktik cəhətdən iki cür bağlanır: tabesizlik əlaqəsi ilə, tabelilik əlaqəsi ilə.

1. Tabesizlik əlaqəsi ilə bağlanan sadə cümlələr bərabərhüquqlu olur, yəni biri o birindən qrammatik cəhətdən asılı olmur. Belə cümlələrin birləşməsindən tabesiz mürəkkəb cümlələr yaranır. Məsələn: Ata gəldi, uşaqlar onun qabağına qaçdılar. Ana layla dedi, körpə yuxuya getdi. Sentyabr başlanır, müəllimlərin qayğdan artır və s.
2. Tabelilik əlaqəsi ilə bağlanan sadə cümlələr isə bərabərhüquqlu olmur: tərkib hissələrindən biri qrammatik cəhətdən müstəqil, o biri isə ondan asılı olur. belə cümlələrin birləşməsindən tabeli mürəkkəb cümlələr yaranır.Məsələn: Müəllim hiss etdi ki, uşaqlar yorulublar. Sizdən xahişim budur ki, bilmədiyinizi soruşasınız. Mən bu xəbəri dostuma çatdıra bilmədim, çünki o, kəndə getmişdi və s.

Bu mürəkkəb cümlələrin tərkibindəki birinci sadə cümlələr qrammatik cəhətdən müstəqil, ikincilər isə onlardan asılıdır.
İkinci sadə cümlələr birinciləri aydınlaşdırır və tamamlayır. Mürəkkəb cümlənin tərkibindəki sadə cümlələr arasındakı bu cür bağlılıq tabelilik əlaqəsidir. Belə mürəkkəb cürnlələr tabeli mürəkkəb cümlə adlanır.

Deməli, mürəkkəb cümlələr onları təşkil edən sadə cümlələr arasındakı sintaktik bağlılığa görə iki növə bölünür: tabesiz mürəkkəb cümlələr, tabeli mürəkkəb cümlələr.

Tabesiz mürəkkəb cümlələr

Tabesiz mürəkkəb cümlələri əmələ gətirən sadə cümlələr bir-biri ilə tabesizlik əlaqəsi ilə bağlanır və qrammatik cəhətdən bərabərhüquqlu olur. Məsələn: Hava birdən-birə soyudu və sulu qar yağmağa başladı. Torpaq qxzır, qar əriyirdi. Müəllim danışır, uşaqlar diqqətlə ona qalıq asırdılar. Bu mürəkkəb cümlələr bərabərhüquqlu sadə cümlələrin tabesizlik əlaqəsi ilə birləşməsindən əmələ gəlmişdir, ona görə də tabesiz mürəkkəb cümlələrdir.

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri bir — biri ilə müxtəlif məna əlaqələri ilə bağlanır. Aşağıda öyrənəcəyimiz məna əlaqələri ya tabesizlik bağlayıcılarının, ya da sadalama intonasiyasının köməyi ilə yaranır. Bu baxımdan tabesiz mürəkkəb cümlələr iki qrupa bölünür: bağlayıcılı tabesiz mürəkkəb cümlələr, bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələr.

Bağlayıcılı tabesiz mürəkkəb cümlələr

Bağlayıcılı tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri, əsasən, aşağıdakı bağlayıcıların köməyi ilə əlaqənir:

• Birləşdirmə bağlayıcısı: və. Məsələn: Qatar uzaqdan göründü və camaat hərəkətə gəldi. Yağış yağdı və həyətdə gölməçələr yarandı və s.
• Qarşılaşdırma bağlayıcıları: amma, ancaq, lakin. Məsələn: Bu barədə qərar var, ancaq heç kim onu icra etmir. Qonaq getmək istədi, amma ana onu buraxmadı. Yaz girmişdi, lakin havalar qızmırdı və s.
• İştirak bağlayıcıları: həm, həm də (ki), hətta, da -da, də-də.Məsələn: Kənddə həm dincələrəm, həm də anam mənə görə sevinər. Birdən — birə göy quruldadı, hətta ildırım çaxdı. Uşaq da sevinirdi, baba da altdan -altdan gülürdü və s.
• İnkar bağlayıcıları: nə, nə də (ki). Məsələn: Nə işıq yanırdı, nə də su gəlirdi. Nə ana bir söz sorusdu, nə də oğlan danışdı və s.
• Bölüşdürmə bağlayıcdarı: ya, ya da (ki), gah, gah da, Məsələn: Kəndə ya özün get, ya da yaxın hir adam getsin. Gah yağış yağırdı, gah da gün çıxırdı və s.

Birləşdirmə bağlayıcısından başqa, qalan bağlayıcıların iştirakı ilə qurulan tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında vergül qoyulur.

Bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələr

Bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri bir-biri ilə yalnız sadalama intonasiyası ilə bağlanır. Bu cür tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında vergül qoyulur. Məsələn: Yağış yağır, rəqs eləyir gur damcılar. Zəng vurulur, uşaqlar sinfə daxil olur. Sel gəldi, çayın suyu bulandı və s.

Bir çox hallarda bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında və bağlayıcısı işlənə bilər.
Həm bağlayıcılı, həm də bağlayıcısız tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkibindəki sadə cümlələrin xəbərləri, əsasən, eyni qrammatik quruluşda olur, yəni biri şühudi keçmiş zamandadırsa, o biri də eyni zamanda olur.

Tabesiz mürəkkəb cümlələrdə məna əlaqələri

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında asağıdakı məna əlaqələri vardır: zaman əlaqəsi, ardıcıllıq əlaqəsi, səbəb-nəticə əlaqəsi, aydınlaşdırma əlaqəsi, qarşılaşdırma əlaqəsi, bölüşdürmə əlaqəsi.

• Zaman əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrdə eyni zamanda baş verən hadisələr sadalanır, başqa sözlə, belə cümlələrin tərkib hissələrindəki iş, hərəkət, hadisə eyni zamanda olur.Məsələn: Nənə nağıl danışır, nəvələr diqqətlə qulaq asırdılar. Həm yağış yağır, həm də külək əsirdi. Nə oğlan dillənir, nə də qız onu içəri dəvət edirdi.
  Nümunələrdən göründüyü kimi, zaman əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri ya ancaq sadalama intonasiyası ilə (birinci cümlədəki kimi), ya da intonasiya və tabesizlik bağlayıcıları ilə (ikinci və üçüncü cümlələrdəki kimi) bağlana bilir.
• Ardıcıllıq əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrində müəyyən ardıcıllıqla baş verən hadisələr sadalanır. Məsələn: Qonaqlar dağılıb getdilər, ana süfrəni yığışdırmağa başladı. Axşam düşür, camaat yavaş — yavaş evə gedir. Küçədə maşın səsi eşidildi, qapı döyüldü, ev sahibi qapıya tərəf getdi və s.
  Ardıcıllıq əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri daha çox sadalama intonasiyası ilə bağlanır. Və bağlayıcısının iştirakı ilə də ardıcıllıq əlaqəii tabesiz mürəkkəb cümlələr yaranır. Məsələn: Buludlar get-gedə sıxlaşdı və bir azdan yagış yağdı. Teatrda xəbərdarlıq zəngi çalındı, tamaşaçılar salona daxil oldular və tamaşa başlandı.
• Səbəb — nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrdə birinci tərkib hissədəki iş səbəb, ikincidəki isə onun nəticəsi olur. Məsələn: Külək əsdi, ağacların yarpaqları töküldü. Yağış yağdı, tozyatdı. Ağacdakı quşlar səs saldı, uşaq diksindi və s.
  Səbəb — nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri də intonasiya və tabesizlik bağlayıcıları ilə əlaqələnir.
  Qeyd: Səbəb — nəticə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələr ardıcıllıq əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrə oxşayır. Hər iki əlaqəli mürəkkəb cümlələrdə iş müəyyən ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Lakin səbəb — nəticə əlaqəli cümlələrdə bir kortəbiilik və bir-başa səbəb məzmunu olur, yəni birinci cümlədəki səbəb üzündən ikinci cümlədəki iş baş verir. Məsələn: Elektrik məftilləri qırıldı, işıq söndü. Ardıcıllıq əlaqəli cümlələrdə isə işin ardıcıl icrası əsasdır. Məsələn: İşıqlar söndü, film başlandı.
• Aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrdə tərkib hissələrdən biri (əsasən, ikincisi) o birindəki fikri aydınlaşdırır. Məsələn: Müəllim düsündü: bunu kim yazmış olar? Çörək yaxşı bisməmişdi: içi çiy idi. Uşaq bir şeyi yaxsı bilirdi: atası heç kimdən qorxmur.
  Bu mürəkkəb cümlələrdəki ikinci tərkib hissələr birincidəki fikri aydınlaşdırır. Aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri arasında, adətən, vergül qoyulur. tkinci tərkib hissələrdə vergül olduqda əvvəlki tərkib hissədən soma nöqtəli vergül qoyulur. Məsələn: Sahədə qızğın iş gedirdi, kimisi çalalara gübrə tökür, kimisi ağac əkirdi.
  Aydınlaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri, əsasən, intonasiya ilə əlaqələnir.
• Qarşılaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrindəki iş və ya hadisə bir — biri ilə qarşılaşdırılır.Məsələn: Mən şəhərdə yaşayıram, anam isə kənddə olur. Göyün üzü buludla dolu idi, ancaq yağış yagmırdı. Uşaq gəzməyə getmək istədi, ancaq anası icazə vermədi və s.
  Qarşılaşdırma əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri intonasiya, qarşdaşdırma bağlayıcıları (amma, ancaq, lakin, bəzən də isə) və antonim sözlərin köməyi ilə əlaqələnir. Məsələn: Qonşularımızın çoxu varlıdır, bir isə kasıbıq. Düsmən aramsız atəş açırdı, bizimkilər cavab ataşi açmırdılar. Yaz girmişdi, havalar isə hələ də soyuq keçirdi. Qonaq ayaqqabısını çıxarmaq istədi, ev sahibi qoymadı və s.
• Bölüşdürmə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələrindəki iş, hadisə ya növbə ilə bir — birini əvəz edir, ya da onlardan yalnız birinin mümkünlüyü bildirilir. Məsələn: Meşədə gah quşlar cəh-cəh vururdu, gah da tam sakitlik olurdu. Torpağımız ya dinc yolla qaytarılmalı, ya da biz vuruşub onu geri almalıyıq. Gah qızmar gün çıxırdı, gah da göyün üzünü qara buludlar örtürdü və s.

Tabesiz mürəkkəb cümlələrin bu növü bölüşdürmə bağlayıcılarının köməyi ilə düzəlir.

Müəllif: Möhsün Nağısoylu Zellabdin oğlu, filologiya elmləri doktoru, professor, AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda şöbə müdiri, əməkdar elm xadimi.
Mənbə: Ali təhsilə hazırlıq kurslarının dinləyiciləri üçün dərs vəsaiti

• Teqlər:
• mürəkkəb cümlə
• , sintaksis
• , Azərbaycan dili
• , Azərbaycan dilinin qrammatikası

Zikr nədir

Sual: Zikr nədir və necə edilir?
CAVAB
Seyid Abdülhakim Arvasi həzrətləri buyurur ki:
Zikr, xatırlamaq, anmaq deməkdir. Xatırlamaq da qəlblə olur, söyləməklə olmaz. Üç cür zikr bilirik:
1- Dillə, söyləməklə edilən zikrdir. Söyləyərkən, qəlb birlikdə xatırlamaz. Yalnız dillə söylənən zikrin qəlbi təmizləməkdə faydası az olur. İbadət savabı əmələ gəlir. Aşağıdakı ayəti-kərimə qəlbən zikr etməyənlər üçündür:
“Qəlbləri Allahü təalanı zikr etməyənlərə əzab vardır.” [Zümər 22]

2- Yalnız qəlblə olunan zikrdir. Dil söyləməz. Üç ayə məalı belədir:
“Rəbbinizi, yalvararaq, gizli və səssiz çağırın!” [Əraf 55]

“Qəlblər, ancaq Allahı zikr etməklə itminana [sükuta, rahatlığa] qovuşar” [Rad 28]

“Rəbbini daxilindən zikr et!” [Əraf 205]

Daha başqa bir çox ayəti-kərimədə, saysız hədisi-şəriflərdə və din böyüklərinin kitablarında bu zikr bildirilmişdir.

3– Dillə qəlbin birlikdə etdiyi zikrdir. Allah adamları, Övliyayi-kiram, yüksəklərə çatdıqdan sonra bu cür zikri edə bilərdilər. Qəlblə edilən zikr, birinci dəfə Fəxri-aləm əfəndimizin hicrət gecəsində, Sevr dağındakı mağarada, Həzrəti Əbu Bəkr Siddiqə diz üstünə otuzdurub, gözlərini yummasını əmr edərək səssiz etdirdiyi zikrdir. İki ayəti-kərimənin məalı:
“Həmişə sadiqlərlə birlikdə olun!” [Tövbə 119]

“Rəblərini istəyənlərlə birlikdə olmağa çalış!” [Ənam 52]

Bu iki ayəti-kərimə məalı böyüklərlə rabitəni bildirir. Bu rabitəni etmək, “Allahü təalanın sevdiklərini xatırlamaq rəhmət etməsinə səbəb olur” hədisi-şərifinə tabe olmaqdır. Bunlar kimi başqa ayəti- kərimələr və hədisi-şəriflər də vardır.

Məzhəri-Canı Canan həzrətləri buyurur ki:
Üç cür zikr vardır:
1- Qəlb qarışmadan, yalnız dil ilə söyləməkdir. Bunun faydası yoxdur.

2- Ağızla söyləməyib, yalnız qəlblə edilən zikrdir. Təsəvvüfdə buna, Zikri-xəfi deyilir. Bu da, yalnız Zatı-ilahiyyə zikridir. Yaxud sifətlərini düşünərək edilir. Nemətlər də düşünülsə ona Təfəkkür deyilir.

3- Qəlblə və dillə birlikdə olan zikrdir. Dillə özü eşidəcək qədər söylənərsə, buna da Zikri-xəfi deyilir. Ayəti-kərimədə emr olunan, bu zikri-xəfidir. Başqası da eşidərsə Zikri-cəhri deyilir. Ayəti-kərimələr və hədisi-şəriflər, zikri-xəfinin zikri-cəhridən üstün olduğunu göstərir. Rəsulullahın həzrəti Əliyə öyrətdiyi zikri-cəhri, özü eşidəcək qədər olan zikrdir ki, həqiqətdə zikri-xəfi deməkdir. Zikrdən əvvəl qapını bağlatdırması da, belə olduğunu göstərir. (Məqamati-Məzhəriyyə 11-ci məktub)

Zikr etmək, Allahtan başqa şeylərin sevgisini, onlara düşkün olmağı qəlbdən çıxarmaq üçündür. Qəlbin məxluqlara bağlılığını yox etmək üçün ən yaxşı əlac zikrdir. Hədisi-şərifdə, “Zikr edərək, qəlblərinin yükünü yüngülləşdirənlərin yolunda olun!” buyuruldu. Bunun üçün “Allaha”, Allahü təalanın sevgisinə qovuşmak üçün, qəlbin məxluqlara olan əlaqələrini kəsmək, onu dünya səfasına düşkün olmaqdan xilas etmək lazımdır. Qəlbi xilas etmək üçün də, zikrdən daha faydalı bir əlac yoxdur” demişlər. (Təfsiri-əzizi)

Allahü təalanı xatırlamaq, Onun adını söyləməklə və ya çox sevdiyi bir Vəlisini görməklə olur. Çünki hədisi-şərifdə, “Onlar görüldüyü zaman Allah xatırlanır” buyuruldu. Adını eşidərkən, söyləyərkən başqa şey düşünülə bilər. Onu xatırlamaq şübhəli olur. Onu davamlı xatırlamaq üçün, hər gün minlərlə kərə söyləmək lazımdır. Övliyanı sevərək, inanaraq gördükdə, mütləq xatırlanacağı müjdələndi. Görmək gözlə olduğu kimi, Vəlinin simasını, surətini qəlbinə, xəyalına gətirməklə də, görmüş kimi sayılır, Allahü təalanı xatırlamağa səbəb olur. Bu qəlblə görməyə rabitə deyilir. Qəlbi, Allahü təaladan başqa şeyləri sevməkdən, onları düşünməkdən qurtaran vasitə və təmiz qəlbə, ixlasa qovuşduran yoldur.

İmam Rabbani həzrətləri, 23-ci və 266-cı məktublarında, yüksək səslə zikrin bidət olduğunu bildirmişdir.

Xətmi-xacəgan nədir?
Sual: İmam Rabbani həzrətlərinin xətmi-xacəganı necədir?
CAVAB
Xacə xoca, xacəgan isə xocalar deməkdir. Xətm, Qurani-kərimi və ya bir zikri başdan sonuna qədər oxuyub bitirmək deməkdir. Xətmə, xatim və ya xətmə də deyilir. Xətmi-xacəgan, Nəqşibəndi yolunda oxunan bəlli bir zikr deməkdir. Buna xətmeyi-xacəgan da deyirlər.

Hər gün beş yüz dəfə kəliməyi-təmcid, yəni “La havlə və la quvvətə illa billah” oxumaq, başlayarkən və bitirdikdə yüz dəfə salavatı-şərifə gətirmək İmam Rabbani həzrətlərinin xətmi-xacəganıdır. Əhli sünnət etiqadında olan bir müsəlman, bu böyük şəxsi sevən, bu təsbehi özünə dərs qoymalı, hər gün mütəmadi oxumalıdır.

İmam Muhamməd Məsum həzrətləri buyurur ki:
Dərdlərdən qurtulmaq və murada qovuşmaq üçün 500 dəfə “La havlə və la quvvətə illa billah” demək, oxumağa başlayarkən yüz dəfə və oxuduqdan sonra yüz dəfə salavatı-şərifə oxuyub dua etmək lazımdır. (2/33)

“La havlə və la quvvətə illa billah” kəliməyi-təmcidini bir dəfəyə 500 kərə oxumaq şərt deyil. Hissə-hissə də oxumaq olar. Dəstəmazlı oxumaq da şərt deyil, ancaq dəstəmazlı oxunması əlbəttə daha fəzilətli olar.

Dilək və istəklərimizin yerinə gəlməsi və sıxıntılardan qurtulmaq üçün kəliməyi-təmcidi 500 kərə oxumalıyıq. Bu, İmam Rabbani radıyallahü anhın xətmi-xacəganıdır. (Qiymətsiz Yazılar)

Dinimizə, dünyamıza gələ biləcək zərərlərdən qurtulmaq üçün hər gün 500 dəfə kəliməyi-təmcid oxunmalıdır! (Təfsiri-Məzhəri)

İmam Rabbani həzrətləri, cindən qorunmaq üçün və qorxulu zamanlarda, “La havlə və la quvvətə illa billah-il-aliyyil azım” oxunmasını əmr edərdi. (Bərakat-S. Əbədiyyə)

Bir hədisi-şərif:
“ “La havlə və la quvvətə illa billah-il aliyyil azım” oxumaq, 99 dərdə dəvadır. Bunların ən yüngülü sıxıntıdan qurtulmaqdır.” [Hakim, Əbu Nuaym]

Kəlmeyi-təmcid oxumaq, bu qədər dəyərli olduğu kimi, salavatı-şərifə oxumaq da çox dəyərlidir. Bir hədisi-şərif:
“Hər gün yüz dəfə salavatı-şərifə gətirən, münafiqlikdən və Cəhənnəm atəşindən uzaqlaşar və Qiyamətdə şəhidlərlə birlikdə olar.” [Tabərani]

Xətmi-xacəgan oxunduqda, həm salavatı-şərifə gətirilmiş, həm də kəliməyi-təmcid oxunuş oluruq.

Zikr çəkmək çürükçülük imiş
Sual: “Təkcə Quran” deyən bir professor, “Allahı anmaq üçün, əlinə təsbeh və ya zikrmatik alıb Allah, La ilahə illəllah demək çürükçülükdür! Allahı xatırladacaq çox şey var. Bu, lazımsızdır” deyir. Zikr çəkməyə, yəni Allahı xatırlamağa çürükçülük demək olarmı?
CAVAB
Çox çirkin bir bənzətmədir! Allahı xatırladacaq çox şey var. Namaz, oruc, Quran oxumaq Allahı xatırladır. Amma namaz qılan birinə, “Allahı xatırladan başqa şey var, namaz qılma!” və ya Quran oxuyan birinə, “Allahı xatırladan çox şey var, Quran oxuma” demək olarmı? Zikr çəkənə də, “Allahı xatırladan çox şey var, zikr çəkmə!” demək olarmı? Qoy bacardığı qədər hamısından etsin. Zikr, Allahı anmaq, xatırlamaq deməkdir. O insanın zikr çəkməsinin, hər hansı bir yolla Allahü təalanı xatırlamasının, kimə nə zərəri ola bilər? Çürükçülük deyərək zikrə, Allahı anmağa qarşı çıxmaq, mömin insanın imanına zərər verə bilər.

İmam Rabbani həzrətləri buyurur ki:
Qəlbi rahatlığa qovuşduran tək yol vardır. Bu da, Allahü təalanı zikr etməkdir. Ağılla qəlb itminana qovuşma bilmir, yəni təmin olunmur. Bir ayəti-kərimə məalı:
“Qəlblər, ancaq Allahı zikr etməklə itminana [sükuta, rahatlığa] qovuşar.” [Rad 28]

Göründüyü kimi, zikri Allahü təala əmr edir. Bir ayəti-kərimə məalı da belədir:
“Ey möminlər, Allahı çox zikr edin!” [Əhzab 41]

Məzhəbsiz İbn Teymiyyə “Əl-Ubudiyyət” kitabında, Allahü təalanın ismini zikr etməyin bidət və dəlalət olduğunu bildirib. Görəsən, bu professor İbn Teymiyyəçidir? Azğınlardan öyrəndikləri yanlış şeyləri, dinin əmri imiş kimi Müsəlmanların beyninə yeritməyə çalışırlar. Müsəlmanlar etiketə aldanmamalıdırlar.

Zikr, Allahü təalanı xatırlamaqdır
Sual: Dövrümüzdə zikr edirik deyərək, təriqət adı altında, yallı gedər kimi hərəkətlər edənlər, əl çalanlar, hətta oynayanlar olur. Bunların din ilə, İslamiyyətlə bir əlaqəsi vardırmı?
Cavab: Zikr etmək, Allahü təalanı xatırlamaq deməkdir. Bu da, qəlblə olur. Çünki zikr edərkən qəlb təmizlənir. Yəni qəlbdən dünya sevgisi çıxır və o qəlbə Allah sevgisi yerləşir. Bir çox kimsələrin, bir yerə yığışaraq oynaması, dönməsi, zikr deyildir. Son yüz ildə, təriqət deyərək bir çox şey uyduruldu. Din böyüklərinin, Əshabı-kiramın yolu unuduldu. Cahillər, hətta fasiqlər şeyx olaraq zikr və ibadət adı altında günah işlədilər. Hələ son zamanlarda haram girməyən, rafizilik, məzhəbsizlik qarışmayan bir təkkə, dərgah qalmamışdı. Bu gün nə ölkəmizdə, nə İstanbulda, nə Anadoluda və nə də Misir, İraq, İran, Suriya və Hicazda, yəni heç bir İslam məmləkətində, təsəvvüf alimi yox kimidir. Ancaq saxta mürşidlər, Müsəlmanları istismar edən təriqətçilər çoxdur. Din böyüklərinin keçmişdən qalma, xalis, doğru yazılmış kitablarını oxuyub, ibadətləri bunlara uyğun doğrultmaq lazımdır. Təriqətçilik, şeyxlik, müridlik kimi adların pərdəsi altında iş görən zındıqlara, mal və din oğrularına aldanmamalı, bunlardan qaçmalıyıq. İmam Rabbani həzrətləri buyurur ki:
“İmanı, etiqadı düzəltdikdən və İslamiyyətə uyğun ibadətləri etdikdən sonra, vaxtlarımızı, qəlbi təmizləməklə məmur etməliyik. Allahü təalanı xatırlamadan bir an keçirməməliyik. Bədənimiz, əllər, ayaqlar dünya işləri ilə məşğul olarkən, qəlb həmişə Allahü təala ilə olmalı, Onu xatırlamaqla ləzzət duymalıdır. Qəlbin təmiz olmasından məqsəd, Ondan başqasının sevgisini qəlbdən çıxarmaqdır. Qəlbin xəstə olması, bu cür çeşidli bağlılıqlardandır. Bu bağlılıqlar kəsilib atılmadıqca, həqiqi iman nəsib olmaz. İslamiyyətin əmrlərini və qadağalarını yerinə yetirmək asan və rahat olmaz.”

Bazarda, işdə Allahü təalanı zikr etmək

Sual: İşə gedərkən, işdən gələrkən, iş arasında, bazar və dükanlarda, kəlmeyi-tövhid, salavat və bənzəri təsbehləri oxumağın, söyləməyin zərəri varmı?
Cavab: Mövzu ilə bağlı olaraq Kimyayi-səadət kitabında buyurulur ki:
“Müsəlman bazarda, işdə Allahü təalanı zikr, təsbeh çəkməli, hər an Onu xatırlamalıdır. Dili və qəlbi boş qalmamalıdır. Yaxşı bilməlidir ki, o anda əldən buraxdığını bütün dünyanı versə, bir daha geri qaytara bilməz. Qafillər arasında xatırlamağın savabı çox olur. Rəsulullah əfəndimiz buyurdu ki: “Qafillər arasında Allahü təalanı zikr edən şəxs, qurumuş ağaçlar arasında olan yaşıl fidan kimidir və ölülər arasındakı canlı kimidir və müharibədə qaçanlar arasında aslan kimi döyüşənlər kimidir.” Bir dəfə də buyurdu ki: “Bazara gedərkən, la ilahə illəllah, vahdə hü la şərikə ləh, lə hül mülkü və lə hül hamdü, yuhyi və yümit, və hüvə hayyün la yəmut, bi yədi-hil-xayr, və hüvə ala külli şey’in qadir, deyən şəxsə iki milyon savab yazılır.” Bu hədisi-şərifdə olduğu kimi savab və ya günah miqdarını, göylərin böyüklüyünü, uzaqlıqlarını və axirətdəki zamanları, dünyanın yaradılışını, məxluqların sayını bildirən hədisi-şəriflərdəki müxtəlif rəqəmlər miqdar sayını göstərmək üçün deyil, miqdarın çoxluğunu izah etmək üçündür. Məsələn, bir adama, bir neçə dəfə, zəhmət çəkərək gedib tapa bilməyərək ürəyi sıxılan biri, o şəxsi gördükdə, səni on dəfə axtardım, tapa bilmədim, deməsi kimidir. Cüneyd Bağdadi həzrətləri buyurdu ki: “Bazarda çox kimsə vardır ki, sofilər halqasında oturanlardan daha qiymətlidir.” Bir kərə də buyurdu ki: “Elə bir kimsə tanıyıram ki, bazarda hər gün üç yüz rükət namaz qılır və otuz min təsbeh oxuyur.” Bəziləri demişdir ki, bu kimsə, elə özüdür. Xülasə, dininə, ibadətinə yardım niyyəti ilə dünya üçün işləyənə daima belə savab vardır. Yalnız pul qazanıb, dünya malı yığmaq üçün çalışanlar savabdan məhrum qalırlar. Hətta onlar, məsciddə, namazda ikən də qəlbləri dükanın haqq-hesabındadır, fikirləri dağınıqdır.”

İnsan, sevdiyini çox zikr edir
Sual: Allahü təalanı və Onun sevdiklərini sevməyin əlaməti, onların yolunda olmaq və onları çox xatırlamaqdırmı?
Cavab: Qəlb xəstəliyinin əlacı İslamiyyətin əmrlərinə tabe olmaq, qadağan etdiklərindən çəkinmək və Allahü təalanı çox zikr etmək, yəni ismini və sifətlərini xatırlamaq, qəlbə yerləşdirməkdir. Çünki insan sevdiyini heç vaxt unutmaz.

Bir vaxtlar bir adam, Muhamməd Şüveymi həzrətlərinin yanına gələrək sıxıntıda olduğunu, buna görə ona yardımcı olmasını rica edir və çox yalvarır. Bu şəxs bir qadınla evlənmək istəyir, lakin o qadın bunu qəbul etmir. Gələn şəxsin dərdini dinləyən Muhamməd Şüveymi həzrətlər, ona səssiz bir otaq göstərərək;
-Bu otağa gir, qapını bağla və davamlı olaraq o qadının adını söylə! buyurur. Orada olanlar əvvəlcə bu işə bir məna vermədilərsə də, xocalarının sözlərində bir hikmət olduğunu düşünüb, nəticəni gözləməyə başladılar. O şəxs gecə-gündüz durmadan evlənmək istədiyi qadının adını təkrarlamağa davam edir. Bir müddət keçdikdən sonra qaldığı otağın qapısı döyülür və:

-Mən filan qadınam, sənin üçün gəldim, qapını aç, deyir. Adam bu qadının əvvəlki halını, bir də indiki halını fikirləşir və birdən qəlbi dəyişir, öz-özünə:
“Madam ki, sevdiyinə ismini çox anmaqla qovuşmaq olur. O halda mən niyə başqa şeylərlə məşğul oluram ki? Rəbbimin ismini zikr etməklə məşğul olub, Ona çatmağı seçərəm” deyə düşünür. Qadını geri göndərir, özü isə Allahü təalanın ismini zikr etməklə məşğul olmağa başlayır. Beləcə, qəlb gözü açılır və övliyalık yolunda irəli gedir. Bu halı görənlər, Muhamməd Şüveymi həzrətlərinin o şəxsi, o otağa salmasının hikmətini beləcə anlamış olurlar.

İnsanın səadətə qovuşması üçün adətlərində, ibadətlərində, qısaca hər işində din və dünya böyüklərinin rəhbərinə bənzəməsi lazımdır. Bədən və qəlblə nail ola biləcək bütün yüksək dərəcələr Rəsulullah əfəndimizi sevməyə bağlıdır. Bunun üçün ibadətlərin ən dəyərlisi Allahü təalanın dostlarını sevmək və düşmənlərini sevməməkdir. Dostun sevdiklərini sevmək, düşmənlərini sevməmək insanda öz-özünə əmələ gəlir. Sevən əgər sevgisində səmimidirsə, sevdiyinə hər mövzuda itaət edər və onu heç vaxt unutmaz. Peyğəmbər əfəndimiz buyurdu ki:

“İnsan, sevdiyini çox zikr edər, xatırlayar.”

Zikr, insanın özünü qəflətdən qurtarmaqdır.

Sual: Zikr, sadəcə Allah ismini çox söyləməkdirmi, başqa şəkildə zikr olmazmı?
Cavab: Zikr, Allahü təalanı xatırlamaq deməkdir. Bu da, qəlb ilə olur. Zikr etdikdə qəlb təmizlənir, qəlbdən dünya sevgisi çıxır və Allah sevgisi yerləşir. İmam Rabbani həzrətləri buyurur ki:
“Zikr, insanın özünü qəflətdən qurtarmaq deməkdir. Qəflət, Allahü təalanı unutmaq deməkdir. Zikr, yalnız Kəlmeyi-tövhidi söyləmək və təkrar-təkrar Allah demək deyildir. Hər nə şəkildə olursa-olsun özünü qəflətdən qurtarmaq zikr sayılır. İslamiyyətin əmrlərini yerinə yetirmək və qadağalarından çəkinmək hamısı zikrdir. İslamiyyətin əmrlərinə riayət edərək edilən alış-veriş, İslamiyyətə uyğun olaraq edilən nikah, boşanma zikr sayılır. Çünki, bunları edərkən əmrlərin, qadağaların sahibi həmişə xatırlanmaqda, qəflət getməkdədir. Allahü təalanın isimləri və sifətləri ilə olunan zikr tez təsir edir, sevgisini əmələ gətirir və tez qovuşdurur. Əmrlərə, qadağalara sarılmaqla əmələ gələn zikr belə deyildir. Bununla yanaşı belə zikrlərdən bəzisinin də tez nəticə verdiyi az halda görülmüşdür. Bundan başqa isim və sifət ilə edilən zikr, İslamiyyətə tabe olmaqla olan zikrə səbəb olur. Çünki, dinin sahibini tam sevmədikcə hər işdə İslamiyyətə riayət etmək çox çətin olur. Tam məhəbbəti, sevgini əldə etmək üçün də, isim və sifətlə olan zikr lazımdır. O halda, İslamiyyətə tabe olaraq zikr ilə şərəflənmək üçün əvvəlcə isim və sifətlə olan zikr lazımdır. Bəli, cənab Haqqın lütfü və ehsanı ayrıdır. Heç bir səbəb olmadan dilədiyini dilədiyinə ehsan edir. Şura surəsində, 13-cü ayəti-kərimədə məalən: “Allahü təala dilədiyini seçərək Özünə qovuşdurur” buyruldu.”

Sual: Zikr, sadəcə Allahü təalanın ismini çox söyləməkdir?
Cavab: Məktubat kitabında buyurulur ki:
“Rəsulullah əfəndimizə uyğun olan hər iş, hətta alış-veriş belə zikr sayılır. O halda, hər hərəkət, hər vəziyyət Rəsulullah əfəndimizə uyğun olmalıdır. Beləliklə hamısı zikr sayılar. Zikr, qəfləti öldürmək, Allahü təalanı xatırlamaqdır. İnsan hər hərəkətində, hər işində, Allahü təalanın əmr və qadağasına riayət etdikdə, əmr və qadağaların sahibini unutmaqdan qurtular və daim zikr etmiş olar.”