Etibarnaməni necə notarial qaydada təsdiqləmək olar

“Üç şeyin zarafatı da ciddisi kimi səhihdir. Nikah, talaq, talaqdan imtina etmək.”[Tirmizi]

VERGİLƏR

Əmək müqaviləsinə hansı hallarda xitam verilir və bu zaman işçinin hansı hüquqları əsas götürülür?

Hüquqşünas Şəhriyar Həbilov mövzuya aydınlıq gətirərək bildirib ki, əmək müqaviləsinə xitam verilməsinin bir neçə əsası mövcuddur. Birinci halda müqavilə tərəflərdən birinin təşəbbüsü ilə başa çatdırılır. Bu halda ya işçi, ya da işəgötürən müqaviləyə xitam verə bilər. İşçi tərəfindən əmək müqaviləsinə xitam verilməsi üçün o, bir təqvim ayı əvvəlcədən işəgötürənə yazılı ərizə ilə müraciət etməli və ərizədə müqaviləyə xitam veriləcəyi gün göstərilməlidir. İşçi bir ay ərzində fikrini dəyişdikdə xəbərdarlıq müddəti bitənə kimi yeni ərizə ilə əvvəlki ərizəsindən imtina edə bilər. Əgər işəgötürən işçinin birinci ərizəsi üzrə yeni işçi götürübsə və bu barədə işçiyə yazılı müraciət edibsə, işçinin bir ay ərzində əvvəlki ərizəsindən imtina etmək hüququ yoxdur. Əgər işəgötürən işçiyə belə bir müraciət etməyibsə və işçi ikinci ərizə ilə ilk ərizəsindən imtina edirsə, bu zaman onun əmək müqaviləsi xitam edilməyəcək.

İşçinin istifadə olunmamış məzuniyyətini götürüb və məzuniyyətin son günündən əmək müqaviləsinə xitam verilməsini tələb etmək hüququ da vardır. Bununla yanaşı, işçinin yaş və əlilliklə bağlı pensiyaya çıxması, yeni yaşayış yerinə köçməsi, seksual təzyiqə məruz qalması, müvafiq təhsil müəssisəsinə daxil olması və başqa işəgötürənlə əmək müqaviləsi bağladığı halda ərizəsində hansı günü qeyd edibsə, əmək müqaviləsinin həmin gün xitam olunmasını tələb edə bilər. Müqaviləyə xitam verilməsi barədə işəgötürənin əmri (sərəncam, qərar) olmalıdır və bu əmrin surəti işçiyə sonuncu iş günü son haqq-hesab və əmək kitabçası ilə birlikdə verilməlidir. İşəgötürən tərəfindən işçinin məcbur edilərək əmək müqaviləsinə xitam verilməsi qadağandır.

Əmək müqaviləsinə son verilməsinin digər səbəbi kimi müqavilə müddətinin bitməsi əsas ola bilər. Müqavilə müddəti bitdikdən sonra bir təqvim həftəsi ərzində əgər tərəflərdən biri müqaviləyə xitam verilməsi barədə digər tərəfə xəbərdarlıq etməzsə, müqavilə uzadılmış hesab edilir. Müddətin bitməsi halında müqaviləyə xitam verilməsi işdə saxlamağa üstünlük hüququ olanlar üçün də dəyişməyən hallardandır. Əgər işçi əmək müqaviləsi müddətinin bitdiyi vaxt məzuniyyətdə, ezamiyyətdə, qismən ödənişli sosial məzuniyyətdə, iş yeri və əməkhaqqı saxlandığı hallarda, yaxud xəstəliyi ilə əlaqədar işə çıxmadığı halda işçi işə çıxan gündən bir təqvim həftəsi ərzində işəgötürən müqaviləyə xitam verə bilər. Müddətsiz bağlanmış, yaxud 5 il müddətdən artıq davam etmiş müqavilələrə müddətin bitməsi əsası ilə xitam verilə bilməz.

Əmək müqaviləsinə xitam verilməsinin daha bir səbəbi müəssisənin mülkiyyətçisinin dəyişməsidir. Bu halda müəssisə rəhbəri, onun müavinləri, baş mühasib və idarə etmə funksiyasını həyata keçirən struktur rəhbərləri ilə bağlanmış müqaviləyə xitam verilə bilər. Digər işçilərlə isə bu əsasla müqavilənin xitam edilməsi mümkün deyil. Əgər müqaviləyə bu əsasla xitam verilirsə, bu halda işçiyə orta aylıq əməkhaqqının azı 3 misli məbləğdə müavinət ödənilməlidir.

Əmək şəraitinin şərtlərinin dəyişilməsi də müqavilə xitam edilməsi üçün əsas ola bilər. İstehsalın və əməyin təşkilində dəyişikliklər edilməsi zərurəti yaranarsa, işəgötürən işçinin peşəsi, vəzifəsi və ixtisasını saxlamaqla əmək şəraitinin şərtlərini dəyişdirə bilər. Bu halda işəgötürən işçini azı bir ay əvvəl ya yazılı məlumatlandırmalı, ya da müvafiq əmri (sərəncamı) ilə xəbərdar etməlidir. Əmək şəraitinin şərtlərinin dəyişdirilməsi ilə razı olmadıqda, işəgötürən işçini ya yeni işlə təmin etməli, ya da bağlanmış müqaviləyə xəbərdarlıq müddəti bitdikdən sonra xitam verməlidir. Bu halda əmək müqaviləsinə xitam verilərkən işəgötürən işçiyə orta aylıq əməkhaqqının azı iki misli miqdarında müavinət ödəməlidir.

Attestasiya və ya sınaqdan çıxmayan işçilərlə bağlanan müqavilələr də bu səbəbdən xitam edilə bilər. Hazırki iş yerində bir ildən az olmayaraq çalışan və istisna kateqoriyaya düşməyən işçilər hər üç (elmi işçilər 5 il) ildə bir dəfə peşəkarlıq səviyyəsinin yoxlanması üçün attestasiyadan keçə bilər. Bununla yanaşı, bəzi kateqoriya şəxslər istisna olmaqla, yeni işə başlayan işçilərə üç ayadək müddətə sınaq müddəti müəyyən edilə bilər. Attestasiya zamanı işçiyə vəzifəsi, ixtisası, təhsili, işinin nəticələri, əmək funksiyası üzrə suallar verilir. Attestasiyanın nəticələrində tutduğu vəzifəyə uyğun olmadığı halda işçinin əmək müqaviləsinə xitam verilə bilər. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, əgər attestasiya komissiyası işçinin vəzifəyə uyğun olmadığını, lakin başqa işə keçirməyin mümkünlüyünü qeyd edərsə, işçi başqa işə öz razılığı ilə keçə bilər. Sınaq müddəti ilə bağlı isə qeyd etmək mümkündür ki, sınaq müddəti ərzində tərəflər müqaviləyə üç gün əvvəlcədən xəbərdarlıq etməklə xitam verə bilər.

Qarşılıqlı razılıq əsasında, tərəflərdən asılı olmayan hallarda və kobud pozuntulara yol verildikdə əmək müqaviləsinə xitam verildiyi istisna deyil. Kobud pozuntular dedikdə üzrsüz səbəbdən işçinin bütün iş günü ərzində işə gəlməməsi, alkoqol, narkotik və ya psixotrop maddə qəbulu nəticəsində işə sərxoş vəziyyətdə gəlməsi, mülkiyyətçiyə təqsirli hərəkət(siz)liyi ilə zərər vurulması, əməyin mühafizəsi qaydalarını pozaraq iş yoldaşlarının səhhətinə xəsarət yetirməsi, yaxud onların ölümünə səbəb olması, iş vaxtıda inzibati xətalara və ya cinayət məsuliyyəti yaradan əməllərə yol verməsi və s. hallar nəzərədə tutulur. Tərəflərdən asılı olmayan hallarda əmək müqaviləsinə xitam verilərkən bəzi hallarda işçiyə və ya onun ailəsinə müavinətlər ödənilir.

Fərqanə ALLAHVERDİQIZI

Etibarnaməni necə notarial qaydada təsdiqləmək olar

“Etibarnamə” termini etibar edilmiş şəxsə səlahiyyət verən hüquqi sənədlərin geniş kateqoriyasına aiddir. Birləşmiş Ştatlarda etibarnamə şəxsə başqa şəxsin adından maliyyə, sağlamlıq, əmlak və digər şəxsi qərarlar qəbul etmək səlahiyyəti verə bilər.

Digər yurisdiksiyalarda etibarnamə sağlamlıq və ya şəxsi qayğı ilə bağlı qərarlar deyil, bir çox hüquqi və ya maliyyə məsələləri ilə məşğul olur, ona görə də yurisdiksiyanızda etibarnamənin nələri əhatə edəcəyini bilmək vacibdir. Bu məqalə ABŞ-da etibarnamə yaradan insanlar üçündür.

Notarial qaydada təsdiq edilmiş etibarnamə sənədi almalı olub-olmamağınız hansı ştatda yaşamağınızdan və hansı növ etibarnamənizin olmasından asılıdır. Bu məqalə etibarnamənin necə işlədiyini və etibarnamə sənədlərinizin məhkəmədə tanınmasını necə təmin edə biləcəyinizi izah edir.

addım

2-ci hissənin 1-ci hissəsi: Etibarnamənin hazırlanması

1. Dövlət qanunlarınızı nəzərdən keçirin. Bütün dövlətlər agentdən və əsasdan notarius qarşısında etibarnamə sənədini imzalamağı tələb etmir.
   • Məsələn, Missisipi ştatında etibarnamə sənədi notarius qarşısında imzalanmalıdır. Nyu-Hempşirdə notarius qarşısında imza atmaq lazım deyil.Sən USLegal.com saytında etibarnamə üçün dövlətinizin notarial təsdiq tələb edib-etmədiyini öyrənə bilərsiniz.
   • Dövlətiniz sizdən etibarnaməni notarial qaydada təsdiq etməyi tələb etməsə də, bu, sənədlə bağlı hər hansı problemi məhdudlaşdıra bilər. Notarial qaydada təsdiq olunarsa, sənəddəki imzaların etibarlı olmasına heç bir şübhə ola bilməz.

• Ştatınızda istifadə üçün xüsusi olaraq hazırlanmış birini tapmaq ən asan ola bilər. Bir çox ştatlar onlayn proxy formaları təqdim edir. Formaları USLegalForms.com kimi saytlar vasitəsilə də tapa bilərsiniz.
• Çox vaxt etibarnamə vəziyyətə xasdır. Məsələn, maliyyə etibarnaməsi agentə ana şirkətin maliyyəsi ilə bağlı qərarlar qəbul etməyə imkan verir, lakin səhiyyə qərarları ilə bağlı agentə səlahiyyət verməyi şərt deyil. Ümumi etibarnamə daha az spesifikdir və agentə bütün qərarları vəkalət verənin adından qəbul etməyə imkan verir.

• “Atlanan etibarnamə” yalnız müəyyən bir hadisədən sonra təyin edilmiş agentə səlahiyyət verir. Məsələn, etibarnamə sənədi xəsarət və ya qəza nəticəsində əlil olduqdan sonra bəzi səlahiyyətlər verə bilər.
• “Etibarlı etibarnamə” dərhal və ya müəyyən bir tarixdən etibarən qüvvəyə minir. Agentin sizin adınıza hərəkət edə bilməsi üçün qeyri-kafi olduğunuzu sübut etməyə ehtiyac yoxdur.

2-ci Hissə: Qeyd edilmiş Səlahiyyətli Sənədin Tamamlanması

1. Formaları doldurun. Hökumət tələblərinə uyğun olaraq formanı doldurun. Etibarnaməniz müəyyən əsas tələblərə cavab verməlidir:
   • O, müdiri (səlahiyyəti verən şəxs) aydın şəkildə müəyyən etməlidir. Sənəddə əsas şəxsin tam hüquqi adından istifadə edilməlidir.
   • O, agenti (müəyyən səlahiyyətlər verilmiş şəxs) müəyyən etməlidir. Sənəddə agentin tam adı olmalıdır.
   • Formada əsas şəxsin agentə hansı səlahiyyəti ötürdüyü göstərilməlidir. Məsələn, direktor yalnız maliyyə səlahiyyətlərini agentə (müdirin bank hesablarına nəzarət etmək səlahiyyəti) və ya səhiyyə xidmətinin qərar qəbul edən orqanına ötürə bilər (belə ki, agent direktor adından səhiyyəyə dair qərarlar qəbul edə bilsin).
   • Sənədin adı “etibarnamə” olmalıdır. O, səlahiyyətin qüvvəyə mindiyi tarixi və ya onun qəbul edilməsinə səbəb olan halları (məsələn, əsas verənin fəaliyyət qabiliyyətinin olmaması) daxil etməlidir.
2. Sənədi notarial qaydada təsdiq etməzdən əvvəl onu yoxlamaq üçün bir vəkil işə götürməyi düşünün. Vəkil sənədi oxuya və bağlanması lazım olan səhvləri və ya boşluqları göstərə bilər. Məsələn, hüquqşünas qeyd edə bilər ki, sənəddə qeyri-müəyyən görünən və buna görə də çaşqınlığa səbəb ola biləcək dildən istifadə olunur.
   • Vəkil istənilən vaxt sənədə baxa bilər, lakin dəyişikliklərə ehtiyac olarsa, yenidən notarial təsdiq tələb edir. Son nüsxə notarial qaydada təsdiqlənməmişdən əvvəl onu yoxlamaqla vaxtınıza qənaət edə bilərsiniz.
3. Notarius tapın. Demək olar ki, istənilən ölçüdə icmalarda notarius tapa bilərsiniz. Yaxınlıqda biri olmalıdır. Amerika Notariuslar Cəmiyyətinin öz ərazinizdə notariusun yerini təyin etmək üçün istifadə edə biləcəyiniz Notarius Lokatoru var.
   • Notarius tapdıqdan sonra, notariusun hər hansı sualı cavablandırmaq üçün vaxtının olduğundan əmin olmaq üçün içəri girməzdən əvvəl görüş təyin etmək yaxşı bir fikir ola bilər. Ancaq adətən razılaşma tələb olunmur.
   • Banklar çox vaxt müştərilərinə notariat xidmətlərini pulsuz təklif edirlər.
   • Bir çox poçt şöbələrində və poçt mərkəzlərində dövlət notariusu var.
   • Əgər vəkil tərəfindən hazırlanmış və ya baxılmış etibarnaməniz varsa, hüquq firmasının sənədi qeyd etməsi mümkün ola bilər.
4. Notariusla görüşün və onların iştirakı ilə sənədi imzalayın. Notarius etibarnaməni imzalayan həm agentin, həm də vəkalət verənin şahidi olmalıdır, ona görə də notariusla görüşməzdən əvvəl formanı (imzalar istisna olmaqla) doldurmağı unutmayın. Əgər vəkil və ya vəkil notariusla görüşməzdən əvvəl sənədi imzalayıbsa, sənədin başqa, imzasız surəti notarial qaydada təsdiq edilməlidir.
   • Notariusa göstərmək üçün həm agentin, həm də əsas şəxsin şəxsiyyət vəsiqələrini (sürücülük vəsiqəsi və ya digər şəkilli şəxsiyyət vəsiqəsi) gətirmələrinə əmin olun. Bu, notariusa tərəflərin şəxsiyyətini yoxlamağa imkan verir.

Etibarnamə üçün sübut formaları

Etibarnamənin davamlı forması

Etibarnamənin ləğvi nümunəsi

İcma sualları və cavabları

Etibarnamədən əvvəl şəxsə demensiya diaqnozu qoyulubsa, etibarnamə etibarlıdırmı?

Bu, demansın gedişatından asılıdır. Etibarnaməni yalnız “səriştəli” yetkin şəxs imzalaya bilər, ona görə də şəxs artıq etibarnamənin rolunu başa düşmürsə, o, bu sənədləri imzalamaq üçün səlahiyyətli hesab edilmir.

Notarius sənədin tərtib edildiyi vəziyyətdə olmalıdırmı?

Sülh ədaləti etibarnamə sənədini qeyd edə bilərmi?

Etibarnamə sənədlərimi yoxlamaq üçün vəkilə ehtiyacım varmı?

Etibarnamənin notarial qaydada təsdiqlənməsi üçün rüsum nə qədərdir?

1995-ci ildə mənim səhiyyə daimi etibarnaməm notarial qaydada təsdiqləndi. Heç bir dəyişiklik olmasa da, adını dəyişdirməliyəm?

Əgər şəxs artıq qocalar evindədirsə, lakin demans diaqnozu qoyulubsa, notarius üçün imza ata bilərmi?

Etibarnamənin etibarlılıq müddəti varmı?

Agentin imzası da tələb olunurmu?

Məsləhətlər

• Bəzi insanlar “etibarnamə” ifadəsini həm sənədə, həm də səlahiyyət alan şəxsə aid etmək üçün istifadə edirlər. Qərarların qəbuluna cavabdeh olan şəxs həmçinin agent, nümayəndə, faktiki vəkil, vəkil və ya surroqat kimi tanınır. Səlahiyyəti təyin edən şəxs müdirdir.

Hədiyyə və hökmləri

Sual: Hədiyyələşmənin əhəmiyyəti nədir? Hədiyyə edilən bir şeyi sahibinin xəbəri olmadan geri almaq və ya icazəsiz istifadə etmək caizdirmi?

CAVAB

Hədiyyə, verilən şəxsindir, icazəsiz istifadə etmək olmaz.

Birinə hədiyyə vermək ona olan sevgini bildirməkdir. İki hədisi-şərif məali:

“Bir din qardaşınızı sevirsəniz, sevdiyinizi ona bildirin!” [Buxari]

“Allah yolunda din qardaşını sevdiyini ona bildirsin, çünki bu ülfətdə daha qalıcı, sevgidə səbat vericidir.” [İbni Əbi-d-Dünya]

Bunun üçün hədiyyələşmək sünnətdir. Külfətə girmədən hədiyyə verməyi adət etmək lazımdır. Bir neçə hədisi-şərif:

“Hədiyyələşin ki, məhəbbətiniz [sevginiz] artsın!” [Tabərani]

“Hədiyyə dostluğu artırar, incikliyi aradan qaldırar.” [Əbu Nuaym]

“Hədiyyə Allahu təalanın göndərdiyi gözəl bir ruzidir. Qəbul edən, Allahu təalanın göndərdiyini qəbul etmiş olar. Rədd edən də Onun göndərdiyini rədd etmiş olar.”[Ramuz]

“İstəmədən veriləni alın! O, Allahu təalanın göndərdiyi ruzidir.” [Beyhəqı]

“Hədiyyə verənə siz də hədiyyə verin! Əgər verəcək bir şey tapa bilməzsəniz, onun üçün dua edin ki, hədiyyə qarşılıqsız qalmasın!” [Nəsai]

Sual: Hədiyyə hansı hallarda, caiz və hansı hallarda caiz deyildir?

CAVAB

Mötəbər kitablarda deyir ki:

1- Hədiyyə və ya hibə [bəxşiş], mövcud və bilinən bir malı birinə qarşılıqsız təmlik [mülk olaraq vermək] etməkdir. Müəyyən bir qarşılıq istəyərək vermək də caizdir. Məsələn, borcunu ödəməsini şərt etmək caizdir.

2- Qarşılıq vermək şərti ilə edilən hədiyyə qarşılığı verilmədikcə səhih olmaz. Hədiyyənin və qarşılığının ayrılmadan əvvəl verilmələri lazımdır.

3- “Sən ölsən mənim, mən ölsəm sənin olsun” deyərək evini birinə vermək batildir.

4- Əli Vəliyə, “ Yaşadığın müddət ərzində evim sənin olsun” desə, Vəli öləndə ev sahibinə verilər.

5- “Al xərclə” deyə verilib, hədiyyə olduğu deyilməyən pul təslim ediləndə borc verilmiş olar. “Al, geyin” deyərək verilən paltar hədiyyə olar.”

6- Hədiyyə verilmədən əvvəl verən imtina edə bilər. Hədiyyə verildikdən sonra ancaq ikisinin razılığı ilə imtina edilə bilər.

7- Hafiz bazarlıq etmədən Allah rizası üçün xətm və mövlud oxuyarsa, özünə verilən hədiyyəni alması caiz olar. Azdır, deyə etiraz edərsə, aldığı haram olar.

8- Uşağın hədiyyə etməsi səhih deyildir.Uşağa verilən hədiyyənin səhih olması üçün uşağın hədiyyə edilən şeyi əlinə keçirməsi lazımdır.

9- Kasıb zənginin verdiyi sədəqəni zənginə hədiyyə etsə, zənginin alması caiz olar.

10- Biri, “Bu malı sənə hədiyyə etdim” desə, o biri də alsa, hədiyyə tamam olar.

11- Müştəri, malı təslim almadan başqasına hədiyyə edə bilər.

12- Hələ ələ keçirmədən əvvəl ikisindən biri ölərsə, hədiyyə batil olar.

13- İki şəxs ortaq olduqları bir evi birinə hədiyyə etsələr caiz olar. Bir kimsə evini iki adama hədiyyə etsə, caiz olmaz. Çünki bölünməsi mümkün olan şeyi ortaq mülkiyyət olaraq vermək caiz deyildir.

14- Gələcək ay başında bu malı sənə hədiyyə etdim demək səhih olmaz.

15- Ölənə qədər nəfəqəni vermək və ona xidmət etmək şərti ilə evini birinə hədiyyə və təslim edəndə, xidmətə başlayarsa evi geri ala bilməz.

Evini, ölənə qədər içində yaşamaq şərti ilə satmaq fasid isə də hədiyyə etmək caizdir və evi təslim etdikdən sonra geri ala bilməz. [Məcəllə 855.]

16- Hədiyyə verərkən malın mövcud olması şərt, hazır olması şərt deyildir.

17- Məcbur edərək alınan hədiyyə səhih deyildir. Məsələn; bir kimsə xanımına, “Sənə borcum olan mehrini mənə hədiyyə etməsən, atanın evinə heç gedə bilməzsən” desə, xanımı da hədiyyə etsə səhih olmaz. Çünki istəməyərək, məcburiyyət ilə hədiyyə vermək səhih olmaz.

18- Hədiyyə ancaq ələ keçəndə mülk olur. Satın alınan mal isə ələ keçmədən əvvəl mülk olur.

19- Ölüm xəstəsi malının üçdə birini varislərindən başqasına bağışlaya bilər.

20- Alacağını borclusuna bağışlayan, imtina edə bilməz. “Alacağım yoxdur” deyəndə də borc qalmaz.

21- Qazancları şübhəli olan, hədiyyələşməli və borc alıb istifadə etməsi lazımdır! Haramdan gəldiyi qəti olaraq bilinmədikcə, hədiyyə gələn şeylər halaldır.

22- Doğulacaq balası mənim olmaq şərti ilə bu heyvanı sənə hədiyyə etdim demək caizdir. Balası da hədiyyə olar.

23- Mehri verməmək şərti ilə nikah səhih olar, ancaq sonradan mehrini verməlidir.

24- Müştərinin başqasına satmaması şərti ilə bir mal satmaq və ya başqasına satmamaq şərti ilə satın almaq səhih olub, bu şərtlərin hamısı keçərsizdir, edilməz.

Hədiyyəni geri istəmək

Sual: Verilən hədiyyəni geri istəmək caizdirmi?

CAVAB

Hədiyyə mövcud və bilinən bir malı birisinə qarşılıqsız verməkdir. Müəyyən bir qarşılıq istəyərək vermək də caizdir. Məcbur qalmadıqca hədiyyəni geri istəməmək lazımdır.

Kasıba verilən hədiyyəni geri almaq caiz deyildir, çünki kasıba verilən hədiyyə sədəqə olur. Sədəqəni isə geri almaq caiz deyildir. Zənginə verilən hədiyyəni zərurət varsa geri istəmək caizdir, amma çirkindir, çünki hədisi-şərifdə, “Verdiyi hədiyyəsini geri istəyən, qustuğunu yalayan köpəyə bənzəyər” buyuruldu. (Buxari)

Hədiyyəni geri istəmək qusduğunu yalamak kimidirsə də, bir kimsə səbəbli və ya səbəbsiz verdiyi hədiyyəni geri istəyə bilər. Ancaq bu yeddi şeydən biri varsa, hədiyyəsini geri ala bilməz:

1- Verilən hədiyyənin qiymətini artıran əlavələr meydana gəlmiş olması:

Hədiyyə edilən bir kitabı alan kimsə cildləmişsə, hədiyyə edilən heyvanın balası olmuşsa, hədiyyə edilən evə parket döşəmə kimi qiymətini artıran bir şey əlavə edilmişsə, hədiyyə edilən əraziyə bir şey əkilib və ya inşa edilmişdirsə, hədiyyə edilən pencəyə astar kimi bir şey tikilmişsə, yəni verilən hədiyyənin qiyməti artmışsa, hədiyyəni verən artıq bunu istəyə bilməz. Hədiyyə edilən bıçaq kəskinləşdirilərsə, hədiyyə edən artıq onu geri istəyə bilməz. Hədiyyə edilən paltar boyanmışsa, boya da paltarın qiymətini artırmışsa, artıq hədiyyəni geri istəmək olmaz. Əgər boyalı paltarın qiyməti artmamış və ya əskilməmişsə, o vaxt hədiyyə edən şəxs bunu geri istəyə bilər. Hədiyyə edilən qoyun bayramda qurban edilərsə, sonra hədiyyə verən hədiyyəsindən imtina edərsə, kəsilmiş heyvanı ala bilər, amma o biri qurban borcundan xilas olar, yəni onun qurbanı səhih olar.

2- İkisindən birisinin ölməsi:

Hədiyyəni verən və ya alan ölmüşsə, artıq hədiyyə geri istənilə bilməz. Verən ölmüşsə, verənin varisləri istəyə bilməz. Hədiyyəni alan ölmüşsə, varislərindən bu hədiyyə tələb oluna bilməz.

3- Hədiyyənin qarşılığı [İvaz] olduğu bildirilərək bir hədiyyə vermək:

Sənin hədiyyə etdiyin bu bahalı velosipedə qarşılıq olaraq bu qələmi verdim deyilərsə, velosipedi hədiyyə verən artıq hədiyyəsini istəyə bilməz. Qələmi verən də geri istəyə bilməz. Əgər hədiyyənə qarşılıq demədən verərsə, qələmi verən də velosipedi verən də geri istəyə bilər. Əgər verilən hədiyyədə böyük bir qüsur aşkar edilərsə, onu geri verərək, ona qarşılıq verdiyi əvəzi geri ala bilməz. Məsələn; velosipedin əyləci zədələnmiş, təkəri cırıqdırsa velosipedini al, qələmimi ver deyə bilməz.

4- Hədiyyə edilən malın, alanın mülkündən çıxması:

Hədiyyə edilən əşya satılmışsa, itmişsə və ya başqasına hədiyyə edilmişsə, artıq geri istənilə bilməz.

5- İkisi arasında nikah olması:

Ər-arvad bir-birinə verdiyi hədiyyəni geri istəyə bilməz. Kişi müsəlman, qadın əhli kitab bir kafir olsa, hətta boşansalar da, hədiyyəsini geri istəyə bilməz. Bir kişi yad bir qadına bir şey hədiyyə etdikdən sonra onunla evlənsə, bu vəziyyətdə bağış edən, bağışından dönə bilər, çünki nikah bağışdan sonra edilmişdir. Bu vəziyyət hal-hazırda çox görülür. Nişanlanıb, oğlan gəlinə hədiyyələr verir. Nikahdan əvvəl və ya sonra ayrılırlar. Qusduğunu yalamaq kimi olsa da oğlan gəlinə nikahdan əvvəl verdiyi hədiyyələri geri istəyə bilər. Nikahdan sonra verilənləri isə istəməyə haqları yoxdur.

6- Aralarında nikahı əbədi haram edən qohumluq olması:

Üsul və fürular yəni, ata, atanın atası və daha yuxarısı, ana, ananın anası və daha yuxarısı, övladlar, nəvələr və daha aşağısı ilə qardaşlar, qardaş uşaqları, əmilər, dayılar, bibilər, xalalar, verilən hədiyyələri geri istəyə bilməzlər. Bu şəkildə qohum olan istər Müsəlman, istər kafir olsun eynidir.

7- Hədiyyənin dəyişib başqalaşması:

Hədiyyə edilən buğdanın üyüdülüb un halına gəlməsi və ya yarma edilməsi, yaxud çörək bişirilməsi, verilən südün pendir edilməsi, yağının çıxarılması halında, artıq verilən hədiyyə geri istənilə bilməz.

Birinə min manat hədiyyə edilsə, sonra o adamdan min manat borc istənsə, o kimsə də min manat hədiyyə edənə borc versə, borc alan kimsə onsuz da mən bu min manatı sənə hədiyyə etmişdim, vermirəm deyə bilməz.

Bir kimsə digərində olan alacağını hədiyyə edərsə, ona hədiyyə etdiyi şeyi geri istəyə bilməz.

Hədiyyə edilən şey satılsa, müştəri onu bir qüsurundan ötəri geri verərsə, əvvəl bağış edən şəxs bu vəziyyətdə bağışından dönə bilməz.

Bağış edən əvəzi təslim aldığı vaxt, hər ikisi də verdikləri şeyə geri dönə bilməzlər. Özünə hədiyyə edilən şəxs istər qohum olsun, istər yad olsun fərq etməz.

Birinə üç gün muhayyər [imtina edə bilmək haqqına sahib] olmaq şərtiylə bir şey bağışlansa, bu hədiyyə səhih olar, muhayyərlik isə batil olar, çünki hədiyyə bəxşişdir və bağışlayan üçün muhayyərlik olmaz.

[Yuxarıdakı bilgilərin hamısı İxtiyar, Rədd-ül muxtar və Hindiyyədən alınmışdır.]

Bir kimsə xanımına, “Sənə borcum olan mehrini mənə hədiyyə etməsən, atanın evinə heç gedə bilməzsən” desə, xanım da hədiyyə etsə səhih olmaz, çünki istəməyərək, məcburiyyət ilə hədiyyə vermək səhih olmaz. Mehri ərinə hədiyyə etməyi şərtə bağlamaq, məsələn “Bu işi edərsən mehrim sənə halal olsun” demək səhih deyildir. (Fətava-yı Bəzzaziyyə)

Alacağını borclusuna və ya başqasına bağışlayan bundan imtina edə bilməz. Müştəri malı təslim almadan başqasına hədiyyə edə bilər. Gələcək ay başında bu malı sənə hədiyyə etdim demək səhih olmaz. Bir kimsə öz borcunu əda etmək şərtiylə birinə bir şey hədiyyə edəndə, borc ödənəndə hədiyyə lazım olar. Ödəməzsə, hədiyyədən imtina edə bilər. Hədiyyə edərkən malın mövcud olması şərt, hazır olması şərt deyildir. Toylarda gətirilən hədiyyənin kimə gətirildiyi bəlli deyilsə, məmləkətin adətinə baxılır. (Məcəllə)

Kişi nişan üçün göndərdiyim şeylər mehr idi desə, qadın isə hədiyyə idi desə, yeyilən şeylər hədiyyə olar. Başqa şeylər mehr olar. (S.Əbədiyyə)

Hədiyyə kimə verilmişsə onun olur. Evə gətirilibsə, müştərək əşya kişinin, qadına aid olanlar qadınındır. Toyda gələn hədiyyələr də belədir. Qadına məxsus olan əşya qadınındır. Müştərək əşya kişinindir. Məsələn; hicab, bilərzik, boyunbağı kimi əşyalar qadının sayılır, qalstuk, qazan, qab da kişinin olur. Sünnət edilən uşağa gələn hədiyyələr də belədir. Sünnət toyunda bir hicab gəlmişsə anasına, qalstuk gəlmişsə atasına aid olar. Oyuncaq, kiçik velosiped kimi bir şey gəlmişsə uşağın olar. Qazan, tava gətirilmişsə atasının olar.

Sual: Saleh olan oğlan və qız uşağa hədiyyəni bərabər şəkildə vermək lazımdır?

CAVAB

Bəli, lazımdır. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“Hədiyyə verərkən uşaqlarınız arasında bərabərliyə riayət edin!” [Tabərani]

Fasiq uşağa nəfəqədən başqa kömək etməmək lazımdır!

Sual: Kafirdən hədiyyə almaq və ya ona hədiyyə vermək caizdir?

CAVAB

Ehtiyac olanda caizdir. (Hədiqə)

Sual: Bankdakı pulumu və ya hissə sənədlərimin miqdarını söyləyib, “Ata, sənə hədiyyə etdim” deməklə ona hədiyyə etmiş sayılarammı, onun mülkü olarmı?

CAVAB

F.Bəzzaziyyədə “Filankəsdəki alacağımı sənə hədiyyə etdim, ondan al demək caiz olar” buyurulur. Demək ki, hədiyyə etmək caiz, ancaq hədiyyə etdim deməklə, dərhal onun mülkü olmaz. Qəbz etməsi, yəni əlinə keçirməsi və ya bankdakı hesabın atanızın adına keçməsi lazımdır. İbni Abidində “Alacaq, ancaq borcluya hədiyyə edilir. Başqasına hədiyyə edə bilmək üçün qəbz etməyə onu vəkil etməsi lazımdır” buyurulur. Vəkil etdikdən sonra, o da gedib bankdakı pulu öz adına keçirərsə, ancaq o vaxt onun müklü olar.

Sual: Başqalarının yanında mənə bir hədiyyə verilsə, onlar da ortaq olarmı, yəni yanımdakılara bu hədiyyədən vermək məcburiyyətim varmı?

CAVAB

Başqalarının yanında sizə bir hədiyyə gələndə, o hədiyyəni oradakılara vermək məcburiyyəti yoxdur. “Bir hədiyyə gələndə orada olanlar hədiyyəyə ortaqdır” hədisi-şərifi hər hədiyyə üçün olmadığı kimi, vermək məcburiyyətini də bildirmir. İnsanlar arasında göz haqqı var deyərlər. Yemək, içmək kimi bir şey gələndə, oradakılara vermək mürüvvətdir. Bir qələm gəlmişsə, qələm qırılıb oradakılara pay edilməz.

Sual: Uyğun bir din kitabını bir yoldaşa hədiyyə etməklə bir kq paxlava hədiyyə etmək arasında fərq vardır?

CAVAB

İkisi də çox savabdır. Ancaq kitab hədiyyə etmək, sədəqəyi-cariyə olduğu üçün öldükdən sonra da bunun savabı davam edər. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“Möminə öyrənib yaydığı elmin savabı ölümündən sonra da davam edər.” [İbni Macə]

Sual: Bibimin oğlu bizə gəlir və hər cür əşyalarımdan geyib gedir, öz əşyalarını da bizdə qoyur. Mənim bir şey deməyəcəyimi bilir, ancaq bəzən bəzi əşyalar üçün qəlbimdən, onun olsun geri istəmirəm, deyə keçirirəm. Sonradan onlara gedəndə hansı üçün belə düşünmüşdüm çaşıram. Dil ilə o əşya üçün al sənin olsun demədikcə onun mülkü olarmı?

CAVAB

Pul istisna olmaqla al istifadə et deyə verilən əşya hədiyyə olar. Geyib getməklə, öz əşyasını orada qoymaqla geydikləri ona hədiyyə edilmiş olmaz. Qəlbindən keçirməklə də olmaz. Səndəki əşyalarımı sənə hədiyyə etdim desəniz hamısı hədiyyə olar.

Zorla hədiyyə alınmaz

Sual: Ərimə, filan yerə gedək və ya gəl bunu edək desəm, mehrini mənə hədiyyə edərsənsə, razı olaram deyir. Dil ilə hədiyyə etsəm, qəlbdən hədiyyə etməsəm hökm necə olar?

CAVAB

Hədiyyədə söz etibarlıdır. Zarafatdan belə hədiyyə etsəniz, hədiyyə etmiş olursunuz. Ancaq, təhdidlə, zorla hədiyyə etdirmək etibarlı olmaz. Yəni, məcburiyyətlə [istəməyərək, zorla] hədiyyə etməyiniz səhih olmaz. Gələcəkdə mehrinizi istəyə bilərsiniz. Çünki fətva kitablarında buyurulur ki:

“Əri xanımına, “Sənə borcum olan mehrini mənə hədiyyə etməsən, atanın evinə qoymaram” desə, xanımı da hədiyyə etsə səhih olmaz. Çünki istəməyərək, məcburiyyət ilə hədiyyə vermək səhih olmaz. Mehri ərinə hədiyyə etməyi şərtə bağlamaq, məsələn, bu işi edərsənsə mehrim sənə halal olsun demək də səhih deyildir.” [Fətava-nı Bəzzaziyyə]

Hədiyyə, alanın mülkü olur

Sual: Bir yoldaş mənə bir neçə İslam Əxlaqı kitabı hədiyyə etdi. Bunları tanışlarına verə bilərsən, paylaya bilərsən dedi. Mən bunları paylayanda sanki savabın hamısı hədiyyə edən yoldaşa olacaq, bizə savab olmayacaq sanıram, bu düşüncəm səhvdir?

CAVAB

Çox səhvdir. Bir şey bir kimsəyə hədiyyə ediləndə, artıq o şey, o kimsənin öz malı olur. Öz malından istədiyi kimi istifadə edər, sata bilər, hədiyyə edə bilər. Hətta yandırsa belə, hədiyyə verənin savabı azalmaz. O da başqalarına hədiyyə edərsə, o da savab alar. Hədiyyə alan da başqalarına hədiyyə edərsə, ona da savab olar. O birilərinin savabından bir şey azalmaz.

Sözün etibarlı olduğu yerlər

Sual: Məcəllənin ikinci maddəsindəki, “Bir işdən məqsəd nədirsə, hökm də ona görədir” ifadəsinə görə, dinimizdə söz deyil də, hər zaman niyyətmi etibarlıdır?

СAVAB

Məcəllədəki o maddə, “Əməllər, niyyətə görədir” hədisi-şərifinin hökm halındakı ifadəsidir. Dinimizdə niyyətin etibarlı olub sözün etibarlı olmadığı yerlər olduğu kimi, yalnız sözün etibarlı olub niyyətin etibarlı olmadığı yerlər də vardır. Məsələn, nikahda, talaqda (boşanmaqda), nəzirdə, kölə azad etməkdə, andda, alış-verişdə, hədiyyədə və günah işləməkdə, niyyət deyil söylənilən söz etibarlıdır. Bir neçə nümunəverək:

1- Zarafatla və ya rol oynayarkən, iki şahid yanında evlənən həqiqətən evlənmiş olar. Niyyəti etibarsızdır. Yaxud bir kişi zarafatla və ya xanımını qorxutmaq niyyəti ilə, “Səni boşadım” desə, xanımı boş olar. İki hədisi-şərif məali:

“Zarafatdan da olsa nikahlananın və ya boşayanın nikahı da, boşaması da etibarlı olar.” [Tabərani]

“Üç şeyin zarafatı da ciddisi kimi səhihdir. Nikah, talaq, talaqdan imtina etmək.”[Tirmizi]

2- Nəzir edərkən heç niyyət etməsə də söz arasında dilindən çıxsa da nəziri etibarlıdır, çünki nəzirdə zarafatca və ya təsadüfi söyləmək ciddi söyləmək kimidir. Hətta “Bir gün oruc tutmaq nəzrim olsun” deyəcəyi yerdə, “Bir ay” deyə ağzından çıxsa bir ay oruc tutması lazımdır. Söz etibarlı, niyyət etibarsızdır.

3- Kafir qız, “Mənimlə günah iş görsən Müsəlman olaram” desə, “Əməllər niyyətə görədir” deyə, yaxşı niyyətlə günah iş görmək caiz olmaz. O işdəki yaxşı niyyəti etibarsızdır, günahı etibarlıdır.

4- Alış-verişdən sonra alıcı və ya satıcı, “Mən zarafat etmişdim, bu alış-verişdən imtina etdim” desə, sözə etibar edilməz.

5- Alacağını borclusuna hədiyyə edən, “Zarafatdan söyləmişdim” desə də hədiyyəsindən imtina edə bilməz. Niyyəti etibarsız, sözü etibarlıdır.

Görüldüyü kimi bəzi hallarda ağızdan çıxana baxılır, niyyət etibarsızdır. Məcəllənin ikinci maddəsi, burada bildirilən maddələrə tətbiq oluna bilməz.

Hədiyyədə niyyət

Sual: Bir kimsə zarafat niyyətiylə bu evi sənə verdim desə, qarşısındakı da qəbul etdim desə, təklif və qəbul gerçəkləşib ev onun olarmı?

CAVAB

Bəli, onun olar. Hədiyyədə niyyətə deyil sözə baxılır. “Evi sənə verdim” ifadəsi təklifdir. Qonağın da, “Qəbul etdim” deməsi qəbuldur. S.Əbədiyyə kitabında deyilir ki:

İcab (təklif) qarşısındakının anlayacağı bir dillə, satdım, verdim, hədiyyə etdim kimi qəbulun da aldım, eynilə qəbul etdim, razı oldum kimi keçmiş zamanı bildirəcək şəkildə söylənməsi lazımdır. İcab və qəbulun ikisi də o yerdə adət olan sözlərlə və keçmiş zamanda olanda, niyyət etmələri lazım deyildir.(Bey və Şira bəhsi)

Göründüyü kimi niyyət etibarlı deyildir.

Tarladakı ağacı hədiyyə etmək

Sual: Bir kimsə tarlasındakı ağacı hədiyyə edə bilərmi?

CAVAB

Hədiyyə edə bilməz. Ağacdakı meyvəni hədiyyə edə bilər. İçində yemək olan qabı hədiyyə edib, “Yalnız qabı hədiyyə edirəm, içindəki yeməyini hədiyyə etmirəm” demək caiz olmaz. Bunun əksini, yəni qabla yeməyi verib, “Yalnız yeməyi hədiyyə edirəm, qabımı istəyirəm” demək caizdir, çünki yemək qabdan ayrılmayan bir parça deyildir. Bunun kimi bu qoyunu sənə hədiyyə etdim, amma yunu mənimdir deyilməz. Yunuyla hədiyyə edilir. Tarladakı ağacı hədiyyə etmək, bu qaydanın xaricindədir. Yəni, tarladakı ağac hədiyyə edilə bilməz, çünki ağac tarlaya bağlıdır. Tarlasız yaşaya bilməz. Ancaq ağac çıxarılıb verilə bilər. Tarlaya bağlı olduğu müddətdə hədiyyə edilə bilməz.

Yaxşılığı haram etmək

Sual: Kişi xanımına, “Sənə verdiklərim, yedirib içirdiklərim haram olsun” desə, ehsan etdikləri haram olar deyilir. Ehsan olaraq edilənlər niyə haram olur? O vaxt kimsə kimsəyə yaxşılıq etməz. Kişinin xanımına və ya oğluna, qızına yaxud bir kasıba verdiklərini sonradan haram etmək səlahiyyəti vardırmı?

CAVAB

Xeyr. Bir kişi xanımına və məhrəmi olanlara yaxşılıq etsə, pul versə, hədiyyə versə, sonra bir şeyə hirslənib, “Bunları sənə haram etdim” desə, haram olmaz. Bunları geri istəməyə də haqqı olmaz. Kasıba verilən hədiyyəni geri almaq da caiz deyildir, çünki kasıba verilən hədiyyə sədəqə olar.

Ər-arvad bir-birinə verdiyi hədiyyəni geri istəyə bilməz. Kişi Müsəlman, qadın kitab əhli bir kafir olsa da, hətta boşansalar da hədiyyəsindən imtina edə bilməz, geri istəyə bilməz.

Üsul və fürular yəni ata, atanın atası və daha yuxarısı, ana, ananın anası və daha yuxarısı, övlad, nəvə və daha aşağısı ilə qardaş, qardaş uşağı, əmi, dayı, xala, bibi verilən hədiyyələri geri istəyə bilməz. Bu şəkildə qohum olan istər Müsəlman, istər kafir olsun eynidir.(S.Əbədiyyə)