Mühazirəçi: f r. e n, dosent Q. Ü. Ağayev Ədəbiyyat: Ağayev Q. Ü, Cəfərov M. B. Fizika kursu. Bakı, 2016

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:47:03

Умумий физика курси

Китобда умумий физика курсининг молекуляр физика ва термодинамика қисми систематик баён этилган. Ушбу ўқув қўлланма олий ўқув юртларининг физика мутахассислиги бўйича ўқувчи студентлари учун мўлжалланган, шунингдек, ундан физикани ўрганаётган ва ўқитаётган барча кишилар ҳам фойдаланишлари мумкин.

Китобда умумий физика курсининг молекуляр физика ва термодинамика қисми систематик баён этилган. Ушбу ўқув қўлланма олий ўқув юртларининг физика мутахассислиги бўйича ўқувчи студентлари учун мўлжалланган, шунингдек, ундан физикани ўрганаётган ва ўқитаётган барча кишилар ҳам фойдаланишлари мумкин.

Дабавлено : 2021-04-16 21:34:46

Этот категорий

Pythonda matematik hisoblashlarni dasturlash

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:47:03

Ushbu uslubiy qo`llanma Python dasturlash tilida matematik hisoblash ishlarini dasturlashga bag`ishlangan. Bunda asosiy e’tibor massiv va matritsalar bilan ishlash, ular ustida bajariladigan amallar va funksiyalarni qo`llash, ilmiy grafiklarni yaratish funksiyalari imkoniyatlari bilan tanishish, SciPy paketi funksiyalari imkoniyatlarini o`rganish qaratilgan.

Nazariy mexanika

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:46:55

Mazkur uslubiy ko`rsatma muhandislik yo`nalishlarning sirtqi bo`limida ta’lim olayotgan barcha talabalar uchun mo`ljallangan. Mualliflar sirtqi ta’limda tahsil olayotgan talabalarga nazariy mexanika fanidan topshirishi kerak bo`lgan nazorat ishlarini qanday bajarish kerakligini o`rgatshini maqsad qilib ish yuritilgan.

Nazariy mexanika

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:46:46

Mazkur uslubiy ko`rsatma muhandislik yo`nalishlarning 60730300-Qurilish (bino va inshootlarni loyihalash, qurilish) yo`nalishi talabalari bo`limida ta’lim olayotgan barcha talabalar uchun mo`ljallangan.

Fundamentals of scientific research and innovation

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Oʻquv-uslubiy majmua Til: Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:45:59

In a market economy, there is a radical restructuring of science associated with the creation of competitive products, the transformation of science into the leading force of material production. The need for a scientific approach in the production of goods, economics and politics, the management environment and the education system forces science to develop at a faster pace than any other field of activity.

Oila tibbiyoti

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Oʻquv-uslubiy majmua Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:42:58

Ushbu fan respublikadagi sog`liqni saqlash tizimida o`tkazilayotgan islohotlar kesimida muhim ahamiyatiga ega. Sog`liqni saqlash birlamchi bo`g`iniga alohida e’tibor berilishi va umumiy amaliyot shifokori (pediatr) tizimini rivojlantirish nuqtai nazaridan bu fanning ahamiyati oshib bormoqda. SHu munosabat bilan ushbu dastur birlamchi bo`g`inda keng tarqalgakasalliklarni oldini olish, kechishi, davolashi va reabilitatsiya o`tkazishni qamrab oladi.

Новый

Жиззах вилоятида туристик дестинацияларни ташкил этишнинг ҳудудий жиҳатлари

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:58

Тадқиқотнинг мақсади Жиззах вилоятида туризм дестинацияларини ҳудудий ташкил этиш имкониятлари ва салоҳиятини аниқлаш, улардан самарали фойдаланиш бўйича таклиф-тавсиялар ҳамда ривожлантиришнинг ҳудудий жиҳатларини ишлаб чиқишдан иборат.

Таълим муассасаси раҳбарининг бошқарув фаолиятида соғлом ва ижодий муҳитни яратиш механизмларини такомиллаштириш

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:49

Тадқиқотнинг мақсади таълим муассасаси раҳбарининг бошқарув фаолиятида соғлом ва ижодий муҳитни яратиш механизмларини такомиллаштиришга доир таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

Ишлаб чиқариш таълими усталарининг касбий компетентлигини ривожлантириш

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:42

Тадқиқотнинг мақсади профессионал таълим муассасалари ишлаб чиқариш таълими усталарини тайёрлаш ва малакасини ошириш жараёнида уларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш методикасини такомиллаштиришдан иборат.

Eliptik qismi yuqori tartibli bo`lgan kasr tartibli xususiy hosilali differensial tenglamalar uchun to`g`ri va teskari masalalar

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,Ingliz tilida,O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:34

Tadqiqot maqsadi ixtiyoriy elliptik operatorli xususiy hosilali va kasr tartibli xususiy hosilali tenglamalar uchun to`g`ri va teskari masalalarning yechimi mavjud va yagonaligini ko`rsatishdan iborat.

Саноат корхоналари ривожланишининг инновацион стратегияларини такомиллаштириш

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:49:28

Тадқиқoтнинг мақсади саноат корхоналари, хусусан фармацевтика саноати ривожланишининг инновацион стратегияларини такомиллаштириш бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

Mühazirəçi: f r. e n., dosent Q. Ü. Ağayev Ədəbiyyat: Ağayev Q.Ü., Cəfərov M. B. Fizika kursu. Bakı, 2016

Vaxtı ilə bütün təbiət elmlərini əhatə edən fizikanın bölmələri sonralar inkişaf edərək müstəqil elmlərə ayrılmışlar (biologiya, kimya, astronomiya, coğrafiya və başqaları).

Təbiətdə elə bir hadisə yoxdur ki,onun fiziki cəhətləri olmasın. Məhs buna görə də fizika başqa təbiət elmlərinin əsasını təşkil edir.

Insanlar, təbii sərvətləri və texnikanı öz tələbatlarını ödəmək üçün istifadə edə bilməsindən ötrü, təbiəti və texniki obyektləri öyrənməlidirlər, bu zərurətdir.

Fizikanın əsas mövzusu və əsas tədqiqat obyekti

Insan həmişə onu əhatə edən aləmlə mürəkkəb qarşılıqlı əlaqədədir. Bu əlaqənin təzahürlərindən biri insanın ətraf aləmin öyrənməsidir.

Fizikanı digər təbiət haqqında olan elmlərdən ayıran sərhədlər çox şərti dəyişəndir. Belə ki, müxtəlif tarixi dövrlərdə fizikanın öyrəndiyi hadisələr dəyişərək müxtəlif olub.

Müasir fizika elementar zərrəciklər, atom nüvələri, atomlar və molekulları; bu molekulların makroskopik birləşmələrini (bərk cisimlər, mayelər və qazları); maddə zərrəciklərini birləşdirən (bağlayan) sahələri (elektromaqnit və qravitasiya) zərrəciklərin və mühitlərin müxtəlif növ hərəkətlərini və onlarda baş verən nizamsız (istilik) hərəkətləri öyrənən elmdir.

Başqa sözlə belə demək olar, müasir fizika istənilən mürəkkəb maddi sistemlərin tərkib hissəsi olan materiya formaları, onların qarşılıqlı təsiri və hərəkətlərini öyrənən elmdir. Yəni fizika materiyanın ümumi xassələri və onun hərəkət formalarını öyrənir. Bizi əhatə edən aləm maddidir. Materiyanın iki növü məlumdur: 1) maddə (atom, molekul, digər zərrəciklər və onlardan ibarət olan cisimlər); 2) sahə (qravitasiya, elektromaqnit, nüvə sahələri). Maddənin bu iki növü qırılmaz əlaqədədir və təcrübə güstərir ki, onlar bir birinə çevrilə bilir. Materiyanin hər iki növü fizika qanunları ilə təsvir edilir.

1. Müşahidə. İstənilən fiziki hadisənin öyrənilməsi müşahədədən, yəni onun təbii şəraitdə öyrənilməsindən başlayır. Özü özlüyündə müşahidə hadisə haqqında elmi biliklər hələ vermir.

3.Fiziki eksperiment. Hadisə laboratoriya şəraitində alınır və onun müxtəlif şəraitlər və parametrlərdən asılılığı öyrənilir. Bu mərhələdə fiziki hadisənin mahiyyətini dərk etmək məqsədi ilə hadisənin gedişinə aktiv müdaxilə edilir.

4.Nəzəriyyə. Fiziki eksperiment nəticəsində əldə edilən təcrübi faktları nəzəri dərketmə zərurəti yaranır. Bundan ötrü riyazi və anlayış aparatı yaradılır.

Öyrənilən hadisəni izah edən fiziki nəzəriyyə: 1) eksperimental faktlardan ; 2) riyazi aparatdan (bu dildə nəzəriyyənin əsas qanunları ifadə olunur) ; 3) alınan düsturların fiziki mahiyyətini açan anlayış aparatından ibarətdir.

Eksperiment və nəzəriyyə bir biri ilə ayrılmaz və istənilən nəzəriyyə eksperimental təsdiqsiz mümkün deyil. Eksperiment və nəzəriyyə bir birini tamamlayaraq hadisələrin mahiyyətini aşkara çıxarır.

Fizika və texnika

Fizika bir elm kimi ictimai istehsal tələbatları nəticəsində yaranıb. Onun müxtəlif sahələri uyğun tələbatların ortalığa çıxmasından sonra yaranırdılar.

Insan inkişafının ibtidai mərhələsində heyvandarlıq və əkinçiliklə məşğul olduğundan ilin fəsillərinin dəyişməsi qanunauyğunluqlarını bilmək zərurəti yaranmışdır. Bu fizikanın sonralar astronomiyaya ayrılmış bölməsinin inkişafına gətirmişdir. Astronomiya riyaziyyatsız inkişaf edə bilməzdi. Ona görə riyazi biliklərə ehtiyac oldu və riyaziyyat yarandı. Əkinçiliyin inkişafı üçün suvarma sistemlərinin tikilməsi təlabatı mexanikanın yaranmasına gətirdi.

Sonralar mexanikanın inkişafı gəmiçilik və hərbi işlər üçün lazım oldu.

Beləliklə fizikanın yaranması və inkişafını istehsal təlabatları doğurdu. Yəni, yarandığından fizika texnikanın elmi əsası olaraq qalır.

Fizikanın inkişafı həmişə texnikanın inkişafına səbəb olduğu kimi, texnikanın əldə etdiyi nailiyyətlər də öz növbəsində fizikanın irəliləməsində xüsusi yer tutmuşdur. Bu günün fizikası sabahın texnikasıdır, fizaka eyni zamanda dünyagörüşümüzün düzgün inkişaf etməsində də xüsusi rol oynayır.

Fizika və texnika ayrılmaz əlaqədədirlər. Belə ki, fizikanın ən yeni nailiyyətləri texnikada öz tətbiqini tapır. Texnika isə öz növbəsində fizikanı yeni cihazlar və tədqiqat üsulları ilə zənginləşdirib onun qarşısında yeni məsələlər qoyur.

Müasir istehsal və həyat texniki avadanlıq və cihazlarla o qədər zəngindir ki, fiziki biliklərsiz nəyinki istehsalatda istifadə edilən, hətta məişət cihazlarından da, istifadə etmək mümkün olmur.

Fiziki modellər (mexanikada).

Cisimlərin xassələri və məsələnin quruluşundan asılı olaraq klassik mexanikada real cisimlərin müxtəlif modellərindən istifadə edirlər. Bunlar aşağdakılardır:

1. Maddi nöqtə baxılan məsələdə ölçüləri və forması əhəmiyyətsiz olan cisimlərə deyilir.
2. Maddi nöqtələr və ya cisimlər sistemi (və ya mexaniki sistem) xəyali götürülmüş ümümi halda bir biri ilə və sistemə daxil edilməmiş cisimlərlə qarşılıqlı əlaqədə olan maddi nöqtələr və ya cisimlər çoxluğuna deyilir (Qapalı və açıq sistemləri enerjinin saxlanması qanunu misalında izah etmək olar).
3. Mütləq bərk cisim istənilən iki nöqtəsi arasındakı məsafə sabit olan cisimə deyilir. Başqa sözlə mütləq bərk cismin hərəkət zamanı ölçüləri və forması dəyişmir. Bəzən mütləq bərk cismi bir biri ilə sərt bağlanmış maddi nöqtələr sistemi kimi təsvir edirlər (çünki istənilən bərk cismi çoxlu sayda maddi nöqtələrə bölmək olar)
4. Arasıkəsilməz mühit. Hidro- və aero-mexanikada maye və qazların molekulyar quruluşunu nəzərə almayıb, onlara fəzada arasıkəsilməz yayılmış mühit (efir) kimi baxırlar. Bu modeli seyrədilmiş qazlara tətbiq etmək olmaz.

Bütün fiziki kəmiyyətlər skalyar və vektorial kəmiyyətlərə bölünürlər.

Yalnız ədədi qiyməti ilə xarakterizə olunan kəmiyyətlər skalyar kəmiyyət adlanır (məsələn: kütlə (m), zaman (t), sahə (S), iş (A) və.s.). Skalyarlar üzərində əməliyyatlar cəbr, differensial və inteqral hesablama qaydaları ilə aparılır.

• Vektorun uzunluğu vahidə bərabərdisə ona vahid vektor deyilir.
• vektor (-1)-ə vurularsa o əks istiqamətdə yönəlmuş olur: .
• Vektorları üçbucaq və paraleloqram qaydası ilə toplayırlar:

• Vektoru skalyara vurduqda və ya böldükdə həmin istiqa­mət­də olan -ə və ya – ə bərabər olan vektor alınır .
• Vektorların skalyar hasili

burada – və vektorları arasındakı bucaqdır.

və koordinatları istiqamətində, uyğun olaraq vahid vektorlarını yönəldək. Sonra və vektorlarını və koordinatları üzrə toplananlara ayıraq

və onların skalyar hasilinə baxaq.

vektoru, və vektorların yerləşdiyi müstəviyə perpendikulyardır (şəkil ), onun istiqaməti sağ burğu qaydası ilə təyin olunur.