Neftin mənası

Bundan əlavə, məsələn, Türkmənistandan Azərbaycana qaz kəmərinin çəkilməsi haqqında da danışıqlar aparılmışdır. Bu ilin may ayında Aşqabadda hətta bir saziş də imzalanmışdır. Əgər bu məsələ də həll oluna bilsə, bunlar da Qərbə çox böyük fayda verər.

HİSSƏ VII. Neftçıxarma texnologiyası

Neft layının açılması. Quyudibi zonası. Hidrodinamiki tamamlanmıs quyu.

Layın təkrar açılması, istifadə olunan avadanlıq.

ənimsənilməsi, quyuya axının yaradılma üsulları. Quyudan

mayenin qaldırılmasının nəzəri əsasları.

maye qarışıqlarının şaquli borularda hərəkəti. Qazmaye qarışığının

ərəkət tənliyi. Axının strukturu, iki fazlı axının əsas xüsusiyyətləri. Təzyiqin

boruların uzunluğu boyu paylanmasının hesablanması.

ft quyularının fontan üsulu ilə istismarı. Fontan vurma prosesinin

hesabatı. Fontan vurma şərtləri. Fontan üsulu ilə istismar avadanlığı. Fontan

quyularının işinin tənzimlənməsı.

Neft quyularının qazlift üsulu ilə istismarı. Qazlift qaldırıcısının iş prinsipi.

Quyuların qazlift üsulu ilə istismarının optimallaşdırılması. Qazlift quyusunun işə

salınması və bunun üçün müvafiq təzyiq.

Neft quyularının ştanqlı nasoslarla istismarı (ŞDNQ). ŞDNQ-nın qurulma

sxemi, iş prinsipi və əsas parametrləri. ŞDNQ-nın verimi və verim əmsalı.

Nasos quyularının dinamometrlə ölçülməsi.

Neft quyularının dalma elektrik mərkəzdənqaçma nasosları ilə istismarı

(DEMN), qurulma sxemi, iş prinsipi. DEMN-nin əsas parametrləri. DEMN-dan

ə etdikdə quyunun göstəricilərinin hesabatları. Səmt qazının DEMN-nin

işinə təsiri və qazın təsirindən onun müdafiəsi üsulları. Neft hasılatı üçün DEMN-

ətbiqinin üstün və çatışmayan cəhətləri. Qurğunun tətbiq sahələrı, DEMN

Neft quyularının istismarının yenı üsulları. Hidroporşenli nasos qurğuları

ə istismar olunan quyuların iş prinsipi, avadanlıqların sxemi.

nın əsas parametrləri.

Vintvari qurğular, şırnaqlı nasoslar, onlann iş prinsipi. Onların istifadəsi

zamanı qurulma sxemi. Qurğunun əsas parametrləri. Üstün və çatışmayan

əhətləri, tətbiq sahəsi.

Horizontal quyuların istismarı.

Quyudibi zonasına təsir üsulları. Neft çıxarılmasının intensivləşməsi, lay

sularının təcrid olunması. Layların hidravliki yarılması.

Neftin çıxarılması zamanı ətraf mühitinin müdafıə tədbirləri. İkı və daha çox

layların bir quyu ilə birgə istismarı. Suyun laya vurulması üçün onun hazırlanma

əhsulunun yığılması və ilkin hazırlanması, onun prınsipial sxemi.

ərin sulaşsızlaşdırılması, duzsuzlaşdırılması və qazın ayrılması.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2023
rəhbərliyinə müraciət

Neftin mənası

Videonuz: Dollar işarəsinin mənası və yaranma tarixini bilirsinizmi?

MəZmun

• Petrol nədir:
• Neftin mənşəyi
• Yağ xüsusiyyətləri
• Neft istifadə edir
• Neft törəmələri

Petrol nədir:

Neft bir fosil mənşəli karbohidrogen və bərpa olunmayan enerji mənbəyi kimi ən çox istifadə olunan təbii ehtiyatlardan biridir və müxtəlif məhsulların istehsalı üçün xammal. Buna xam və ya qara qızıl da deyilir.

Neft, bitümlü maye olan təbii vəziyyətdə, Yerin bəzi bölgələrində, konkret olaraq, həm qitə zonasında, həm də dərin dənizdə torpağın müxtəlif dərinlik qatları arasında tapılır.

İnsanların istifadə etdiyi ən qiymətli xammallardan biri sayılır, bu səbəbdən hasilatından çox dəfə istifadəsinə qədər bütün neft təmizlənməsi prosesi bütün ölkələrin iqtisadiyyatına təsir göstərir.

Neftin mənşəyi

Yağ çıxarmaq üçün istifadə olunan bir qazma maşınının təsviri.

Yağ üzvi mənşəlidir, Yerin müxtəlif təbəqələrində yığılmış qalıq qalıqları və çöküntülər tərəfindən yaşanan kompleks kimyəvi və fiziki bir prosesdən əmələ gələn bir karbohidrogendir.

Bu proses yavaş və yerin qatlarında cəmlənən təzyiq və yüksək temperatur, bitki və heyvan maddələri də daxil olmaqla yerə tökülmüş fosillərdən əhəmiyyətli dərəcədə üzvi maddələrin çevrilməsinə qadir olduqda baş verir., Fitoplankton, zooplankton və digərləri arasında yosunlar.

Bu səbəbdən milyonlarla ildir təbəqə-təbəqə yığan bu üzvi və qaya çöküntüləri neftə, hətta təbii qaza çevrilmişdir. Bu proses bu gün də davam edir, lakin bu çöküntülərin yağa çevrilməsi uzun illər tələb edir.

Nəhayət, torpağın geoloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, yağ çöküntülər və süxurların gözenekliliyi sayəsində səthə qalxa bilər.

Bununla birlikdə, ümumiyyətlə, bu karbohidrogen, daha sonra təmizlənəcək və müxtəlif məhsullara və ya törəmələrə çevriləcək neft çıxarmaq üçün daha sonra xüsusi texnika ilə qazılan neft yataqlarına səbəb olan yerdə yığılmış olaraq qalır.

Yağ xüsusiyyətləri

Aşağıda yağın əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

• Yağlı bir maye vəziyyətindədir.
• Tünd rənglidir, lakin sözügedən yağ növünə görə dəyişə bilər.
• Selikli bir toxumaya malikdir.
• Heyvan və bitki mənşəli çöküntülərdən və üzvi maddələrdən ibarət olan üzvi mənşəlidir.
• Digərləri arasında müxtəlif nisbətlərdə kükürd, oksigen, azot, parafinlər, olefinlər olan bir karbohidrogen qarışığıdır.
• İstər kontinental rəflərdə, istərsə də dənizin dibində yer qabığının bir neçə təbəqəsinin altında olan neft sahələrinə çatmağı bacaran ixtisaslaşdırılmış qazma maşınları vasitəsilə çıxarılır.
• Sıxlıq ölçüsünə görə, yüngül və ya yüngül xam, orta xam, ağır xam və əlavə ağır xam olaraq təsnif edilə bilər.
• Mühüm törəmələr və xammallar neft-kimya və emal sənayesindən əldə edilir.
• Neft türevlərinin istifadəsi ətraf mühitə yüksək təsir göstərir, çünki qlobal istiləşmə prosesini sürətləndirirlər.
• Dənizlərə yağan tökülənlər dəniz ekosistemi üçün çox dağıdıcı olan neft ləkələri əmələ gətirir.

Həmçinin baxın Karbohidrogenlər.

Neft istifadə edir

Yağın insanlar tərəfindən təxminən altı min il əvvəl Babililər, Assuriyalılar və Misirlilər kimi müxtəlif Şərq icmalarında dərman məqsədləri üçün istifadə edildiyi, həmçinin kərpic və yağ dərilərinin yapışdırılması üçün istifadə edildiyi sübut edilmişdir. Eynilə, Kolumbiyaya qədər olan icmalarda fiqurlar və heykəllər çəkmək üçün yağdan istifadə etdilər.

9-cu əsrdə, ilk neft distilləetmə məqsədli müxtəlif məhsullar və kerosin əldə edilən Ərəb Əl-Razi tərəfindən həyata keçirilmişdir. Sonra, 19-cu əsrdə, neft emalı başladı, bundan sonra işıqlandırma xidmətləri üçün faydalı bir yağ əldə edildi.

Fərqli neft məhsulları kəşf olunduqca, onların çıxarılması və təmizlənməsi ilə bağlı daha çox narahatlıq yaranmışdı, əslində ilk neft quyusu 1859-cu ildə Pensilvaniyada qazılmışdı.

Bu gün 14 sentyabr 1960-cı ildə İraqın Bağdad şəhərində qurulan Neft İxrac edən Ölkələr Təşkilatı (OPEC) var. Bu təşkilatın məqsədi üzv ölkələr arasında xam neftin istehsal səviyyələrini və qiymətlərini müəyyənləşdirməkdir. Bununla birlikdə, bütün neft istehsal edən ölkələr bu təşkilatın bir hissəsi deyil.

Əsas neft ixracatçıları arasında aşağıdakı ölkələri qeyd edə bilərik: Angola, Cezayir, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, İraq, Norveç, Rusiya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Braziliya, Ekvador, Venesuela və digərləri.

Neft törəmələri

Benzin ən çox satılan və istifadə olunan neft türevlərindən biridir.

Neftin və ya xam neftin müxtəlif emal və distillə prosesləri sayəsində bunlar arasında aşağıdakı törəmə məhsullar əldə edilə bilər:

• Yanacaqlar: Yanma mühərrikli nəqliyyat vasitələri və təyyarələr üçün istifadə olunan maye benzin. Məsələn, mazut, dizel və ya dizel.
• Həlledicilər: digərləri arasında kerosin və ya kerosin, yuyucu maddələr.
• Sürtkü yağları: motor yağı və yağlar kimi.
• Polietilen: plastik əldə etmək üçün istifadə olunur.
• Plastik: başqaları arasında boyalar, həlledicilər, şinlər, polyester əldə etmək.
• Parafinlər: başqaları arasında şamlar, vazelin, dərmanlar istehsalı üçün istifadə olunur.
• Asfalt: quru yollarının tikintisi və asfaltlanması üçün.
• Nafta: Yanacaqların bir hissəsidir və neft efiridir (həlledici).
• Təbii qaz: alışqanlar və sobalar üçün istifadə olunan karbohidrogen qazlarına (butan, etanol, propan) aiddir.

Neftin quyu ilə çıxarılması texnologiyası

Hörmətli xanımlar və cənablar!

Hörmətli qonaqlar, əziz dostlar!

1994-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycanda tarixi bir hadisə baş vermişdir. Dünyanın 7 ölkəsinə mənsub olan 11 böyük neft şirkəti bir araya gələrək konsorsium yaratmış və Azərbaycan Respublikası, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda olan “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin müştərək işlənməsi haqqında müqavilə imzalamışlar. Bu müqavilə “Əsrin müqaviləsi” adlandırılmış, dünyaya geniş səs yaymış və böyük əks-səda vermişdir. Bu müqavilənin həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti yaradılmışdır.

Bu müqaviləyə, konsorsiuma daxil olan şirkətlər və ölkələr məlumdur. Həmin ölkələrin bayraqları burada asılıbdır və o şirkətlərin də bayraqları burada nümayiş etdirilir. Bunlar Amerika Birləşmiş Ştatlarının “AMOKО”, “Yunokal”, “Pennzoyl”, “Eksson”, Böyük Britaniyanın “Britiş Petroleum”, “Remko”, Rusiyanın “LUKoyl”, Norveçin “Statoyl”, Türkiyənin “Türk petrolları”, Səudiyyə Ərəbistanının “Delta”, Yaponiyanın “İtoçu” şirkətləridir. Onlar Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə birlikdə Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti yaratmışlar. Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti müqavilədə nəzərdə tutulmuş layihəni həyata keçirməyə başlamış, üç il müddətində proqram əsasında nəzərdə tutulmuş işlərin hazırlanması yerinə yetirilmişdir. Bütün icbari işlər görülmüş və onların nəticəsində “Çıraq” neft yatağında yaradılmış ilkin neft hasil olunmuşdur.

“Əsrin müqaviləsi”nin üç il müddətində həyata keçirilməsinin nəticələrini və bu müqavilə üzrə ilkin neft hasilatı böyük hadisə olduğuna görə onu qeyd etmək üçün biz bu təntənəli mərasimə toplaşmışıq. Mən Sizi, Azərbaycan xalqını, bütün Azərbaycan vətəndaşlarını bu tarixi və əlamətdar hadisə münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının çiçəklənməsi naminə hamınıza səadət və xoşbəxtlik arzulayıram.

Bu əlamətdar hadisəni qeyd etmək üçün Azərbaycana hörmətli qonaqlar gəlmişlər. Bizim qonaqlarımız həm ilk müqaviləyə – “Əsrin müqaviləsi”nə daxil olmuş ölkələri və şirkətləri təmsil edən qonaqlardır, eyni zamanda, həmin müqavilədən sonra Xəzərin Azərbaycan sektorundakı yataqlarda müştərək iş görmək üçün yaranmış yeni müqavilələrdə, konsorsiumlarda iştirak edən şirkətlərin və bu şirkətlərin mənsub olduğu ölkələrin yüksək səviyyəli nümayəndələridir. Mən Azərbaycana diqqət və hörmət göstərmiş, bu hadisə münasibətilə Azərbaycana gəlmiş və bu mərasimdə iştirak edən bütün qonaqlarımızı bu gün səmimi qəlbdən salamlayıram, onlara “Xoş gəlmisiniz!” deyirəm.

Azərbaycan qədim neft diyarıdır və dünyada neft ölkəsi kimi məşhur olmuşdur. Mən bir neçə tarixi rəqəmləri sizin xatirinizə salmaq istəyirəm. Dünyada ilk dəfə 1847-ci ildə məhz Azərbaycanda, Bakıda, Bibiheybətdə neft fontan vurmuş və dünyada ilk dəfə bizdə sənaye üsulu ilə neft hasilatına başlanılmışdır.

XIX əsrin sonunda, XX əsrin əvvəlində Azərbaycan dünyanın neft hasil edən ən böyük ölkəsi olubdur. XX əsrin əvvəlində dünyada hasil edilən neftin 50 faizindən çoxu Azərbaycanda, Bakıda çıxarılmışdır. Azərbaycan XX əsrdə neft ölkəsi kimi inkişaf etmişdir. Azərbaycanın neft sənayesi mənsub olduğu Sovetlər İttifaqının, xüsusən Rusiyanın ərazisində yeni neft yataqlarının kəşf olunmasında böyük xidmətlər göstərmişdir. Təsadüfi deyil ki, Rusiyanın ərazisində olan böyük neft yataqlarına sonralar “İkinci Bakı”, “Üçüncü Bakı”, “Dördüncü Bakı” adları verilmişdir.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı alman faşizmi ilə mübarizədə Sovetlər İttifaqının istifadə etdiyi neftin 75 faizi Azərbaycanda hasil olunmuşdur. Bu gün biz böyük iftixar hissi ilə deyə bilərik ki, Azərbaycan, Azərbaycanın xalqı, neftçiləri alman faşizmi üzərində çalınmış qələbədə öz layiqli xidmətlərini göstərmişlər.

Azərbaycan dünyada neftin sənaye üsulu ilə hasil edilməsində irəlidə gedən ölkə olduğu kimi, suda, dənizdə də, suyun dərinliklərində də neft yataqlarının kəşf olunması və onlardan istifadə edilməsində də ilk addımlar atan bir ölkə olmuşdur. Xəzər dənizində, “Neft Daşları” adlandırılan əfsanəvi bir yerdə məhz 1949-cu ilin noyabrında – bu ayda, 48 il bundan əvvəl ilk neft quyusu fontan vurmuş və bununla da Xəzər dənizində neft istehsalı sənayesi yaranmış və inkişaf etmişdir.

Azərbaycanın alimləri, neftçiləri, mütəxəssisləri Xəzər dənizinin mineral ehtiyatlarının öyrənilməsində və neft-qaz yataqlarının kəşf edilməsində böyük xidmətlər göstərmiş və həmişə irəlidə getmişlər. Mən bu gün cəsarətlə deyə bilərəm ki, Xəzər dənizində neft yataqlarının tam əksəriyyəti Azərbaycan neftçiləri, alimləri tərəfindən kəşf olunubdur.

Azərbaycan neftçiləri Xəzər dənizində neft çıxarmaq sahəsində böyük nailiyyətlər əldə etmişlər. 1949-cu ildən indiyə qədər Azərbaycanda Xəzər dənizindən 420 milyon ton neft çıxarılmışdır, 320 milyard kubmetr qaz hasil olmuşdur. “Neft Daşları” adlanan yerdə on kilometrlərlə uzanan estakadalar qurulmuş, ayrı-ayrı neft yataqlarında neft çıxarmaq üçün platformalar yaradılmışdır. Çox sərt və çətin şəraiti olan Xəzər dənizində Azərbaycan neftçiləri qəhrəmanlıq nümunələri göstərmişlər və Xəzər dənizindən daim neft hasil etmək üçün çox görkəmli işlər görmüşlər. Bunlar hamısı – ötən illərdə Azərbaycanda neft sənayesi sahəsində yaranmış elmi-texniki, maddi-texniki baza və böyük texniki qurğular müstəqil Azərbaycanın neft sənayesində yeni mərhələdə böyük işlər görülməsi üçün yaxşı əsas yaratmışdır.

Məhz bunlara – əlimizdə olan böyük təcrübəyə, sərəncamımızda olan böyük maddi-texniki bazaya görə Xəzər dənizində, suyun dərinliyində yerləşən yataqlardan neft istehsal etmək üçün Azərbaycan yeni addımlar atmağa başlamışdır. İndi Azərbaycan bu mərhələdə bu işləri dünyanın bir çox ölkələrinin böyük neft şirkətləri ilə birlikdə görür. Məhz bunun nəticəsində 1994-cü ilin sentyabr ayında ilk neft müqaviləsi imzalandı. Məhz bunun nəticəsində ondan sonrakı dövrdə, ötən üç il müddətində Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən bir çox başqa neft və qaz yataqlarında dünyanın böyük neft şirkətləri ilə müştərək iş görmək üçün yeni müqavilələr imzalanıb. İndi Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda imzalanmış müqavilələrdə 12 ölkəyə mənsub olan 20 böyük neft şirkəti iştirak edir.

Beləliklə, Azərbaycan Xəzər dənizində neft yataqlarının kəşfində və istismar olunmasında ilk addımlarını atan bir ölkə kimi indi – XX əsrin sonunda, XXI əsrin astanasında Xəzər dənizinin böyük enerji ehtiyatlarından həm Azərbaycan, həm bütün Xəzəryanı ölkələr, həm də dünya iqtisadiyyatı üçün istifadə olunması sahəsində görkəmli təşəbbüslər göstərmişdir və bunların nəticəsində də son üç ildə böyük işlər görülmüşdür.

Mən məmnuniyyətlə deyə bilərəm ki, artıq Xəzər dənizinə dünyanın hər yerində böyük maraq bəslənilir. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda olan neft-qaz yataqlarında müştərək işləmək üçün bizə çoxsaylı şirkətlər müraciət edirlər. Böyük məmnuniyyət hissi ilə demək istəyirəm ki, Xəzəryanı digər ölkələr də – Rusiya, Qazaxıstan, Türkmənistan, İran da Xəzər dənizinin onlara mənsub olan sektorlarında artıq iş görməyə başlayıblar. Ümidvaram ki, bu işlər də uğurlu olacaqdır. Xəzər dənizinin enerji ehtiyatları bəşəriyyət üçün çox əhəmiyyətli olduğu üçün, bəşəriyyətin də inkişafına sərf ediləcəkdir.

Bu gün bizi buraya toplayan hadisə ilkin neftin alınması ilə əlaqədardır. Ancaq bu gün eyni zamanda Azərbaycan Respublikası üçün böyük bayram günüdür – müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Demokratik Konstitusiyasının qəbul olunmasının ikinci ildönümüdür.

Mən bu bayram münasibətilə, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul olunması günü bayramı münasibətilə sizi, bütün Azərbaycan vətəndaşlarını təbrik edirəm və Konstitusiyanın əsasında Azərbaycanda demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğunda hamınıza uğurlar arzulayıram.

Bu gün – Azərbaycan üçün əziz olan Konstitusiya günü, eyni zamanda Xəzər dənizindəki yataqlarda üç il görülən işlər nəticəsində ilkin neftin hasilatının qeyd olunması mərasimi bir-biri ilə üzvi surətdə bağlıdır. Çünki məhz Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə edəndən, xalqımız öz sərvətlərinin sahibi olandan, öz sərvətlərindən istədiyi kimi istifadə etmək imkanı əldə edəndən sonra Azərbaycan müstəqil olaraq dünyanın bir çox ölkələri, şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi” kimi müqavilə imzalamağa nail ola bildi. Məhz müstəqil Azərbaycan özünün ilk demokratik Konstitusiyasını qəbul edibdir. Azərbaycanda demokratik dövlət quruculuğu prosesi gedir. Bunlar bir-biri ilə bağlı, bir-birini tamamlayan hadisələrdir.

Bu gün bizi buraya toplayan “Çıraq” neyt yatağından ilkin neftin alınması bayramıdır. Biz “Çıraq” neft yatağında qurulmuş platformaya bu gün səhər erkən vertolyotla getdik, onun işləri ilə tanış olduq və platformanı seyr etdik. Dənizin ortasında həqiqətən bir möcüzə yaranıbdır.

Azərbaycanlıları dənizdə olan estakadalarla, platformalarla təəccübləndirmək mümkün deyil. Güman edirəm, vertolyotla “Çıraq” yatağına uçan qonaqlarımız bunu təsdiq edərlər. Çünki sahildən “Çıraq” platformasına qədər uçarkən biz vertolyotdan Xəzər dənizində saysız-hesabsız platformaları və Neft daşlarında yaradılmış, çox kilometrləri olan estakadaları və orada olan yaşayış binalarını gördük. Bunların hamısını Azərbaycan xalqı yaradıbdır. Ona görə də bunlar bizi o qədər də təəccübləndirmir. Ancaq bununla yanaşı, “Çıraq” neft yatağında üç il müddətində yaradılmış platforma həqiqətən möcüzədir, insanı həqiqətən təəccübləndirir. Çünki o, Xəzər dənizində olan başqa platformalardan, estakadalardan öz müasir texnikası, texnologiyası, müasir imkanları ilə fərqlənir. O platformanı görən adam heyran olur. Çünki bu, böyük bir kombinatdır, zavoddur, demək olar ki, böyük bir şəhərdir. Orada insanlar yaşayır da, işləyir də. Orada insanlar neft istehsal etməyə, neft çıxarmağa başlayıblar.

Bu işin həm iqtisadi, həm siyasi, həm də mənəvi cəhəti var. Bunun iqtisadi cəhəti ondan ibarətdir ki, bizim başladığımız iş bu il də, gələcək illərdə də həm Azərbaycana, həm də Xəzər dənizində Azərbaycanla bərabər, müştərək iş görən şirkətlərə və ölkələrə böyük iqtisadi fayda gətirəcəkdir. Ancaq bunun mənəvi, siyasi cəhəti ondan ibarətdir ki, biz dünyada mövcud olan müasir texnikanı, texnologiyanı orada bir yerdə tətbiq edirik və dünyanın bir çox ölkələrindən yüksək səviyyəli mütəxəssislər, mühəndislər, fəhlələr gəlib burada Azərbaycan neftçiləri, mütəxəssisləri ilə yan-yana birgə iş görürlər. Bu, çox sevindirici haldır. Bu, bizim gələcək işlərimizin başlanğıcıdır və çox gözəl başlanğıcıdır.

Üç il müddətində görülmüş işlər yüksək qiymətə layiqdir. Çünki “Çıraq” neft yatağında böyük bir platforma da yaranıbdır. Orada, suyun dərinliyi 120 metr olan yerdə 3 min metr dərinlikdə bir quyu qazılıbdır, o quyudan neft alınıbdır. Plana görə gələcəkdə həmin platformadan ikinci quyu qazılacaq, sonra daha 8 quyu qazılacaq, ümumiyyətlə isə orada 24 quyu qazılacaqdır. Bu platformadan ildə 6 milyon tona qədər neft çıxarılacaqdır.

Ancaq bu platforma ilə yanaşı, bu üç il müddətində görülən işlər çıxarılan neftin dərhal ixrac olunması üçün bütün maddi-texniki bazanı yaradıbdır. Platformadan sahilə 176 kilometr məsafədə neft borusu tikilib istismara verilibdir. Artıq “Çıraq” platformasından çıxan neft bu boru ilə sahilə gəlir. Quyulardan neft ilə bərabər səmt qazı çıxır. Həmin səmt qazından istifadə etmək üçün “Çıraq” platformasından Neft daşlarına 48 kilometr məsafədə qaz borusu çəkilibdir. Səmt qazı oraya gedəcək, oradan sahilə gətirilib istifadə ediləcəkdir. Çıxarılan neftin toplanması və xarici bazara göndərilməsi üçün Bakının yaxınlığında, dənizin sahilində – Səngəçalda böyük bir terminal, kompleks tikilibdir. Demək, çıxan neftin sahilə gəlməsi və yerləşdirilməsi təmin olunubdur. Onun dünya bazarına, xaricə ixrac edilməsi üçün də neft kəməri artıq tikilibdir.

Bilirsiniz ki, vaxtilə biz Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunun, ümumiyyətlə, Azərbaycanda çıxan neftin ixracı üçün iki neft kəmərinin tikilməsini planlaşdırmışıq. Birinci neft boru kəməri Asiya ərazisindən Qara dənizin Novorossiysk limanına, ikinci neft boru kəməri isə Gürcüstan ərazisindən Qara dənizin Supsa limanına çıxacaqdır.

Birinci neft kəməri böyük çətinliklərdən sonra artıq işə başlayıbdır. Azərbaycanın ərazisində bu neft kəmərinin uzunluğu 230 kilometrdir, amma onun Novorossiyskə qədər uzunluğu 1400 kilometrdir. Rusiyanın ərazisində görülən işlər nəticəsində Şimali Qafqazda baş vermiş çətinliklər aradan götürülmüşdür. Həmin neft borusunda olan Azərbaycan nefti bu il oktyabrın 25-də Azərbaycan – Rusiya sərhədini keçmişdir. Bu gün səhər bizə verilən məlumata görə bu boru xətti ilə neft artıq Qroznı şəhərini də keçmişdir. Güman edirəm ki, neft yaxın vaxtlarda Novorossiysk limanına çatacaqdır. Ancaq bu gün bizə məlumat verdilər ki, “Çıraq” yatağından çıxan neft həmin boru ilə gələn ilin fevral ayında Novorossiysk limanına çatacaqdır. Yəni bu işlər hamısı eyni səviyyədə yaranıbdır, tənzimlənibdir.

Mən keçən illərin, keçən dövrlərin təcrübəsini bilirəm. Bəzən işin bir hissəsi görülürdü, o biri hissəsi görülmədiyinə görə bütün bu işlər də öz nəticəsini verə bilmirdi. Amma burada iş kompleks şəklində görülübdür.

İkinci neft boru kəməri Gürcüstan ərazisində tikilməkdədir. Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin rəhbərliyi məlumat verir ki, bu neft boru kəməri gələn ilin sentyabr ayında hazır olacaqdır. Beləliklə, təkcə “Çıraq” yatağından yox, digər yataqlardan hasil olunan neft də iki müxtəlif istiqamətdə neft boru kəmərləri ilə dünya bazarlarına çıxarıla biləcəkdir.

Şübhəsiz ki, bütün bu görülən işlər konsorsiuma daxil olan şirkətlərin böyük fəaliyyəti və onların qoyduqları kapitalın nəticəsindədir. Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin rəhbərliyi altında bu üç il müddətində görülən işlərə konsorsiumun səhmdarları tərəfindən hamısı birlikdə bir milyard dollar məbləğində kapital qoyulubdur. Bu özü çox əlamətdar hadisədir. Bir milyard dollar bəlkə də hansısa dövlət üçün xırda bir məbləğ hesab olunur. Ancaq bizim region üçün, Azərbaycan üçün bu üç il müddətində burada bir milyard dollar məbləğində müştərək iş görülməsi çox böyük və sevindirici bir hadisədir.

Bildirmək istəyirəm ki, görülən bu işlər dünyanın bir çox şirkətlərini Azərbaycana gətirib çıxarıbdır, onlar burada fəaliyyət göstərirlər. Məhz bu birinci müqavilənin proqramını həyata keçirmək üçün görülən işlərdə dünyanın ayrı-ayrı ölkələrindən cəlb olunmuş 400-dən artıq şirkət iştirak edir. Bu şirkətlər bir milyard dollar həcmində olan həmin sərmayədən, investisiyadan istifadə ediblər və hər biri mənfəət götürüb. Burada Amerika Birləşmiş Ştatlarının, Böyük Britaniyanın, Avropanın bir sıra ölkələrinin şirkətləri də çoxdur. Məmnuniyyət hissi ilə deyə bilərəm ki, müştərək iş görən bu şirkətlərin içərisində 72 müəssisə Azərbaycan Respublikasının sənaye və yaxud tikinti müəssisələridir. Azərbaycan Respublikası müəssisələrinin gördükləri işin dəyəri 163 milyon dollardır.

Beləliklə, bu müqavilənin həyata keçirilməsinə həm dünyanın bir çox ölkələri, şirkətləri, həm də Azərbaycanın neft sənayesində işləyən şirkətlər, müəssisələr, alimlər, mütəxəssislər, yüksək professional səviyyədə olan fəhlələr cəlb ediliblər. Bizi sevindirən hal odur ki, bu işlərin həyata keçirilməsində xaricdən cəlb olunan yüksək dərəcəli mütəxəssislərin sayı get-gedə azalır. Bu da təbiidir. Çünki Azərbaycan neft sənayesi sahəsində böyük elmi-texniki potensiala malikdir. Azərbaycanın bu potensialından istifadə etmək lazımdır. Bu, iqtisadi nöqteyi-nəzərdən daha da səmərəlidir.

Bir daha qeyd etmək istəyirəm, – görülən bütün bu işlər Xəzər dənizinin enerji ehtiyatlarını dünyaya nümayiş etdiribdir. Mən sizə bildirdim ki, artıq Azərbaycan sektorunda olan yataqlar üzrə 9 müqavilə imzalanıbdır. Birinci müqavilənin sərmayəsi 8 milyard dollar həcmində nəzərdə tutulubdur. İmzalanmış bütün müqavilələrin hamısının nəzərdə tutulmuş investisiyası 30 milyard dollar həcmindədir. Bunlar hamısı Xəzərin Azərbaycan sektorunda olan yataqlar üçün nəzərdə tutulmuş investisiyalardır. Ancaq Xəzəryanı digər ölkələrə mənsub olan sektorlarda da çox zəngin neft-qaz yataqları var. Hesab edirəm ki, Azərbaycan sektorunda görülən bu işlər, əldə olunmuş təcrübə onların hərəkətə gəlməsi üçün çox əhəmiyyətli ola bilər. Biz bu təcrübəni bütün Xəzəryanı ölkələrlə bölüşdürməyə, Xəzər dənizinin enerji ehtiyatlarından istifadə edilməsində öz xidmətlərimizi göstərməyə hazırıq.

Mən bütün bu işlərin haqqında danışarkən ilk müqaviləyə daxil olan bütün şirkətlərə imzalanmış müqavilələrin həyata keçirilməsində onların göstərdiyi xidmətlərə görə təşəkkür edirəm. Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətində çalışan bütün mütəxəssislərə, neftçilərə, həm xarici ölkələrdən gəlmiş, həm də Azərbaycandan olan bütün insanlara təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.

Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin rəhbərliyinə və xüsusən onun başçısı, “Britiş Petroleum” Şirkətinin nümayəndəsi olan cənab Terri Adamsa təşəkkür edirəm. Hesab edirəm ki, bizim bu üç il müddətində gördüyümüz müştərək iş gələcəyə böyük, geniş bir yol açmışdır. Biz Azərbaycana gəlmiş bütün şirkətlərlə, bütün bu işlərdə iştirak edən ölkələrlə gələcəkdə də müştərək iş görməyə hazırıq.

Biz arzu edirik ki, Xəzəryanı ölkələr öz sektorlarındakı imkanlardan istədikləri qədər istifadə edə bilsinlər. Biz bu işlərdə də qonşu, dost ölkələrlə həmişə bir yerdəyik və onlarla müştərək iş görməyə, öz təcrübəmizi onlara öyrətməyə hazırıq.

Dediyim kimi, Xəzər dənizi dünyanın ən zəngin enerji ehtiyatları olan bir su hövzəsi kimi məşhurlaşıbdır. Eyni zamanda, Xəzər dənizinin digər sahilində, Mərkəzi Asiya ölkələrinin ərazisində də çox zəngin neft yataqları vardır. Bu yataqların – həm quruda, həm də dənizdə olan neft yataqlarının işlənməsi, istifadə edilməsi gələcəkdə qarşımızda duran böyük vəzifələrdir. Biz bu vəzifələrin həyata keçirilməsində öz xidmətlərimizi göstərmək istəyirik. Bu işlər XXI əsrin iqtisadi strategiyasını yaratmaq üçün çox əhəmiyyətlidir.

Bizim imzaladığımız müqavilələrin hamısı təxminən 30 il müddətinə bağlanıbdır. Ancaq mən güman edirəm ki, bu müqavilələr 30 il yox, ondan da çox illər işləyəcəkdir. Mən hesab edirəm ki, Azərbaycan Respublikasının dünyanın böyük neft şirkətləri ilə imzaladığı müqavilələr XXI əsrdə həm Azərbaycan üçün, həm də Azərbaycanla müştərək iş görən şirkətlər, ölkələr üçün çox əhəmiyyətli sənədlərdir. Biz böyük, xoşbəxt gələcəyin astanasında durmuşuq. Biz bunun təməl daşını, əsasını qoymuşuq. Bugünkü təntənəli mərasim də məhz buna həsr olunmuşdur. Ona görə də mən həm Azərbaycan xalqına, həm də Xəzəryanı bütün ölkələrin xalqlarına, Xəzərin ehtiyatlarından istifadə etmək istəyən bütün ölkələrə, şirkətlərə bu böyük işlərin XXI əsrdə də uğurla getməsini arzulayıram.

Bir mühüm məsələ də meydana çıxır. O da gələcəkdə hasil ediləcək neftin ixrac olunmasıdır. Mən dediyim kimi, ilk müqavilə üzrə hasil edilən neftin ixrac olunması üçün artıq iki neft boru kəmərinin tikilməsi məlumdur. Ancaq bizim ilk müqaviləmizdə nəzərdə tutulubdur ki, əsas, böyük boru kəməri də tikilsin. Bu, bir müqavilədə nəzərdə tutulubdur. Ancaq nəzərə alsaq ki, bundan sonra 8 müqavilə imzalanıbdır və 9-cu müqavilə – “Kürdaşı” neft yatağının birgə işlənilməsi barədə müqavilə imzalanmaq ərəfəsindədir, demək, 9 müqavilə imzalanır və bu müqavilələrin əsasında böyük işlər görüləcək, on milyon tonlarla neft çıxarılacaqdır. Məsələn, bizim ilkin hesablamalarımıza görə 5-6 ildən sonra bu müqavilələr üzrə Azərbaycanda təxminən 50-60 milyon ton neft hasil olunacaqdır. Bunların ixrac olunması üçün əsas neft kəməri və bir neçə istiqamətdə gedən alternativ boru kəmərlərinin tikilməsi lazımdır. Bu, indi qarşıda duran əsas vəzifələrdən biridir.

Demək istəyirəm, – təəssüf ki, bu, indi beynəlxalq aləmdə müxtəlif fikirlər, mübahisə doğuran məsələlərdən biridir. İndi çox ölçüb-biçirlər ki, Azərbaycan, Xəzər nefti haradan, hansı istiqamətdən, hansı ölkələrin ərazisindən gedəcəkdir. Şübhəsiz ki, bu məsələlərin əsasını təşkil edən onun iqtisadi səmərəliliyidir. Məsələn, mən bu ilk müqavilənin səhmdarları ilə bir neçə dəfə danışmışam. Onlar bu məsələnin kommersiya, yəni iqtisadi tərəfinə çox ciddi fikir verirlər. Çünki bu əsas neft kəmərini Şimala da, Cənuba da, Qərbə də aparmaq olar. Yəqin ki, Şərqə aparmaq mümkün deyil. Ancaq bunların hansı iqtisadi nöqteyi-nəzərdən daha səmərəlidir, hansı etibarlıdır və hansının təhlükəsizliyi tamamilə təmin olunur? Şübhəsiz ki, bu məsələlər ölçülməlidir – biçilməlidir. Birinci növbədə neft şirkətləri, konsorsiumlar bu barədə öz sözlərini deməlidir. Şübhəsiz ki, biz də öz fikirlərimizi bildirməliyik.

İndi iki neft kəməri var. Əsas neft kəmərinin marşrutu haqqında bir çox söhbətlər gedir ki, o, Cənubamı, ya Qərb tərəfdən Qara dənizə getsin, yaxud Türkiyənin ərazisindən, yaxud Şimal tərəfdən, Rusiya ərazisindən keçsin. Mən yenə də deyirəm, – bunların hamısı ölçülüb-biçilməlidir.

Bir məsələ də var. Qazaxıstanda böyük neft yataqları vardır, oradan neft çıxarılır. Amerikanın “Şevron” Neft Şirkəti “Tengiz” yatağından neft hasil edir və onu ixrac etmək üçün yollar axtarır. “Şevron” Neft Şirkəti bizə müraciət etdi. Biz “Şevron” neftinin Qazaxıstanın Xəzər dənizində olan Aktau limanından tankerlərlə Bakıya gətirilib, buradan isə dəmir yolu vasitəsilə Gürcüstan ərazisindən Qara dənizin Batumi limanına qədər aparılmasına razılıq vermişik. Mart ayından indiyədək bu yolla 500 min ton, yəni yarım milyon ton “Şevron”-“Tengiz” nefti nəql olunub və Batumi limanına çatdırılıbdır. Hesab edirəm ki, bu rəqəm get-gedə artacaq, gələn il bu yolla 2 milyon ton neft ixrac etmək mümkün olacaqdır. Ancaq bu yol da çox ağır yoldur. Ona görə də bu ilin yayında Qazaxıstan prezidenti ilə Azərbaycan prezidenti – mən Aktau limanından Xəzər dənizinin dibi ilə Bakıya qədər neft boru kəməri tikilməsi haqqında saziş imzalamışıq. Biz buna razılıq vermişik. Bu, Qazaxıstanın nefti üçün lazımdır. Bizim Azərbaycandakı terminallarımız və indi Azərbaycandan Şimal, Qərb istiqamətlərində gedən boru kəmərlərimiz neftin ixrac olunmasına imkan verir. Ona görə də güman edirəm ki, bu məsələnin həll edilməsi gələcəkdə çıxarılacaq neftin dünya bazarlarına çatdırılması üçün əsas məsələlərdən biri olardı.

Bundan əlavə, məsələn, Türkmənistandan Azərbaycana qaz kəmərinin çəkilməsi haqqında da danışıqlar aparılmışdır. Bu ilin may ayında Aşqabadda hətta bir saziş də imzalanmışdır. Əgər bu məsələ də həll oluna bilsə, bunlar da Qərbə çox böyük fayda verər.

Qara dəniz hövzəsində olan ölkələr, məsələn, Gürcüstandan əlavə, Ukrayna, Bolqarıstan, Rumıniya, oradan o tərəfə – Yunanıstan və ondan da o tərəfə – Avropanın digər ölkələri Xəzər dənizindən çıxan neftdən istifadə etmək istəyirlər. Beləliklə, əgər biz nefti bu kəmərlərlə Türkiyəyə, Qara dəniz sahilinə – Gürcüstanın, yaxud Türkiyənin sahilinə çıxara bilsək, bu neft Türkiyənin ərazisindən gedə bilsə, şübhəsiz ki, bu ölkələr də təmin oluna bilər. Bu ölkələr Xəzər dənizindəki yataqlardan çıxarılan neftə böyük maraq göstərirlər.

Bütün bunları ölçüb-biçmək lazımdır. Bizim ilkin layihəmizdə əsas, böyük neft kəmərinin Bakı – Ceyhan istiqamətində getməsi nəzərdə tutulubdur.

Doğrudur, investorlar, səhmdarlar bu boru xəttinin baha olduğunu deyirlər. Bunun iqtisadi tərəfini onlar aydınlaşdırmalıdırlar. Biz hesab edirik ki, bu marşrut, xətt Azərbaycan neftinin, Xəzər dənizi neftinin ixrac edilməsi üçün əsas xətlərdən biri ola bilər. Ona görə də biz bu neft kəmərinin tikilməsini əvvəl də dəstəkləmişik, bu gün də dəstəkləyirik. Amma məsələnin son həlli, şübhəsiz ki, şirkətlərdən, konsorsiumdan və səhmdarlardan asılıdır.

Bu gün Rusiya baş nazirinin birinci müavini Boris Nemtsov Şimal istiqamətində yeni bir neft kəmərinin Rusiya Federasiyasının ərazisindən keçməsi barədə məsələ qoymuşdur. Bu məsələyə də baxmaq, onu müzakirə etmək olar. Başqa istiqamətlərdə də çox işlər görülə bilər. Hər halda mən hesab edirəm ki, həm Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundan, başqa sektorlardan, həm də Mərkəzi Asiyadan, xüsusən Qazaxıstandan çıxan neftin ixracı, xüsusən Qərbə ixracı üçün çox işlər görülməlidir, bir çox neft kəmərləri tikilməlidir. Biz bu işlərdə fəal iştirak edəcəyik.

Bizim gördüyümüz bütün bu işlər Asiya ilə Avropa arasında yeni bir nəqliyyat xəttinin də yaranmasına gətirib çıxarıbdır. Qədim “İpək yolu”nun bərpa olunması məsələsi artıq reallaşıbdır. Biz keçən il bir saziş imzalamışıq, bu saziş əsasında Mərkəzi Asiyadan, Xəzər dənizi üzərindən, Azərbaycandan Gürcüstana, Qara dənizdən Avropaya bir nəqliyyat dəhlizi açmışıq. Bu nəqliyyat dəhlizi artıq işləyir. Həm Mərkəzi Asiyadan Avropaya, həm də Avropadan Mərkəzi Asiyaya yüklər gedir. Bu da iqtisadi cəhətdən çox səmərəlidir. Bu yükləri Xəzər dənizi üzərindən Azərbaycana məxsus olan bərələr gətirir. Azərbaycan, Gürcüstan ərazisindən yüklər dəmir yolu ilə gedir. Sonra bunlar Qara dənizdən gəmilərlə Avropaya çatdırılır. Bu nəqliyyat dəhlizinin çox böyük əhəmiyyəti, gələcəyi var. Biz bunu da dəstəkləmişik və bu nəqliyyat dəhlizinə qoşulan ölkələrlə birlikdə əməkdaşlıq edirik və bu əməkdaşlığı bundan sonra da edəcəyik.

Hesab edirəm ki, həm neft boru kəmərləri, həm Asiya – Avropa, Avropa – Asiya nəqliyyat dəhlizi bu ölkələrin iqtisadiyyatını bir-birinə daha da bağlayacaq, onların əlaqələrini daha da möhkəmləndirəcəkdir.

Hörmətli xanımlar və cənablar!

Bugünkü təntənə, əldə edilən nailiyyətlər yalnız və yalnız Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qazanılmasından sonra mümkün olmuşdur. Biz bu gün Azərbaycanın müstəqil dövlət olmasının bəhrələrini görürük.

1994-cü ilin sentyabr ayında biz ilk böyük neft müqaviləsini imzalayarkən dünyaya nümayiş etdirdik ki, Azərbaycan müstəqil dövlətdir və müstəqil dövlət kimi öz təbii sərvətlərinin sahibi olaraq onlardan istifadə edilməsi haqqında qərarlar qəbul edir. Üç il keçəndən sonra biz bir daha təsdiq edirik ki, Azərbaycan müstəqil dövlətdir, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi dönməzdir, əbədidir və biz artıq bu müstəqilliyimizin gözəl bəhrələrini görürük.

Bizim bu gün gördüyümüz işlər XXI əsr, gələcək nəsillər üçün görülən işlərdir. Biz bu gün ilkin neftin alınmasını bayram edirik. Gələn il “Çıraq” neft yatağından 2 milyon ton neft çıxarılacaqdır. Ancaq bir neçə ildən sonra 5-6 milyon ton, 5-6 ildən sonra 40-50 milyon ton neft hasil olunacaqdır. Ondan sonra daha da çox neft çıxarılacaqdır. Demək, XXI əsrdə Azərbaycanın iqtisadiyyatı bu neft sənayesi vasitəsilə yüksələcək və dirçələcəkdir.

Biz belə hesab edirik ki, bu, təkcə neft sənayesi üçün deyil, Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrini, müstəqil dövlət kimi Azərbaycanı inkişaf etdirmək, ölkəmizdə bazar iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək üçün çox gözəl bir imkandır. Biz bu imkanlardan istifadə edəcəyik.

Bugünkü mərasim, bu görüşlər bir daha onu göstərir ki, Azərbaycanın qapısı dünya iqtisadiyyatına açıqdır. Azərbaycan dünya iqtisadiyyatı ilə gündən-günə daha da sıx bağlanır. Azərbaycan öz iqtisadiyyatını bazar iqtisadiyyatı yolu ilə qurur. Azərbaycan öz iqtisadiyyatını bundan sonra da bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf etdirəcəkdir. Biz artıq bunun gözəl nəticələrini görürük.

Sizə bir neçə məlumat vermək istəyirəm. Məhz son illərdə respublikamızın iqtisadiyyatında aparılan islahatlar və demokratik dövlət quruculuğu Azərbaycanın iqtisadiyyatında 5-6 il əvvəl olmuş tənəzzülü aradan qaldırdı. İndi Azərbaycan iqtisadiyyatında artım başlayıbdır. Ölkəmizdə keçən il ümumi daxili məhsul 1,3 faiz artıbdır, bu il isə 5 faiz artıbdır. Sənaye istehsalı hər il 20-25 faiz aşağıya düşürdü. İndi aşağıdüşmə dayanıbdır. Bu ilin 9 ayında təxminən 1 faiz artım olmuşdur. Azərbaycanda 1994-cü ildə inflyasiya il ərzində 1600 faiz idi. Keçən il bu, 6 faiz olmuşdur. Bu ilin 9 ayında inflyasiya yoxdur, sıfıra endirilibdir.

Azərbaycanda iqtisadi islahatlar gedir. Torpaq haqqında qəbul olunmuş qanun torpağın xüsusi mülkiyyətə verilməsini təmin edibdir. İndi torpaq xüsusi mülkiyyətə verilir. Mülkiyyət özəlləşdirilir və biz bu özəlləşdirilmənin bəhrəsini görürük. Xarici ticarət liberallaşdırılıbdır, xarici ticarətin dövriyyəsi 9 ayda 30 faiz artıbdır. Biz bu il bütün iqtisadiyyatımıza ümumən 1 milyard 500 milyon dollar dəyərində kapital qoyuluşu nəzərdə tuturuq. Bunun bir milyard dolları xarici investisiya olacaqdır.

Bunlar hamısı Azərbaycanda gedən demokratik proseslərin, dəyişikliklərin, bazar iqtisadiyyatı tətbiq edilməsinin nəticəsidir. Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatı ilə bağlılığının ahəngdar surətdə inkişaf etməsinin nəticəsidir.

Bunlar bizi sevindirir. Təbiidir ki, mən bu sevinc hisslərimi bu gün sizə və bizim bu mərasimdə iştirak edən qonaqlara çatdırmağı özümə borc bilirəm.

Mən bu əlamətdar tarixi hadisə münasibətilə sizi bir daha təbrik edirəm. Azərbaycan neftçilərinə və Azərbaycanda indi bizimlə müştərək iş görən bütün şirkətlərə, neftçilərə, mütəxəssislərə, iqtisadçılara – hamıya gələcək işlərində uğurlar arzulayıram. Sağ olun.