Nemlilik ve Yağış

1. Mutlak (mevcut) Nem: Havada bulunan nem miktarıdır ve havadaki nemi tam olarak bu ifade eder, gerisi hikaye. “gr” cinsinden ifade edilir. Her havada mutlak nem vardır. Genel olarak mutlak nemin artması buharlaşmaya bağlıdır. Havadaki mutlak nemin azalması ise sadece yağış ile olur.

Nemlilik ve Yağış

Su, canlı yaşamının temeli ve onun vazgeçilmez bir parçasıdır. Katı, sıvı ve gaz olarak bulunabilen su, belirli sıcaklıklarda buharlaşarak neme dönüşebilmektedir. Atmosferdeki su buharına nem denir. Su moleküllerinin doğrudan atmosfere karışmasına “ süblimasyon ” adı verilmektedir. Süblimasyon sayesinde her sıcaklıkta ve iklim bölgesinde atmosfer içinde su buharı bulunabilmektedir.

A- MUTLAK NEM

1 m3 havanın içinde bulunan nemin gram cinsinden ağırlığına mutlak nem denilmektedir. Sıcaklık ve basınç koşulları farklı olsa da hava içindeki mutlak nem oranı % 4’ü geçemez.

Nem Miktarını Etkileyen Faktörler
Sıcaklık: Sıcaklık su moleküllerinin hareketliliğini arttırdığından sıcaklık arttıkça nem artar. Sıcaklık ilk nem arasında doğru orantı vardır.
Ortamdaki su miktarı: Ortamdaki su miktarı mutlak nem oranını etkilemektedir.
Buharlaşma yüzeyinin genişliği: Buharlaşma yüzeyi genişledikçe, mutlak nem miktarı artar. Örneğin deniz ve göl yüzeylerinde buharlaşma fazladır.

B- MAKSİMUM NEM

Belirli bir sıcaklıkta 1 m3 havanın içinde bulundurabileceği toplam su miktarına maksimum nem denir. Sıcaklık ile maksimum nem arasında doğru orantı vardır. Yani sıcaklık arttıkça havanın tutabileceği nem oranı da artar.

C- BAĞIL NEM

Havada bulunan nem oranının yüzde cinsinden değerine bağıl nem denilmektedir. Ya da diğer bir ifade ile hava içinde bulunan mutlak nemin, havanın tutabileceği en yüksek su miktarına oranı bağıl nemi ifade eder. Bağıl nem “higrometre” isimli araçla ölçülür. Bağıl nem şu formülle bulunur.

Sıcaklık ile bağıl nem arasında ters orantı vardır. Yani sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
Havayı bir bardak ve içinde bir miktar su gibi düşünelim. Bardağın alabileceği en yüksek su miktarı maksimum nem, bardakta bulunan su mutlak nem, bardağın içindeki suyun alınabilecek toplam su miktarına oranına bağıl nem denilmektedir.

Havanın su tutabilme kapasitesi sıcaklığa bağlı olarak artar. Bu kapasiteye doyma miktarı veya doyma noktası da denilmektedir. Aşağıdaki tabloda 1 m3 havanın belirli sıcaklıklarda tutabileceği su miktarları verilmiştir. Gerçekte havadaki bağıl nem üzerinde bulunduğu toprak veya suyun sıcaklığına bağlıdır. Alttaki su sıcaksa su molekülleri arasındaki bağ zayıf olacağından buharlaşma artar ve havadaki mutlak nem ve bağıl nemde artış görülür.

Yağış oluşabilmesi için,
• Havada yeterli miktarda nem olması
• Havanın soğuması
• Bağıl nemin %100’ü aşması gerekmektedir.

Bağıl nem üç durumu gösterir. Bunlar;
• Havanın nem açığını
• Havanın doyma noktasına olan uzaklığını
• Havanın yağış bırakma olasılığıdır.

Eğer hava kütlesinin bağıl nemi %100’e ulaşmışsa burada doyma noktası na ulaşmış demektir. Bağıl nemin aşılması ise yağışın ortaya çıkmasını sağlar. Yağışın oluşabilmesi için; havanın soğuyarak su tutma kapasitesinin azalması gereklidir. Bu halde yağış ortaya çıkar.

DÜNYADA BAĞIL NEM DAĞILIŞI

Bağıl nem özellikle Ekvator çevresinde çok yüksektir. Çünkü yıl boyunca sıcaklık değerlerinin yüksek olduğu bu alanda, buharlaşma ve yağış oldukça fazladır. Her iki yarım kürenin dönenceler çevresinde bağıl nem, sıcaklık yüksek olmasına rağmen düşüktür. Buralarda bağıl nemin düşük olması alçalan havanın nem alma kapasitesinin artmasına rağmen, nem alabileceği kaynakların bulunmamasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle dönenceler çevresinde geniş çöller bulunmaktadır. Kutuplara gidildikçe bağıl nemin artması ise sıcaklığın düşmesi ile ilişkilidir.

Nemlilik ve Yağış

Atmosfer içerisinde bulunan su buharına nem denir. Higrometre ile ölçülür, gr/m3 olarak ifade edilir.

* Aslında her havada nem bulunur. Dünyanın nemlilik ve yağışının en az olduğu yerler Kutuplar ve Çöllerdir. Havada nem oluşabilmesi için buharlaşma gereklidir. Yani güneş ışınları dik ve dike yakın gelmeli. Bundan dolayı dünyanın en nemli yerleri Ekvator civarı, en nemsiz yerleri ise Kutuplardır.

* Kutuplarda buharlaşma çok az olduğu için yağış oluşma olasılığı da o kadar azdır. Havadaki nemin yağışa dönüşebilmesi için havanın soğuması gerekir. Kutuplar soğuma şartını yerine getiriyor fakat buharlaşma çok az olduğu için fazla nem olmadığından yağışta olmuyor.

* Çöller ise çok sıcak olduğundan ve yıllık sıcaklığı hep fazla olduğundan yağış oluşması için gerekli olan soğuma şartını yerine getirmez.

Buharlaşmayı etkileyen 5 faktör vardır:

* Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.

* Hava Basıncı: Basıncın yükselmesi buharlaşma oranını azaltır.

* Havadaki Nemlilik Miktarı: Havanın bağıl nem oranı düşükse buharlaşma fazla olurken, bağıl nem oranı yüksek ise buharlaşma oranı azalır.

* Rüzgar Etkisi: Rüzgarın şiddetli estiği yer ve zamanlarda buharlaşma fazla olur.

* Buharlaşma Yüzeyi: Buharlaşma yüzeyinin geniş olması buharlaşma miktarını arttırır.

Havadaki nemlilik ile ilgili çok iyi bilinmesi gereken üç tanım var;

1. Mutlak (mevcut) Nem: Havada bulunan nem miktarıdır ve havadaki nemi tam olarak bu ifade eder, gerisi hikaye. “gr” cinsinden ifade edilir. Her havada mutlak nem vardır. Genel olarak mutlak nemin artması buharlaşmaya bağlıdır. Havadaki mutlak nemin azalması ise sadece yağış ile olur.

2. Maksimum Nem (doyuran nem): Bir hava kütlesinin belli bir sıcaklıkta en fazla taşıyabileceği nem miktarıdır. “gr” cinsinden ifade edilir. Sıcaklık arttıkça Max nem artar. Yani hava ısındıkça havanın nem taşıma kapasitesi artar. Örnek: 15ºC sıcaklıktaki bir hava kütlesi 10.5 gr nem taşıyabilir. Yani 10.6 gr mutlak nem olursa bu hava kütlesi yağışa geçer. Bardağı taşıran son damla mutlak nemin max nemi geçmesidir.

3. Bağıl (Nisbi, Oransal) Nem: Havadaki mutlak nemin yine o havanın taşıyabileceği nem miktarına (max nem) oranıdır. “%” olarak ifade edilir. Örneğin 20ºC lik bir hava kütlesi en fazla 14.4 gr nem taşıyabiliyor ama havada 7.2 gr nem var, bu durumda havanın Bağıl Nemi %50 dir. Örnek: Bir hava kütlesinde 5 gr nem var ve o hava kütlesi 20 gr nem taşıyabiliyor. Bu durumda bağıl nem %25tir. Aynı havanın nem açığı ise %75tir. Eğer hava soğur ise bağıl nem artar, çünkü havanın nem taşıma kapasitesi (max nem) azalır ve aynı Mutlak Nem % olarak daha fazla oranda bir nemmiş gibi ifade edilir.

* Sıcaklık arttıkça mutlak nem artar.
* Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
* Sıcaklık arttıkça maksimum nem artar.
* Mutlak nem arttıkça bağıl nem artar.
* Yükseklere çıkıldıkça, denizden uzaklaştıkça, gündüzden geceye gidildiğinde, yazdan kışa geçildiğinde, ormanlık bir alandan açık bir alana geçildiğinde Mutlak Nem azalır.

YOĞUNLAŞMA
Yoğunlaşama; yer ve sıcaklık özelliklerine göre ikiye ayrılır:

1. Yer Durumuna Göre:

a. Yükseklerde yoğunlaşanlar: Yağmur, kar, dolu.

b. Yeryüzünde yoğunlaşanlar: Çiğ, kırağı, kırç.

2. Sıcaklık Durumuna Göre:

a. 0ºC altında yoğunlaşanlar: Kar, kırağı, kırç, dolu.

b. 0ºC nin üstünde yoğunlaşanlar: Yağmur, bulut, çiğ ve sis’tir.

Not: Herhangi bir hava kütlesi sıcak bir yerden soğuk ve serin bir yere giderse yoğunlaşır ve ilk etapta sis oluşur. Bu sis yağmura da dönüşebilir.

YAĞIŞLAR
Oluşum nedenlerine göre üç çeşittir.

1. Konveksiyonel (Yükselim, siklonik) Yağış: Isınan havanın yükselmesi ve soğumaya uğramsı ile oluşur. Çünkü yükseklere çıkıldıkça hava sıcaklığı 200m de 1ºC düşer. Soğuyan havanın bağıl nemi artar ve yoğunlaşarak yağış oluşturur.

* Dünya üzerinde buharlaşmanın en fazla olduğu yerlerden biri olan EKVATOR bölgesinde bu yağış çeşidi görülür. Güneş ışınları her zaman dik ve dike yakın açılar ile geldiği için sürekli yükselen hava kütleleri yağış yapar. Bundan dolayı dört mevsim düzenli yağış olur. SAVAN, STEP, KARASAL ve TUNDRA ikliminde de bu yağış çeşidi görülür. Türkiye’de ise İç Anadolu’daki Kırkikindi yağmurları (ilkbaharda) konveksiyoneldir. Doğu Anadolu’da oluşan yaz yağmurları da konveksiyoneldir.

2. Orografik (Yamaç) Yağış: Denizden gelen nemli hava kütleleri kara üzerinde bir dağ yamacı boyunca yükselir ve soğur ise yağışa sebep olur. Muson Asyası (G.D.Asya)nda görülen MUSON iklimi bu yağışa en iyi örnektir. Ayrıca Ilıman Okyanus ikliminde de yer yer görülür. Türkiye’de Karadeniz İkliminde görülür. Çünkü kuzeyden gelen rüzgarlar, denize paralel uzanan dağlar boyunca yükselerek soğur ve yağış bırakır.

3. Cephe (Frontal) Yağış: Farklı özellik ve sıcaklıktaki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarına cephe denir. İki farklı basınç özelliği gösteren hava kütlesi karşılaştığında yüksek basınç alçalır, alçak basınç ise yükselip yüksek basıncın üzerine çıkar ve soğuyarak yağış getirir. Dünyada, 60º DAB alanlarında Kutup rüzgarları ile Batı rüzgarlarının karşılaşma alanlarında cephe olur ve yağış görülür. Burada görülen iklim ILIMAN OKYANUS (OKYANUSAL) iklimdir. Türkiye’de Kışın Akdeniz ikliminde görülür.

Türkiye’de Bölgelerin en fazla yağış aldığı mevsimler:

KARADENİZ bölgesi: Sonbahar

AKDENİZ ve EGE bölgesi: Kış

DOĞU ANADOLU: Yaz

İÇ ANADOLU: İlkbahar

Dünyanın En Fazla Yağış Alan Yerleri:

1. Ekvatoral Bölge

3. Orta Kuşak Karalarının Batı kıyıları (Okyanusal iklim), 60ºEnlemleri ve çevresi.

Dünyanın En Az Yağış Alan Yerleri:

1. Dinamik Yüksek Basınç alanlarındaki çöller (30º enlemleri).

2. Karaların iç kesimleri ve kutuplar.

NOT: Her mevsim yağışlı olan bir yerde yağış rejimi düzenlidir. Akarsu akış rejimi düzenlidir. Tarımda sulamaya gereksinim duyulmaz ve sulamanın yetersiz olduğu kurak bölgelerde uygulanan NADAS (toprağı bir yıl dinlendirme) yöntemi bu bölgelerde uygulanmaz. NADAS, yağışın yeterli olmadığı yerlerde uygulanan bir yöntemdir.

NEMLİLİK VE YAĞIŞ.

. konulu sunumlar: “NEMLİLİK VE YAĞIŞ.”— Sunum transkripti:

1 NEMLİLİK VE YAĞIŞ

2 Nemlilik ve yağış, yeryüzünde su dolaşımı adı verilen olaylar zincirinin bir halkasıdır. Sıcaklığa bağlı olarak buharlaşan su, havadaki nemi oluşturur. Havadaki nem de türlü biçimlerde yoğunlaşarak yağışlara neden olur. Yağışlarla yeryüzüne düşen su, bir süre sonra yeniden buharlaşarak havaya karışır. Buna Su Dolaşımı (Su Döngüsü) adı verilir.

3 Terleme, bitkilerin kökleriyle aldıkları suyu, yapraklarıyla atmosfere vermesidir .
Buharlaşma, yeryüzündeki suların sıcaklığın etkisiyle gaz haline geçerek havaya karışmasına Buharlaşma denir. Buharlaşmayı etkileyen faktörler şunlardır: Sıcaklık : Enlem : Basınç : Rüzgar : Su Yüzeyinin Genişliği : Havadaki Nem Durumu : Zeminin Nemliliği :

4 Maksimum Nem (Doyma Noktası) : 1 m³ havanın belirli bir sıcaklıkta içinde taşıyabileceği en fazla nem miktarıdır. Mutlak Nem : 1 m³havada o anki koşullarda var olan (bulunan) nem miktarıdır. Nem Açığı : 1 m³ havanın doyma noktasına ulaşabilmesi için ihtiyaç duyduğu nem miktarıdır. Maksimum nem Nem Açığı Mutlak Nem

5 Hava Kütlelerinin Max Nem Miktarları
Sıcaklık Nem (gr/m³) -20 ºC 1.10 15 ºC 12.85 -10 ºC 2.38 20 ºC 17.33 0 ºC 4.85 25 ºC 23.09 5 ºC 6.80 30 º C 30.66 10 ºC 9.39 35 ºC 42.20

6 Bağıl (Nispi – Oransal) Nem : 1 m³ hava içindeki nemin, o hava kütlesinin belli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarına oranıdır.

7 Örnek: 10°C sıcaklıktaki 1m³ hava içerisindeki nem miktarı 4,7 gr olduğuna
göre bağıl nem % kaçtır? (10 °C sıcaklıkta doyma noktası 9,4 gramdır.) Bağıl Nem= 4,7 9,4 x100 = 470 9,4 = %50

8 Hava Doyma noktasına ulaştı. Hava doyma noktasını aşar.
Hava açık Hava Doyma noktasına ulaştı. Hava doyma noktasını aşar. Mutlak Nem: 12 gr 30 º C Max: 30 gr Bağıl Nem: %40 Nem Açığı: %60 1m³havadan 3gr yağış düşer. Max: 12 gr 15 º C Bağıl Nem: %100 ‘’’’’’’’’’’’’’’’’’’’’’’’’’ 10 º C Max: 9gr Bağıl nem %100’ü aşar. Yükselerek Soğuma I. Aşama Soğuma II. Aşama III. Aşama

9 YOĞUNLAŞMA VE YAĞIŞ OLUŞUMU
Hava kütlesi yükselir ya da geldiği bölgedeki soğuk zemine dokunur Soğur Nem taşıma kapasitesi azalır Bağıl nem oranı artar Doyma noktasına ulaşır ( Mutlak nem = Max nem → Bağıl nem % 100’e ulaşır.) Havanın içindeki nem yoğunlaşır (Yani gözle görülebilir bir hale gelir. Sis, çiy, kırağı, kırç ya da bulut oluşur.) Bulut oluştuktan sonra hava yeniden yükselerek soğursa Doygun hava kütlesinin max nemi düşer Hava doyma noktasını aşar Yağış oluşur

10 Oluşumuna göre yağış çeşitleri: Orografik (Yamaç) Yağışı
Konveksiyonel (Yükselim) Yağışı Cephe Yağışı Orografik(Yamaç Yağış): Denizden gelen nemli hava kütlesi dağı aşmak için yükselir. Yükselirken her 100 metrede 0,5°C soğur, yoğunlaşır ve yağış bırakır. Yükseklerde yağış kar şeklindedir. Ülkemizde bu yağışlar nerelerde görülür? Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu dağlarının denize bakan yamaçlarında görülür. Deniz Dağ ***** “”” “””” Nemli hava

11 2. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışı:
Alçak basınç alanlarında, ısınan hava yükselir. Yükselen hava, soğuyarak yoğunlaşır. ve yağışlar oluşur. Dünya’da Ekvatoral kuşak ile Orta kuşak ülkelerinde görülür. Türkiye’de İç Anadolu Bölgesinde, ilkbahar sonu yaz başlangıcında görülür. Kırkikindi yağışı olarak adlandırılır. ٰٰ Isınma Yeryüzü

12 Orta kuşakta görülen yağışların büyük bölümü cephe yağışıdır.
3. Cephe Yağışları: Sıcak ve soğuk havanın karşılaşma alanlarında, hafif olan sıcak hava kütlesi soğuk hava kütlesinin üzerinde yükselir. Yükselirken soğur, yoğunlaşır ve yağış bırakır. Orta kuşakta görülen yağışların büyük bölümü cephe yağışıdır. Soğuk Hava Sıcak hava Yeryüzü

13 Dünya’nın en fazla yağış alan yerleri: -Ekvator kuşağı
-Musonlar kuşağı -Orta kuşak karalarının batısı Musonlar Kuşağı Ekvator kuşağı

14 Dünya’nın en az yağış alan yerleri: -Orta kuşak karalarının dağlarla
çevrili iç kesimleri -Kutuplar çevresi -30° Kuzey ve Güney paralelleri çevresi Kutuplar çevresi Orta K. K. İç kesimi 30°Paraleli 30°Paraleli Kutuplar çevresi