Niftəli qocayev malekulyar fizika

Har bir tuzilish atomlardan iborat va shu tarzda har bir biologik hodisani fizikadan ham tushunish mumkin.

Fizika bog’liq bo’lgan fanlar

Juda ko’p .. lar bor fizika bilan bog’liq bo’lgan fanlar har bir hodisani kimyo, astronomiya, astrofizika, geologiya, matematika va boshqalar orqali har tomonlama tahlil qilishga imkon beradi.

Fizika – bu makon va vaqt davomida energiya va materiyaning xulq-atvori va xususiyatlarini o’rganadigan fan. Bundan tashqari, u ushbu to’rt o’zgaruvchining o’zaro ta’sirini modellashtirishga mas’uldir.

Bu koinotdagi barcha hodisalarda asosiy rol o’ynaganligi sababli fizika fanlarining eng asosiy va inklyuzivi hisoblanadi.

Fizikaning asosiy maqsadi har bir hodisaning sodir bo’lishini tushunishdir, ammo shuni ta’kidlash kerakki, bu alohida fan emas.

Fizika bilan bog’liq asosiy fanlar

Matematika

Matematik va fizikaning o’zaro bog’liqligi fizik nazariyalarni namoyish qilish uchun juda muhimdir. Masalan, nisbiylik nazariyasini taklif qilish uchun Albert Eynshteyn o’zining g’oyalarini isbotlaydigan matematik qismni ishlab chiqishi kerak edi.

Kimyo

Kimyoning elementar nazariyasi Dmitriy Mendeleyevning davriy jadvalida umumlashtirilib, u turli elementlar orasidagi xarakteristikalar va munosabatlarning aksariyatini bayon qildi.

Mendelevevning ishi kvant mexanikasi tomonidan qo’llab-quvvatlandi, shuning uchun nazariy kimyo fizikaviy qo’llanmalarga asoslangan.

Kvant mexanikasi, shuningdek, organik kimyo va yangi biologik moddalar hosil bo’lishini tushunish uchun asosiy rol o’ynaydi.

Ushbu yaqin munosabatlar fizika bilan bog’liq bo’lgan keyingi fanni: biologiyani keltirib chiqaradi.

biologiya

Biologiya energiyani tejashni kashf qilishda fizikaga yordam berdi, uni Julius Von Mayer o’zining “Organik harakat” (1846) ajoyib asarida elektr va biologik ta’sirlarga bag’ishlangan xotirani taqdim etdi.

Agar tirik hayvonlarning biologik jarayonlari diqqat bilan kuzatilsa, son-sanoqsiz jismoniy hodisalarni qadrlash mumkin: qon aylanishi, asab tizimining reaktsiyalari, vosita mahorati, fotosintez va hk.

Har bir tuzilish atomlardan iborat va shu tarzda har bir biologik hodisani fizikadan ham tushunish mumkin.

Astrofizika va astronomiya

Ikkala fan ham klassik fizika nazariyalari va usullarini yulduzlar tuzilishini, Quyosh tizimining kelib chiqishini va kosmologiyaning shu bilan bog’liq muammolarini o’rganishda qo’llagan.

Astrofizika juda keng bo’lganligi sababli, astrofiziklar ushbu fanni tahlil qilishda ko’pincha fizikaning ko’plab fanlarini qo’llashadi, masalan: mexanika (klassik, statistik va kvant), nisbiylik, elektromagnetizm, termodinamika, yadro fizikasi va. zarrachalar va atom va molekulyar fizika.

geologiya

Geologiya – bu erning tarkibini o’rganadigan va u nazarda tutadigan barcha narsalarni, shu jumladan jinslarning xatti-harakatlarini, tektonik plitalarning harakatlarini tahlil qilish, foydali qazilmalarni qidirish, dengiz oqimlari, meteorologiya va boshqa tarmoqlarni o’rganadi. Yuqorida aytib o’tilgan hodisalarning har birida fizika ko’rsatkichlarini yuqori baholash mumkin.

Fizikani qo’llash sohalarining kengligi va uning boshqa fanlar bilan yaqin aloqasini hisobga olgan holda, shubhasiz, ushbu ajoyib ilm atrofimizda sodir bo’layotgan har qanday hodisada mavjud.

Adabiyotlar

1. Cromer, A, (1996). Hayot fanlari uchun fizika. Ispaniya, Barselona. Tahririyat Reverté, S.A.
2. Gotlib, M, (2013). Fizikaning boshqa fanlarga aloqasi. Kaliforniya, AQSh Kaliforniya texnologiya instituti. Qayta tiklandi: feynmanlectures.caltech.edu
3. Vikipediya, bepul ensiklopediya (2017). Ilm-fan tarmoqlari, tiklandi: en.wikipedia.org
4. Vikipediya, Bepul Entsiklopediya (2017). Fizika fanlari, Mexiko, Meksika. Qayta tiklandi: es.wikipedia.org
5. Vikipediya, bepul ensiklopediya (2017). Fizika, tiklandi: en.wikipedia.org.

Niftəli qocayev malekulyar fizika

KitapTm | Fizika boýunça meseleler ýygyndysy

Fizika boýunça meseleler ýygyndysy

Kitabyň ady:	Fizika boýunça meseleler ýygyndysy
Awtory:	Gurbangylyç Kelow., Aýbölek Annaýewa
Kitap barada:	Garaşsyz we Baky Bitarap Türkmenistanda, Berkarar we Bagtyýar döwletimizde Hormatly Arkadag Prezidentimiziň argynsyz aladalary bilen ykdysadyýetde, medeniýetde, ylym-bilim ulgamynda ýokary depgindäki ösüşleriň şaýady bolýarys. Ýaşlaryň dürli pudaklarda, dünýä ülňülerinde bilim almaklary, döredijilik ukyplaryny ösdürmegi üçin iň oňaýly şertler döredilýär. Talyplaryň döwrebap bilim almaklary üçin ýokary okuw mekdepleri iň öňdebaryjy okuw enjamlary, tejribehanalar, kompýuter tehnikasy, okuw edebiýatlary bilen üpjün edilýär. Önümçiligiň dürli pudaklarynda, şol sanda energetika pudagynda hem, zähmet çekýän inžener – tehniki işgärler, baraha çylşyrymly enjamlar bilen iş salyşýanlygy sebäpli, dürli häsiýetli tehniki meseleleri yzygider çözmeli bolýarlar. Şol meselelerde öndürijiligi ýokarlandyrmak, tehnologiki prosesleri kämilleşdirmek, iş enjamlarynyň ygtybarlylygyny ýokarlandyrmak we zähmeti ýeňilleşdirmek we ş.m. köp – köp maksatlara niýetlenen inženerçilik hasaplamalary geçirmek, täze tehnologiki toplumlary, awtomatika serişdelerini işläp düzmek, has öndürijilikli we amatly iş gurallary konstrurirlemek talap edilýär. Bu meseleleriň hemmesi, ahyrynda, bir soraga – nähili usul bilen tebigatyň kanunlaryny has peýdaly, has bähbitli ulanmaly diýen soraga syrygýar. Tebigatyň kanunlaryny öwrenýän ylymlaryň biri-de fizika ylmydyr. Umumy fizika dersi hem tebigatyň iň umumy, ykrar edilen kanunalaýyklaryny öwredýär we inženerleri taýýarlamakda, olarda tebigat kanunlaryna daýanyp pikirlenme endikleri terbiýelemekde uly ähmiýeti bar. Getirilýän meseleleri çözmek üçin fiziki kanunlaryň manysyna düşünip, olary matematiki dilde aňlatmagy başarmak talap edilýär. Ýagny orta mekdebiň derejesinde algebrany, geometriýany, trigonometriýany, wektorlaryň algebrasyny ulanmany we integral we differensial operasiýalary başarmk zerur. Fiziki meseleleri çözmek üçin, onuň ähli şertlerini kanagatlandyrýan kartinany (ahwalaty) göz öňüne getirmegi endik edinmeli we mümkin boldugyça takyk çyzgysyny, shemasyny, wektorlaryň ugurlaryny, güýçleriň goýulan nokatlaryny çyzmak örän wajyp hem-de oňyn çözülmegine kömek berýär. Meseleleriň berlen ululyklaryny ilki başdan bir ölçeg sistema getirmeli. Umuman, her bir meseläni haýsy formula bilen çözmeli diýilýän soragy ýerliksiz hasap edýäris. Çözgüdiň formulasyny diňe fiziki kanunlaryň, ykrar edilen düzgünleriň esasynda getirip çykarmaga endik etmek zerur. Hasaplamalary gutarnykly formula alnandan soň geçirmek maslahat berilýär. Emma has çylşyrymly meselelerde bölekleýin hasaplamalary ulanmak hem amatly bolup biler. mesele çözülende düzülýän ýa-da getirilip çykarylýan deňlemelerde ölçeg birlikleriň deňligine üns berip öz-özüňi barlamak maslahat berilýär. Deňlik alamatyň iki tarapynda fiziki ululyklaryň deň däl bolmagy, bir ýerde ýalňyşlyk goýberilendigini aňladýar we seljermäni gaýtalamagy talap edýär. Bu meseleler ýygyndysy umumy fizikanyň esasy bölümlerini öz içine alýar we çylşyrymlylygy boýunça dürli derejedäki meselelerden ybarat bolup, onda her bölüme degişli gollanma maglumatlar, käbir nusgalyk meseleleriň işleniş usullary beýan edilýär. Ol inžener – tehniki hünärler boýunça okaýan ýokary okuw mekdepleriň 3 talyplary üçin niýetlenen hem bolsa, fizikadan bilimini çuňlaşdyrmak isleýän beýleki ýaşlar üçin-de peýdaly bolup biler. Meselelerde, esasan, ölçeg birlikleriň halkara sistemasy ulanylýar. Fiziki ululyklaryň ölçeg birlikleri dürli sistemalarda we özara baglanşyklarda getirilýär. Meselelerde ulanylýan esasy hemişelikler we meseleleriň jogaplary berilýär. Okuw gollanmasy baradaky bellikleri Türkmenistanyň döwlet Energetika institutyna iberenlere minnetdar bolarys.
Dili:	Türkmen
Çap edilen ýyly:	2019
Formaty:	.pdf
Göwrümi:	2.87 mb
Baly:	200
Görülen sany:	1268

Häzirlikçe bu kitaba degişli teswir ýok

Registrasiýa

© 2016 – 2021. Elektron Kitaphana. Ähli Hukuklary Goragly.

MOLEKULYAR-KINETIK NAZARIYANING ASOSLARI Reja: 1. Molekulyar-kinetik va termodinamik usul. 2. Sistema parametirlari. 3. Muvozanatli jarayonlar va ularni. – презентация

Презентация на тему: ” MOLEKULYAR-KINETIK NAZARIYANING ASOSLARI Reja: 1. Molekulyar-kinetik va termodinamik usul. 2. Sistema parametirlari. 3. Muvozanatli jarayonlar va ularni.” — Транскрипт:

2 MOLEKULYAR-KINETIK NAZARIYANING ASOSLARI Reja: 1. Molekulyar-kinetik va termodinamik usul. 2. Sistema parametirlari. 3. Muvozanatli jarayonlar va ularni termodinamik diagrammada tasvirlash. 4. Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi. 5. Molekulalarning o`rtacha kinetik energiyasi. 6. Energiyani erkinlik darajasi bo`yicha tekis taqsimlanishi. 2

3 Molekulyar fizika va termodinamika jismlardagi mikroskopik jarayonlarni yani jismlar tarkibidagi ko`p miqdordagi atomlar va molekulalar bilan bog`liq bo`lgan hodisalarni o`rganadi. Bu jarayonlarni o`rganishda turli sifatli, lekin bir-birini o`zaro to`ldiradigan ikki usul qo`llaniladi. 1. Statistik (molekulyar-kinetik) usul. 2. Тermodinamik usul. Modda tuzilishini va uni xossalarini molekulyar-kinetik tasavvurlar asosida, yani molekulalar hamma vaqt betartib harakat holatida bo`lishlari va molekulalar orasida o`zaro tasir kuchlari mavjudligi asosida tushuntiruvchi fizikaning bo`limiga molekulyar fizika deyiladi. 3

4 Тizimni tashkil etuvchi juda ko`p sonli zarralarning ularning dinamik nuqtai nazardan xarakterlovchi fizik kattaliklar yordamida tizim hususiyatlarini o`rganish usuli statistik yoki molekulyar kinetik usuldir. Тizimning fizik hususiyatlarini termodinamik usul bilan o`rganadigan fizikaning bo`limi termodinamika deb ataladi. Energiyani bir- turdan bosha turga o`tishi va energiya hisobiga ish bajarish bilan bog`liq bo`lgan texnik muammolarning juda katta qismi termodinamik nuqtai nazardan tekshirib hal qilinishi mumkin. Muvozanatli jarayonlar va ularni termodinamik diagrammada tasvirlash. Har qanday bir jinsli jismning holatini xarakterlovchi parametrlar malum qonuniyat bo`yicha o`zaro bog`langan bo`ladi. Ulardan birining o`zgarishi boshqa parametirlarni o`zgarishga olib keladi. Masalan aniq massaga ega bo`lgan gazning muvozanatli holati P bosim, V xajm, T haroratdan iborat parametrlar orqali to`la ravishda ifodalanadi. Yuqorida qayd qilingan parametrlardan bittasi o`zgarmas bo`lganda qolgan ikkitasi orasidagi bog`lanishni ifodalaydigan jarayonlar izojarayonlar (izo-teng, bir hil) deyiladi. 4

5 B ULAR QUYIDAGI QONUNLARDA O ` Z AKSINI TOPGAN. 1. Boyl- Mariott qonuni. Harorat o`zgarmaganda berilgan gaz massasi uchun gazning bosimi uning xajmiga teskari proporsional ravishda o`zgaradi, yani Т=const, m= const bo`lsa PV= const(1) Bu izotermik jarayon bo`lib, uni diagrammada (1-rasm) egri chiziq (giperbola) bilan tasvirlash mumkin. Bu egri chiziq izoterma deb ataladi. 5 V P Izoterma 0 1-rasm

6 2. Gey-Lyussak qonuni. 1). Bosim o`zgarmas bo`lganda berilgan gaz massasining xajmi haroratiga qarab chiziqli ravishda o`zgaradi, yani, m= const, P= const bo`lsa V= V 0 (l+ t) (2) Bunda yuz beradigan jarayon izobarik jarayon deb ataladi va diagrammada to`g`ri chiziq bilan tasvirlanadi (2-rasm).Bu to`g`ri chiziq izobara deb ataladi. 6 t0ct0c V Izobara 0 2-rasm

7 3). Хajm o`zgarmas bo`lganda berilgan gaz massasining bosimi haroratga qarab chiziqli ravishda o`zgaradi, yani m= const, V = const bo`lsa P= P 0 (l+ t) (3) Bunday holda yuz beradigan jarayon izoxorik jarayon deb ataladi va diagrammada to`g`ri chiziq bilan tasvirlanadi (3-rasm). Bu to`g`ri chiziq izoxora deb ataladi. 7 t0ct0c P 0 izoxora 3-rasm

8 Absolyut harorat bilan Selsiy shkalasi bo`yicha hisoblangan harorat o`rtasida quyidagi munosabat o`rinli. T=t 0 +l/ = t ,15 bunda t 0 =T- l/ (4) (2) va (3) tenglamalarda selsiy haroratida absolyut haroratga o`tamiz V=V 0 (l+ t 0 )=V 0 l+ (T- l/ ) = V 0 T (5) va P=P 0 (l+ t 0 )=P 0 (l+ (T- l/ ))= P 0 T (6) Bu tenglamalardan quyidagilar kelib chiqadi. V 1 /V 2 =T 1 /T 2 (P=const) (7) P 1 /P 2 =T 1 /T 2 (V=const) (8) (1), (7), (8) tenglamalarga aniq bo`ysunadigan gaz ideal gaz deb taladi. Gazni tashkil etuvchi molekulalarning hususiy xajmlarini etiborga olmaslik va molekulalar orasidagi masofadan qatiy nazar molekulalar o`zaro mutloq tasirlashmaydi deb hisoblanadigan ideal gaz deb ataladi. Boyl-Moriat va Gey-Lyussak tenglamalarini birlashtirib ideal gaz holatini tenglamasini topish mumkin. PV= m RT/M (9) bunda M-gazning molyar massasi. (9) ifoda m massali ideal gazning holat tenglamasi bo`lib uni oddatda Mendeleev-Klapeyron tenglamasi deb ham ataladi. 8

9 Ideal gaz quyidagi shartlarga bo`ysunadi: Gaz elastik shartlarga o`xshagan va tartibsiz harakatlanuvchi molekulalardan iborat. Molekulalar orasidagi kuchlar faqat ular bir-biriga urilgandagina tasir qiladi. Molekulalarning o`lchamlari molekulalar orasidagi o`rtacha masofaga nisbatan nazarga olmasa bo`ladigan darajada kichik. 9

11 Тartibsiz harakatlanayotgan gaz molekulalari idish devoriga malum kuch bilan uriladi. Birlik yuzaga kelib urilgan molekulalarning tasir kuchlari yig`indisi bosimni hosil qiladi. Bu bosimni ifodalovchi tenglamaga gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi deyiladi. Bu tenglamani keltirib chiqarish uchun qirralari bo`lgan kub shaklidagi idishi olamiz. Uning ichida bir hil m massali n ta molekula joylashgan bo`lsin. Molekulalar faqat o`zaro perpendikulyar 3 ta yo`nalishda harakatlanadi deb faraz qilamiz. Idishning yuzalari va bosim hamma yerda bir hil bo`lgani uchun yuzalarga tomon yo`nalgan molekulalarning soni bir hil bo`lib n/ ga teng. Har qaysi qarama- qarshi devorlarga tomon yo`nalgan molekulalar soni n 1 =1/3 n. Molekula tezlik bilan devorga tik yo`nalgan bo`lsa, devorga urilgandan so`ng uning impulsini o`zgarishi m -(- m )=2 m (10) Malumki impulsni o`zgarishi kuch impulsiga teng. f t=2 m (11) bunda f- molekulani devorga tasir kuchi. Hisoblashlar gaz bosimi uchun quyidagi ifoda o`rinli ekanligini ko`rsatadi. (12) bunda xajm birligidagi molekulalar soni – molekulalarning o`rtacha kinetik energiyasi (12) gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasidir. Demak tartibsiz harakatdagi gaz molekulalarning bosimi xajm birligidagi molekulaning soniga va uning o`rtacha kinetik energiyasiga bog`liq ekan. 11

12 Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi ni ikki tomoniga bir mol gaz xajmi V 0 ga ko`paytiramiz u holda ikkinchi tomonidan, PV 0 =RT va n 0 V 0 =N A, bunda N A – avagadro soni bo`lib 1 mol gazdagi molekulalar sonini bildiradi N A =6, mol, u holda bundan molekulalarning o`rtacha kinetik energiyasi. bunda, Bolsman doimiysi bo`lib k=1, J/K u holda Bu gaz molekulasi ilgarilanma harakatining o`rtacha kinetik energiyasi bo`lib u gazning absolyut haroratigagina bog`liq ekan. (11) ga asosan (10) ni quyidagicha yozamiz. yani p=n 0 kT 12

13 Malumki gaz molekulasi ilgarilanma harakatining o`rtacha kinetik energiyasi va formulalar orqali ifodalanadi. Bulardan U holda Bundan gaz molekulalarining o`rtacha kvadratik tezligi 13

14 Malumki gaz molekulalarining ilgarilanma harakatining o`rtacha kinetik energiyasi W k =3 kТ (13), k-Bolsman doimiysi. Molekulalarning kinetik energiyasi, umuman, ularning ilgarilanma harakat kinetik energiyasi, molekulalarning aylanish va tebranish kinetik energiyalarning yitsindisidan iborat. Molekulalarning barcha tur harakatlariga to`g`ri keladigan energiyani hisoblash uchun erkinlik darajasi degan tushincha kiritiladi. Jismning fazodagi vaziyatini aniqlash uchun zarur bo`lgan erkli koordinatalarning soniga jismning erkinlik darajasi deyiladi. Moddiy nuqtaning fazodagi vaziyati, uchta koordinata bilan (x,y,z,) aniqlanadi. Demak moddiy nuqtaning erkinlik darajasi uchga teng. (13) ifodaga asosan molekulalarning uchta erkinlik darajasiga ega bo`lgan ilgarilanma harakatiga to`g`ri keladigan energiya 14

15 Demak hisoblashlar shuni ko`rsatadiki bir atomli molekulaning erkinlik darajasi 3 ga teng (x,y,z,), ikki atomli molekula erkinlik darajasi 5 ga (x, y, z,, ) yoki 6 ga teng (x, y, z. ). N atomdan tashkil topgan molekulaning erkinlik darajasi 6 dan 3 N gacha qiymatlarga ega bo`lishi mumkin absolyut qattiq jismning erkinlik darajasi 6 ga teng (x, y, z. ). Molekulaning erkinlik darajasi i ni ilgarilanma, aylanma va tebranma xarakatlar erkinlik darajalarining yig`indisidan iborat deb qarash mumkin. Ilgarilanma harakatda erkinlik darajasi 3 ga teng ekanligini etiborga olib, ilgarilanma harakatning har bir erkinlik darajasiga kТ energiya to`g`ri keladi degan xulosaga kelamiz. Statistik fizikaning muhim qonunlaridan biri-energiyaning erkinligi darajasi bo`yicha bir xilda taqsimlanish qonuni ilgarilanma, aylanma va tebranma harakatning har bir erkinlik darajasiga o`rtacha kТ kinetik energiya to`g`ri kelishini ko`rsatadi. 15

16 U holda erkinlik darajasi i bo`lgan molekulaning to`liq energiyasi U i = ikT/2= i (R/N A ) T/2 1 mol gazning ichki energiyasi U 0 = Ixtiyoriy m massali gaz ichki energiyasi Demak, ideal gazning ichki energiyasi shu gazni tashkil etuvchi molekulalarning erkinlik darajasiga va gazning haroratiga bog`liq ekan. 16