Yeni dərslikdə ibtidai siniflərdə nitq inkişafı üzrə işin təşkilinin metodik sistemi verilib

Oyunlar da uşağın nitqinə təsir göstərən amillərdən biridir. Oyunlar arasında didaktik oyunlar xüsusi yer tutur. Oyunlar elə seçilməlidir ki, uşaqların yaşına uyğun olsun. Valideyn oyuncaqları uşağın qarşısına töküb oynaması ilə kifayətlənməməlidir. Uşaqlarda oyuna həvəs, maraq oyatmalıdır. Oyunlarla oynayarkən uşaqlarda iradə, səbr, aydın nitq, qətiyyətlilik, düzgünlük, doğruçuluq hissləri inkişaf edir.

Nitqin düzgün inkişafı

Valideynlər uşağa hər zaman diqqət yetirməlidir. Xüsusilə – analar bətnində uşağı hiss etdiyi ilk andan onu tərbiyə etməli və ünsiyyətdə olmalıdır. Uşaq ata – ana məhəbbətini hiss etməlidir. Ana bətnində uşaqla düzgün ünsiyyət qurmaq gələcəkdə uşağın tez danışmasına kömək edir. Uşaq dünyaya gəldikdən sonra da diqqət azalmamalıdır. Ana ilə bərabər atanın da üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bundan əlavə ata uşaqla müxtəlif oyunlar oynamalıdır. Belə oyunlar gələcəkdə uşağın intellektual səviyyəsini yüksəldir. Bildiyimiz kimi ailə kiçik bir dövlətdir. Və bu dövləti qurmaq üçün ata – ana uşaqlarını düzgün tərbiyə və düzgün nitqinin inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəməməlidir.

Nitqin inkişafına bir neçə amil təsir edə bilər.

• a) Musiqi
• b) Oyun
• c) Nağıllar, tapmacalar, yanıltmaclar, şerlər və i.a

Musiqi uşağa körpə yaşından dinlədilməlidir. Hətta digər uşaqlarla müqayisədə ana bətnində ikən musiqini hiss edən uşaqlar dünyaya gəldikdən sonra daha sakit, mehriban və insanlarla gözəl ünsiyyət qururlar. Musiqini dinləyən uşaqlarda zehni, əqli, fiziki inkişaf, gözəl musiqi duyumu və ən əsası dil formalaşır. Lakin musiqi elə seçilməlidir ki, sözlər aydın tələffüz edilsin. Məs;Şəfiqə Axundovanın, Rübabə Muradovanın, Qara Qarayevin,Fikrət Əmirovun və i.a musiqilərinə qulaq asmaq daha məsləhətlidir. Çünki bu bəstəkarların və müğənnilərin musiqilərində sözlər aydın və səlist səslənir.

Oyunlar da uşağın nitqinə təsir göstərən amillərdən biridir. Oyunlar arasında didaktik oyunlar xüsusi yer tutur. Oyunlar elə seçilməlidir ki, uşaqların yaşına uyğun olsun. Valideyn oyuncaqları uşağın qarşısına töküb oynaması ilə kifayətlənməməlidir. Uşaqlarda oyuna həvəs, maraq oyatmalıdır. Oyunlarla oynayarkən uşaqlarda iradə, səbr, aydın nitq, qətiyyətlilik, düzgünlük, doğruçuluq hissləri inkişaf edir.

Valideynlər bir neçə yanıltmaclar da deyib uşaqların nitqinin inkişafına kömək edə bilər. Məsələn: Getdim gördüm bir dərədə iki kar, kor kürkü yırtıq kirpi var. Dişi kar, kor kürkü yırtıq kirpi erkək kar, kor kürkü yırtıq kirpinin kürkünü yamamaqdansa, erkək kar, kor kürkü yırtıq kirpi dişi kar, kor kürkü yırtıq kirpinin kürkünü yamayır.

Ağ balqabaq, boz balqabaq
Al balqabaq bal balqabaq.

Uşağa qulluq zamanı hərtərəfli ünsiyyətdə olmaq inkişafa müsbət təsir göstərir. Yəni hər hansı bir şeyi edəndə — yemək yedirəndə, gəzdirəndə və. i.a işləri görəndə uşağı məlumatlandırmaq lazımdır. Belə olduqda uşağın söz bazası artır və normal nitq inkişafı zamanı lüğət ehtiyyatı zənginləşir.
Nitqin inkişafına təsir göstərən amillərdən biri də valideynin uşağı ilə dialoq qurmasıdır. Hər bir valideyn övladının sağlam, zəngin dünyagörüşü, gözəl nitq mədəniyyətinə sahib olması üçün çalışmalıdır.
Bəzən uşaqların nitqində fonetik cəhətdən bəzi qüsurlara rast gəlinir. Onlar “r, ş, s, k“ səslərini deməkdə çətinlik çəkirlər. Bu problemləri bərpa etmək üçün loqoped xüsusi məşğələlər təşkil edir. Məşğələlər nəticəsində səslər düzgün tələffüz edilir. Müəyyən qədər qüsurun ağırlaşmaması, dərinləşməməsi üçün Siz valideynlər mütəxəssisə müraciət edənə kimi elementar gimnastikalardan, tənəffüs, dil, dodaq v. i.a istifadə edə bilərsiz. Artikulyasiya aparatının hərəkətliliyi və tənəffüsün düzgün olması üçün valideynlər bu gimnastikaları uşaqlara maraqsız olmaması üçün oyun şəklində təşkil edə bilər.
Şamı söndürmə oyunu.
Uşaq dodaqlarını qabağa uzadıb və bir qarış məsafədən yanan şamı söndürməlidir. Bunu bir neçə dəfə təkrar edin.
Futbol oyunu.
Pambıqdan şariklər yumurlayın, əllərinizdən və yaxud başqa bir şeydən stolda qapı düzəldin. Təxminən 20 – 30 sm məsafədən şarikləri qapıya üfürün.
Və yaxud pambıqdan bir az götürüb burunun ucuna qoymaq, alt dodağı bir qədər irəli verib və pambığa nəfəs vermək lazımdır. Verilmiş tapşırığı düzgün yerinə yetirdikdə pambıq burundan vertikal vəziyyətdə uçur. Burda əsas fikir vermək lazımdır ki, uşaq çənəsini yox, alt dodağını uzatsın.
Mürəbbə, yoqurt və s bir az üst və alt dodağa çəkmək, üst və alt dişlərinizin köməyi ilə onu götürmək. Bunu 5 – 10 dəfə təkrar edin.
Köpüklərin üfürülməsi. Dərindən burundan nəfəs alın, dodaqlarınızı genişləndirin və üfürün.

Valideynlər hecalarla da bağlı oyunlar təşkil edə bilər.





Mənbə: geleceknesil.az

• Teqlər:
• nitq
• , nitqin inkişafı
• , uşaqlarda nitqin düzgün inkişafı

Yeni dərslikdə ibtidai siniflərdə nitq inkişafı üzrə işin təşkilinin metodik sistemi verilib

Azərbaycan dili təliminin başlıca prinsipi şagirdlərin nitq bacarıqlarının, nitq mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsidir. Bu baxımdan ADPU-nun Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası kafedrasının baş müəllimi, pedaqogika üzrə elmlər doktoru Nabat Cəfərovanın “Nitq inkişafı üzrə işin metodikası” kitabı xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

AZƏRTAC xəbər verir ki, akademik Nizami Cəfərovun elmi redaktoru olduğu dərsliyin hazırlanmasında əsas məqsəd ibtidai siniflərdə nitq inkişafı üzrə işin məzmununu müəyyənləşdirmək, nitq bacarıqlarının inkişafı üzrə işin metodikasını, təşkili qaydalarını hazırlamaq və bunun Azərbaycan dili təliminin səmərəliliyinin artırılmasındakı rolunu aşkara çıxarmaqdır.

Dərslikdə “Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün Azərbaycan dili fənni üçün təhsil proqramının (I-IV siniflər) məktəb təcrübəsindəki nəticələri izlənilib, ibtidai siniflərdə nitq inkişafı üzrə işin təşkilinin metodik sistemi verilib.

Dərslik ibtidai təhsil üzrə bakalavr və magistrlər, ibtidai sinif müəllimləri və tədqiqatçılar üçün nəzərdə tutulub.

Nitq inkişafı üzrə işin metodikası

Ağakişiyeva Şüküfə Məhəmməd qızı
Bakı Slavyan Universiteti

İBTİDAİ SİNİFDƏ NİTQ İNKIŞAFI ÜZRƏ İŞLƏR

Açar sözlər: nitq inkişafı, ibtidai sinif, Azərbaycan dili dərsləri, yazılı nitq, şifahi nitq, leksik nöqsanlar
Key words: speech development, primary school, Azerbaijani language lessons, written speech, oral speech, lexical shortcomings
Ключевые слова:развитие речи, начальные классы, уроки азербайджанского языка, письменная речь, устная речь, лексические ошибки

Məktəbə qədəm qoyan 5 yaşlı şagirdlər xeyli söz ehtiyatına malik olur, müşahidə etdikləri hadisə və əşyalar haqqında fikir yürütməyə az olsa bacarırlar. Ancaq bunu bütün şagirdlərə aid olduğunu iddia etmək, şagirdlərin heç də hamısının lüğət ehtiyatı zəngin olmur, onların bəziləri sərbəst cümlə qurmaq vərdişləri olmur, felin danışmaq zamanları qarışdırır, “dünən” əvəzinə “sabah” sözü işlədirlər. Məhz buna görə də məktəbdə uşağın nitqi üzərində planlı iş aparılır. Deməli, İbtidai siniflərdə Azərbaycan dili üzrə məşğələlərin əsas məqsədi şagirdlərin şifahi və yazılı nitqini inkişa etdirməkdir. Bəs İbtidai siniflərdə şagirdlərin nitqinin inkişafı üzrə iş hansı istiqamətdə getməlidir.