Nəqliyyat Logistikası – su, avtomobil, hava nəqliyyat növləri

Azərbaycanda gəmi daşımaları tarifləri
Bakl (Ələt) – Türkmənbaşı
2020
Göyərtə yükləri
Qiymət ($/bir tonu)
Bütün növ göyərtə yükləri
(yalnız paletlərdə)
200
Konteyner
Qiymət ($/biri)
40 futluq
1000
20 futluq
500
10 futluq
350
5 futluq
250
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
51

Mövzu: 13. NƏQLİyyat logiSTİkasi plan: logiSTİkanin nəQLİyyata təSİRİ NƏQLİyyat nöVLƏRİNİn təSNİfati

Nəqliyyat ictimai istehsal prosesinin davamı olaraq məhsulları istehsal yerlərindən son təyinat məntəqələrinə çatdırmaqla məhsulların dəyərinin formalaşmasında bilavasitə iştirak edir. O, məhsulların istehsalı prosesini davam etdirir və onu tədavül prosesi çərçivəsində başa çatdırır. Deməli, nəqliyyat, cəmiyyətin maddi – texniki bazasının mühüm tərkib hissəsi və ən mühüm maddi istehsal sahələrindən biri olub maddi xidmətlər göstərməklə məşğuldur.

Bununla belə nəqliyyat bir sıra xüsusiyyətləri ilə başqa maddi istehsal sahələrindən fərqlənir. Əvvəla, nəqliyyatdan istifadə prosesində yeni məhsul yaranmır, nəqletmə prosesində məhsulun xassə və formasında heç bir dəyişiklik (normal şəraitdə) baş vermir. İctimai istehsalın strukturuna görə nəqliyyat istehsal sferasına aid edilir:

Şəkil 13.1. İctimai istehsalın strukturunda nəqliyyatın yeri
Material axınlarının ilkin yaranma mənbəyindən son istehlak yerlərinə qədər hərəkəti zamanı logistik əməliyyatların böyük əksər hissəsi məhz müxtəlif nəqliyyat növlərinin iştirakı ilə həyata keçirilir. Bu baxımdan nəqliyyat logistikanın funksional sahələri arasında əlaqələndirici rol oynayır.

Sərt dövlət tənzimlənməsindən qeyri – tarif tənzimlənməsinə keçid 1970 – ci illərin sonlarından başlandı. Bu sahədə əsaslı keyfiyyət dəyişiklikləri ABŞ – da xüsusi müşahidə olundu. Əvvəlcə 1977 – ci ildə hava nəqliyyatı, 1980 – ci ildə avtomobil və dəmir yolu nəqliyyatı və nəhayət 1984 – cü ildə isə su nəqliyyatı qeyri – tarif tənzimlənməsinə keçdi. Qəbul edilən qanunlar və normativ hüquqi sənədlərdə bütün növ nəqliyyat vasitələri üzrə yeni kompaniyaların yaradılması şərtləri nəzərdə tutuldu. Təbii ki, bu nəqliyyat şirkətləri təklif etdikləri xidmət növlərinə bazar tələbindən asılı olaraq müstəqil formada tariflər müəyyənləşdirdilər. Bundan başqa hava nəqliyyatında aviasiya ekspeditor agentlərinə xüsusi mülkiyyətçi kimi hava gəmiləri saxlamaq və onu istismar etmək hüququ verildi. Avtomobil nəqliyyatı agentləri üçün ümumi istifadədə olan nəqliyyat şirkətlərilə birgə iş birliyi qurmaq, onlarla müştərək fəaliyyət göstərmək imkanları yarandı. Ekspeditor agentləri və nəqliyyat şirkətlərinin xarici ticarət sahəsində ixtisaslaşmış firmalarla birgə müəssisələr yaratmaq üçün fəaliyyət imkanları genişləndi. Yaponiyada nəqliyyat sferasında rəqabəti daha da gücləndirmək məqsədilə dəmir yolunun tam formada özəlləşdirilməsi həyata keçirildi. Böyük Britaniyada həm ayrı-ayrı nomenk­laturalar, həm də qurşaqlar üzrə məhsuldaşımalarını yerinə yetirən avtomobil­lərdən istifadəni məhdudlaşdıran lisenziyalar ləğv edildi.

Respublikamızın malik olduğu nəqliyyat parkı, nəqliyyat təsərrüfatı sahəsində ləng olsa da bazar iqtisadiyyatının tələblərindən irəli gələn islahatlar aparılır və bu sahədə yerinə yetirilən işlər beynəlxalq təcrübədəki mütərəqqi meyllərə uyğunlaşdırılır.

Müasir iqtisadi şəraitdə nəqliyyat xidmətləri təkcə məhsulların istehsalçılardan (məhsulgöndərən-lərdən) istehlakçılara zəruri kəmiyyətdə və vaxtda daşınmasını deyil, eyni zamanda çoxlu sayda ekspeditor, informasiya və transsaksiyon əməliyyatların yerinə yetirilməsini, yüklərin emalı üzrə xidmətlərin göstərilməsini, sığorta əməliyyatlarının aparılmasını və yüklərin nəqletmə zamanı mühafizə olunmasını da nəzərdə tutur.

M
əhsulların bölüşdürülməsi prosesində iştirak edən nəqliyyat müəssisələri və firmaları nəqletmə prosesinə çəkilən vaxtın azaldılmasını və servis xidmətinin səviyyəsinin yüksəldilməsini strateji məqsəd seçirlər. Bu hər şeydən əvvəl istehlakçılara ənənəvi olmayan nəqliyyat xidmətinin göstərilməsi üçün onları qabaqlamaq və ya onlara tərəf getmək deməkdir. Belə bir hal konkret olaraq kommunikasiya və informasiya texnologiyaları sahəsində yeni nailiyyətlərin geniş miqyasda istifadə olunmasında təzahür edir. Buna görə də bazar iqtisadiyyatı şəraitində logistik sistemlərin tələbləri baxımından nəqliyyat firmaları və müəssisələri özlərinin yeni strategiyalarını işləyib hazırlamalıdırlar. Buna nümunə olaraq şəkil 10.3-də verilən strategiyanı göstərmək olar.
Şəkil13.2. Nəqliyyat xidmətinin yeni strateci komponentləri
Strategiyanın işlənib hazırlanması zamanı əsas diqqət əlavə və qeyri – ənənəvi xidmətlərin göstərilməsinə yönəldilir. Kommunikasiya və informasiya texnologiyaları sahəsində nəqliyyat firmalarının yeni strategiyası yeni sifarişlərin meydana gəlməsinə, yorucu və təkrarlanan işlərin aradan qaldırılmasına, yeni sənəd dövriyyəsinin gündəlik praktikada tətbiqinə, uçot məlumatlarının düzgün yığılmaması və təhlili ilə əlaqədar səhvlərin ləğv edilməsinə imkan yaradır.

Son nəticədə nəqliyyat firmalarının strategiyasında sadalanan bu iki yeni istiqamət göstərilən xidmətlərdən istifadə edən firma və şirkətlərin bütün istehsal – satış fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsinə obyektiv şərait formalaşdırır.

Mövcud vəziyyətə uyğun olaraq nəqliyyat xidməti üzrə strategiyanın işlənməsi və hər bir nəqliyyat növünün yerinə yetirdiyi işlərin iqtisadi səmərəliliyini müəyyənləşdirmək üçün yük vahidlərini ilkin mənbədən son təyinat məntəqəsinə qədər daşınmasını həyata keçirən hər bir nəqliyyat növünün spesifik xüsusiyyətlərinə (məsələn, bir dəmir yolu stansiyasından digərinə, limandan limana, terminaldan terminala və s.) xüsusi diqqət yönəldilməlidir.

Beləliklə, nəqliyyatın logistikada rolu təkcə ümumlogistik xərclərin tərkibində nəqliyyat xərclərinin xüsusi çəkisinin yüksək olması ilə deyil, ən başlıcası logistikanın bu alt sistemindən istifadə etmədən beynəlxalq əmək bölgüsünün mövcud olduğu indiki şəraitdə material axınlarının hərəkətini təşkil etməyin qeyri – mümkünlüyü ilə müəyyənləşir. Təsadüfi deyil ki, əksər qərb nəqliyyat – ekspedisiya firmaları özlərini logistik firmalar adlandırılar.

Logistik yük vahidlərinin daşınmasında nəqliyyatın rolu çox böyük olduğundan açar xarakterli kompleks logis­tik aktivliyə aid edilən məsələlərin əhatə dairəsi nəqliyyat logistikasının öyrənilməsini daha da aktuallaşdırır.

Logistik sistemin təsnifatına görə daxili (istehsaldaxili, texnoloji) və xarici (təchizat – satışla bağlı logistik kanallarda) nəqletməni fərqləndirirlər.

Firmanın idarəetmə aparatı yük axınlarının nəqli ilə əlaqədar proseslərə logistik metod və prinsiplərin tətbiq edilməsi haqqında qərarlar qəbul edən zaman ilk növbədə firmanın nəqliyyat «şəbəkəsini» yaratmaq zəruriyyəti ilə qarşılaşır.

Praktika göstərir ki, bütün çətinliklərə baxmayaraq logistik təfəkkür inkişaf etdikcə logistik metod və prinsiplərin material axınlarının nəql edilməsi prosesinə tətbiqi daha da intensiv xarakter alır. Bu isə öz növbəsində:

• yük axınlarının nəqliyyat vasitələri ilə hərəkəti haqqında operativ informasiyaları qəbul və emal edən elektron hesablama maşınlarının (EHM ) lokal şəbəkələrindən istifadəni;
• material qiymətlilərinin analitik və sintetik uçotunun aparılması üçün mühasibat uçotunda yeni metodların tətbiqini;
• qəbul olunan optimal qərarların keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə tədbirlər paketinin işlənib hazırlanmasını;
• nəqliyyat yük axınları və onların fəaliyyət prosesinə uyğun gələn çoxlu sayda informasiya axınlarının yaradılmasını nəzərdə tutur.

Beləliklə, firmaların logistik menecerləri səviyyəsində material resurslarının nəql edilməsi prosesinin idarə edilməsi bir sıra mərhələlərdən ibarətdir:

• nəqletmə metodları və ya üsullarının seçilməsi;
• nəqliyyat növlərinin seçilməsi;
• nəqliyyat vasitəsinin seçilməsi;
• nəqletmə üzrə logistik tərəfdaşların və yükdaşıyanların seçilməsi;
• nəqletmə prosesini xarakterizə edən parametrlərin optimallaşdırıl­ması.

2. NƏQLİYYAT NÖVLƏRİNİN TƏSNİFATI

Logistik yük vahidlərinin daşınmasında istifadə olunan nəqliyyat vasitələri bir sıra əlamətlərə: təyinatı, növləri, əhatə və miqyasına görə qruplaşdırılır.

• dəmir yolu;
• dəniz;
• avtomobil;
• hava;
• su;
• boru kəmər.

Müxtəlif nəqliyyat növləri nəqliyyat kompleksini təşkil edir. Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat kompleksi bütün növ nəqliyyat vasitələrində daşıma, nəqletmə və nəqliyyat-ekspedisiya fəaliyyətini həyata keçirən, avtomobil və dəmir yolları, eləcə də onlara xidmət edən qurğuların layihələşdirilməsi, tikilməsi, təmiri və saxlanması ilə məşğul olan; boru kəməri və su nəqliyyatı üzrə hidrotexniki qurğulara xidmət göstərilməsi ilə əlaqədar işləri yerinə yetirən; nəqliyyat vasitələri istehsal edən, nəqliyyat müəssisələri sistemində ilkin və peşəkar kadrlar hazırlayan və elmi – tədqiqat işləri aparan, habelə nəqliyyat prosesi ilə bağlı sair işlərin yerinə yetirilməsini təşkil edən sahibkarlardan – bu ərazidə qeydiyyata alınmış, fiziki və hüquqi şəxslərdən ibarətdir.

Bundan başqa iqtisadiyyatda nəqliyyat sektoru anlayışından da istifadə olunur. Respublika Statistika Komitəsinin müəyyən etdiyi təsnifat əlamətinə uyğun olaraq nəqliyyat sektoru adı altında – mülkiyyət və təşkilati – hüquqi formasından asılı olmayaraq əsas fəaliyyət növü nəqliyyat işi olan hüquqi şəxslərin – müəssisələrin, habelə avtomobil nəqliyyatı sahəsində fəaliyyət göstərən fiziki şəxslərin fəaliyyəti başa düşülür.

Azərbaycan Respublikasında iqtisadi reformaların aparılması, əmtəə bazarının aktiv formalaşması, iqtisadiyyatın yenidən qurulması və özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsi, habelə ölkəmizin tranzit potensialının verdiyi imkanlardan istifadə edilməsi, yeni, müasir ipək yolunun bərpası nəqliyyat xidməti bazarının formalaşmasına, nəqliyyat sferasında qarşılıqlı fəaliyyətə yeni keyfiyyət xarakteristikalarının verilməsinə, nəqliyyatda əmək bölgüsü sahəsində dəyişikliklərin əmələ gəlməsinə və tarif siyasətinin əsaslı şəkildə yenidən qurulmasına gətirib çıxardı.

Bir sistem kimi nəqliyyat iki alt sistemdən: ümumi istifadədə olan və ümumi istifadədə olmayan nəqliyyat sistemlərinə bölünür.

Ümumi istifadədə olan nəqliyyat – milli iqtisadiyyatın müstəqil sahəsi olmaqla ayrı – ayrı təsərrüfat sahələrinin və əhalinin yük və sərnişin daşımalarla bağlı tələbatının dolğun ödənilməsinə xidmət göstərir. Bu alt sistemə məxsus olan nəqliyyat vasitələri mübadilə sferasına və əhaliyə xidmət gös­tərir. Bu xarakterik xüsusiyyətinə görə onu əksər hallarda magistral nəqliyyatda adlandırırlar. Magistral nəqliyyat anlayışı dəmir yolu, su (dəniz və çay), avtomobil, hava və boru kəmər nəqliyyatını əhatə edir.

Yüklərin ümumi istifadədə olan nəqliyyatla daşınmasının təşkili ilə bağlı məsələlər nəqliyyat logistikasının predmetidir. Onun başlıca vəzifəsinə:

• nəqliyyat növünün və hərəkət vasitələrinin seçilməsi;
• istehsal, nəqliyyat və anbar logistik proseslərin kompleks formada ayrı – ayrı nəqliyyat növlərinin vahid məqsəd baxımından əlaqəli fəaliyyətinin planlaşdırılması;
• nəqliyyat – anbar işlərinin yerinə yetirilməsinin vahid texnoloji layihəsinin hazırlanması;
• səmərəli daşıma marşrutlarının təyin edilməsi və seçilməsindən ibarətdir.

Ümumi istifadədə olmayan nəqliyyat sisteminə – ixtiyari istehsal prosesinin tərkib hissəsi hesab edilən istehsaldaxili nəqliyyat vasitələri və nəqliyyat müəssisələrinə mənsub olmayan bütün növ nəqliyyat vasitələri daxil edilir. Bu və ya digər əlamətlərə görə qruplaşdırılan nəqliyyat növlərinin vəhdət təşkil etməsi onların qarşısında duran başlıca vacib vəzifədir və milli iqtisadiyyatın, habelə ölkə əhalisinin yükdaşımalarla bağlı cari və potensial tələbini vaxtında tam və az məsrəflər hesabına ödəməkdən ibarətdir.

Müxtəlif nəqliyyat növlərinin yük və sərnişin daşımalarda iştirakı bir – birindən kəskin surətdə fərqlənir. Bu ayrı – ayrı nəqliyyat növlərinin texniki – iqtisadi xüsusiyyətlərindən, həm də yük alan və göndərən müəssisə və təşkilatların ərazicə yerləşdirilməsindən, daşıma prosesinin təşkili qaydasından, iş şəraitindən və s. asılıdır.

Hər bir nəqliyyat növü çoxsahəli mürəkkəb təsərrüfat olmaqla yanaşı özünün ərazi üzrə yerləşmə xüsusiyyətlərinə, texniki səviyyəsinə, spesifik istismar şərtlərinə malikdir. Bunların hamısı yükdaşıma-ların həyata keçirilməsinə sərf edilən əmək məsrəflərinin həcmini müəyyənləşdirir. Daha doğrusu, hər bir nəqliyyat növünün bu məsrəflərlə müəyyənləşdirilən səmərəli istifadə sferası mövcuddur. Material axın-larının ilkin xammal mənbəyindən son istehlak yerlərinə qədər hərəkəti boyu aparılan logistik əməliyyatların əksəriyyəti sadalanan nəqliyyat növlərinin iştirakı ilə həyata keçirilir və əvvəl qeyd olunduğu kimi bu əməliyyatların həyata keçirilməsinə çəkilən xərclər ümumi logistik xərclərin 50% – ni təşkil edir. Lakin bu xərclərin hansı hissəsinin istehsaldaxili logistikada istifadə olunan nəqliyyat vasitələrinə və qalan digər hissəsinin isə magistral nəqliyyata aid olmasını müəyyənləşdirmək xüsusi hesablama işlərinin aparılmasını tələb edir.

• bir çox təsərrüfat subyektlərinin iri həcmli yüklərin qəbul edilməsi və ya göndərilməsi üçün özlərinin giriş – çıxış dəmir yolları vasitəsilə magistral dəmir yolu şəbəkələrinə birləşmək imkanının mövcudluğu;
• yüklərin kütləvi şəkildə daşınması;
• coğrafi relyefin (şəraitin) imkan verdiyi ərazilərdə dəmir yolunun salınması mümkünlüyü;
• böyük buraxılıcılıq qabiliyyətinə malik olması və s.

Dəmir yolu nəqliyyatının mühüm üstünlüklərindən biri də hərəkətin müntəzəm olması və ilin bütün fəsillərində daşımanın əsasən bir qərarda həyata keçirilməsidir. Bu nəqliyyat növü yüklərin orta və uzaq məsafələrə daşınması üçün əlverişlidir.

Dəmir yolu nəqliyyatının vaqon parkı sərnişin və yük vaqonlarından ibarətdir. Yük vaqonları öz növbəsində universal (bağlı, yarımvaqon, platforma, sisterna) və konkret növ məhsulların daşınması üçün nəzərdə tutulan xüsusi vaqonlara (izotermik, sement və neft məhsulları, müxtəlif turşu və turşu birləşmələrini və s.-ni daşıyan) bölünür.

Bağlı vaqonlardan qiymətli və atmosfer təsirlərindən qorunan yüklərin, yarımvaqonlardan – meşə materialları və qabsız yüklənən məhsulların, sisternalardan isə maye formalı məhsulların (benzin, kerosin, süd və s.) daşınması üçün istifadə olunur.

Ağır çəkili və iri qabaritli yüklər yükgötürmə qabiliyyəti 400 ton olan transporterlərdə daşınır. Qeyd olunan hər bir vaqon özünün yükgötürmə qabiliyyəti, tutumu, vaqon tarasının çəkisi və digər göstəricilərlə xarakterizə olunur. Vaqonun yükgötürmə qabiliyyəti bu vaqonun tutumuna əsasən hesablanır.

Dəniz və çay nəqliyyatı. Respublikamızda yük dövriyyəsinin həcminə gö­rə dəniz nəqliyyatı dəmir yolu və boru kəmər nəqliyyatından sonra üçüncü yeri tutur.

Dəniz nəqliyyatı ilə yüklərin daşınması zamanı daxili və beynəlxalq su nəqliyyatı ilə yüklərin daşınması qaydalarından və bu sahədə mövcud olan əsasnamələrdən istifadə olunur.

Dəniz nəqliyyatının inkişafında sahil hövzəsinin uzunluğu 7 min kilometr olan Xəzər dənizi böyük rol oynayır.

Bu nəqliyyat növü ilə daşımaların aşağıdakı növləri mövcuddur:

• portlararası daşıma – kiçik kabotaj. Bir dənizin iki portu arasında həyata keçirilən daşımalar portlararası daşımalar hesab olunur. Məsələn, Bakı – Türkmənbaşı , Bakı – Mahaçqala və Bakı – Həştərxan;
• birbaşa daşıma – böyük kabotaj. Müxtəlif dənizlərlə respublika limanları arasındakı daşımalar birbaşa daşımalar adlanır. Məsələn, Bakı – Həştərxan – Volqoqrad – Rostov – Novorossiysk;
• qarışıq daşımalar. Dəniz – çay – dəmir yolu – avtomobil nəqliyyatı ilə daşımalara qarışıq daşımalar deyilir. Məsələn, Rostov – Bakı (Volqa çayı) – Türkmənbaşı (Xəzər dənizi);
• xarici daşımalar. Xəzər dənizinin sahilindəki limanlarla xarici ölkələrin dəniz limanları arasındakı yükdaşımalar xarici yükdaşımalar adlanır.

Dəniz nəqliyyatı bir sıra nöqsan cəhətlərə malikdir. Bu hər şeydən əvvəl dəniz sahilində böyük liman təsərrüfatının (infrastrukturun) yaradılması ilə bağlıdır. Dəniz nəqliyyatı vasitəsilə yüklərin daşınması zamanı bu yüklərin limana gətirilməsi və ya limandan təyinat məntəqəsinə nəql edilməsi kimi ilkin və son əməliyyatlar avtomobil nəqliyyatı vasitəsi ilə yerinə yetirilir və onun digər nəqliyyat növləri ilə müqayisədə istismar sürəti çox aşağıdır (təqribən saatda orta hesabla 22 – 23 km/saat).

Göründüyü kimi dəniz nəqliyyatı daşımanın maya dəyərinin aşağı, yükgötürmə qabiliyyətinin yüksək və yolların isə maneəsiz, keçilən olmasına görə üstün cəhətlərə malikdirsə, məhsulların «dəqiq vaxtında», «kanban» metodu ilə təyinat məntəqələrinə çatdırılmaması və yük daşımaların məhdudluğu kimi mənfi cəhətlərlə də xarakterizə edilir. Odur ki, bu nəqliyyat vasitələrindən istifadə edən zaman logistik sistemin iştirakçıları bu və ya digər cəhətlərə görə onlar üçün əlverişli variantları müəyyən-ləşdirir və seçirlər. Daha doğrusu, bunun üçün müvafiq texniki – iqtisadi əsaslandırmalar aparmaqla yüklərin hərəkəti boyu iqtisadi qazanclar və ziyanlar müqayisəli təhlil olunur və iqtisadi kompromislər əsasında dəniz nəqliyyatından istifadənin əlverişliliyi haqqında logistik qərarlar qəbul edilir.

Dəniz nəqliyyatının maddi – texniki bazasını donanma, liman və körpülər təşkil edir. Dəniz donanması müxtəlif növ, ölçü və təyinatlı gəmilərdən ibarətdir. Bu nəqliyyat növünü xarakterizə etmək üçün gəminin subasımı, yükgö­türmə qabiliyyəti, tutumu, ölçüsü (uzunluğu, eni , bortunun hündürlüyü), yüksüz və yüklü suya oturma dərinliyi kimi əsas göstəricilərdən istifadə olunur. Bəzi su və dəniz nəqliyyatı növlərindən daha geniş istifadə olunur.

Gəminin subasımı onun suda olan hissəsinin (su xəttinə qədər) sıxışdırıb çıxardığı mayenin (suyun) kütləsinə bərabərdir.

Yükləmə – boşaltma əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi, habelə yük­daşı- maların təşkili və donanmaya xidmət göstərilməsi üçün mövcud dəniz və çay limanlarından (körpülərindən) istifadə olunur.

Liman dedikdə – gəminin yaxınlaşması üçün əlverişli su girişinə malik, sahil əraziləri dəmir yolu və avtomobil nəqliyyatı vasitələrilə əlaqədar olan, gəmilər, vaqonlar və avtomobillərdə yükləmə – boşaltma işlərinin operativ yerinə yetirilməsini təmin edən, gəmilərə texniki və mədəni xidmət göstərən müvafiq qurğu və avadanlıqlarla təchiz edilmiş məntəqə başa düşülür.

Limanların tələb olunan səviyyədə quraşdırılması və təchiz edilməsi dəniz və su nəqliyyatı ilə yükdaşımaların keyfiyyətini yüksəldir. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar milli sahibkarların beynəlxalq bazarlara çıxışı, bu bazarlarda tədarükat işlərinin həyata keçirilməsi mexanizmi dəniz və su nəqliyyatından istifadənin intensivliyini artırır və bu nəqliyyat vasitələrinə xidmət göstərən infrastruktur sahələrinin yeni tələblər baxımından formalaşması zəruriyyətini yaradır.

Hava nəqliyyatı. Respublikamızda hava nəqliyyatı ümumi yük dövriyyə­sinin 0,5%-ni təşkil edir. Ölkə iqtisadiyyatının hava nəqliyyatı – mülki aviasiya ilə əlaqədar olmayan sahəsi yoxdur. Bu nəqliyyat növü ilə müxtəlif tə­sərrüfat subyektlərinə məxsus olan yüklər, sərnişin baratları və poçt yazışmaları göndə­rilir. Son dövrlərdə sərnişin və yük qaldırma qabiliyyəti daha yüksək olan hava gəmilərindən istehlak malları və kənd təsərrüfatı məhsullarının daşın­masında intensiv istifadə olunur.

Hava nəqliyyatının əsas məqsədi sərnişin daşımaların həyata keçiril­məsindən ibarətdir. Yüklərin daşınması bu nəqliyyat növü üçün əlavə iş hesab olunur. Məsələn, təkcə 2003 – cü ildə ümumi yük dövriyyəsi 102 min.ton/km təşkil edən hava gəmiləri ilə 37 min ton müxtəlif təyinatlı məhsul daşındığı halda, həmin ildə 701 min sərnişin hava nəqliyyatından istifadə etmiş və sərnişin dövriyyəsi 798 mil­yon.sərnişin/km olmuşdur. Lakin müntəzəm reyslər həyata keçirən bir sıra avia şirkətlər konkret bazarlar üçün bütün növ yüklərin daşınmasına imkan verən hava gəmilərinə malikdir.

• çarter reysləri;
• cədvəllər üzrə reyslər;
• müvafiq məhsul partiyalarının daşınması üzrə ixtisaslaşmış kompleks reyslərlə (məhsullar üzrə differensiasiya) daşımalara bölünür.

Beynəlxalq hava məkanında yükdaşımaları həyata keçirən reyslər üçün cədvəllərin və hərəkət marşrutlarının müəyyənləşdirilməsi iştirakçı ölkələr tərəfindən yerinə yetirilir. Bu daşımalara görə tarifləri əsasən beynəlxalq hava nəqliyyatı assosiasiyası (IATA) təyin edir. Assosiasiyaya üzv olan hava nəq­liy­yatı şirkətləri onlar üçün müəyyən edilmiş cədvəllər üzrə müntəzəm fəaliyyət göstərirlər. Beynəlxalq hava nəqliyyatı şirkətlərinin əsas funksiyası sərnişin daşımaqdan ibarətdir. Burada da yüklərin daşınması onlar üçün əlavə iş hesab olunur.

İlk dəfə dünya praktikasında Almaniyaya məxsus Lufthansa avia şirkəti Boinq – 747 hava gəmisindən ixtiyarı yüklərin daşınması üçün istifadə etmişdir. Bu hava gəmisi Almaniyanı ABŞ – ın şimal – qərbi ilə birləşdirən transatlantik reyslərin həyata keçirilməsi üçün tətbiq edilirdi.

Hal-hazırda şirkət bu hava gəmilərindən başqa müxtəlif təyinatlı yüklərin daşınması üçün Boinq – 737 s yük və sərnişin daşıyan Aerobus – 320, 321, habelə Boinq – 747 tipli hava gəmisinin dörd müxtəlif modifikasiyasından istifadə edir. Şəkildə yüklərin daşınmasına xidmət edən bir neçə növ hava gəmisində artıq respublikamızda istifadə olunmuşdur.

Respublikamızla MBD ölkələrinin hava məkanı arasında Rusiya Federasi­ya­sı­na məxsus olan TU – 144; TU – 154; TU – 134; İL – 86; AN – 10; AN – 22; AN – 28; YAK – 42; Mİ – 6; Mİ – 8 və s. hava gəmilərindən istifadə olunur.

Coğrafi baxımdan əlverişli hesab edilməyən yerlərin, məsələn, Uzaq Sibirdə yaşayan əhalinin ərzaq təminatı məhz hava nəqliyyatı hesabına ödənilir.

Beynəlxalq hava nəqliyyatı ilə yükdaşımaların 3/4 hissəsi on ən iri dövlətlərin (məsələn, Almaniya – 2,69; ABŞ – 2,22; Fransa – 1,83; İtaliya – 1,76; Böyük Britaniya – 1,39; Niderland – 1,15; Honkonq – 1,15; Yapo­niya – 0,50; İspaniya – 0,41 və Çin – 0,41 milyon ton) payına düşür.

Beynəlxalq yükdaşımaların inkişafında yeni mərhələ ABŞ – a məxsus olan URS, FEDEX, EMERY, WORLDWIDE, BURLINGTON AIR EXPRESS, AIRBOME EXPRESS DHL və INTERNATIONAL adlı iri yük- göndərən firmaların parsel (kiçik) daşımalar üzrə beynəlxalq xidmətlər təklif etməsi mərhələsi hesab olunur. Baş qərargahı (ştab kvartirası) Avstraliyada yerləşən daha iri bir TNT EXPRESS firması da bu sahədə fəaliyyət göstərməklə sənəd­lərin daşınması və böyük olmayan yük bağlamalarının – bandrolların göndə­rilməsini həyata keçirir. Bu firmalar bütün zəruri nəqliyyat vasitələrinə, yüklərin boşaldılması və ya yüklənməsi üçün müvafiq infrastruktur obyekt­lərinə malik olduqlarından onları kompleks yükgöndərənlər adlandırırlar. Qeyd edilən firmalar tərəfindən göstərilən xidmətlər beynəlxalq logistikanın pred­metini təşkil edir. Daha doğrusu, onlar beynəlxalq bazarlara çıxarılan məh­sulları müşahidə edən sənədlərin daşınması ilə məşğuldurlar.

Hava nəqliyyatı da digər nəqliyyat növləri kimi bir sıra üstünlüklərə və çatışmazlıqlara malikdir. Yüklərin tez çatdırılması və nəqletmənin etibarlılığı bu nəqliyyat növünün üstünlüyü hesab edilsə də, daşımaların maya dəyəri və yüklərin istənilən yerə çatdırılması imkanlarının məhdudluğu onun çatış-mayan cəhətləri sayıla bilər. Hava nəqliyyatı yeganə nəqliyyat növüdür ki, yüklərin daşınmasına çəkilən məsrəflər avtomobil nəqliyyatı ilə müqayisədə 2-3 dəfə baha başa gəlir.

Avtomobil nəqliyyatı. Avtomobil nəqliyyatı mütərəqqi nəqliyyat növ­lərindən biridir. Bu nəqliyyat növü həm ayrı-ayrı nəqliyyat növləri ilə daşı­nan yüklərin ilkin və son əməliyyatlarını, həm də yüklərin yaxın məsafəyə kütləvi surətdə daşınmasını həyata keçirdiyindən yükdaşımalarda həlledici rol oynayır. Avtomobil nəqliyyatı bir tərəfdən əlverişliliyi və operativliyi baxımından, digər tərəfdən isə avtomobil yollarının, xüsusilə bərk örtüklü yolların uzunluğunun getdikcə artması ilə əlaqədar olaraq surətlə inkişaf edir. Bu nəqliyyat növü digər nəqliyyat növlərinə nisbətən yüksək səfərbər və çevikdir, yəni yükləri istə-nilən vaxt, istənilən istiqamətə 15 tondan artıq olmamaqla daşınmasını həyata keçirir. Daha doğrusu, avtomobil nəqliyyatı yükləri satıcı müəssisə və ya firmanın anbarından son təyinat məntəqəsinə, yəni «qapıdan qapıya» apar­maq imkanlarına malikdir.

Avtomobil nəqliyyatının mühüm üstün cəhətlərindən biri məhz kiçik partiyalı yüklərin yaxın məsa-fələrə yüksək sürətlə daşınması üçün əlverişli olmasından ibarətdir. Lakin bu nəqliyyat növünün nöqsan cəhətləri də az deyil.Yükgötürmə qabiliyyətinin zəif olması nəticəsində daşıma xərclərinin artması və ətraf mühiti digər nəqliyyat növləri ilə müqayisədə daha çox çirkləndirməsi onun nöqsan cəhətlərin-dəndir.

Avtomobil nəqliyyatının maddi-texniki bazası avtomobil nəqliyyatı va­sitələrindən (avtomobillər, qoşqular,yarımqoşqular,yedək və yəhər dartıcıları) avtomobil müəssisələri (firmaları) və avtomobil yollarından ibarətdir.

Dəmir yolu nəqliyyatı kimi avtomobil nəqliyyatı da sərnişin və yük avto­mobillərinə bölünür. Yük avtomobillərini yükgötürmə qabiliyyətinə və yük banlarının quruluşuna görə fərqləndirirlər.

Dartıcı avtomobillər qoşquları yedəyə almaq məqsədi daşıyır. Təsərrüfat hə­­yatında istifadə olunan bəzi avtomobillərin tipik nümunəsiə respublikamızda tez-tez rast gəlmək mümkündür.

Yük avtomobilləri yükgötürmə qabiliyyətinə görə aşağıdakı kimi təsnif olunur:

Şəkil 13.4. Avtomobil yükdaşımalarının təsnifatı

Yük banlarının quruluşuna görə avtomobillər yanlı (bortlu), özüboşaldan, konteyner daşıyan, sistern, furqon, refrijerator və s. bölünür.

Avtomobil nəqliyyatı vasitələrindən məqsədəuyğun istifadə olunması onların istismarının texniki keyfiyyətləri və istismarın konkret şərtləri ilə müəyyənləşir. Avtomobilin istismarının texniki keyfiyyət-lərinə onun qabarit ölçüləri və kütləsi, manevrliliyi və əlverişliliyi, dinamik keyfiyyəti və qənaətçiliyi, möhkəm və dayanıqlığı, yol maneələrini aşma qabiliyyəti aid edilir.

Maya dəyəri, məhsuldarlıq, enerji və material tutumu kimi göstəricilər avto­mobil nəqliyyatından istifadənin iqtisadi baxımdan xarakterizə edən göstə­ricilər hesab olunur.

Avtomobil nəqliyyatı ilə yükdaşımaların strategiyasını müəyyənləşdirmək üçün nəqliyyat növləri haqqında məlumatlardan əlavə material axınlarını əmələ gətirən və nəqletməyə məruz qalan yük növlə-rini təhlil etmək lazımdır.

Belə bir təhlilin aparılması bölgü kanallarında material axınlarını yaradan yük­lərin sistemləş-dirilməsi və təsnifatını aparmaq zəruriyyətini meydana çıxa­rır.

Nəqletmə baxımından yük-nəqliyyat vasitələri tərəfindən daşınmaq üçün qəbul edilən bu və ya digər məmulatdır (xammal, material və hazır məhsul).

Yüklərin istənilən şəraitdə daşınmasına qoyulan tələbləri müəyyən­ləşdirən göstəricilər məcmusu yüklərin nəqliyyat xarakteristikası adlanır.

Hal-hazırda yüklərin müxtəlif nəqliyyat vasitələrində daşınması məqsədilə daşınan yüklərin təsnif edilməsi üçün müvafiq prinsiplərdən istifadə olunur. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklər özlərinin təyinatına görə aşağıdakı kimi təsnif edilir (şəkil 10.5).

Avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin işi yerinə yetirilən işlərin kəmiyyət və keyfiyyətini xarakterizə edən texniki – istimar göstəriciləri sistemi ilə xarakterizə olunur.

Texniki – istismar göstəriciləri iki kateqoriyaya – qrupa bölünür.

• texniki hazırlıq əmsalları;
• nəqliyyat vasitələrindən istifadə əmsalları;
• yükgötürmə qabiliyyətindən istifadə əmsalı;
• texniki istismar sürəti;
• yükləmə – boşaltma işlərinin yerinə yetirilməsi zamanı avtomobillərin boş dayanması müddəti;
• yükdaşımaların orta məsafəsi;
• yüklə avtomobillərin orta yürüş sürəti və s.

• yürüşlərin sayı;
• ümumi yükdaşıma məsafələri;
• yükdaşımaların ümumi həcmi;
• avtomobillərin dövriyyəsi aid olunur.

Nəqliyyat Logistikası – su, avtomobil, hava nəqliyyat növləri

1. Nəqliyyat Logistikası – su, avtomobil, hava nəqliyyat növləri

Məruzəçi: Talıbov C

2. NƏQLİYYAT LOGİSTİKASI (su nəqliyyatı)

1. DƏNİZ NƏQLİYYATI NÖVLƏRİ VƏ TEXNİKİ XARAKTERİSTİKALARI
2. ÇAY NƏQLİYYATI
3. ƏSAS DƏNİZ NƏQLİYYATI KOLİDORLARI
4. ƏSAS GƏMİ FİRMLARI
5. ƏSAS GƏMİ ÖLKƏLƏRİ
6. ƏSAS LİMANLAR
7. SU NƏQLİYYATI TEXNOLOGİYALARI
8. GƏMİLƏRİN GPS NƏZARƏTİ
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
2

3. SU NƏQLİYYATI (DƏNİZ) LOGİSTİKASI

DƏNİZ NƏQLİYYATI NÖVLƏRİ VƏ TEXNİKİ XARAKTERİSTİKALARI
Tanker
Sərnişin
Mayeyük
RO-RO
Qazdaşıyan
Sənaye
Yük
Ümumi
təyinatlı
Dəniz
nəqliyyatı
Quruyük
Nəqliyyat
Texniki
xidmət
Konteyner
daşıyan
Balker
İxtisaslaşmış
Bərə
Refer
Buksir
lixter
Xüsusi
Yük-sərnişin
Limber
(aqacdaşıyan
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
3

4. Gəminin əsas xarakteristikası

Kütlə: Dedveyt (deadweight) – Dв , Gəminin daşıya
biləcəyin yükün miqdarını göstəriri və tonla ölçülür Dв = D
– Do Gəminin tam kütləsi – D , yüksüz kütləsi – Do
Həcm – “register tons (grt)” (registr tutumu) – 100 kub futa
bərabərdir, və ya 2,83 kub metr
Reqister tutumunun tona kecidi zamanl 0,5919
əmsalından istifadə edilir. Gross tons (GT) (ümumi tutum)
və net tons (NT) (xalis tutum) terminlərindən istifadə edilir
Sürət – düyün (uzel)
2020
1 düyün = 1.852km\saat
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
4

5. Universal quruyük gəmisi

Quruyük gəmisi
(Freighter) — müxtəlif nomenkulaturalı yüklərin
daçınması üçün nəzərdə tutulub
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
5

6.

Universal iki göyürtəli
quruyük gəmisinin texniki
xarakteristikaları :
Dedveyt – 7700 т
Uzunluğu – 120,0 м
Eni – 17,8 м
Bort hündürlüyü – 9,8 м
Suda oturma – 7,55 м
Sürət – 15,4 düyün
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
6

7.

Universal quruyük gəmisi :
Dedveyt – 22270 т
Uzunluq -162,5 м
En – 27,5 м
Bort hündürlüyü – 13,8 м
Suya batma – 9,32 м
Sürət –16,2 düyün
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
7

8.

Konteyner daşıyan
Konteyner daşıyan (Container Ships) – Konteynerlərin daçınması üçün
ixtisaslaşmış xüsusi yüksək sürətli və yüksək tonnajlı gəmidir
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
8

9.

Konteyner gəmilərinin yük tyurumları xüsusi istiqamətləndiricilərlə təchiz
edilmiş konteyner yuvalarına bölünüb. Yükləmə kranı ilə təchiz edilmir, liman
kranları ilə yüklənir.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
9

10.

Üfüqü yüklənmə – Rolker gəmisi
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
10

11.

Rolker (Rolker «Ro-Ro» ships) – rampalardan istifadə etməklə üfüqi yerdəyişmə
üsulu ilə təkərli texnikanın öz hərkəti, avtoyükləyici vasitəsi ilə, dartıcı ilə yüklənməsi
üşün avadanlıqlaşıb gəminin daxilində xüsusi avadanlıqla yerdəyişməsi həyata keçirilir.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
11

12. Lixter gəmisi

Lixter (Lighter Ships) – bu gəmilərədə yük vahidi kimi lixter və ya barjalardan
istifadə edilir, bu lixterlər suda hərkət edərək bilavasitə gəminin tyurumuna daxil
olur.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
12

13. Ağır yüklərin daşıma gəmiləri

heavy-lift ship – belə gəmilər ağır çəkili və iri qabaritli yüklərin daşınması
üçündür
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
13

14.

Полупогружные транспортные суда предназначены для перемещения
крупногабаритных, чрезвычайно тяжелых грузов, таких как, секции морских
платформ и нефтяных платформ, подводные лодки, краны, суда, причалы и т.п.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
14

15.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
15

16.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
Gəminin kütləsi 76000 ton, sahəsi 11000 kv.metr
16

17.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
17

18.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
18

19.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
19

20.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
20

21. Qalaq yüklərin daşınması üçün gəmi

• Müxtəlif tip qalaq yük gəmilərin en kəsiyi (а)
1 — filiz daşıyan 2 — neftfiliz daşıyan ; 3 — universal 4 —
Avtomobil vəə qalaq yüklərin daşınması üçün kombinə
edilmiş ; 5 — maye, qalaq və filiz daşınması üşün kombinə
edilmiş ; 6 — filiz, qalaq və konteyner daşıma üçün
kombinə edilmiş
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
21

22.

Balker (Bulkers) – qalaq yüklərin daşınması üçün
ixtisaslaşmış gəmi . Balkerlər kransiz olur ,lakin tyurum qapılaır
geniş olur
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
22

23.

Ağacdaşıyan (Timber carrying vessel)
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
23

24.

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
24

25.

Xidmət – yardımçı gəmilər
Digər gəmilərin material – texniki təminatı , onların iztismarını
təşkil edir. Bura buzqıranlar, darticilar, xilasetmə, patrul, losman və s.
gəmilər aiddir
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
25

26.

Refrijirator gəmilər
Reefers – yüksək sürətli olmaqla tezxarab olan yüklərindaşınması üçün ixtisaslaşıb : Sürəti 20 -23 düyün
olur.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
26

27. Maye yük gəmisi

Tankerlər (Tankers) – maye yüklərin xüsusi həcmlərədə(Tank) daşınması
üçün nəzərədə tutulub. Bütün yükləmə əməliyyatları nasos və borulardan
ibarət avadanlıqlarıa həyata keçirilir
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
27

28. Qaz daşıyan

Liquefied Gas Tankers – təbii və maye qazıların daçınmaıs üçün nəzərədə
tutulub, bir coxlarında qazı soyudamq üçün soyuducu qurğusu var
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
28

29. Dəniz bərəsəi (Ferry) — sərnişinlərin və yerüstü nəqliyyatın daçınması üçün müntəzəm reysklər üçün nəzərədə tutlub плавании, на

Yük sərnişin gəmisi
Dəniz bərəsəi (Ferry) — sərnişinlərin və yerüstü nəqliyyatın
daçınması üçün müntəzəm reysklər üçün nəzərədə tutlub
плавании, на строго определённых линиях.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
29

30.

Refrijirator gəmilər
Reefers – yüksək sürətli olmaqla tezxarab olan yüklərindaşınması üçün ixtisaslaşıb : Sürəti 20 -23 düyün
olur.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
30

31. Maye yük gəmisi

Tankerlər (Tankers) – maye yüklərin xüsusi həcmlərədə(Tank) daşınması
üçün nəzərədə tutulub. Bütün yükləmə əməliyyatları nasos və borulardan
ibarət avadanlıqlarıa həyata keçirilir
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
31

32. Qaz daşıyan

Liquefied Gas Tankers – təbii və maye qazıların daçınmaıs üçün nəzərədə
tutulub, bir coxlarında qazı soyudamq üçün soyuducu qurğusu var
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
32

33. Dəniz bərəsəi (Ferry) — sərnişinlərin və yerüstü nəqliyyatın daçınması üçün müntəzəm reysklər üçün nəzərədə tutlub плавании, на

Yük sərnişin gəmisi
Dəniz bərəsəi (Ferry) — sərnişinlərin və yerüstü nəqliyyatın
daçınması üçün müntəzəm reysklər üçün nəzərədə tutlub
плавании, на строго определённых линиях.
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
33

34.

Sərnişin gəmisi
(Passenger Ships) –
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
34

35.

Sərnişin gəmiləri – xətti, kruiz və yerli sərnişin daçıma növləri olur
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
35

36.

Çay gəmiləri
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
36

37. Gəmi daşımaçılığının növləri

(1) Tramp
2020
(2) Xətti
Yükün növü
Kütləvi
General
Yükgöndərən
sayı
Bir yükgöndərən
Birçox yükgöndərən
Hərəkət
reqlamenti
Sifarişçi müəyyən edir –
istiqamət vaxtı
Marşrut cədvəli üzrə
Ödəniş üsulu
Sövdələşmə ilə
Tarif əsasında
Müqavilə
forması
Çarter müqaviləsi
Standart müqavilə – konosament
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
37

38. Dəniz daşımaçılıqında əsas müqavilə formaları

Konosament yükdaşıma müqaviləsinin
qısaldılmış formasıdır.
Konasament üzrə daşıyıcı
yükün daşınması ilə bağlı
bütün risklər öz üzərinə
götürür
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
38

39. Dəniz daşımaçılıqında əsas müqavilə formaları

Reys çarteri – Gəmi
daçıyıcı bütün xərcləri
və yükləmə- boşaltma
işlərini yerinə yetirir.
Və sonda bütün
xərcləri daxil olmaqla
fraxt haqqln alır
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
39

40. Dəniz daşımaçılıqında əsas müqavilə formaları

Dimayz – çarter.
Gəmisahibi gəminin
ekibalj ilə birlikdə
gəminin ifraxt edənə
verir . Fraxt edən
gəminin müqavilə
müddətində sahibi
olur və bütün risk və
qazanclar özünə aid
olur
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
40

41. Gəmi daşımalarında əsas yük sənədləri

Dəniz konosamenti
(bill of lading). –
Gəmiçilik şirkəti
tərəfindən tərtib
edilir , yükgöndərən
və daşıyıcı
arasımğnda qısa
müqavilə formasıdır
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
41

42. Gəmi daşımalarında əsas yük sənədləri

Yükləmə orderi . Limana daxil olan hər bir yük partiyası üçün tərtib
edilir . Bu order gəmiyə yükün qəbul edilməsi əmiri rolun oynayır .
Bir orderlə gəmiyə yüklənən yükü bölmək olmaz
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
42

43. Gəmi daşımalarında əsas yük sənədləri

• Şturman qeydi ( расписка) – yükləmə orderində gəmi kapitanının yükün
yerləşdirildiyi ərazi haqda qeydi nəzərədə tutulur. Bu qeyd yükün gəmiyə
qəbulun şıəhadət sənədidir
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
43

44. Gəmi daşımalarında əsas yük sənədləri

• Təhfil- təslim cədvəli
. Liman tərfindən
yüklərin limandan
gəmiyə təhfil verilməsi
ilə bağlı tərtib edilir .
Yükləmədən sonra
gəmi kpitanın
köməkçisi və liman
işçsi tərfindən
imzalanır
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
44

45. Xətti daşımalar

Dəniz xətti daşmalar 2 yerə
bölünür :
• Maqistral – Materiklər arası
baza limanlar arası daşıma
• Fider – Materikin baza portlaır
ilə kiçik portları arasında daşıma
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
45

46. Dəniz daşımalarının etapları

2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
46

47.

Əsas dəniz yolları
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
47

48.

Düynanın ən böyük konteyner limanları
• 1. Şanxay (Çin) – ildə 31,7 milyon
konteyner
• 2. Sinqapur – 29,9
• 3. Honkonq (Çin) – 24,3
• 4. Şençjen (Çin) – 22,5
• 5. Pusan (Cənubi Koreya) – 16,1
• 6. Ninqbo-Çjouşan (Çin) – 14,7
• 7. Quançjou (Çin) – 14.2
• 8.Qinqdao (Çin) – 13
• 9. Dubay (BƏƏ) – 13
• 10. Rotterdam (Hollandiya) – 11,8
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
48

49.

Azərbaycanda gəmi daşımaları
Konteyner
• Xəzər dənizində
aşagıdakı gəmi – bərə
daşımaları var:
40 futluq
Göyərtə yükləri
Yük
Qiymət ($/bir poq/metri)
Yük avtomaşınları (yüklü və ya
boş, bir sürücünün gediş haqqı
daxil olmaqla, bir istiqamətə
ödənildikdə )
65
Yük avtomaşınları (yüklü və ya
boş, bir sürücünün gediş haqqı
daxil olmaqla, iki istiqamət
üçün)
104
1000
Qiymət ($/bir tonu)
Avtobus, mikroavtobus, minivan
və digər sərnişin üçün nəzərdə
tutulmuş texnikalar
20 futluq
Bütün növ göyərtə yükləri
(yalnız paletlərdə)
10 futluq
5 futluq
2020
Qiymət ($/biri)
65
500
200
Yük
Qiymət ($/biri)
Minik avtomaşınları
200
Motosikl (2- təkərli)
95
Motosikl (qoşqulu)
125
350
250
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
49

50.

Azərbaycanda gəmi daşımaları tarifləri
Bakl (Ələt) – Türkmənbaşı 306 km – 12
saat(bərə)
2020
http://www.interrail.ru/services/paroms/kaspiyskiy_parom.php
BU SAYTA GİRİB DAHA
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
DƏQİQ VƏ REAL TARİFİ OYRENE BİLƏRSİZ
50

51.

Azərbaycanda gəmi daşımaları tarifləri
Bakl (Ələt) – Türkmənbaşı
2020
Göyərtə yükləri
Qiymət ($/bir tonu)
Bütün növ göyərtə yükləri
(yalnız paletlərdə)
200
Konteyner
Qiymət ($/biri)
40 futluq
1000
20 futluq
500
10 futluq
350
5 futluq
250
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
51

52.

Azərbaycanda gəmi daşımaları tarifləri
Bakl (Ələt) – Kurik (Aktau) 380 Kilometr
Yük
Qiymət ($/bir poq/metri)
Yük avtomaşınları (yüklü və ya boş,
bir sürücünün gediş haqqı daxil
olmaqla, bir istiqamətə ödənildikdə)
Yük avtomaşınları (yüklü və ya boş,
bir sürücünün gediş haqqı daxil
olmaqla, iki istiqamət üçün)
2020
72.72
127.27
Avtobus və mikroavtobus (standart)
80
Yük
Qiymət ($/biri)
Minik avtomaşınları
300
Motosikl (2- təkərli)
110
Motosikl (qoşqulu)
140
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
52

53.

Azərbaycanda gəmi daşımaları tarifləri
Bakl (Ələt) – Kurik (Aktau)
2020
Göyərtə yükləri
Qiymət ($/bir tonu)
Bütün növ göyərtə yükləri
(yalnız paletlərdə)
220
Konteyner
Qiymət ($/biri)
40 futluq
1200
20 futluq
600
10 futluq
400
5 futluq
300
http://www.interrail.ru/services/paroms/kaspiyskiy_parom.php
BU SAYTA GİRİB DAHA
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
DƏQİQ VƏ REAL TARİFİ OYRENE BİLƏRSİZ
53

54.

Xəzər dənizinin
əsas limanlarının
xəritəsi
Ələt – AZR
Astarxan – RUS
Olya – Rus
Atırau – Qazax
Aktau – Qazax
Turkmenbaşı –
TRM
Ənzəli – İRN
Amirabad – İRN
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
54

55.

Azərbaycanın liman obyektləri
1. «Bakı Beynəlxalq
Dəniz Ticarət Limanı»
QSC
2. «AZƏRBAYCAN
XƏZƏR DƏNİZ
GƏMİÇİLİYİ» QSC, Zığ
Quru Yük Dəniz Limanı
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
55

56.

Xəzər dənizinindən okeana cıxış
Xəzər dənizində Azov dənizinə cixmaq üçün Volqa
çayı, Volqo – Don kanalı, Don çayı ilə hərəkət var
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
56

57.

Xəzər dənizinindən okeana cıxış
Volqo – Don
kanalı: ümumi
uzunluğu 101 kmdir. Onun 45 km-i,
təxminən yarısı
çaylardan və su
ambarlarından
keçir:dərinliyi -4,5
metr, eni – 38
metr
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
57

58.

Xəzər dənizinindən okeana cıxış
Volqo – Don
kanalında 13
şlyuz var
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
58

59.

Gəmilərlə multimodal daşımalara GPS nəzaərti
Gəmilərə GPS nəzarət saytı:
https://www.marinetraffic.com
2020
Ph.d. Talıbov Ceyhun tel: +994558480713
59

60. HAVA YOLU İLƏ DAŞIMALAR

61. Hansı yüklər avianəqliyyatla daşınır

Aviadaşımalar ən baha daşımalardır, adətən aşağıdakı
yüklər daşınır :
1) Qiymətli
2) Təcili
3) Başqa nəqliyyat gedə bilməyən yerlər

62. Avia daşımlarda bəzi terminlər

• Daşıma müddəti: yük daşınması zamanı — yükün daşınma
üçün qəbul edildiyi andan yükü alana təhvil verildiyi və ya
digər təşkilatın müəyyən edilmiş qaydalarına əsasən
ötürüldüyü anadək müddəti əhatə edir;
• daşıyıcının agenti — aviaşirkətin (daşıyıcının) adından
fəaliyyət göstərmək üçün yazılı razılığa əsasən səlahiyyət almış
fiziki və ya hüquqi şəxs
• İATA — Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyası;
• İCAO — Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatı;
• yük qaiməsi (AWB) — yükün hava ilə daşınmasına dair
müqavilənin bağlanmasını, onun şərtlərini və yükün daşınma
üçün qəbul edilməsini təsdiq edən sənəd.

63. Aviadaşımalar qiyməti nə qədərdir?

• Məsafədən asılı olaraq hər kiloqram üçün 0,7 USD – 12 dollar
• Ortalama qiymət olaraq 3,5 USD\kq

64. Tarif yaranma bəndləri

• Air Freight; A/F – Təyarənin fraxtlanması
• Fuel Surcharge; FSC – Yanacaq əlavələri
• Security Surcharge –SCS- Təhlükəsizlik əlavələri
• Terminal charges- Terminal xərcləri
• Screening-X-Ray

65.

Yükün göndərilməsi proseduru
1. Yük göndərən Aviaşirkətin (Silkway, Aeroflot və
s.) müştəri Xidmətləri Şöbəsinə yaxınlaşır.
2. Öz yük göndərmək niyyətini və son ünvanı
bildirir.
3. Şöbənin işçisi yük göndərənə nömrəsiz faktura
(shipper’s letter of instruction) verir və onun
əsasında yük anbara aparılır.
4. Yük göndərən nömrəsiz fakturada aşağıdakı
məlumatı yerləşdirməlidir: göndərənin adı və
ünvanı, təhvil alanın adı və ünvanı, yükün növü
(sample).

66.

Yükün göndərilməsi proseduru
4. Anbarda yük göndərən yükü anbardara
təhvil verir, hansı ki, onun ölçülərini və
çəkisini götürür, yerlərin sayını qeyd edir,
bu məlumatları nömrəsiz fakturaya əlavə
edir və onu möhürlə tamamlayır.
5. Yük göndərən müştəri xidmətləri
şöbəsinin pəncərəsinə yenidən yaxınlaşır və
doldurulmuş və qol çəkilmiş nömrəsiz
fakturanı onlara təhvil verir.
6. Bu sənədin əsasında aviaşirkətin işçiləri
yük üçün aviasiya fakturasını (AİR WAYBILL)
doldurur və çap edir.

67.

• Aviatariflərin hesablanmasında yükün həcm- cəki (
Chargeable weight) ölçüsündən istifadə edilir

68.

Yükün göndərilməsi proseduru
7. Aviaşrkətin işçilərin verdiyi aviafaktura (AİR
WAYBILL) ilə yük göndərən yükün gömrük
qeydiyyatını keçir.
8. Gömrük qeydiyyatından sonra aviasiya
təhlükəsizliyi xidməti anbarda yükə baxış
keçirir və aviasiya fakturasına müvafiq möhür
vurur.
9. Anbardar yükün qəbul olunmasını aviasiya
fakturasının möhürünə görə təstiqləyir.
10. Yük göndərən yenidən müştəri şöbənin
işçisi nə aviasiya fakturasın təqdim edir
11. Bundan sonra yük göndərənə pul ödənişi
üçün hesab təqdim edilir və kassada ödəniş
edilir edir.

69. Təyyarənin yüklənməsi

70. Təyyarənin yüklənməsi

71. Təyyarənin yüklənməsi

72.

Yükün qəbul edilməsi proseduru
1.Yükün aviaterminala gəldiyi zaman daşıyıcı
sizinlə əlaqə saxlayayaraq yük ilə bağlı
aşağıdakı məlumat verəcək:
•Yükün çatdığı tarix
•Avia-yük qaiməsinin nömrəsi
•Yükün ayarları (bütün partiya və ya onun bir
hissəsinin çatdırılması)
•Yük partiyasında yerlərin sayı və yükün çəkisi
•Yükü götürməyin mümkün olduğu gün və saat
2.Sizin Terminalın nəzarət-buraxılış nöqtəsinə
gəlməniz
şəxsiyyətinizi təstiq edən sənəd göstərməniz
və sizə deyilmiş yük qaiməsinin nömrəsini
deməyiniz tələb olunur.

73.

Yükün qəbul edilməsi proseduru
3. Yükün xüsusiyyətlərindən asılı olaraq
aşağıdakı rəsmi prosedurlar keçməlidir:
•Anbarın içində – ofisdə gömrük
bəyannaməsi yazmaq
•Anbarın içində – ofisdə sanitar-karantin
nəzarəti (heyvani və ya bitki mənşəli yüklər
üçün)
4. Gömrük rüsumlarını ödəyirsiniz və yük
qaimənizə müvafiq möhürlər vurulacaq.
5.Bundan sonra anbardan çıxaraq müştəri
xidmətləri şöbəsinin işçillərinə gömrük və
(ehtiyac olarsa) sanitar-karantin
xidmətlərinin qoyduğu möhürlər ilə avia-yük
qaiməsini təqdim etməlisiniz.

74.

Yükün qəbul edilməsi proseduru
5.Bütün sənədlərin yoxlanmasından sonra
Müştəri xidmətləri şöbəsinin işçisi kassada
ödənilməsi üçün invoys çap edib verəcək.
6.Invoysun ödənilməsindən sonra sizə
“Yükün çıxarılması talonu” təqdim edilir,
cişiş terminal qapılarının nömrəsi və yükün
alınması vaxtı qeyd olunur.
7.Göstərilən vaxtda göstərilən qapılara
yaxınlaşaraq , anbar işçisinə “Yükün
çıxarılması talonu”nu təqdim edin və öz
yükünüzü təhvil alın.

75.

Yükün qəbul edilməsi proseduru
Yükün alınması üçün tələb olunan
sənədlərin siyahısı:
Yükün anbara daxil olduğu gündən yükün saxlanması
xərci hesablanmağa başlayır.
Fiziki şəxslər üçün:
Idxal olunan malın anbarda saxlandığı ilk 48 saat
pulsuzdur.
•Şəxsiyyəti təstiq edən sənəd
Əgər yük alanı başqa fiziki şəxs
təmsil edirsə, ondan notarial təstiq
olunmuş etibarnamə alınır.
Hüquqi şəxslər üçün:
•Şəxsiyyəti təstiq edən sənəd
•Fiziki şəxsin adına verilmiş şirkət
etibarnaməsi

76.

Daşıyıcı aşağıdakılara görə məsuliyyət daşımır:
• daşınan baqajın nöqsansız bağlamada, içində olan əşyalara
toxunulmadan və zədələnmə izləri olmadan gətirildiyi və sərnişinə
təhvil verildiyi halda onun çəkisinin çatışmamasına görə;
• daşıyıcıdan asılı olmayan səbəblərə görə, xüsusilə əlverişsiz
meteoroloji şərait nəticəsində baqajın gec çatdırılmasına görə;
• baqaja qoyulmuş pul və qiymətli kağızların, sənədlərin, qiymətli
daşların və daşınma zamanı xüsusi saxlanma tədbirləri tələb edən
digər oxşar əşyaların itməsinə görə.

77. Yükün aviaqaimə nömrəsinə görə yerin müəyyən edilməsi

78. Uçan aparatlar aşağdakı şərtlərə görə siniflərə bölünür

Qalxma qüvvəsinin yaranmasına görə
Təyinatına görə
Maksimal uçuş kütləsinə görə ;
Konstruktiv xüsusiyyətlərinə görə

79.

Qalxma qüvvəsinin yaranmasına görə
Hava şarları, aerostatlar və drijabllar

80.

Təyarələr
Qalxma qüvvəsinin yaranmasına görə

81.

82.

Qalxma qüvvəsinin yaranmasına görə – vintli qanadlı uçan aparalaır
– Vertolyotlar
– Vintli qanadlı
– Konvertpolan

83.

• Vertolyotlar

84.

• Vintli qanadlı
Ка-22

85.

• Konvertoplan

86.

2. Təyinata görə siniflənmə
Yük
Sərnişin
Hərbi

87.

Uçuş məsafəsindən, SƏrnişin sayından və s. asılı olaraq sərnişin
təyraələri bölünür:
Maqistral təyinatlı
Yerli təyinatlı

88.

Maqistral :
– Uzaq maqistral (uçuş məsafəsi 6000 km yuxarı )
А-340-600
Boeing-747

89.

– Orta maqistral ( 2500 – 6000 km)
Boeing-737-800 NG
Ту-204-300

90. – Yaxın maqistral – reqional (1000 – 2500 km)

ЯК -42
Boeing-737-300

91.

– Yerli hava xətləri ( 1000 km – dək)
АН – 140
L- 410
Ан28

92.

Yük üçan nəqliyyat növləri – müxtəlif növ yüklərin daşınması üçün
nəzərdə tutulub
Пассажирские
и
грузовые
самолеты
представляют собой транспортную категорию

93. Drijabllar

Au-30 -2007(RUS)
Diametr — 13,5 m
Uzunluqu – 54 m
Hündürlüyü – 17,5 m
Kütləsi – 3350 kq
Faydalı yük — 1500 kq
ZEPPELİN – 2010
Diametr — 20,5 m
Uzunluqu – 75 m
Hündürlüyü – 18,5 m
Kütləsi – 6370 kq
Faydalı yük — 1900 kq
Sürət – 70km\saat
Məsafə – 900 km

94. Nəqliyyat vertolyotları

МИ – 26
Uçuş kütləsi, t — 49,6
Yükün kütləs t — 20,0
Uçuş məsafəsi km — 800
Sürət km/s — 255
Yük yerinin uzunluğu
Eni
Hündürlüyü
Yük lyukunun ölçüsü
Yük yerinin həcmi
12,0 м
3,2 м
3,1 м
2,9 х 3,2 м
110 м3
İcarə haqqı 10000 dollar\saat

95. Nəqliyyat vertolyotları

Boeing CH-47 Chinook
Uçuş kütləsi, t — 22,6
Yükün kütləs t — 12,2
Uçuş məsafəsi km — 935
Sürət km/s — 260
Yük yerinin uzunluğu
Eni
Hündürlüyü
Yük lyukunun ölçüsü
Yük yerinin həcmi
9,1 м
2,5 м
1,98 м
2,9 х 3,2 м
42 м3
İcarə haqqı 6700 dollar\saat

96. Yük təyyarəsi və ya nəqliyyat təyyarəsi,

• sərnişindən çox yük daşımaq məqsədi ilə
hazırlanmış tərpənməz qanadlı bir hava
gəmisidir.
• Sərnişin təyyarələrində olan rahatlıqın olmadığı
yük təyyarələri, yükün boşaldılması və
yüklənməsi işləri üçün bir və ya birdən çox
böyük qapılara malikdir.
• Yük təyyarələri hava kargo daşıyıcısı olan
şirkətlər, sivil vətəndaşlar və ya müxtəlif
ölkələrin silahlı qüvvələri tərəfindən istifadə
olunur.

97. Nəqliyyat və ya yük təyyarələri

Антонов Ан-225 «Мрия».
Uçuş kütləsi, t — 590
Yükün kütləs t — 250
Uçuş məsafəsi km — 15500 -450
Sürət km/s — 850
Yük yerinin uzunluğu
Eni
Hündürlüyü
Yük lyukunun ölçüsü
Yük yerinin həcmi
45,0 м
6,4 м
4,4 м
5,9 х 4,2 м
1100 м3
saaatda 15000 kq yanacaq yandırı
İcarə haqqı 80000 dollar\saat

98. Nəqliyyat və ya yük təyyarələri

Ан-124 «Руслан»
Uçuş kütləsi, t — 392
Yükün kütləs t — 120
Uçuş məsafəsi km — 7500-4800
Sürət km/s — 800
Yük yerinin uzunluğu
Eni
Hündürlüyü
Yük lyukunun ölçüsü
Yük yerinin həcmi
36,5 м
6,4 м
4,4 м
6,4 х 4.4 м
1050 м3
İcarə haqqı 50000 dollar\saat

99. Nəqliyyat təyyarələri

AIRBUS A330-200F
Uçuş kütləsi, t — 242
Yükün kütləs t — 65
Uçuş məsafəsi km — 5950-7400
Sürət km/s — 871
Yük yerinin uzunluğu
Eni
Hündürlüyü
Yük lyukunun ölçüsü
Yük yerinin həcmi
58 м
5,24 м
м
4,9 х 3,2 м
475 м3
İcarə haqqı 90000 dollar\saat

100. Aviasiyada qablaşdırma

ULD, unit load device — Xüsusi aviassiya yük tarası iki növə ayrılır:
ULD pallet – Yükün mövqeyin məhdudlaşdirmaq üçün bərkitmə parça
burazları olan alüminiyum lövhə
ULD konteyner – alüminium və leksandan ibarət qabalı qapalı
konteyner

101.

LD3 konteyner
Yükün maksimal kütləsi 1,588 kq
(3,500 lb)
Taranın netto kütləsi: 82 kg (181 lb)
Həcmi 145 – 158 ft3
PLA pollet
Yükün kütləsi : 3,175 kg (6,999 lb)
Tara: 91 kg (200 lb)
Həcm : 7.1 m3 (250 ft3)

102.

103.

Kod İATA: AVE/AKE
Həcm : 4.2м3 (150фт3)
Kütləsi: 1587 кг (3491фн)
Tarnın kütləsi 82 кг (180фн)
.

104. Azərbaycanın mülki hava limanları

Xidmət etdiyi şəhər
IATA
Hava limanı adı
GYD
Ağstafa Hava Limanı
Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı
Balakən
Gəncə
Lənkəran
KVD
LLK
Balakən Hava Limanı
Gəncə Beynəlxalq Hava Limanı
Lənkəran Beynəlxalq Hava Limanı
Naxçıvan
NAJ
Naxçıvan Beynəlxalq Hava Limanı (Mülki-Hərbi)
Qəbələ
GBB
Qəbələ Beynəlxalq Hava Limanı
Yevlax
Zaqatala
YLV
ZTU
Yevlax Hava Limanı
Zaqatala Beynəlxalq Hava Limanı
Ağstafa
Bakı
Xocalı
(Ermənistan işğalı altında)
Xocalı Hava Limanı
(Aviasiya uçuşları üçün bağlıdır)

105. Azərbaycanda olan aeroprtlar

106. Avia təhlükəsizlik – Dispetçer idarəsi

Aeroportun dispetçer zonası а
Pis hava şəraitində, enmə , qalxma zamanı təyarələrin hərkətinin
təhlükəsizliyin təmin edir

107. Avia təhlükəsizlik – dispetcer nəzrət punktu

у
п
р
а
в
л
я
е
т
в
з
л
е
т
о
м
и
п

108. Avia təhlükəsizlik – qara yeşik

109. Aerport (Ramensk)

110.

SON
HAZIRLADI: TALİBOV CEYHUN

111.

Avtomobil Nəqliyyatı multimodal
daşımalarda
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
111

112. Azərbaycanin icazə vərəqi

İcazələr iki növə bölünür: çoxtərəfli; 2- ikitərəfli.
çoxtərəfli icazə HHAK (CЕМТ –
EKMT) (2007-ci ildən –
Beynəlxalq Nəqliyyat Forumu –
BNF; ITF; МТФ) icazələridir –
bu icazələrlə Avropanın 42
dövlətinə getmək olar, lakin
Avropa İttifaqının ərazisində 3
reysdən artıq etdikdən sonra
daşıyıcı öz ölkəsinə
qayıtmalıdır.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
112

113. Kazaxstandan icazə vərəqi

ikitərəfli icazələr öz növbəsində
aşağıdakı növlərə bölünür:
Giriş-çıxış;
; Tranzit
Yükləmə;
Boş giriş;
Böyük şəhərlərə giriş;
3-cü ölkələrə/ölkələrdən yükləmə.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
113

114. ЕКМТ və ya CEMT (Conférence Européenne des Ministres des Transports).

ECMT və ya CEMT – daşıyıcıya verilmiş və
Avropa Nəqliyyat Nazirləri Konfransı
(Conférence Européenne des Ministres des
Transports) iştirak edən ölkələr arasında
sərbəst işləmək və səyahət etmək imkanı
verən çoxtərəfli bir icazədir.
CEMT üç tərəfli nəqliyyatın mümkünlüyünü
nəzərdə tutur. Bu icazə növü üzv ölkə və
üçüncü ölkə arasındakı nəqliyyat
əməliyyatlarına şamil edilmir.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
114

115. CEMT (Conférence Européenne des Ministres des Transports).

Məsələn: Almaniya (kvota
sistemində iştirak edən ECMT üzvü
ölkə) və Qazaxıstan (ECMT üzvü
deyil) arasında nəqliyyat vasitəsi
ECMT icazəsini istifadə edə bilməz.
Üstəlik, nəqliyyat üçüncü bir ölkə
üzərindən tranzit olarsa, ECMT
icazələri etibarlıdır.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
115

116. CEMT (Conférence Européenne des Ministres des Transports).

• Məsələn: yük Yunanıstandan göndərilir və
Polşada qeydiyyatdan keçmiş bir daşıyıcı
tərəfindən birbaşa Azərbaycana çatdırılır.
• TIR və CMR Yunanıstanda qeydiyyata
alındı və yük ən uyğun marşrutla, Polşaya
girmədən Azərbaycana daşınır.
• İcazə, göstərilən müddət ərzində qüvvədədir
və ECMT üzvü olan ölkələr arasında sınırsız
sayda yük daşınmasına və ECMT üzvü olan
ölkədə qeydiyyata alınmış nəqliyyat
vasitələri ilə bir və ya daha çox ECMT üzv
ölkəsinin ərazisindən tranzit keçməsinə
imkan verir.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
116

117. CEMT (Conférence Européenne des Ministres des Transports).

ECMT (CEMT) icazəsinin
etibarlılığı aşağıdakılarla
məhdudlaşır:
illik icazə = bir ilədək icazə;
qısamüddətli qətnamə =
xüsusi hallarda 30 günə qədər.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
117

118. CEMT

• ECMT üzvü olan ölkələr: Albaniya, Ermənistan,
Avstriya, Azərbaycan, Belarus, Belçika, Bosniya
və Herseqovina, Bolqarıstan, Xorvatiya, Çexiya,
Danimarka, Estoniya, Finlandiya, Fransa,
Makedoniya, Gürcüstan, Almaniya,
Yunanıstan, Macarıstan, İrlandiya, İtaliya,
Latviya, Lixtenşteyn, Litva, Lüksemburq, Malta,
Moldova, Hollandiya, Norveç, Polşa,
Portuqaliya, Rumıniya, Rusiya Federasiyası,
Serbiya və Monteneqro, Slovakiya
Respublikası, Sloveniya, İspaniya, İsveç,
İsveçrə, Türkiyə, Birləşmiş Krallıq və Ukrayna.
• Bu gün ECMT (CEMT) tərkibinə 54 Avropa
ölkəsi daxildir.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
118

119. CEMT (Conférence Européenne des Ministres des Transports).

• Xatırlamaq lazımdır
• Qeyd etmə vərəqəsində, etibarnamə müddəti ərzində 26 səfərdən az səfər olduqda
və ya 3 ay ərzində ECMT (CEMT) ölkələrində nəqliyyat olmadıqda, ECMT (CEMT)
icazəsinin müddəti başa çatır.
• ECMT icazələrinin (CEMT) istifadəsi yalnız aşağı səs-küy və zərərli maddələr olan
nəqliyyat vasitələri ilə baş verə bilər. Hal hazırda buna yalnız Avro 5 olan
avtomobillər üçün icazə verilir.
• ECMT icazəsi, yüklənmiş bir reys əvvəl və ya sonra, cari yüklənmiş reys ərzində,
də yükləmə və boşaltma nöqtələri arasında nəqliyyat vasitəsində olmalıdır.
• İlk yüklənmiş və ya boş reys qeydiyyat ölkəsinin ərazisindən olmalıdır.
• daşıyıcı qeydiyyata alınan ölkənin iştirakı olmadan ən çox üç yüklənmiş reys həyata
keçirə bilər
• Maksimum üç yüklənmiş uçuşdan sonra yüklənmiş və ya boş qalan nəqliyyat vasitəsi
qeydiyyat ölkəsinə qayıtmalıdır.
• ECMT icazəsinin ilk səhifəsində göstərilən şirkətin adı nəqliyyat vasitəsini işlədən
hüquqi şəxsin adına uyğun olmalıdır.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
119

120. CARNET TİR

26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
120

121. Carnet TİR vərəqi

26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
121

122. CMR

26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
122

123. Qısa idxal bəyannaməsi

• Şəxsi kabinetə daxil olduqdan sonra
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
123

124. Qısa idxal bəyannaməsi

• Bu xidmət ilə işləmək üçün xarici fəaliyyət iştirakçısı (XİF) şəxsi
kabinetə malik olmalıdır.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
124

125. Avtomomobilin sərhəd keçid məntəqəsinə gəlməsi

Avtomomobilin sərhəd keçid məntəqəsinə gəlməs
• Sərəhəd kecid məntəqəsi avtomobili xarici nəzarətdən kecirir,
plomblayir,GPS qoşur və təyinat məntəqəsinə catma müddətini – 24 saat
və gediş marşrutlu bildiriş təqdim edir.Və avtomobil gömrük nəzarətinə
götürülür. Kecikməyə görə 1-ci dəfə 20 man cərimə verir daşıyıcı
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
125

126. Gömrük keçid prosesi

26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
126

127.

• Faktiki yoxlama – mal sahibi baxış mətəqəsinə yükü təqdim edir.
• Avtomobilin, trosları,cəftələri,plombları yoxlanılıir . Sonra plomb
acılır və elektron sistemdə boşalma düməsinə basılır
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
127

128.

• Faktiki yoxlama – mal sahibi baxış mətəqəsinə
yükü təqdim edir.
• Avtomobilin, trosları,cəftələri,plombları yoxlanılıir .
Sonra plomb acılır və elektron sistemdə boşalma
düyməsinə basılır
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
128

129.

• Daha sonra mal boşalaraq (say, cəki,artkl,
ideentifikasiyası aparılır
Əgər pozuntu yxdursa gömrük sistemində «customs clear»
düyməsi basılaraq sahibkara verilir. Yük sənədlərin
sahibkar 3 il ərzində saxlayır
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
129

130.

Çadırlı
Temperatur şəraiti tələb olunmayan ,
lakin atmosfer təsirlərindən qorunmağa
ehtiyac duyan ticari malların ölkədaxili
və beynəlxalq daşınması üçün
avtomobil yarımqoşqusu . Dörd
tərəfdən eyni vaxtda yükləməyə imkan
verir.
Standart yükgötürmə qabiliyyəti 20/25 ton.
Tutum – 26 standart palet / 33 avro
palet.
Həcmi – 60-93 m3.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
130

131.

Soyuducu
Soyuducu Yarımqoşqular, tələb olunan temperatur
rejimini avtomatik saxlamaq üçün bir sistemə sahib
soyuducu qurğu ilə təchiz olunmuşdur. Dərin
dondurma və ya soyutma tələb edən malların
daşınması üçün nəzərdə tutulub. Təsnifatdan asılı
olaraq, yük banının içərisindəki temperaturu + 12 ° С
. -25 ° S. aralığında təmin edir. Bir neçə
modifikassiyası var.
Standart həcmi 60-93 m3-dir.
Tutum – 22-34 Avro palet.
Həcmi 86 m3 olan yarımqoşqunun yükləmə gücü 2025 tondur.
Tutumu – 33 Avro palet.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
131

132.

İzoterm
İzotermal yarımqoşqular Yük bölməsi
istilik izolyasiya edilmiş və soyuducu
qurğu ilə təchiz olunmayan bir
yarımqoşqudur. Tez xarab olan
malların qısa müddətli daşınması
üçün nəzərdə tutulmuşdur, ilkin
daxili temperaturu məhdud müddət
saxlayır. Soyuducunun həcminə
bənzər bir həcmə və tutuma
malikdir.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
132

133.

Avtoqatar
Avtoqatar kombinə edilmiş yük maşını, o
cümlədən çadırlı yarımqoşqulu və qoşqu olan
bir darticidir. Tez yüklənməyə və
boşaldılmasına imkan verir, xüsusi icazə
olmadan ümumi yollarda maksiamal həcmdə
yüklərin nəqlinə imkan verur. Uzun ölçülü
yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmayıb.
Ümumi həcmi 60-120 m3-dir.
Tutum – 22-33 Avro palet.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
133

134.

Konteyner daşıyan
Konteyner daşıyıcısı yarımqoşqular
Çərçivənin dizaynında fərqlənən bir
neçə modifikasiyaya malik olan müxtəlif
növ dəniz və dəmir yolu konteynerləri
daşınması üçün yarımqoşudur.
Növündən asılı olaraq, 40 futluq
konteyner daşıya bilir.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
134

135.

Jumbo
Jumbo yarımqoşqusu “sınmış” çərçivə ilə
çadırlı yarımqoşqudur. Yük bölməsinin
addımlı L şəkilli döşəməsi, qabağında bir
döngə və yarımqoşquların təkərlərinin
azalmış diametri səbəbindən artan həcmi
ilə xarakterizə olunur.
Standart həcmi 86-125 m3-dir.
Tutumu – 33 – 38 Avro palet.
Standart daşıma gücü 20-24 tondur
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
135

136.

Açıq bortlu platforma
Açıq bortlu platforma çadırlı üst
quruluşa malik olmayan
yarımqoşqudur. Xüsusi daşınma
şərtlərini tələb etməyən, atmosfer
yağışlarına, aşağı və yüksək hava
istiliyinə davamlı müxtəlif təyinatlı və
ölçüdə yüklərin daşınması üçün nəzərdə
tutulub.
Standart yükgötürmə qabiliyyəti – 15-25
ton.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
136

137.

Açıq platforma
Açıq platforma tərəfləri və çadır quruluşu
ilə təchiz olunmamışdır. Xarici hava
təsirlərinə davamlı , böyük ölçülü ticarət və
sənaye mallarının daşınması üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
Standart yükgötürmə qabiliyyəti 250 tona
qədərdir.
26.05.2020
Ph.d. Talibov Ceyhun BMU
137

Nəqliyyat logistikası

Dərslikdə nəqliyyat logistikasının nəzəri və metodoloji əsasları, logistik sistemdə nəqliyyat logistikasının yeri və rolu, avtonəqliyyat müəssisəsində logistik fəaliyyətin təşkili, logistikanın, nəqliyyat logistikası daxil olan, funksional sahələri, material resurslarının hərəkət texnologiyası, optimal daşıyıcının seçilməsi, beynəlxalq nəqliyyat logistikası, nəqliyyat – an-bar texnologiyaları və ehtiyatların idarə edilməsi, nəqliyyat proseslərində informasiya logisti-kası sistemləri, bazar münasibətləri şəraitində nəqliyyat xidmətləri, sərnişin daşımaları logisti-kasının xüsusiyyətləri, nəqliyyat logistikasının səmərəliliyi bölmələri və Azərbaycanda nəqliy-yat – logistika sistemlərinin inkişafı mövzusu öz əksini tapmışdır.
Dərslik “Nəqliyyatın logistikası” ixtisası üzrə subbakalavr pilləsində təhsil alan tə-ləbələr üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Dərslikdən bakalavr pilləsində təhsil alan tələbələr, eləcə də nəqliyyat logistikası və iqtisadiyyatın digər sahələri üzrə mütəxəssislər də faydalana bilər.

Oxşar kitablar

Evə gələndə sevgi al – Amil Amal

Amil Amal

Cild : Yumşaq

Şimşəkdən sonra

İlham Əziz

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

24 günün hünəri

Mirzə Mirimli.

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

Mənim bu dünyadan umacağım yox

Tofiq Hüseyn

Cild : Yumşaq

Полное руководство по синдрому Аспергера

Тони Эттвуд

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

Şeirlər

Məmməd Şair Adiloğlu

Cild : Yumşaq

Dünyada əmanətəm – Gilə Əliqızı

Gilə Əliqızı

Cild : Yumşaq

РАСПРОДАЖА- Санан Исмаилов

Санан Исмаилов

Cild : Yumşaq

Azərbaycanca-farsca lüğət – Anar Kərimov

Anar Kərimov

Cild : Qalın

Stokda yoxdur

Turkic poet / Тюркский поэт

Ramiz Abbasli

Cild : Qalın

Stokda yoxdur

Qazax nəsri. Antologiya

Nəriman Əbdülrəhmanlı

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

Söz buketi – Leyla Vəkilqızı

Leyla Vəkilqızı

Cild : Yumşaq

Ağdamda nəyim qaldı – Əli Əmirli

Əli Əmirli

Cild : Yumşaq

Altay və Umay – Niyazi Mehdi

Niyazi Mehdi

Cild : Yumşaq

Metronun yaylı qapıları

Əli Kərim

Cild : Yumşaq

Армянская агрессия в отношении памятников культуры и истории христианского периода

Qanun Nəşriyyatı

Cild : Yumşaq

Atatürk və Əhməd Ağaoğlu – Vilayət Quliyev

Vilayət Quliyev

Cild : Yumşaq

Göytəpə və göytəpəlilər – Süleyman Əlisa

Süleyman Əlisa

Cild : Qalın

124.001 və ya məntİqİzm

Səməd Şıxı

Cild : Yumşaq

Zəfərin mübarək, azad QARABAĞ

Kamran Bağırlı

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

Nəsimi nəfəsi – Mail Yaqub

Mail Yaqub

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

Şairin vətəni sevgidir

İlham Qəhrəman

Cild : Yumşaq

Ağ dəvə düzdə qaldı

Həcər

Cild : Yumşaq

Stokda yoxdur

“Bir kəmər, bir yol” nəqliyyat dəhlizlərinin iqtisadiyyatı: İmkanlar və Risklər

Qanun Nəşriyyatı

Cild : Qalın

Rəylər

Rəy yaz

Ünvan: Bakı, Tbilisi prospekti, 76

Abunə olmaqla hər həftə kitablardan və kitab dünyasında baş verən yeniliklərdən xəbərdar ola bilərsiniz.