MÜƏSSİSƏNİN MALİYYƏ TƏHLİLİ

• maliyyə vəsaitlərinin qeyri-dövriyyə və ya dövriyyə aktivlərinə yönəldilməsi istiqamətini müəyyən etmək və həmin vəsait qoyuluşunun məqsəduyğunluğunu qiymətləndirmək;

Nəşriyyat fəaliyyətinin iqtisadi təhlili

İqtisadiyyat ixtisası iqtisadiyyatın bütün sahələrini əhatə edən geniş spektrli, peşəkar mütəxəssis yetişdirir. Məzunlar sosial – iqtisadi hadisələrin sistemli təhlil edilməsini, tənzimlənməsinin forma, metod və vəsaitlərini dərindən mənimsəməklə bütünlükdə milli iqtisadiyyat, o cümlədən sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti və digər sahələrdə istehsal amillərindən səmərəli istifadə üçün konkret nəticə çıxarmağı, mikro, mezo və makro səviyyədə əsaslandırılmış optimal qərarlar qəbul etməyi, habelə sosial – iqtisadi prosesləri proqnozlaşdırmağı bacarır. Onlar dövlət strukturlarının müvafiq bölmələrində, ictimai əhəmiyyətli qurum və şirkətlərdə, xarici investisiyalı müəssisələrdə, kiçik, orta və iri təsərrüfatçılıq subyektlərində, xarici iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan şirkətlərdə və diger biznes strukturlarında fəaliyyət göstərə bilirlər.

Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur? (iş öhdəlikləri)

• ➝ Araşdırma mövzularının hazırlanması;
• ➝ İnformasiyaların toplanması, analiz edilməsi;
• ➝ İqtisadi proqnozların verilməsi;
• ➝ Müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən müəssisələrdə mühasibat uçotu və vergi uçotunun aparılması;
• ➝ Müəssisədə maliyyə axınlarının optimal sxemlərini formalaşdırmaq, vəsaitlərin hərəkəti və konsentrasiyası, borclulardan vəsaitlərin alınması və şirkətin kreditorlar qarşısında öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə daxili nəzarət təmin etmək;
• ➝ Müəssisənin gəlir və xərclərini planlaşdırın;
• ➝ Qiymətləndirmələr aparılması və onların icrasına nəzarət edin;;
• ➝ Bank qurumları, investorlar, maliyyə məsləhətçiləri ilə əməkdaşlıqda müəssisənin maraqlarını təmsil etmək
• ➝ Müəssisənin qiymət siyasətini formalaşdırmaq;
• ➝ Müqavilə bağlamaq üçün materialları icra etmək, müqavilə öhdəliklərinin yerinə yetirilmə müddətinə uyğunluğunu yoxlamaq;
• ➝ Vergi orqanlarına mühasibat (vergi daxil olmaqla) hesabatları hazırlamaq;
• ➝ Vergi və rüsumların müxtəlif səviyyəli büdcələrə vaxtında və düzgün hesablanmasına və köçürülməsinə nəzarət etmək;
• ➝ 1C: Mühasibat proqramı əsasında mühasibat uçotu və vergi uçotunu aparmaq;
• ➝ Müəssisənin və onun bölmələrinin təsərrüfat fəaliyyətinin iqtisadi təhlili aparmaq;
• ➝ Riskləri və müəssisənin fəaliyyətini müəyyənləşdirmək;
• ➝ Müəssisənin maliyyə planını tərtib edin (müəssisənin maliyyə mənbələri ilə təmin olunmasını qiymətləndirmək, onun yaxşılaşdırılması üçün təkliflər hazırlamaq);
• ➝ Xüsusi layihələr üçün iş planları hazırlayın;
• ➝ İnvestisiya layihələrini qiymətləndirin;
• ➝ Statistik tədqiqatlar, anketlər, anketlər və nəticələrinin ilkin işlənməsi;
• ➝ Rusiya Federasiyasında vergi, sığorta və daha çox işi tənzimləyən qanunverici və normativ sənədlərlə işləmək, yenilikləri izləmək;
• ➝ Beynəlxalq xarici dillərdən birində səlis danışmaq.

Harada bu ixtisasa sahiblənmək olar?

• ➝ ADA Universiteti
• ➝ Azərbaycan Əmək və Sosial Münasibətlər Akademiyası
• ➝ Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti
• ➝ Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti
• ➝ Azərbaycan Kooperasiya Universiteti
• ➝ Azərbaycan Texniki Universiteti
• ➝ Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
• ➝ Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası
• ➝ Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin Akademiyası
• ➝ “Azərbaycan” Universiteti
• ➝ Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti (Gəncə şəhəri)
• ➝ Azərbaycan Texnologiya Universiteti (Gəncə şəhəri)
• ➝ Bakı Biznes Universiteti
• ➝ Bakı Dövlət Universiteti
• ➝ Bakı Avrasiya Universiteti
• ➝ Bakı Mühəndislik Universiteti
• ➝ Xəzər Universiteti
• ➝ Gəncə Dövlət Universiteti
• ➝ Qərbi Kaspi Universiteti
• ➝ Lənkəran Dövlət Universiteti
• ➝ Mingəçevir Dövlət Universiteti
• ➝ Milli Aviasiya Akademiyası
• ➝ Naxçıvan Dövlət Universiteti
• ➝ “Naxçıvan” Universiteti
• ➝ Sumqayıt Dövlət Universiteti
• → Odlar Yurdu Universiteti

Bu ixtisas üzrə harada çalışmaq olar?

• ➝ İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzi
• ➝ İqtisadiyyat Nazirliyi
• ➝ Maliyyə Nazirliyi
• ➝ İqtisadi İnkişaf Nazirliyi
• ➝ İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzi
• ➝ Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi
• ➝ Azərbaycan Dövlət Neft Fondu
• ➝ Azərbaycan Dövlət Vergilər Nazirliyi
• ➝ Özəl şirkətlərin iqtisadi araşdırma yönlü şöbələrində (Araşdırma və İnkişaf, Biznesin İnkişafı departamentləri və s.)

Bu ixtisas üzrə lazım olan bilik və bacarıqlar (kompetensiyalar)

• ➝ Güclü riyazi biliklər;
• ➝ Analitik düşüncə;
• ➝ EViews, Stata, SPSS kimi iqtisadi analiz üçün istifadə olunan proqramlar;
• ➝ Dərin İqtisadi biliklər;
• ➝ İşlədiyi şirkətin daxil olduğu sektoru, bazar barədə biliklər;
• ➝ Yüksək intellektual işləmə qabiliyyəti;
• ➝ Güclü yaddaş;
• ➝ Yüksək konsentrasiya;
• ➝ Böyük həcmdə məlumatla işləmə bacarığı;
• ➝ Mövqeyini düzgün təqdim etmək və sübut etmək bacarığı (şifahi və yazılı);
• ➝ Məsuliyyət;
• ➝ Təşkilatçılıq;
• ➝ Aktiv həyat mövqeyi;
• ➝ Tədqiqat fəaliyyətinə meyl.

İxtisasın gələcəyi

Bu sahənin ən önəmli müsbət cəhətlərindən biri də mühasibat, audit və s. ixtisaslardan fərqli olaraq yox olmağa doğru irəliləməməsidir. Lakin bəzi yeni yaranan branşlar, məsələn, dayanıqlı iqtisadi inkişafın təşkili, davranış iqtisadiyyatı, iqtisadi analitika proqramlaşdırılması, data analitikası və emalı kimi sahələr digərlərindən daha çox rəğbət görür və daha prespektivli təəssürat bağışlayır.

Əmək haqqı

Bu sahə üzrə Azərbaycan universitetlərinin birində tədrislə məşğul olan və elmi işlə məşğul olan iqtisadçının ortalama aylıq maaşı təqribən 300 – 1100 AZN təşkil edir. Azərbaycanda yerli özəl şirkətlərdə orta aylıq əmək haqqı 1500 AZN, ölkəmizdəki beynəlxalq şirkətlərdə isə 2000 AZN – dir.

MÜƏSSİSƏNİN MALİYYƏ TƏHLİLİ

Dərs vəsaiti beş bölmədən ibarət olııb bir-biri ilə məsələnin nəzəri qoyuluşu ilə, mühasibat hesabatı əsasında müəssisənin maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsinin məntiqi şərhi ilə bağlıdır.

Birinci bölmədə iqtisadiyyatın müasir inkişafında maliyyə təhlilinin rolu və yeri, onun iqtisadi təhlillə qarşılıqlı əlaqəsi; təhlilin məqsədi və vəzifələri; iqtisadi və maliyyə təhlilinin formalaşmasının ümumi sxemi; ayrı-ayrı blok-bölmələrin qısa xarakteristikası; müəssisənin maliyyə vəziyyətinin təhlilinin ardıcıllığı və əsas məzmununu əks etdirən blok-sxemin Rusiyanın maliyyə sistemin quruluşu və maliyyə münasibətlərinin obyektləri; ölkənin federal büdcəsinin formalaşdırılmasında istehsal müəssisəsinin rolu və onun bölüşdürülməsinin əsas istiqamətlərin maliyyə təhlilinin aparılması üçün iqtisadi informasiyalar; normativ-təlimat, plan-proqnoz, hesabat, sorğu-analitik informasiyalar; maliyyə təhlilinin metodları şərh olunmuşdur.

İkinci bölmədə müəssisənin maliyyə nəticələrinin təhlili metodikası, mənfəətin formalaşdırılmasına əsaslanan təsərrüfat mexanizmi modeli; müəssisənin vergi ödəmələri, vergilər və onların funksiyaları, vergi sistemi anlayışı, müəssisədən tutulan vergi və yığımların siyahısı; balans mənfəətinin şaquli-üfiqi təhlili; məhsul satışından əldə olunan mənfəətinamilli təhlili; xalis mənfəətin formalaşması bölüşdürülməsi; yığım və sosial sferilir fonduna yönəldilən vəsait; rentabellik göstəricilərin hesablanması və təhlili məsələləri nəzərdən keçirilir.

Üçüncü bölmədə müəssisənin kapital və onun strukturu və müəssisə əmlakının dəyər strukturunun təhlili metodik verilir ki, bunlar da, öz növbəsində, aşağıdakıların həyata keçirilməsinə imkan verir:

• müəssisənin əmlakının toplanılmasında ayrı-ayrı struktur elementlərinin rolunu qiymətləndirmək;

• maliyyə vəsaitlərinin qeyri-dövriyyə və ya dövriyyə aktivlərinə yönəldilməsi istiqamətini müəyyən etmək və həmin vəsait qoyuluşunun məqsəduyğunluğunu qiymətləndirmək;

• debitor borcların təhlilini aparmaq və onların azalması üçün tədbirlər işləyib hazırlamaq;
• əmlakin formalaşdırılması mənbələrinin dinamikasının və quruluşunun təhlilinə həsr edilməsidir.

Dördüncü bölmə və aşağıdakı məsələlərin müzakirəsi nəzərdən keçirilmişdir: təhlil informasiya bazası; məsələsinin balansı və maliyyə nəticələri haqqında hesabat; müəssisənin aktivləri və onların yaranma mənbələri arasındakı qarşılıqlı əlaqə; müəssisələrin xəndər maliyyələşmə mənbələrindən asılılığının təhlili, xüsusi və cəlb edilmiş kapitalın strukturunun, onun təsərrüfat dövriyyəsində istifadəsinin kredit borclarının təhlili, kreditor və debitor borclarının müqayisəli təhlili.

Beşinci bölmədə müəssisənin ödəmə və kredit ödəmə qabiliyyəti maliyyə sabitliyi anlayışı və onların təhlili metodikası verilmişdir. Təhlil mühasibat balansının məlumatlarına əsasən, onun likvidik və hesablaşma əmsallarına görə aparılır. Müəssisənin maliyyə göstəricilərinin seçilməsilə analitik cədvəllərin tərtib edilməsini və müəssisənin maliyyə mexanizminin, onun operitiv, investisiv fəaliyyəti üçün maliyyə resurslarının yaradılması və istifadəsi prosesini də özündə birləşdirən vəziyyətinin ümumi qiymətləndirilməsi məsələsinə xüsusi diqqət verilir.

Dərsliyin hər bir bölməsi, məlumatların məqsədəuyğunluğu və mövcudluğundan asılı olaraq təfsilatı ilə verilmiş müstəqil bölmələrdən ibarətdir. Bu zaman hər bir bölmədə öyrənilən problemin nəzəri aspekti və təhlilinə dair misallar verilmişdir. Hər bir bölmənin sonunda özünü yoxlama üçün suallar, testlər və sərbəst iş üçün tapşırıqlar, qlossari verilmişdir.

Dərs vəsaiti ali peşə təhlili üçün dövlət təhsil standartlarında nəzərdə tutulmuş «İqtisadi və maliyyə təhlili» fənni üzrə müəllifin oxuduğu mühazirələr əsasında tərtib edilmişdir və müəssisələrdə maliyyə təhlilinin əsaslarını əks etdirmək məqsədi daşıyır.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

Iqtisadi nəzəriyyənin tədqiqat metodları

Iqtisadi hadisələrin mahiyyətinə varmaq, onların inki­şaf qa­nun­larını dərk etmək və fəaliyyət mexanizmini aşkara çıxarmaq yalnız el­mi cəhətdən əsaslandırılmış tədqiqat metodlarından istifadə olun­duq­da mümkündür.
Elmi metod-gerçəkliyin öyrənilməsini, təbiət və cəmiyyət ha­di­sə­lərinin dərk olunmasına yanaşılmasını, elmi tə­fək­kür qaydalarını və ob­yektiv aləmin qanunauyğun­luq­larını əks etdirən üsul və vasitələrin toplusudur.
Hər bir elm kimi, iqtisadi nəzəriyyənin də özünəməx-sus spesifik tədqiqat metodları vardır. Hər şeydən əvvəl, qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi problemləri öyrənmək məqsədilə onların haqqında faktlar top­­lanır. Buna təsvir və ya empi­rik metod deyilir. Bundan sonra fakt­la­ra əsasən iqtisadi prinsiplər müəyyən olunur ki, bu da iqtisadi təhlil ad­la­nır. Deməli, iqtisadi nəzəriyyə özünün predmetini öyrənmək üçün təh­lil metodundan geniş istifadə edir. Təhlil zamanı obyekt tərkib his­sə­lə­ri­nə ayrılır, onlar ayrılıqda hərtərəfli öyrənilir, tamın daxilində hər bi­ri­nin yeri və rolu aydınlaşdırılır. Təhlil bir-birindən tamamilə fərq­lənən iki səviyyədə-makro və mikroiqtisadi səviyyələrdə aparıla bilər. Mak­roiq­tisadi təhlil ya iqtisadiyyat üzrə ümumilikdə, yaxud da onun ayrı-ay­rı bölmələri (məsələn, dövlət bölməsi, qeyri-dövlət bölməsi və s.) üzrə ayrılıqda apa­rılır. Ona görə heç də təsadüfi deyildir ki, müxtəlif iqtisadi prob­lem­lər makroiqti­sadi səviyyədə təhlil olunduqda istehsalın, gəlirlərin və xərc­lərin ümumi həcmi, məşğulluğun və qiymətlərin ümumi səviyyəsi və s. göstəricilərdən istifadə edilir.
Mikroiqtisadi təhlil isə konkret iqtisadi vahidlər (ayrı-ayrı sa­hə­lər, firmalar və s.) səviyyəsində aparılır. Bu zaman istehsal olunan hər hansı konkret məhsulun miqdarı və ya qiyməti, bir firmada çalışan işçilərin sayı, onun əldə etdiyi gəlir və ya sərf etdiyi xərcin məbləği, bir ailə­nin gəliri və s. göstəricilərdən istifadə olunur.
Hadisə tərkib hissələrinə ayrıldıqdan və onların mahiy­yəti ay­dın­laşdırıldıqdan sonra idrak prosesi başqa for­mada, təhlilin nəticə­lə­ri­nin tam halında birləşdirilməsi kimi başa çatır. Tərkib hissələrinə ay­rıl­mış və təhlil olunmuş ün­sürlərin yenidən vahid tam halında bir­ləş­di­ril­mə­si sintez ad­lanır. Təhlil və sintez arasındakı qarşılıqlı əlaqəni mürək­kəb iqtisadi proses olan əmtəə tədavülünün misalında nəzərdən keçirək. Bu prosesin təhlili gedişində əvvəlcə onu təşkil edən ünsürlərin-əmtəə, pul, qiymət, alqı-satqı əməliy­yatı və s.- mahiyyəti aydınlaşdırılır. Bu ün­sür­lərdən hər birinin xüsusiyyətləri müəyyən olunduqdan son­ra təhlil pro­sesində əldə edilmiş məlumatlar ümumiləşdiril­məklə tədqiq olunan ha­disə haqqında ümumi təsəvvür əldə edilir.
Iqtisadi hadisə və prosesləri təhlil edərkən induksiya və de­duk­si­ya metodlarından geniş istifadə olunur. Induk-siya dedikdə nəzəri müddəa və prinsiplərin çıxarılmasına, başqa sözlə, faktlardan nə­zəriyyəyə, xüsusidən ümumiyə doğru hərəkət nəzərdə tutulur. Bir çox hal­­larda isə qarşıya qoyu­lan vəzifələrin yerinə yetirilməsinə nəzəriy­yə­dən başla-nır. Başqa sözlə, əvvəlcə nəzəriyyə hazırlanır, sonra bu, yox­la­nı­­lır, nəzərdə tutulan, gözlənilən nəticə alın­dıqda tətbiq olu­nur, alın­ma­dıq­da isə qəbul edilmir. Buna deduksiya və ya fərziyyə (hipotez) me­to­du deyilir. Beləliklə, iqtisadi hadisə və pro­ses­lər öyrənildikdə fərziyyə adlanan ilkin prinsipləri formalaşdırmaq üçün təsadüfi müşa­hi­dəyə, ab­strakt müha-kiməyə, məntiqə, yaxud da intiusiya­ya arxa­lan­maq olar. Məsələn, «kabinet məntiqinə» əsasən belə bir mühakimə yü­rüt­mək olar ki, alıcılar ərzaq məhsul­larını qiy­mətlər aşağı olduqda al­sa­lar, bu, onlar üçün daha sərfəlidir. Bu fərziyyənin doğru olub – ol­ma­ma­sı sonralar müvafiq fakt-ları müntəzəm olaraq öyrənmək yolu ilə də­fə­lərlə yox­lanıl-malıdır. Deduksiya metodunda ümumidən xüsusiyə, nə­zə­riyyədən faktlara doğru gedilir.
Induksiya və deduksiya bir-birini tamamlayan tədqi-qat me­tod­la­rıdır. Belə ki, deduksiya vasitəsilə formalaşdırı-lan fərziyyədən em­pi­rik məlumatların toplanması və sistem-ləş­dirilməsi üçün istifadə olunur. Fakt­lar isə öz növbəsində da­ha məzmunlu fərziyyələr formalaşdırmaq üçün ilkin şərtdir.
Iqtisadi hadisələri tərəzidə çəkmək, mikroskopla müşahidə etmək, laboratoriya şəraitində öyrənmək mymkün deyildir. Onları dərk etməyin əsas üsulu elmi abstraksiyadır. Başqa sözlə, K.Marksın dediyi kimi «Iqtisadi formalar təd­qiq edilərkən nə mik­ros­kop­dan, nə də kimyəvi reaktiv­lərdən istifadə etmək mümkün deyildir. Bun­ların hər ikisinin yerini abstraksiya qüvvəsi tutmalıdır».
«Abstraksiya» termini sözün hərfi mənasında «yayın­dır­­maq», «sərfnəzər etmək», «nəzərə almamaq» deməkdir. Məsə­lən, kapitalizm bü­töv bir tam kimi iqtisadi münasibət­lərin müxtəlif növlərinin toplu­sun­dan ibarətdir. Onun haqqında konkret bilik əldə etmək üçün bu sis­te­mə daxil olan bütün ünsürlər arasındakı daxili qarşılıqlı əlaqələri aş­kara çıxarmaq lazımdır. Lakin aydın məsələdir ki, kapita-lizmi elmi cəhətdən təhlil edərkən bu mürəkkəb sistemin bütün tərkib hissələrinin ha­mısını birdən, eyni vaxtda nəzərdən keçirmək olmaz. Odur ki, əvvəlcə onun cə­hət­lə­rindən biri­ni, sonra digərini, daha sonra üçüncüsünü və s. təhlil etmək la­zımdır. Yalnız bu yolla kapi­ta­lizm haqqında konkret və tam təsəvvür əl­də etmək olar. Deməli, münasi-bətlərin hər hansı bir cəhəti təhlil olu­nar­kən bilərəkdən onun digər cəhətləri nəzərə alınmır. Bu isə gerçəkliyi da­ha dərindən başa düşməyə, öyrənilən hadisələrin nəticələrindən ən mü­­hüm­lə­rini, başlıcalarını seçib ayırmağa, ikin­ci dərəcə-li, ya­xud da təd­qiqatı mürəkkəbləşdirən, çətin­ləşdirən, lakin onun mahiyyətinə xələl gə­tirməyən məsələlər­dən sərfnəzər etməyə, onları nəzərə almamağa im­kan verir. Bununla əla­qədar olaraq, iqtisadi hadisə və proseslər öy­rəni­lər­kən «baş­qa şərtlər sabit qalmaqla» metodundan da istifadə olunur. Baş­qa sözlə, nəzərdən keçirilən problemlə bağlı olan digər məsələlərin də­yişməz qaldığı fərz edilir.
Hər bir iqtisadi hadisə qarşılıqlı əlaqə və asılılıqda olan kə­miy­yət və keyfiyyət tərəflərinə malikdir. Hadisənin key­fiy­yət tərəfi onun ma­hiy­yətini ifadə edir. Kəmiyyət isə hadi­sənin miqdar ölçüsüdür. Bun­la­rın dialektik vəhdətində key­fiyyət müəyyənedicidir. Kəmiyyət də­yiş­mə­ləri isə öz növ­bəsində labüd olaraq yeni iqtisadi keyfiyyətə doğru apa­rır. Məsələn, kapitalist iqtisadiyyatının keyfiyyət müəyyənliyi olan mül­kiyyət münasibətləri onun feodalizmə nisbətən daha sürətli in­ki­şa­fı­nı təmin etmişdir.
Iqtisadi münasibətlərin kəmiyyət tərəfinin təhlili onların siyasi-iq­tisadi məzmununu daha dərindən aşkara çıxarmağa, iqtisa­di hadisə və proseslər arasındakı səbəb-nəticə əlaqələri­nin xarakteri haqqında da­ha konkret təsəv­vürə malik olmağa imkan verir. Məsələn, iqtisadçı üçün təkcə mənfəətin mahiyyə­tini aşkara çıxarmaq yox, həm də onun nor­masını müəyyən etmək maraqlı və vacibdir. Odur ki, iqtisadi nə­zə­riy­yədə hadisələrin kəmiyyət tərəfini təhlil edərkən riyazi və statistik üsul­lardan, modelləşdirmədən geniş istifadə edilir.
Iqtisadi nəzəriyyə kursunda geniş tətbiq olunan metod­lardan bi­ri də məlumatların, sosial-iqtisadi proseslər arasındakı qarşılıqlı əlaqə və asılılıqların və onların inkişaf qanunauyğunluqlarının qrafiklərdə təsvir olun­masıdır. Qra­fiklər materialları daha yaxşı mənimsəməyə, ay­dın ba­şa düşməyə, dərindən təhlil etməyə, rəqəmlərin köməyilə ifa­də olunan qa­nunauyğunluqları sezməyə imkan verir, onla­rın əyaniliyini, aydın və yad­­da qalan olmasını təmin edir.

• Teqlər:
• iqtisadi nəzəriyyə
• , tədqiqat metodları