BAKI – 2011 – Azərbaycan Milli Kitabxanası

Mövzu № 8: “Fövqəlada hallardan mühafizə sahəsində əhalinin
hazırlanmasının əsasları.”

Keçirmə vaxtı: 2 saat

SOCAR-da Ümumdünya Mülki Müdafiə Gününə həsr olunmuş tədbir keçirilib

Bakı.1 mart REPORT.AZ/ ” SOCAR Tower”də Ümumdünya Mülki Müdafiə Günü ilə əlaqədar Baş ofisin, şirkətin struktur bölmələrinin, Fövqəladə Hallar Nazirliyi nümayəndələrinin iştirakı ilə “Fəlakətlərə qarşı mübarizədə mülki müdafiənin rolu” mövzusunda maarifləndirici tədbir keçirilib. “Report” SOCAR-a istinadən xəbər verir ki, tədbiri giriş sözü ilə açan SOCAR-ın Məxfi rejim və hərbi səfərbərlik şöbəsinin rəis müavini Rəfail Məmmədov əhalinin mühafizəsinin təşkili, fövqəladə hallar zamanı əhalinin hazırlığının təmin edilməsi kimi məsələlərin mülki müdafiə orqanları qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri olduğunu diqqətə çatdırıb, fövqəladə hallar zamanı davranış qaydalarının, mülki müdafiə sahəsində mükəmməl vərdiş və biliklərə yiyələnmənin əhəmiyyətini vurğulayıb. Tədbirdə 1 Mart – Beynəlxalq Mülki Müdafiə gününün yaranma tarixindən bəhs olunub, təbii fəlakətlər və texnogen qəzaların təsnifatı, istehsalat qəzalarının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin görülməsi, işçilərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində və maddi itkilərin qarşısının alınmasında mülki müdafiə tədbirlərinin əhəmiyyəti, personalın mülki müdafiəyə hazırlığı barədə söz açılıb. Sonra Fövqəladə Hallar Nazirliyinin mülki müdafiə sahəsində həyata keçirdiyi işlər və “Fəlakətlərə qarşı mübarizədə mülki müdafiənin rolu” mövzusunda maarifləndirici video-çarx nümayiş etdirilib. Tədbirin sonunda inzibati binanın foyesində Fövqəladə Hallar Nazirliyinin nümayəndələri tərəfindən Nazirliyin mülki müdafiə üzrə fərdi mühafizə vasitələri və kimyəvi nəzarət cihazları nümayiş etdirilib, iştirakçıların sualları cavablandırılıb.

BAKI – 2011 – Azərbaycan Milli Kitabxanası

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

312. Ocaqov, H.O. Mülki müdafiə [Mətn]: ümumtəhsil məktəbləri, texniki-peşə və orta ixtisas məktəbləri üçün dərs vəsaiti /Həbib Ocaqov; rəy. Ə. Hüseynov, Ə. Paşayev.- Bakı: Maarif , 1997.- 144 s.: şək., cədv.; 22 sm.- Bibl.: s. 141.- 60000 nüs.- [1997-73130] 313. Rəsulbəyov məktəbi [Mətn]: General Hüseyn Rəsulbəyov haqqında xatirələr.- Bakı: İsmayıl NPM, 1997.- 40 s., portr., fotoşək.; 20 sm.- 1000 nüs.- [1997-64758] 314. Земной поклон женщинам [Текст] /сост. А.А.Гритченко.- Баку: Воен. Изд., 1997.- 40 с.; 20 см.- 200 экз.- [1997-1-674895] 37 Təhsil. Tərbiyə. Təlim 37.0 Təhsilin ümumi məsələləri 315. Azkomplektli məktəblərdə təlim işinin təşkili [Mətn] /hazır. B.M.Tağıyev; elmi red. Ə.Əliyev; Təhsil Problemləri üzrə Respublika Elmi-Metodik Mərkəz.- Bakı, 1997.- 49 s., cədv.; 21 sm.- nüs. yox.- [1997-65705] 316. Bayramoğlu, A. Şamaxıda maarif və maarifçilik: XIX əsrin ortalarından mart 1918-ci ilə qədərki ədəbi mühit [Mətn] /Alxan Bayramoğlu; elmi red. Ə.Mirəhmədov.- Bakı: Maarif, 1997.- 240 s., portr.; 20 sm.- 300 nüs.- [1997-65140] 317. Əbdülov, M.Ş. Qabaqcıl tədris ocaqları [Mətn] /Məhyəddin Əbdülov; red. Ə.Quliyev.- Bakı: Azərbaycan, 1997.- 84 s.; 22 sm.- 2000 nüs.- [1997-64793] 318. Əhmədov, H.H. Azərbaycanda xeyriyyə cəmiyyətlərinin maarifçilik fəaliyyəti [Mətn] /Hümeyir Əhmədov; elmi red. Ə.Ağayev; Azərb. Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İn-tu.- Bakı: Mütərcim, 1997.- 56 s., portr.; 22 sm.- Bibl.: s. 54-55.- 300 nüs.- [1997-65545] 319. Əhmədov, N. Məktəbdaxili idarəetmənin təşkilatipedaqoji məsələləri [Mətn] /Nazim Əhmədov, S.Rəşidov; rəy. A.Abdullayev; elmi red. Ə.Ağayev.- Bakı: Maarif, 1997.- 172 s.; 19 sm.- Bibl.: s. 170.- 300 nüs.- ISBN 5-5560-0606-7.- [1997-65617] 45

320. Xankişiyev, Ə.A. Bilik qapısının açarları [Mətn] /Əli Xankişiyev; elmi red. M.Həmzəyev.- Bakı: Sabah, 1997.- 128 s., portr., cədv.; 21 sm.- 1000 nüs.- [1997-64681] 321. Xəlilov, V.C. Müəllimin estetik mədəniyyətinin yüksəldilməsi istiqamətləri [Mətn] /Vidadi Xəlilov; elmi red. R.Mustafayeva.- Bakı: Nərgiz-R, 1997.- 32 s.: ill.; 20 sm.- 1000 nüs.- [1997-68844] 322. İlyasov, M.İ. Məktəbdə peşəyönümü işinin sistemi [Mətn]: dərs vəsaiti /Müseyib İlyasov; rəy. Ə.Ə.Əhmədov, B.A.Abdullayev; red. H.M.Əhmədov, N.Tusi ad. ADPU.- Bakı, 1997.- 64 s.; 20 sm.- Bibl.: s. 62-63.- 150 nüs. (cildli).- [1997- 66030] 323. İmanov, A.S. Məktəblilərin ordu sırasına hazırlanmasında məktəblə ailənin əlbir işinin məzmunu və formaları [Mətn]: dərs vəsaiti /Allahyar İmanov; elmi red. X.Q.Fətəliyev; rəy. B.Nəsirov, A.Zeynalov; N.Tusi ad. ADPU.- Bakı, 1997.- 92 s.; 20 sm.- 100 nüs.- [1997-65661] 324. Qurbanov, A.M. Heydər Əliyev və Azərbaycan təhsilinin inkişafı [Mətn] /Afat Qurbanov.- Bakı: Gənclik, 1997.- 36 s., fotoşək.; 17 sm.- 5000 nüs.- ISBN 5-8020-1351-6.- [1997-65658] 325. Məmmədov, Ş.H. Müəllim ömrü [Mətn] /Şamxəlil Məmmədov; naşir T.Vəlixanlı; red. A.Babayev.- Bakı: Mütərcim, 1997.- 76 s., portr., fotoşək.; 20 sm.- 150 nüs.- [1997-65547] 326. Muxtarova, N.M. Didaktika [Mətn] /N.M.Muxtarova, B.A.Abdullayev, R.N.Vəkilova; elmi red. S.M.Quliyev; N.Tusi ad. ADPU.- Bakı, 1997.- 128 s.; 20 sm.- Bibl.: s. 126.- 200 nüs.- [1997-65650] 327. Pedaqoji tədqiqatlar [Mətn]: elmi məqalələr məcmuəsi /baş red. F.Rüstəmov; elmi məsl. H.Əhmədov; N.Tusi ad. ADPU.- Bakı: ADPU, 1997.- Buraxılış 1.- 172 s.: ill.; 20 sm.- 200 nüs.- [1997-64973] 328. Rüstəmov, F.A. Azərbaycanda pedaqogikanın nəzəriyyəsi və tarixi üzrə tədris planları, proqramları, dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi tarixi [Mətn]: 1930-1996-cı illər /Fərrux Rüstəmov; elmi red. 46

• Page 1 and 2: AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI MƏDƏNİY
• Page 3 and 4: Baş redaktor : K.M.Tahirov Tərtib
• Page 5 and 6: espublikamızda, həm də onun hüd
• Page 7 and 8: 0 Ümumi şöbə 00 Elm və mədən
• Page 9 and 10: s.: portr.- 17 sm.- (Azərbaycanın
• Page 11 and 12: (Azərbaycanın elm və mədəniyy
• Page 13 and 14: Məmmədova; red. A.Şükürov; rə
• Page 15 and 16: 55. Buzovnalı, R.İ. İslam ensikl
• Page 17 and 18: 76. Musəvi, İ.S. Namaz məsələl
• Page 19 and 20: 314 Demoqrafiya 93. Şükürov, K.K
• Page 21 and 22: 108. Davudqızı, S. Ömrə bağı
• Page 23 and 24: urax. məsul R.Mehdiyev, H.Orucov.-
• Page 25 and 26: 1997.- 164 s., fotoşək.; 22 sm.-
• Page 27 and 28: 328 Parlamentlər. Xalq nümayənd
• Page 29 and 30: Bakı: Biznesmenin Bülleteni, 1997
• Page 31 and 32: 191. Rabitə haqqında Azərbaycan
• Page 33 and 34: 330 Ümumi iqtisadi elmlər. Siyasi
• Page 35 and 36: 34 Hüquq. Hüquqşünaslıq 218. H
• Page 37 and 38: E.M.Əfəndiyev.- Bаkı: Azərbayc
• Page 39 and 40: 344 Hərbi hüquq 253. Алиев,
• Page 41 and 42: İstehlakçıların Hüquqlarının
• Page 43 and 44: 288. Nağdsız hesablaşmaların ap
• Page 45: 35 Dövlət inzibati idarəetmə. H
• Page 49 and 50: Diplomat, 1997.- 160 s.; 20 sm.- Bi
• Page 51 and 52: İşlənilmiş və əlavələr olun
• Page 53 and 54: .].- 2-ci nəşri.- Bakı: Təhsil,
• Page 55 and 56: 388. Kəlbəliyev, Ə.A. Oxu [Mətn
• Page 57 and 58: ADPU.- Bakı, 1997.- 46 s.: ill.; 2
• Page 59 and 60: 54 Kimya 413. Xəlilov, Ə.N. Kimya
• Page 61 and 62: İn-tu.- Bakı: Azərnəşr, 1997.-
• Page 63 and 64: Azərbaycan Ensiklopediyası, 1997.
• Page 65 and 66: 615.8 Fizioterapiya 449. Bəktaşi,
• Page 67 and 68: 616.5 Dermatologiya 462. Профи
• Page 69 and 70: s.: şək., cədv.; 20 sm.- Əlavə
• Page 71 and 72: 489. Мусаев, А.Ф. Нефт
• Page 73 and 74: 19973.- 43 s., portr.; 20 sm.- Xör
• Page 75 and 76: 66 Кimya texnologiyası. Kimya sə
• Page 77 and 78: Cəmiyyətinin “Bayatı” Sifariş
• Page 79 and 80: A-X.- 1029 s.; 24 sm.- Mətn ərəb
• Page 81 and 82: B.Axundov.- Bakı: Təhsil, 1997.-
• Page 83 and 84: 571. Yadigar, F. Dilimiz, qeyrətim
• Page 85 and 86: 588. Həbibbəyli, İ.Ə. Cəlil M
• Page 87 and 88: 605. Pəhləvan, Ə. Qalxın, Cavid
• Page 89 and 90: 623. Aşıq Ələsgər. Hikmət dü
• Page 91 and 92: 642. Abdullayev, Ç.A. Əclafların
• Page 93 and 94: 663. Bəxtəvər, Q. Torpağa tər
• Page 95 and 96: 683. Çiçəkdağlı, V.S. Dilimi o
• Page 97 and 98: 704. Əliyev, K.Y. Elimə, dilimə
• Page 99 and 100: 726. Göyçəli, Ş. Vətən çağ
• Page 101 and 102: 747. İbrahim qızı, S. Qırmızı
• Page 103 and 104: Azərbaycan Dövlət Kitab Palatas
• Page 105 and 106: 791. Qəmgin, İ. Könül dəftəri
• Page 107 and 108: Bakı: Dünya, 1997.- 176 s., portr
• Page 109 and 110: 835. Nəsirli, G.H. Yaddaşında va
• Page 111 and 112: 857. Saleh, İ. Sənə demədiklər
• Page 113 and 114: 16 sm.- Poema: Mənim atam.- 500 n
• Page 115 and 116: 902. Аширзаде, Р. Неве
• Page 117 and 118: 9 Coğrafiya. Bioqrafiya. Tarix 908
• Page 119 and 120: E.Məmmədyarova; rəssam G.Abdinov
• Page 121 and 122: 954. Fətiyeva, G. Cəsurların dö
• Page 123 and 124: 972. Qəribli, İ. Sönməyən ocaq
• Page 125 and 126: 20 sm.- Bibl. Azərb. və rus dill
• Page 127 and 128: humanistləşməsi [Mətn]: 09.00.1
• Page 129 and 130: Əbdülfəttah Bin Rəmzi əl-Bəzm
• Page 131 and 132: Elmi Tədqiqat Kənd Təsərrüfat
• Page 133 and 134: Грузинской Респ., Т
• Page 135 and 136: [Mətn]: 13.00.01 /Lətafət Əzizo
• Page 137 and 138: Велиахмедов; М-во О
• Page 139 and 140: Хикмет Ахмедов; М-в
• Page 141 and 142: 1109. Сеидов, З.Ю. Магн
• Page 143 and 144: Физической Химии, И
• Page 145 and 146: Ибрагимова; М-во Об
• Page 147 and 148: 1150. Мирзоева, Б.А. Ди
• Page 149 and 150: keyləşmənin gedişində lipopero
• Page 151 and 152: 1179. Бунятов, М.О. Диф
• Page 153 and 154: Клинической и Эксп
• Page 155 and 156: [Mətn]: 01.02.04 /Sakit Abbasov; A
• Page 157 and 158: 1221. Алиев, М.А. Прогн
• Page 159 and 160: при управлении кач
• Page 161 and 162: Сельскохозяйствен
• Page 163 and 164: Азерб. Респ., Азерб.
• Page 165 and 166: Filologiya elmləri Elmlər doktoru
• Page 167 and 168: 1297. Əfəndiyeva, X.İ. Azərbayc
• Page 169 and 170: 1317. Алескерова, А.Т.
• Page 171 and 172: Tarix elmləri Elmlər doktoru dər
• Page 173 and 174: Müəlliflərin əlifba göstərici
• Page 175 and 176: Əfəndiyev, P.Ş. 629 Əfəndiyeva
• Page 177 and 178: Hüsam, M.S.F. 1026 Hüseyninəsəb
• Page 179 and 180: Quliyev, E.H. 593 Quliyev, E.M. 46
• Page 181 and 182: Ramazanoğlu, F. 124, 843 Ramiz qı
• Page 183 and 184: Zeynalov, Ə.A. 501 Zeynalov, Ş.G.
• Page 185 and 186: Джафарова, С.А. 1146 Д
• Page 187 and 188: Sərlövhələrin əlifba göstəri
• Page 189 and 190: Cənubi Amerika 930 Cinayət hüquq
• Page 191 and 192: Kəndli (fermer) təsərrüfatı ha
• Page 193 and 194: “Siyasi tarix” fənninin tədrisi
• Page 195 and 196: MÜNDƏRICAT Müqəddimə.
• Page 197 and 198: 549 Təsviri mineralogiy.
• Page 199 and 200: 821.51-93 Uşaqlar üçün bədii

Microsoft Word m vzu docx

7. Mülki müdafiə sahəsində tabelikdəki qüvvələri idarə etmək üzrə MM
rəhbərinin və qərargahının iş qaydası necədir?
8. Mülki müdafiə rabitə və onun təyinatı nədən ibarətdir?
9. Mülki müdafiə sahəsində rabitənin və xəbərdarlığın təşkili qaydaları
hansılardır?
10. Mülki müdafiə sistemində siqnalların və xəbərlərin verilməsi qaydası
necədir?
11. Mülki müdafiə xəbərdarlıq siqnalları, onların verilmə üsulları və əhalinin
həmin siqnallar üzrə davranış qaydaları?
12. Sülh dövründə təbii fövqəladə hadisələr və istehsalat qəzaları barədə
xəbərdarlıq siqnallarını kim verir?
13. Müharibə dövründə düşmənin hücumu barədə xəbərdarlıq siqnallarını
kim verir?
14. Mülki müdafiənin hansı siqnalı ilə əhali mühafizə qurğularına daxil olur?

Mülki müdafiə fənninin müəllimi Neymət Lətifov

Azərbaycan Dövlət
qtisad Universitetinin
tələbələri ilə keçirilən
Mülki müdafiə dərsinin
konspekti

Mövzu № 8: “Fövq əladə hallardan
mühafizə sahəsində əhalinin
hazırlanmasının əsasları.”

“Təsdiq edirəm”
Mülki müdafi ə
kafedrasının müdiri
___________ Elçin Əliyev

“___” yanvar 2015-ci il

Azərbaycan Dövlət qtisad Universitetinin
t\ələbələri ilə keçirilən Mülki müdafiə dərsinin
konspekti

Mövzu № 8: “Fövqəlada hallardan mühafizə sahəsində əhalinin
hazırlanmasının əsasları.”

Keçirmə vaxtı: 2 saat

Keçirmə üsulu: mühazirə

Keçirmə yeri: sinif otağı

Dərsin məqsədi: Ali məktəblərin tələbələrinə Fövqəlada hallardan mühafizə
sahəsində əhalinin hazırlanması qaydaları, barədə onları
məlumatlandırmaq.
Dərsin sualları: 1 Fövqəlada hallardan mühafizə sahəsində əhalinin
hazırlanmasının əsasları.

2. Fövqəlada hallardan mühafizə sahəsində əhalinin
hazırlanmasının, mülki müdafiə təlimlərinin prinsipləri, forma və
metodları.

Ədəbiyyat: – Azərbaycan Respublikasının “Mülki müdafiə haqqında”
Qanunu;
– “Mülki müdafiənin təmin edilməsi barədə” Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin 25 sentyabr 1998-ci tarixli, 193
nömrəli qərarı;
– H.Ocaqov – “Mülki Müdafiə”
– Fövqəladə hadisələr zamanı necə davranmalı;
– Fövqəladə Hallar Nazirliyinin qəzetləri.

I. Giriş hissə – 5 dəq.

T\ələbələrin dərsə hazırlığını yoxlayıram. Dərsin mövzusunu, məqsədini, sualları elan
edirəm.

II. Əsas hissə – 80 dəq.

1-ci sual. Fövqəlada hallardan mühafizə sahəsində əhalinin hazırlanmasının əsasları.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 25 sentyabr 1998-ci tarixli, 193 nömrəli
qərarına əsasən, Azərbaycan Respublikasında fövqəladə hadisələrdən
müdafiə sahəsində əhalinin hazırlanması Qaydaları müəyyən edilib.
Bu qaydalarda aşağıdakilər öz əksini tapıb.

Fövqəladə hadisələrdən müdafiə sahəsində əhalinin hazırlanması mülki müdafiənin əsas
vəzifələrindən biridir.
Fövqəladə hadisələrdən müdafiəyə respublikanın bütün əhalisi hazırlanır.
Bu zaman 6-17 yaşlı şəxslərə – sülh və müharibə dövrlərindəki fövqəladə hadisələrdən
mühafizə üsulları, 17 yaşından yuxarı şəxslərə isə bundan əlavə, belə hadisələrin nəticələrini
aradan qaldırmaq üzrə fəaliyyət qaydaları da öyrədilir.
Fövqəladə hadisələrdən müdafiə qaydalarının və mülki müdafiənin əhaliyə öyrədilməsi
respublikanın bütün ərazisindəki nazirlik, komitə, idarə, müəssisələrin, təşkilatların
rəhbərləri tərəfindən təşkil edilir, kadrların hazırlanması sistemində işçilərin əsas vəzifələri
ilə yanaşı mülki müdafiə üzrə vəzifələr də nəzərə alınmaqla, fərdi və fasiləsiz yerinə
yetirilir.
Obyektlərdə mülki müdafiənin öyrədilməsi işləri tədris qruplarında məşğəl aparmaq,
mühafizə məsələlərini müstəqil surətdə öyrənmək üsulları ilə, məşq və təlimlər vasitəsi ilə
həyata keçirilir.
Məşğələlərin mövzuları, keçirilməsi qaydası və vaxtı (iş vaxtı və ya işdən sonra) yerli
şə
rait, istehsalın xüsusiyyətlərini və öyrədilən şəxslərin hazırlıq dərəcəsini nəzərə almaqla
müəyyən edilir.
ş
çilər fəaliyyətə hazırlanarkən onlara «Mülki müdafiə» mövzularının öyrədilməsi
nəzərdə tutulur, həmçinin təhlükəsizlik texnikası üzrə ilkin təlimat proqramlarına,
müəssisədə işin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla mülki müdafiə məsələləri də daxil edilir.
Dövlət və qeyri-dövlət təhsil müəssisələrində şagirdlərin, tələbələrin və dinləyicilərin
mülki müdafiə hazırlığı proqramları, mövzuları və tədris saatlarının miqdarı müvafiq
nazirlik, dövlət komitələri, baş idarələr, təhsil müəssisələri tərəfindən yerli xüsusiyyətlər
nəzərə alınmaqla işlənib hazırlanır və Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar
Nazirliyi ilə razılaşdırılır.
Ə
məli məşğələlər, mülki müdafiə təlimləri və məşqləri – sülh və müharibə dövrlərindəki
fövqəladə hallarda mülki müdafiə tədbirlərinin yerinə yetirilməsinə bütün əhali qruplarını
hazırlamağın əsas forması hesab edilir.
Respublikanın əhalisinə mühafizə biliklərinin öyrədilməsində mülki müdafiə təbliğatına
geniş yer verilir.
Mülki müdafiə təbliğatı sülh və müharibə dövrlərindəki fövqəladə hallarda mühafizənin
üsul və qaydalarını bütün əhaliyə öyrətməyin formalarından biridir.

Obyektlərdə müəyyən edilmiş qaydada və vaxtlarda mülki müdafiənin əməli
məşğələləri, təlimləri və məşqləri keçirilir.
Obyektlərdə keçirilən əməli məşğələlərin, mülki müdafiə təlimləri və məşqlərinin əsas
növləri bunlardır:

– mülki müdafiə normativlərinin yerinə yetirilməsi – normativlər adətən ayda bir dəfə
mülki müdafiə məşğələsi zamanı öyrədilir;
– rəhbər heyətin mülki müdafiə məşqləri – ildə bir dəfə keçirilir və belə məşqlər zamanı
rəhbər heyət obyektin mülki müdafiə planına əsasən özünün xidməti vəzifələrini dəqiq
öyrənir; məşqə obyektin MM qərargahı, MM xidmətlərinin rəhbər heyətləri və
hərbiləşdirilməmiş dəstələrin komandir-rəis heyəti cəlb edilir;
Kompleks mülki müdafiə təlimləri – hər üç ildən bir, 2-3 gün ərzində aşağıdakı
obyektlərdə keçirilir:
– işçilərinin sayından asılı olmayaraq, mülki müdafiə üzrə dərəcəli obyektlərdə və
kimyəvi, partlayış-yanğın təhlükəli digər obyektlərdə;
– işçilərinin sayı 300 nəfərdən artıq olan dərəcəsiz obyektlərdə;
– çarpayılarının sayı 200-dən artıq olan müalicə-profilaktika müəssisələrində.
Təlimə obyektin rəhbər, komandir-rəis heyətləri, hərbiləşdirilməmiş mülki müdadiə
dəstələrinin şəxsi heyəti, dəstələrə cəlb olunmayan işçilər cəlb edilir. Habelə obyektin
ə
trafında yaşayan əhali də təlimlərə cəlb edilə bilər.
Qalan obyektlərdə, o cümlədən təhsil müəssisələrində (ümumtəhsil məktəbləri, texniki
peşə, orta ixtisas məktəbləri və onlara bərabər tutulan digər məktəblərdən başqa) üç ildən
bir 8-10 saat davam edən obyekt mülki müdafiə məşqləri keçirilir.
Məşqlərə obyektin rəhbər, komandir-rəis heyətləri, hərbiləşdirilməmiş MM dəstələrinin
şə
xsi heyəti, dəstələrə cəlb olunmayan işçilər və təhsil alan gənclər cəlb edilir;
Hərbiləşdirilməmiş mülki müdafiə dəstələri ilə əməli məşğələlər – yüksək hazırlıqlı
dəstələrlə ildə bir dəfə, qalan dəstələrlə üç ildən bir – kompleks təlim və ya obyekt məşqi 8
saat həcmində keçirilir;
Ümumtəhsil məktəblərində, texniki peşə, orta ixtisas məktəblərində və onlara bərabər
tutulan digər təhsil ocaqlarında isə hər il «Mülki müdafiə» günü keçirilir və bu tədbir həmin
məktəblərin illik tədris planlarında da nəzərdə tutulur;
Hər bir hərbiləşdirilməmiş mülki müdafiə dəstəsi ilə xəbərdarlıq toplanış üzrə məşq ildə
iki dəfə keçirilir.

Obyekt işçilərinə mülki müdafiə bilikləri aşağıdaki qaydalarla öyrədilir:
Obyektin rəhbər heyəti, xidmət rəisləri, hərbiləşdirilməmiş mülki müdafiə qüvvələrinin
komandir-rəis heyəti və hərbiləşdirilməmiş mülki müdafiə qüvvələrinin üzvləri 15 saatlıq
proqram həcmində hazırlıq keçirlər.
darə, müəssisə, təşkilat və digər obyektlərdə işləyən, lakin hərbiləşdirilməmiş mülki
müdafiə dəstələrinin, xidmətlərinin heyətinə cəlb olunmayan işçilərə mülki müdafiə bilikləri
hər il iş yerində, istehsalatdan ayrılmadan 12 saatlıq proqram həcmində öyrədilir.
Bu əhali qrupu üçün hazırlığın aşağıdakı növləri müəyyən edilir:
– mülki müdafiə məsələlərini müstəqil surətdə öyrənmək və hər ay sex, sahə, şöbə və
digər bölmə rəhbərlərinin keçirdiyi mülki müdafiə məşqlərində iştirak etmək;
– tədris qrupunun tərkibində, xüsusi hazırlanmış qrup rəhbərlərinin, yaxud bilavasitə öz
rəhbərinin başçılığı ilə müntəzəm məşğələ keçmək.
Obyektin ştatlı mülki müdafiə işçiləri belə məşğələ rəhbərləri ilə və ya təlimatçılarla
tədris ilinin əvvəlində bir iş günlük metodik toplanış keçirirlər.
Ş
tatlı mülki müdafiə işçiləri olmayan obyektlərdə belə toplanışlar zona, şəhər, rayon
mülki müdafiə icra orqanlarında və kurslarında təşkil edilir.

stehsalat və xidmət sahələrində işləməyən əhaliyə
mülki müdafiə bilikləri yaşayış
yerlərində, kütləvi informasiya vasitələrinin, mənzil idarələrində yerli icra hakimiyyəti
orqanlarının yaratdığı məsləhət məntəqələrinin yardımı ilə müstəqil surətdə və təsərrüfat
müəssisələrində, mənzil istismarı orqanlarında keçirilən əməli məşğələlərə, mülki müdafiə
məşqlərinə cəlb edilməklə 12 saatlıq proqram həcmində öyrədilir.

Dövlət və qeyri-dövlət ali, orta ixtisas məktəbi tələbələrinə, texniki peşə və ümumtəhsil
məktəbləri şagirdlərinə mülki müdafiə
aşağıdaki qaydalarla
öyrədilir:
Mülki müdafiə – ali məktəblərdə əyani, qiyabi və axşam şöbələrinin bütün tələbələrinə
öyrədilməsi məcburi olan fənn sayılır və tədris planlarına xüsusi fənn kimi daxil edilir.
Ali məktəblərin tələbələrinə mülki müdafiə fənni qüvvədə olan proqramlara müvafiq
tədris edilir.
Tələbələrə mülki müdafiənin öyrədilməsi üzrə əsas vəzifələr aşağıdakılardır:
– sülh və müharibə dövrlərindəki fövqəladə hallarda fəaliyyət göstərmək və ali
məktəblərdə aldıqları ixtisasa müvafiq olaraq, obyektlərin sabit işinin təmin edilməsi
üsullarını öyrənmək;
– tibbi biliklərin əsaslarına yiyələnmək və fövqəladə hallarda əməli olaraq ilkin tibbi
yardım göstərməyi bacarmaq;
– ümumtəhsil məktəblərinin II, V, VI siniflərində mülki müdafiə hazırlığı fənni üzrə
məşğələlər aparmağı bacarmaq.
Ali pedaqoji məktəb tələbələrinə təcrübə keçən dövrdə onlarla mülki müdafiə fənni üzrə
məşğələlər aparılması planlaşdırılır.
Mülki müdafiə fənni imtahan verməklə qurtarır.
Ümumtəhsil, texniki peşə, orta ixtisas və onlara bərabər tutulan məktəblərin 10-11 sinif
ş
agirdlərinə, tələbələrinə mülki müdafiə «Gənclərin ibtidai hərbi hazırlıq proqramı»na bölmə
kimi daxil edilir və proqramda nəzərdə tutulan miqdarda hərbi rəhbər tərəfindən tədris
olunur.
Mülki müdafiə fənni 2-ci sinifdə 6 saat, 5-ci sinifdə 8 saat və 6-cı sinifdə 8 saat tədris
olunur. Saatlar bədən tərbiyəsi fənninin tədris saatlarına daxil edilir və sinif rəhbərləri
tərəfindən tədris olunur.
Mülki müdafiəni tədris edən sinif rəhbərləri tədris ilinin əvvəlində yerli mülki müdafiə
qərargahlarının nəzdində 3 günlük kurs keçirlər.

2-ci sual. Fövqəlada hallardan mühafizə sahəsində əhalinin hazırlanmasının, mülki
müdafiə təlimlərinin prinsipləri, forma və metodları.

Ə
halinin fövqəladə hallardan qorunması sahəsində hazırlığı
Ə
haliyə düşmən tərəfinin istifadə edə biləcək kütləvi qırğın silahlarının və digər
hücum vasitələrinin təsirindən qorunmasının öyrədilməsi Mülki Müdafiə orqanlarının
ümdə vəzifələrindən biridir.

Tədris işi Mülki Müdafiə və onun qərargahları rəhbərlərinin, eləcə də mülki müdafiə
məsələləri üzrə yerli orqanların göstərişləri əsasında təşkil edilərək keçirilir. Bu məsələ bu
gün də olduqca aktualdır.
Yerlərdə Mülki Müdafiənin rəhbər tərkibinin, eləcə də bu və ya digər obyektlərin fəhlə
və qulluqçularının, idarə evində yaşayan əhalinin öyrədilməsinə məsuliyyət obyektin Mülki
Müdafiə rəisinin üzərinə qoyulmuşdur. Mülki Müdafiə qərargahı vasitəsilə o, tədris

tədbirlərini təşkil və təmin edir, məşğələlərin, təlimlərin vaxtlı-vaxtında və yüksək
keyfiyyətlə keçirilməsinə rəhbərlik edir.
Fəhlə və qulluqçular obyektdəki mülki müdafiə üzrə funksional vəzifələrinə uyğun şərti
olaraq aşağıdakı kateqoriyalara bölünürlər: mülki müdafiənin rəhbər tərkibi; fəhlə və
qulluqçular; istehsalatda və xidmət sahələrində məşğul olmayan və idarə evində yaşayan
ə
hali. Hər bir kateqoriya xüsusi hazırlanmış proqram əsasında öyrədilir.
Ə
halinin mülki müdafiə əsaslarına öyrədilməsinin təşkilində və keçirilməsində əsas
prinsiplər aşağıdakılardır:
– Elmilik;
– Hərbi zaman şəraitinə uyğun zəruri biliklərin tədrisi;
– Sistemlilik və ardıcıllıq;
– Şüurluluq və fəallıq;
– Əyanilik və anlaşıqlılıq;
– Biliklərə və təcrübəyə mükəmməl yiyələnmə;
– Tədrisə kollektivlilik və fərdilik nöqteyi – nəzərindən yanaşma;
– Mənəvi-psixoloji dayanıqlığın tərbiyələndirilməsi.
Ə
halinin mülki müdafiəyə öyrədilməsi keyfiyyətli tədrisin düzgün istifadə edilən forma
və metodlarından asılıdır.
Tədrisin forması tədris prosesinin təşkilati tərəfini ifadə edir.
Tədrisin formaları aşağıdakılardır:
– Sinif məşğələsi;
– Məşqlər;
– Xüsusi taktiki təlimlər;
– Komanda-qərargah təlimləri;
– Obyekt məşqləri;
– Kompleks təlimlər.
Proqramın öyrənilməsi rəhbəredici tərkibin mülki müdafiə üzrə kompleks təlimdə iştirakı
ilə bitir. Bu təlimin gedişatında alınan nəzəri və praktik biliklər müxtəlif şəraitdə bir daha
təkmilləşdirilir və cilalanır.
Komanda heyətinin hazırlanmasında seminarlardan, sinif qrup və praktik məşğələlərdən,
eləcə də qərargah məşqlərdən və komanda-qərargah təlimlərindən, sıravi tərkibin
hazırlanmasında isə praktik məşğələlərdən istifadə edilir.
Praktik məşğələlər aşağıdakı bilik və vərdişlərə yiyələnmə məqsədlərini güdür:
– radiasiya və kimyəvi kəşfiyyat cihazları ilə işləmə və onlardan düzgün istifadə;
– radioaktiv çirklənməyə və şüalanmaya nəzarət;
– düşmən tərəfin tətbiq etdiyi kütləvi qırğın silahlarının, təbii fəlakətlərin, iri qəzaların və
faciələrin nəticələrinin ləğv edilməsi üzrə işlərinin aparılması;
– kütləvi qırğın silahlarından qorunmaya aid praktik tədris üzrə normativlərin işlənib
hazırlanması.
Obyektdə mülki müdafiə üzrə hazırlığın planlaşdırılması zamanı aşağıdakı sənədlərin
işlənib-hazırlanması tövsiyə edilir:
1. Obyektin MM rəisinin mülki müdafiə üzrə hazırlığın nəticələrinə dair ötən ilin
yekunlarına və yeni tədris ilinin vəzifələrinə aid əmri;
2. Rəhbər tərkibin, fəhlə və qulluqçuların hazırlanması, istehsalat və xidmət sahələrində
işləməyən və idarə evində yaşayan əhalinin öyrədilməsinin əsas tədbirlər planı;
3. Hər bir tədris qrupu ilə məşğələ cədvəli; MM üzrə qərargah məşq və təlimlərin mövzu
siyahısı;
4. Yeni tədris ilində MM kurslarında rəhbər və komanda heyətinin hazırlığı üzrə sifariş
planı.

Göstərilən sənədlərdən əlavə obyektdə digər sənədlər də tərtib edilə bilər. Bunlar:
– obyektin tədris-maddi bazasının istifadə cədvəli və obyektin Mülki Müdafiə
qərargahının aylıq fəaliyyət planıdır.
Mülki Müdafiə üzrə əmr, plan, proqram, rəhbəredici sənədlər əsasında struktur
bölmələrdə tədris qrupları yaradılır və hər bir tədris qrupu üçün məşğələlər cədvəli tərtib
edilir.
Yekun hissə – 5 dəq.

Dərsin mövzusunu təkrar edərək, qarşıda qoyulmuş məqsədə nail olunmasını elan
edirəm, tələbələrə ev tapşırığı verirəm.

Mövzuya aid yoxlama suallar:
1. Mülki müdafiə üzrə əhalininm hazırlanmasında məqsəd nədir?
2. Mülki müdafiə üzrə əhalininm hazırlanmasında hansı rəhbər sənədlər istifadə olunur?
3. Mülki müdafiə üzrə əhalininm hazırlanmasında əsas üsullar hansılardır?
4. Hərbiləşdirilməmiş mülki müdafiə qüvvələrinin təyinatı nədən ibarətdir?
5. Nə vaxt və kimlərdən hərbiləşdirilməmiş mülki müdafiə qüvvələri komplektləşdirilir?
6. Azərbaycan Respublikasında hansı yaşa kimi kişilər hərbiləşdirilməmiş mülki
müdafiə qüvvələrinə təyin edilirlər?
7. Azərbaycan Respublikasında hansı yaşa kimi qadınlar hərbiləşdirilməmiş mülki
müdafiə qüvvələrinə təyin edilirlər?
8.Azərbaycan Respublikasında fövqəladə hadisələrdən müdafiə sahəsində əhalinin
hansı Qaydalarla hazırlanırlar?
9.Mülki müdafiənin əməli məşğələləri, təlimləri və məşqləri, onların keçirilmə müddəti
və həcmi?
10. şçilərə və işləməyən əhaliyə mülki müdafiə biliklərinin öyrədilməsi qaydaları
nədən ibarətdir?
11. Mülki müdafiə sahəsində əhali kimlər tərəfindən hazırlanır?
12. Təsərrufat obyektlərinin rəhbərləri mülki müdafiə sahəsində işçilərin
hazırlanması, öyrədilməsi üçün nələri bilməlidirlər?
13. Təsərrufat obyektlərində işçilər mülki müdafiə sahəsində hazırlanarkən, hansı
qruplara bölünməlidirlər?
14. Təsərrufat obyektlərində işçilərin mülki müdafiə sahəsində hazırlanmasını
təşkil etmək və həyata keçirmək üçün hansı sənədlər tərtib edilir?
15.Təsərrufat obyektlərində işçilərin mülki müdafiə sahəsində hazırlanmasında
hansı tədris formasından istifadə olunur?
16. Təsərrufat obyektlərində işçilərlə mülki müdafiə dərslərini kimlər keçirlər?

Mülki müdafiə fənninin müəllimi Neymət Lətifov