D Daşı Xəstəliyi Nədir? Xəstəliyin Simptomları və Müalicə Üsulları Nədir

Bura daşları əridən öd turşusu preparatları (Urosan, Ursofalk, Xenoxol, Xenofalk və s.) daxildir. Konservativ müalicə təkcə xolesterin tərkibli daşlara qarşı effektivdir. Piqment daşlarında bu tip müalicə qadağandır.

Öd daşı xəstəliyi

Öd daşı xəstəliyi – öd kisəsinin ən çox yayılmış xəstəliklərindən biridir. Xəstəlik öd kisəsində, qara ciyərdəki öd yollarında, ümumi öd axarında daşların əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur.

Öd daşları – bərkimiş törəmə olub ölçüsü – diametri üzrə 1 neçə santimetr, sayı bir ədəddən bir neçə min ədədə qədər, çəkisi isə 30 qramadək ola bilir. Öd daşları kimyəvi tərkibinə görə, əsasən xolesterindən, az hallarda öd piqmentlərindən və kalsium duzlarından ibarət olur.

Öd kisəsində daşların əmələ gəlməsi uzun müddətli durğunluq zamanı ödün sıx hissəciklərinin çökməsi nəticəsində baş verir. Bu daşlar öd kisəsinin normal fəaliyyət göstərməsinə mane olur.

Öd daşı xəstəliyinin risk faktorları

– qadın cinsinə mənsub olmaq. Cinsi hormon olan estrogenlərin təsirindən irəli gələrək, cinsi yetkinlik yaşından sonrakı bütün yaş qrupuna aid olan qadınlarda öd kisəsində daşın əmələ gəlməsinə meyllilik olur;
– yaşın 40 və ondan artıq olması;
– artıq çəkinin olması. Öd kisəsində xolesterin daşlarının əmələ gəlməsi üçün əsas risk faktorlarından biri də piylənmədir. Bu isə xolesterinin daha çox sintez və ifraz olunması ilə əlaqədardır;
– çəkinin az bir müddət ərzində azalması. Səbəbindən asılı olmayaraq (ya pəhrizin köməkliyi ilə, ya çəkini aşağı salan preparatlar vasitəsi ilə, ya cərrahi yolla) kəskin arıqlama orqanizmə bu prosesə uyğunlaşmağa vaxt vermir və orqanizm lazım olan fermentləri əvvəlki həcmdə olmaqla istehsal edir ki, bunun da nəticəsində onların konsentrasiyası artır. Ödün artması isə öd daşı xəstəliyinin yaranmasına gətirib çıxara bilər;
– hamiləlik. Hamiləlik zamanı və həmçinin daxilə qəbul edilən hamiləlik əleyhinə dərman preparatlarından istifadə edilməsi zamanı qanda esterogen və progesteronun miqdarı artır. Bu hormonlar isə maddələr mübadiləsi sistemində dəyişikliklərə səbəb olaraq öd daşlarının əmələ gəlməsinə köməklik edir;
– hormonal dərman preparatlarının qəbul edilməsi;
– qida qəbulunda yağlı qidalara (yağlı ət, balıq, heyvani piylər və s.), tərkibində xolesterinin miqdarı yüksək olan qidalara üstünlük verilməsi, qida rasionunda bitki sellülozunun (meyvə və tərəvəzlər) az olması;
– irsi faktor (ən yaxın qohumlarda öd daşı xəstəliyinin olması). Əgər sizin valideynlərinizdə öd daşları aşkar edilmişdisə, sizin də öd daşı xəstəliyinin daşıyıcısı olmaq riskiniz iki dəfə artıq olur;
– şəkərli diabet. Şəkərli diabet zamanı öd kisəsində durğunluq yaranır. Öd uzun müddət ərzində öd kisəsində qaldıqda öd daşları əmələ gəlir;
– qara ciyər sirrozu. Qara ciyər sirrozu olan şəxslərdə öd kisəsinin funksiyası pozulduğu və qara ciyərin xəstəliyi nəticəsində qanda estrogenlərin də səviyyəsi artdığı üçün öd kisəsində daşların əmələ gəlmə riski 10 dəfə artır;
– qanda xolesterinin səviyyəsini aşağı salan dərmanların qəbul edilməsi;
– az hərəkətli həyat tərzi. Aparılan tədqiqatlara əsasən, gün ərzində icra olunan 30 dəqiqəlik aerobika hərəkətlərinin köməkliyi ilə öd daşı xəstəliklərinin 1/3 hissəsinin qarşısını almaq olar.

Öd kisəsinin daşı xəstəliyinin əlamətləri

Əksər hallarda öd kisəsində olan daşlar əlamətsiz keçir, bunlara “lal daşlar” da deyirlər. Belə daşlar təsadufən aparılan ultrasəs və ya rentgen müayinəsi nəticəsində aşkar olunur. Belə daşlar öz daşıyıcılarını uzun illər ərzində, bəzən isə bütün ömürləri boyu da narahat etmirlər. Bəzən isə – doyunca yemək yedikdən sonra, bədən xeyli silkələndikdə və ya digər bu kimi səbəblərin təsiri nəticəsində belə xəstələrdə öd daşı tutmaları (sancıları) baş verir. Bu zaman daş öd kisəsi yoluna keçərək onun yolunu bağlayır və ödün öd kisəsindən axınının qarşısını alır. Nəticə etibarı ilə bu, öd kisəsinin divarının gərilməsinə və kəskin ağrının baş verməsinə səbəb olur. Sancı zamanı ağrı sağ körpücük nahiyəsinə, sağ qola, sağ süd vəzisi və sağ kürək nahiyəsinə “yayılır”, dəfələrlə təkrar olunaraq bir neçə saat ərzində davam edir. Bir çox hallarda ağrı o dərəcədə kəskin olur ki, xəstələr “təcili yardıma” müraciət etməli olurlar.

Əgər öd yolunda olan daş (ölçüsü nisbətən kiçik olan) öd yollarından keçərək “müvəffəqiyyətlə” onikibarmaq bağırsağa düşərsə, sancı öz-özünə keçib gedir və daş nəcislə xaric olur.

Öd daşı xəstəliyinin əlamətləri aşağıdakılardır:

– sağ qabırğaaltı nahiyədə ağırlıq hissiyyatı;

– ağızda aclıq hissiyyatı;

– üşütmə, temperaturun bir qədər yüksəlməsi;

– doyunca yedikdən, yağlı, qızardılmış qida, alkoqol qəbulundan sonra gəyirmənin olması;

– sarılıq (daş ümumi öd yolunu tutduqda) və nəcisin gil rəngində olması.

Bütün bu əlamətləri nəzərə aldıqdan sonra həkim-qastroenteroloq xəstəyə öd daşı xəstəliyi diaqnozunu qoya bilər.

Saglamolun.Az

Öd Daşı Xəstəliyi Nədir? Xəstəliyin Simptomları və Müalicə Üsulları Nədir?

Öd kisəsi qarın boşluğunun yuxarı sağ nahiyəsində qaraciyərin bir az altında yerləşən armud formalı orqandır. Bağırsaqlara ifraz etdiyi sarı-yaşıl öd ilə orqanizmin həzm funksiyalarına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verir. Öd kisəsində daşın əmələ gəlməsi, öd daşı xəstəliyi olaraq təyin olunur və adətən xəstəlik yaşla artır. Həzmə kömək edən öd çox yüksək səviyyədə xolesterin ehtiva edir və bərkiyir. Çöküntü əmələ gətirdikdən sonra isə öd daşları meydana gəlir.

Öd daşı kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinən və kifayət qədər ağrılı ola bilən bir xəstəlikdir. Gün ərzində qaraciyərdən təxminən 1 litr öd ifraz olunur və yağların həzm edilməsi, bəzi vitaminlərin bağırsaqlardan sorulması kimi müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir. Öd, qaraciyərdən mədənin davamı olan onikibarmaq bağırsağa axdığı üçün öz yolunda öd kisəsindən keçərək burada toplanır. Suyu udmaqla onun sıxlığı daha da artır. Bəzi qidaları, xüsusən də yağlı qidaları qəbul etdikdən sonra öd kisəsi büzülür və qatılaşdırılmış ödü onikibarmaq bağırsağa göndərir.

Normal şəraitdə öd tərkibindəki müxtəlif maddələrin müəyyən miqdarda qarışığı sayəsində öz axıcılığını qoruyur. Bununla belə, öddə bu komponentlərin hər hansı bir artması və ya azalması ödün axıcılığının pisləşməsinə və “çöküntü buraxan” vəziyyətə səbəb ola bilər. Həm bu çöküntülər, həm də uzun müddət və ya uzun müddətli aclıq hallarında yalnız venadaxili qidalanan öd kisəsi adlanan öd çöküntüləri də öd daşı əmələ gəlməsində rol oynaya bilər.

Öd Daşı Xəstəliyinin Əlamətləri Nələrdir?

Öd daşı əmələ gəlməyə başlayandan sonra daşların sayı və ölçüsü artsa da, adətən ilk vaxtlarda öd kisəsi simptomlarına səbəb olmur. Əksəriyyəti ağrısız olan öd daşları bəzi hallar istisna olmaqla, müayinələr zamanı və ya bəzi əməliyyatlar zamanı təsadüfən aşkarlanır. Öd daşı xəstəliyinin gedişində daş əsas öd axarına düşərsə, çox daha problemli bir prosesə çevrilir. Obstruktiv sarılıq adlanan bu prosesdə xəstədə qarın ağrısı, sarılıq, sidiyin qırmızı və ya qəhvəyi rəngdə olması, ürəkbulanma, qusma və bəzən qızdırma kimi əlamətlər müşahidə oluna bilər.

Bununla yanaşı, daş öd axarını bağladıqda meydana gələn öd kisəsi xəstəliyinin əlamətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:

• Qarının yuxarı sağ nahiyəsində qəfil və sürətlə ağırlaşan ağrı
• Kürək və bel ağrısı
• Sağ çiyində ağrı
• Ürəkbulanma və qusma
• Sidik rənginin qaralması
• Həddindən artıq qaz və digər həzm problemləri
• İshal

Öd Daşı Xəstəliyinin Müalicəsi Necə Olmalıdır?

Xəstəliyin və onun ağırlaşmalarının müalicəsində müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Ən çox istifadə edilən üsul laparoskopik cərrahiyyədir. Öd kisəsi əməliyyatlarının 5%-dən az hissəsi açıq əməliyyatla həyata keçirilir. ERCP və PTK lazım olduqda istifadə edilən digər müalicə üsullarıdır. Öd daşının müalicəsi üçün öd kisəsinin çıxarılmasına xolesistektomiya deyilir. Qızıl standart xolesistektomiya yanaşması laparoskopik əməliyyatlardır. Əgər əməliyyat müxtəlif səbəblərdən laparoskopik üsulla həyata keçirilmirsə, açıq əməliyyat üsuluna üstünlük verilə bilər.

Bu gün cərrahi əməliyyat zamanı kisəni tərk etmək və yalnız daşları çıxarmaq rasional yanaşma kimi qəbul edilir. Bunun səbəbi xəstələrdə təxminən 1 il ərzində daşların təkrarlanma və ağırlaşma riskidir. Ümumi anesteziya altında aparılan laparoskopik xolesistektomiya əməliyyatında operator xəstənin qarnında 3-4 kəsik edir. Bu kəsik yerlərindən xəstənin qarın boşluğuna kiçik və işıqlı cərrahi alətlər daxil edilir və öd kisəsi çıxarılır. Xəstələr əməliyyatdan sonra bir müddət müşahidə edilir və arzuolunmaz bir vəziyyətlə rastlaşmazsa eyni gün və ya əməliyyatdan sonrakı gün evə buraxıla bilərlər.

Öd kisəsi daşlarına cərrahi müdaxilənin xaricində tibbi müalicə və litotripsi adlı üsulla müdaxilə edilə bilər. Əməliyyat oluna bilməyən insanlarda xüsusilə xolesterinin səbəb olduğu daşlarda ursodiol aktiv maddəsi olan dərmanlar tətbiq oluna bilər. Bu dərmanların gündə 2-4 dəfə müxtəlif dozalarda qəbul edilməsi öd kisəsində daşların keçməsinin illər çəkə biləcəyi, müalicənin kəsilməsindən sonra xəstələrdə yenidən daş əmələ gəlməsinin müşahidə oluna bilməsi kimi problemlərlə qarşılaşa bilər.

Öd daşının simptomları və digər şikayətlər zaman keçdikcə görünə və sonra yox ola bilər. Xüsusilə 5 saatdan çox davam edən qarın ağrısından şıikayət edirsinizsə, sarılıq əlamətləri müşayiət olunursa, nəcis ağ rəngdədirsə və bu əlamətlər bu kimi digər şikayətlərlə müşayiət olunursa, bu zaman səhiyyə müəssisələrinə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur.

Öd daşı xəstəliyi

Öd daşı xəstəliyi – öd kisəsində və öd axarlarında konkrementləri (daşların) yaranması ilə xarakterizə olunur. Daşın yerləşməsindən asılı olaraq, xəstəliyin 3 forması ayırd edilir:

• Xolesistolitiaz – daşlar öd kisəsində formalaşır;
• Xoledoxolitiaz – daş ümumi öd axarında olur;
• Qaraciyərdaxili xolelitiaz – daşlar qaraciyərin daxilindəki öd axarlarında əmələ gəlir.

Daşın formalaşmasının ilk mərhələsi ödün qatılaşmasıdır. Konkrementlər tərkibinə görə 2 qrupa bölünür:

• xolesterin tərkibli – onlar tədricən böyüyərək, iri ölçülərə çatır;
• piqment daşları – bilirubindən təşkil olunaraq, qara və qəhvəyi rəngi ilə seçilir.

Ölçüsünə görə daşlar 3 cür olur:

• iri – diametri 2 sm-dən böyük;
• orta – 1-2 sm;
• xırda – 1 sm-dən kiçik.

Öd daşı xəstəliyi hansı səbəblərdən yaranır?

Xəstəliyin başlıca səbəbi irsi meyllikdir. Bundan əlavə aşağıdakı faktorlar daşın formalaşma ehtimalını yüksəldir:

• Yaş amili. 40-69 yaşlı pasiyentlər arasında öd daşı xəstəliyi daha çox qeydə alınır;
• Qadın cinsi. Qadın cinsi hormonu sayılan estrogenlər ödü qatılaşdırmaqla, daşın əmələ gəlmə şansını artırır.
• Hamiləlik dövrü. Hormonal dəyişikliklər və böyüyən uşaqlığın öd yollarını sıxması ilə əlaqədar öd qatılaşa və daş yarana bilir.
• Piylənmə
• Şəkərli diabet
• Bədən çəkisinin kəskin azalması.

Qeyd edək ki, son illərdə öd daşı xəstəliyi xeyli «cavanlaşmışdır». Uşaqlar və yeniyetmələrdə daşın aşkarlanmasını alimlər qeyri-düzgün qidalanma və piylənmə ilə əlaqələndirirlər.

Öd daşı xəstəliyi özünü necə büruzə verir?

Xəstəlik uzun müddət gizli gedə bilir. Yalnız öd yolları daşla tutulduqda və ya iltihab yarandıqda əlamətlər meydana çıxır. Öd xəstəliyinin əlamətləri arasında ən başlıcası ağrıdır. Onun fərqləndirici xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

• yağlı qida qəbulundan 1-1,5 saat sonra və ya həddindən çox yedikdə baş verir;
• qısa zaman ərzində güclənir;
• deşici xarakterli olur;
• 1 neçə dəqiqədən bir neçə saata kimi davam edir;
• sağ qabırğa altında, qarnın yuxarı hissəsində (mədə proyeksiyasında) yaranır, sağ qol, boyun və kürəyə yayılır;
• ağrı ürəkbulanma, qusma, qarında köp , nəcis ifrazına yalançı çağırışlar.

Həmçinin Danimarka alimlərinin fikrincə yuxuya getdikdən bir neçə saat sonra sağ qabırğa altında ağrının baş verməyi öd yollarının patologiyasına işarə edir.

Öd daşı xəstəliyi hansı yolla aşkara çıxarılır?

Diaqnoz qastroenteroloq tərəfindən qoyulur. Həkim xəstənin şikayətlərini analiz etdikdən sonra müvafiq müayinələr təyin edir. Bura qan-sidik analizi, qarın boşluğu orqanlarının ultrasəs müayinəsi, öd axarlarının rentgenoqrafiyası, endoskopik retroqrad xolangioqrafiya və s. aiddir. Mürəkkəb vəziyyətlərdə KT və ya MRT-yə ehtiyac yaranır.

Öd daşı xəstəliyi necə müalicə olunur?

Müalicə sxemi klinik təzahürlərin dərəcəsindən asılıdır. Simptomsuz gedişdə yalnız dinamik müşahidə, qidalanma və həyat rejiminin qaydaya salınması kifayətdir. Əlamətlər müşahidə olunduqda isə konservativ (dərman preparatları) və ya cərrahi müalicə göstəriş sayılır.

Həyat və qidalanma tərzi

Xəstələrə gündə 5-6 dəfə kiçik porsiyalarla qidalanmaq tövsiyə olunur. Rasiondan yağlı, qızardılmış xörəkləri, un məmulatları və şirniyyatı çıxarmaq lazımdır. Bundan əlavə yağsız ət, balıq növləri, yağlılıq dərəcəsi az olan süd məhsullarından istifadə etmək olar. Bədən çəkisini normada saxlamaq üçün mülayim fiziki aktivlik məsləhət görülür.

Öd daşı xəstəliyi və onun dərmanla müalicəsi

Bura daşları əridən öd turşusu preparatları (Urosan, Ursofalk, Xenoxol, Xenofalk və s.) daxildir. Konservativ müalicə təkcə xolesterin tərkibli daşlara qarşı effektivdir. Piqment daşlarında bu tip müalicə qadağandır.

Ağrı əleyhinə isə spazmolitiklər, analgetiklər təyin edilir.

Cərrahi müalicə

Öd daşı xəstəliyi parlaq klinik simptomatika ilə getdikdə əksər hallarda xolesistektomiya (öd kisəsinin çıxarılması) məqsədəuyğundur. Əməliyyat açıq üsulla (laparotomiya) və ya qarın divarında 3 kiçik dəlikdən (laparoskopiya) icra olunur.

Müasir dövrdə ikinci üsula üstünlük verilir. Laparoskopik xolesistektomiyanın üstünlükləri bunlardır:

• tez sağalma;
• fəsadların baş vermə ehtimalının minimal olması;
• minimal travma;
• əməliyyatdan sonrakı dövrdə ağrı sindromunun az olması;
• mükəmməl kosmetik nəticə.

Öd daşı xəstəliyi və onun profilaktikası

• rasional qidalanma – az-az, lakin tez-tez qidalanmaq, tərəvəzlərə üstünlük vermək;
• aktiv həyat tərzi sürmək;
• maddələr mübadiləsi pozğunluqlarını vaxtında müalicə etmək.

Bu 3 sadə qaydaya əməl etməklə sağlamlığınızı qoruya bilərsiniz.