Orfoqrafiya lüğəti 2018

Ümumilikdə yeni lüğətdə söz sayı 90 minə yaxındır.

Orfoqrafiya lüğəti ilə bağlı fikirlər

Azərbaycan dilinin “orfoqrafiya lüğəti”nin Vl nəşrində bir sıra fikir , qayda və sözlər vardır ki, onlarin həlli istiqamətində zəruri addımlar atmalıyıq.Lüğətin Vl nəşrində diqqətimizi çəkən məqamlardan biri də ərəb-fars mənşəli -ba, -la, -bi önşəkilçili sözlər təşkil edir.Bu sözlər kiçik bir istisnanı çıxmaq şərti ilə düzgün yazılmışdır.Bu istisna da “bihiss ” sözü ilə bağlıdır .Belə ki, Vl nəşrdə verilən söz “bihis”,” bihislik”kimi yazilmişdir.”Hiss” sözünün yazılışı digər eynicinsli , qoşasamitli, təkhecalı ərəb mənşəli sözlərdən müəyyən dərəcədə fərqlənir. Bu tipli sözlərin sonuna samitlə başlayan şəkilçi artırdıqda eliziya hadisəsi baş verir:xətkeş, sirdaş, haqda və s. Lakin hiss sözündə bu qayda özünü göstərmir . Daha dəqiq şərh etsək, “hiss” sözünə “s”samiti ilə başlayan şəkilçilər istisna olmaqla , samitlə başlanan şəkilçi əlavə etdikdə səs düşümü baş verir Ona görə “s”ilə başlayan şəkilçi deyirik ki, söz ortasında üç “s”samiti yanaşı gəlməsi göstərilən halda düzgün olmaz. Hisssiz şəklində sözün işlənməsi mümkün deyil . “Hiss”sözündə səs düşümünün reallaşmamasının səbəbi yarana biləcək semantika ilə əlaqəlidir. Çünki dilimizdə “his”sözu də vardir( çırağın hisi).Ərəb – fars mənşəli -ba, -la,-bi, -na önşəkilçili sözlər deyilənlər nəzərə alınmaqla düzgün olsa da, həmin qrupa mənsub sözlərdə kəmiyyət artimi müşahidə olunur.Bir qismi bu gün dilimizdə işlənməyən bu sözlər öz aktuallığini itirib . 1975 -ci ilə məxsus “Orfoqrafiya lüğəti”nin lll nəşrində bu tipli sözlər çoxdur.Ötən 40 ildə dilimiz daha da sabitləşmiş, və milliləşmişdir.Dildəki yersiz alınma sözlərə qarşı mübarizə aparılmışdır , müxtəlif qurumlar və komissiyalar fəaliyyət göstərir. Lüğətdəki sözlərin əksəriyyətini müvafiq qarşılığı ilə əvəz etmək olar,lakin burada da müəyyən istisnalar nəzərə alınmalıdır. Əks təqdirdə söz ya asemantik olur, ya da semantik fərq əmələ gəlir “Laqeyd” sözünü “qeydsiz”kimi işlətsək, fərqli məna ifadə edər.

• ← Tuqdamenin türk olması ilə bağlı faktlar
• Bitki hüceyrəsinin təsnifatı və quruluşu →

Orfoqrafiya lüğəti 2018

“Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti” çap olunub. “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”nin 7-ci nəşrini AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun əməkdaşları tərtib ediblər.

Bu barədə AZƏRTAC-a institutdan məlumat verilib. Bildirilib ki, lüğətin elmi redaktoru, akademik Möhsün Nağısoylu, məsul redaktorlar filologiya elmləri doktoru, professor İsmayıl Məmmədli və filologiya elmləri doktoru Nəriman Seyidəliyevdir. Nəşrin rəyçiləri professorlar Buludxan Xəlilov, Qəzənfər Kazımov və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Şəhla Əhmədovadır.

Lüğətə 5000-dən çox söz daxil edilib. Bu qəbildən olan sözlərin bir hissəsi dilimizin daxili imkanları hesabına yaranmış neologizmlərdən ibarətdir. Məsələn: buraç, paylaşım, tanıtım, uzadıcı və s.

Ümumilikdə yeni lüğətdə söz sayı 90 minə yaxındır.

Əvvəlki orfoqrafiya qaydaları ilə müqayisədə bir sıra yenilikləri əhatə edən orfoqrafiya normaları Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2019-cu il 16 aprel tarixli 174 nömrəli qərarı ilə təsdiq olunmuş və 2020-ci il 3 noyabr tarixli qərarı ilə müəyyən edilib.

Lüğətdə müasir dövrdə inkişafda olan elm və texnikanın müxtəlif sahələrində, eləcə də mətbuat, radio, televiziya, kino dilində bu sahələrin sıx bağlı olduğu informatika, informasiya texnologiyaları, logistika, idman, kulinariya və turizm terminləri də verilib. Həmçinin dünya təcrübəsinə əsasən dialekt leksikasına, danışıqda işlənən sözlərə də müəyyən yer ayrılıb.

“Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”nin 2013-cü il nəşrində eyni sözün tez-tez nəzərə çarpan sinonimlərinin verilməsi halları yeni nəşrdə aradan qaldırılıb. Məsələn, dildə istifadə olunma vəziyyəti nəzərə alınmaqla əvvəlki lüğətə daxil edilmiş kvorum-yetərsay, plyaj-çimərlik, svetofor-işıqfor, vzvod-taqım, yubka-ətək kimi sinonim sözlərdən yalnız ikincilər yeni lüğətdə saxlanılıb.

Lüğətin 2013-cü il nəşrində eyni sözün müxtəlif variantlarına rast gəlmək mümkündür. Altın-altun, qaboy-qoboy, təlmə-tələsik-tələm-tələsik. Lüğətin yeni nəşrində yuxarıdakı nümunələrin ikinci variantları saxlanılıb, çoxvariantlılıq aradan qaldırılıb. Lüğətə bəzi yeni sözlər – vatsap, vaksin, vayfay, tviter, tvit, manipulyasiya, status-kvo, feysbuk daxil edilib.