Orta Əsr Avropa Sənəti

Orta Əsr sənətinin bədii forması qədim sənətdən daha çətin və ekspressivdir və insanın daxili aləmini daha dramatik dərinliklə çatdırır. Orta əsr sənətçisi dünyanın möhtəşəm rəsmini memarlıqda, heykəltaraşlıqda və ikonalarda yaratmağa can atırdı. Elə Orta əsrlərdə ikona sənəti öz zirvəsini yaşadı.

Orta yaş – müasir dövlətlərin yaranması

Orta yaş (və ya “qaranlıq dəfə”) bir dönüş nöqtəsi oldu Avropa tarixi. müddətli görə bu dövr qədim və İntibah arasında aralıq idi ki, öz adı var.

Orta yaş Qərb Roma imperiyasının süqutundan sonra başladı. Goths və hunların tayfaları qədim şəhər yeksan və yeni hökuməti quraşdırılıb. Əvvəlcə, sistem qoca məclisi başçılıq etdiyi barbar qəbilə icma bənzəyir. Amma çox tezliklə müəyyən liderləri qəbul reins gücü və ya hiyləgər ya öz həmkarları üstün.

Orta əsrlərdə Avropada ən müasir ölkələrin beşiyi olmuşdur. Onlar ərazi prinsipi əsasında formalaşır və qədim şəhər-dövlətlər bənzəyir edilib. istisna siyasi sistem idi. mərkəzi kəndi ərazisində yaxınlığında yerləşən qala qədər müəyyən sahə xəttinin lideri. Ruler sakinlərin qorunması və təhlükəsizliyini təmin edir.

Bütün çox daha çox kənd qurmaq ehtimalı şəhərində yaşamaq ödəyə bilər. Kəndlilər də pənah və Rəbbinin xeyrinə bu vergi ödədik.

Erkən orta yaş damğasını qondarma feodal sisteminin yaranması. Və sonra fəth qanlı tarixi başlayır. Bəzi Lords silah və ordu sayı üstün. Bu onlara zəif rəqib nəzarət etmək üçün icazə. vassalına – şanslı padşahları və istirahət oldu.

dövlətlərin formalaşması disparate tayfaları birləşdirmək idi güclü fikir olmadan edə bilmədim. 12-13-ci əsrlərdə, monarxlar fəal xristian kilsəsinin mövqeyi möhkəmlənməsinə töhfə başlayır. Katoliklik az bir yüz il yalnız din idi orta əsr Avropa. Onun qala və bu gün Vatikan qalır. Amma indi əgər Papa – 600 il əvvəl müqəddəs sözün sonra natiq fikir irəli sülh və harmoniya elan ictimai şəxs var Crusades Müqəddəs Sepulchre (3 idi).

Bu Qüdsü fəth English padşahı Richard Lionheart, ən uğurlu nailiyyət hesab olunur. Amma Səlib yürüşləri xəsislik həqiqi dəyəri şərəf onların kodu silinə ki, gətirib çıxardı. əlaqədar borc, həm də mənəvi deyil, yalnız bu təsirə məruz qalan. Bu, öz növbəsində, Fransız məğlub nines ərəblər (Səlahəddin) böyük lideri icazə və ingilis casing cəngavərlər. Dəf şəhər qalibləri təmiz su ilə yuyulur və qızılgül ləçəkləri ilə dotted.

orta yaş əhəmiyyətli yalnız mənfəət, həm də elm nailiyyətləri olmuşdur. kilsə əhalinin ümumi təhsil üçün əlverişli deyil, lakin buna baxmayaraq fəal onların ideyaları inkişaf üzərində işləyir alimlər var idi. Onların arasında yer çünki yandırıldı nə, dəyirmi olduğunu bildirib Galileo Galilei, Müqəddəs inkvizisiya, əlbəttə, onun ixtira bu gün müvafiq məşhur Leonardo da Vinci.

Orta əsrlər tarixi maraqlı və bir çox şey öyrənə bilərsiniz. Chivalry şərəf, ləyaqət, sevgi və dostluq onun deqradasiyaya anlayışları ilə gənclərə faydalı olardı. dövlət müasir model hesab səhvlər hökmdarlarının, daha yaxşı iqtisadi vəziyyət, və sonra alimlər bu gün Aesculapius öyrənmək lazım qərəzsizliyindən düzəltmək üçün kömək edəcək.

Orta Əsr Avropa Sənəti

Orta Əsrlər tayı bərabəri olmayan bir tarixi dönəmdir. Orta Əsrlər Avropa və Yaxın Şərqin Antik dönəmdən sonra gələn və Yeni Dönəmdən əvvəlki dövrünə deyilir. Tarixin Antik və Yeni dönəmlər olaraq ikiyə bölünməsi ilk olaraq 1330-cu illərdə Françesko Petrarka tərəfindən təqdim edilir. Bu bölünməni qısa olaraq anlatacaq olsaq, ilk dönəm(Antik) xristianlıq öncəsi, sonraki (Yeni) dönəm isə xristianlıq sonrası olaraq müəyyən edilir. Françesko Petrarka Antik dönəmdən Renessansa qədər olan dönəmi isə “qaranlıq əsrlər” olaraq adlandırırdı. Müasir üç dövrlü bölünmə (Antik, Orta Əsrlər və Yeni dönəm) isə ilk dəfə XV əsr humasitlərinin əlyazmalarında yaranır. Orta Əsrlərin xarakteristik xüsusiyyətlərindən biri, Qərbin Şərqi Roma İmperiyasından(Bizans), Çin və müsəlman dünyasından geridə qalmasıdır. Bu dönəmə aid mənbələrin azlığındandır ki, Françesko Petrarka öz əlyazmalarında Orta Əsrləri “qaranlıq əsrlər” olaraq adlandırıb. “Orta Əsrlər” terminini isə ilk dəfə istifadə edən Flavio Biondo olmuşdur.

Françesko Petrarka, Rəssam Yus Van Gent, XV əsr

Orta Əsrləri daha yaxşı anlamaq üçün tarixi və coğrafi çərçivələri, həmçinin siyasi şəraiti bilmək önəmlidir. Bunun üçün biraz əvvələ, 395-ci ilə geri gedək. Böyük Roma İmperiyasının imperatoru Flavi Feodosi( lat. Flavius Theodosius) ölümündən sonra imperiyanı iki oğlu arasında bölür. Qərbi Honoriusa, Şərqi isə Arkadiusa verir. Beləliklə Böyük Roma İmperiyası Qərbi Roma İmperiyası və Şərqi Roma İmperiyası(Bizans) olaraq iki yerə bölünür. Əslində hər iki imperiya özünü Romalı hesab edirdi, ancaq Qərbdə Latınca, Şərqdə isə Yunanca danışılırdı. Olduqca qarmaqarışıq bir dönəm idi, barbarların hücumları artıq adət halını almışdı. Ətrafı dağıdıb talan edən barbarların bu dönəmdə etdikləri çox sonralar “vandalizm” sözünün kökənini yaradır. Feodosinin ölümündən cəmi 81 il sonra Qərbi Roma İmperiyası yox olaraq fərqli ölkələrə bölünür. Bu ölkələri birləşdirən tək şey Katolik Kilisəsi idi. Digər tərəfdə Bizans İmperiyası isə min il daha varlığını davam etdirir.

Antik dönəmin bitişi və Orta Əsrlərin başlanğıcı Qərbi Roma İmperiyasının dağılmasına tuş gəlir (476). Bu tarix bəzi ölkələrdə eyni olsa da Ön Asiya və bəzi Şimali Afrika ölkələrində(bu ölkələrdə məhz islamın yayılması Antik dönəmin bitişi hesab olunur) eləcə də Rus tarix bölgüsündə Orta Əsrlər olaraq adlandırılan dönəm daha sonralara, yəni VII əsrin sonlarına təsadüf edir. Çox zaman “Orta Əsrlər” termini Avropa Orta əsrlərinə aid edilir. Belə olduğu halda termin bir sıra spesifik xüsusiyyətləri ehtiva edir; dini, iqtisadi və siyasi həyatı, feodal torpaq mülkiyyəti istifadəsi sistemini, vassallıq sistemini(feodal nərdivanı), dini həyatda Kilsənin mütləq hökmranlığını, kilsənin siyasi hakimiyyətini(inkvizisiya, feodal yepiskopların varlığı), rahibəlik idealı, cəngavərlik idealı, orta əsr memarisi qotikanın yüksəlişi. Daha geniş anlamda bu termin hər hansı bir kültürə aid edilə bilər, ancaq belə olduğu halda termin daha çox xronoloji mənsubiyyəti bildirmiş olur və yuxarıda sadalanan xüsusiyyətləri bütövlükdə özündə daşımır.

Kəndlilər xırmanda, “Tacuinum sanitatis” XV əsr

Orta əsrlərdə elm və fəlsəfə qərbdə tam bir durğunluq dönəminə girdi. Rahiblər elmi yalnız İncili anlayacaq qədər icazə verirdilər. Monastırların bir növ universitet vəzifəsi gördüyü sırada oxuma və yazma rahiblərin əlinə düşdü. Bu səbəbdən din və metafizikanın düşüncə sistemindəki təzyiqi çox artdı. Vaxt keçdikcə dindən kənar və dində qəbul edilməyən araşdırmalar Xristianlığa zidd görülməyə başlandılar. Romalılar kimi Latın kökənli xristian rahiblər də nəzəri bilgilərə üz döndərdilər. Məsələn, Latın kilsə rahibləri içində ən tanınmışı olan və intellektual sayılan Avqustin Avrelius zəkanı inancdan uzaqlaşdıran bir tələ hesab edir və elmi özünə yalnız İncili idrak edəcək qədər icazə verirdi. Getdikcə bilginin pis, cəhalətin isə üstünlük olduğu bir dönəm başladı. Elmə qarşı şübhə hərəkətli hücum səviyyəsinə çatdı. Qərbi Avropada “qaranlıq dönəm” bütün nöqsanları ilə hökm sürdüyü halda Bizansda Antik Yunan və Roma ənənəsi az da olsa varlığını davam etdirirdi.

Orta Əsr əlyazması, XV əsr

Bu dönəmdə sənət də fəlsəfə kimi dinin monopoliyasındadır. Kilsə divarlarındaki freskalar cahil xalqa İncili tanıtmaq məqsədi güdən rəsmlərdir. Bu rəsmlərin kim tərəfindən edildiyi məlum deyil. Həmçinin bu dönəmdə teatrlar qadağan olunur, təkcə İncildəki əhvalatları kilsədə səhnələşdirməyə icazə verilirdi.

Orta Əsr Avropa Sənəti özündə nələri daşıyır?

Orta Əsr sənəti dünya incəsənətinin inkişafında xüsusi mərhələdir. Dönəmin ən önəmli xüsusiyyətlərindən biri dinlə və dini doqmalarla olan sıx əlaqəsi idi, bu səbəbdən də dönəmin sənəti sprituallıq və asketik izlərin daşıyıcısı idi. Din və Kilsə bütöv feodal kültürün formalaşmasında güclü ideloji güvvə idilər. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Orta Əsr Avropasında sənət Kilsənin, eləcə də ilahiyyatçı rahiblərin monopoliyasında idi. Bu dönəmdə sənət sənətçilərin öz yaradıcılıqlarını ifadə etmək üçün platformadan daha çox, kilsə üçün bir alətə çevrilmişdi. Dini dünyagörüşü demək olar ki, Orta Əsr sənətini formalaşdıran yeganə amil idi. Rəsmlər sadəcə kilsə divarlarına edilirdi, mövzuları isə sadəcə İncildən müxtəlif səhnələr, İsanın və havarilərinin, müxtəlif Əzizlərin və din xadimlərinin rəsmləri idi, bundan əlavə sənətçilər doqmalara bağlı qalıb yaratdıqları əsərlərə öz şərhlərini əlavə etməkdən çəkinirdilər. Lakin elə bu vaxtlar gələcək əsrlərə öz təsirini göstərəcək bir çox fərqli tərzlər, hətta sənət qolları yarandı və ya bünövrələri qoyuldu.

Bonaventura Berlinghieri, Əziz Fransis, 1235

Kilsə daim sənətin gücünü və onun kütləyə təsirini anlayırdı, bu səbəbdən də sənətə daha çox əsas vəzifəsi imanı gücləndirmək olan, cahil xalq üçün “müqəddəs əlyazma” olaraq görürdü. Xristian inancına görə insanın maddi varlığı, əbədi (ölümdən sonraki) varlığının yanında əhəmiyyətsizdir, buna görə də sənət əsərlərində ona yer yoxdur. Bədən ruh üçün sadəcə eybəcər həbsxanadır, onun əbədi varlığı üçün maneədir, ən nəhayətində “günah şüşəsidir”. Beləliklə Xristiyan nəzəriyələrindən, Antik idealın əksi olan bir ideal yaranır. Sənət artıq təbiəti, real formaları yamsılamağa tələsmir, o artıq metafizik anlayışın simvoluna çevrilir. Beləliklə plastik dilin və ifadə üsullarının tamam başqa sistemi yaradılır.

Orta Əsr sənətinin bədii forması qədim sənətdən daha çətin və ekspressivdir və insanın daxili aləmini daha dramatik dərinliklə çatdırır. Orta əsr sənətçisi dünyanın möhtəşəm rəsmini memarlıqda, heykəltaraşlıqda və ikonalarda yaratmağa can atırdı. Elə Orta əsrlərdə ikona sənəti öz zirvəsini yaşadı.

De La Catena Madonnası

Orta Əsr Avropa sənəti kobud şəkildə desək özlüyündə üç mərhələyə ayrılır:

1. Roman öncəsi dönəm və ya erkən orta əsrlər(Vİ-X)
2. Roman dönəmi (Xİ-Xİİ) – hər iki adlandırma, sənət əsərlərində antik izlərə rastlanmasına görə verilmişdir.
3. Qotik dönəm (Xİİ-XV)

Ancaq yenə qeyd etmək istərdim ki, bu bölünmə tam olaraq doğru deyil və sadəcə Memarlıq abidələrinə aid edilə bilər. Əslində isə, Orta Əsr sənətinin qoyduğu miras o qədər genişdir ki, fərqli növlərdə çox fərqli kateqoriyalara ayırmaq mümkündür, çünki Orta Əsr Avropa sənəti çox fərqli kültürlərdən təsirlənib.

Roman Öncəsi Dönəm

Roman öncəsi dönəm üç dövrə ayrılır:

1. Erkən Xristiyanlıq dönəmi (II-V əsrlər)
2. Barbar Krallıqların Sənəti (V-VII əsrlər)
3. Karolenj və Ottonian Krallıqlarının sənəti (IX-XI əsrlər)

Erkən Xristianlıq dönəmi sənəti çox vaxt antik dönəm sənətinə aid edilir və sadəcə bu dönəmin memarlıq abidələri bir stilistik xüsusiyyəti özlərində daşıyırlar. Qeyd etmək istəyirəm ki, kilsələrin prototipi antik Bazilikalardır. Barbar Krallıqlarının sənəti bəlli səbəblərdən böyük memari abidələri özlərində ehtiva etmirlər və daha çox dekorativ sənət qollarından nümunələrə rastlamaq mümkündür.

Son dönəmə gəldikdə isə, burada çox fərqli sənət nümunələrinə rastlamaq mümkündür. Memarlıqdan tut, heykəltaraşlıq, hətta rəsm əsərlərinə qədər. Ancaq ən önəmli sənət əsərləri əlbəttə müxtəlif rəngli miniatürlərlə dolu əlyazmalardır.

Roman Dönəmi

İmperator Böyük Karlın vaxtından memarlıqda “roman” deyə adlanan stil formalaşmağa başladı. Bu stilin xarakteristik xüsusiyyətlərindən biri yarım kürə tağlı arklar idi. Bu səbəblə XI və XII əsrlərdə Avropa sənətinin bu dönəmini romanika dönəmi adlandırırlar, çünki bu dönəm memarlıq abidələrində Antik Roma tikililərini bəzəyən o məxsusi arklar mövcud idilər. Bu dönəmə aid klassik nümunə olaraq Maria Laac Kilisəsini göstərmək mümkündür.

Maria Laac, Almaniya, XI əsr

Qotik Dönəm

XII əsrin ikinci yarısından başlayaraq Qərbi Avropada(xüsusilə Fransada) yeni memari üslub yaranır. O roman memarlığından bir neçə meyarla fərqlənir və Qotik adını daşıyır. Romanesk üslub kimi Qotik üslub da, ifadə zirvəsini xristiyan memarisində qazanıb.

Qotik memarisinin əsas üslub xüsusiyyətlərini belə sadalamaq mümkündür:

• Bazilika tipli abidələrin qəlizləşdirilməsi (kapella, çoxsaylı neflər)
• Sütunların incəlməsi
• Tikinti arklarının istifadəsi
• Nəhəng vitrajlarla bəzədilmiş yumru pəncərələr
• Heykəlciklərin bolluğu

Qotik sənət həm də heykəltaraşlığın inkişafı ilə də əlaqələndirilir. Məsələ burasındadır ki, Antik dönəmin süqutundan sonra, erkən orta əsr dönəmi boyunca Qərbi Avropada demək olar kiheykəltaraşlıq nümunələrinə rast gəlmək mümkün deyil. Ancaq, XIII əsrdə bu yolda həqiqi artım görmək olur. Eynilə Vitraj sənəti də öz zirvəsini yaşayır.

Notr Dam, Şimal pəncərəsi

Bundan əlavə miniatür və əlyazma sənəti Orta Əsrlər boyunca öz varlığını davam etdirir və hətta təkamül edir. Təəcüblü deyil ki, qotik dönəmdə onlar əsl zirvəyə yüksəlirlər. Orta Əsr Avropa Sənətini bütövlükdə hər tərəfli bir yazıda anlatmaq əlbəttə mümkün deyil, ancaq ilk tanışlığı etdiyimizə görə gələcək yazılarda daha ətraflı və spesifik olaraq bu mövzunu ələ ala biləcəyik.

Müəllif: Sədəf Əliverdi