Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinifl əri üçün “Orta əsrlər tarixi” dərsliyi

ərazisindəki çoxsaylı xristian abidələrinin hansı xalqın adına yazılacağı sual

orta əsrlər tarixi

Qərbi Roma imperiyasının dağıldığı 476-cı ildən İngiltərə burjua inqilabının başlandığı 1640-cı ilə qədər olan dövrü əhatə edir.
Orta əsrlər tarixi aşağıdakı üç dövrə bölünür:
1. V əsrin sonundan XI əsrin ortalarına qədər — feodal münasibətlərinin yarandığı erkən orta əsrlər;
2. XI əsrin ortalarından XV əsrin sonunadək — feodalizmin tam inkişafı dövrü (klassik feodalizm);
3. XV əsrin sonu XVII əsrin ortaları (son orta əsrlər) feodalizm quruluşunun dağılması, kapitalist münasibətlərinin yaranması dövrü.
Orta əsrlərdə Avropa və Asiyanın əksər ölkələrində feodalizm quruluşu mövcud idi. Afrika, Amerika və Avstraliya xalqlarının çoxu isə ibtidai icma quruluşunda yaşayırdı. Feodalizmin meydana gəlməsinin əsas şərti məhsuldar qüvvələrin inkişaf edib, hər bir kəndli ailəsinə təkbaşına kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmaq imkanı verən səviyyəyə çatması idi. Feodalizm quruluşunda iki əsas sinif var idi: kəndli və feodal. Feodal torpaq üzərində tam, kəndlilər üzərində natamam hakimiyyətə malik idi.

Yaradılıb 21 fevral 2010 Topik 89 Abunəçi 34 Reytinq 35.00

Administratorlar (2):
2ral papatürk

Moderatorlar (0):
Moderator yoxdur

Orta əsr kilsə sisteminin törətdiyi fəlakətlər

• orta əsrlər tarixi
• 20 noyabr 2021, 01:02

Avropada kilsələr xalqa, hətta kral və imperatorlara da ağalıq edib. Çoxlu torpağa sahib olub, vergi yığıblar. Alınan pullar papanın xəzinəsinə, Vatikandakı görkəmli qəsrlərin inşasına gedib. Papa muzdlu orduya və elçilərə sahib olub. Hər hansısa kral ona qarşı çıxarsa, «Allaha qarşı çıxan» hesab olunub və öldürülüb.
XIII əsrdə Papa III İnnosent vaxtında papalıq gücünün pik nöqtəsinə çatır. Qərbi Avropanın hər yerindən papanın Romadakı xəzinəsinə hədiyyələr gəlir. Kilsə insanlara «indulgensiya» adlanan cənnət qəbzləri satır, onlara qarşı gələnləri «bidətçi» adlandırırdılar. İnsanlara cəza verərkən «autodafe» adlı mərasimdə tonqalda yandırırdılar.

Çağatay dövləti

• orta əsrlər tarixi
• 13 may 2021, 14:36

Çingiz xan sağlığında Monqolustanın qərbində fəth etdiyi ölkələri oğullarına ayırmağa başladı. Əslində, Xarəzm şahlığına qarşı apardığı yürüşdən qayıdan Çingiz xan oğlu Cuci xanı İtil çayı ətrafına göndərir, özü isə nəzarət altına alınan Deşti-Qıpçağın şərq sahillərini idarə etmək üçün oranı tərk edir. Oğlanlarının nəyə qadir olduğunu bilirdi və daha sonra hansı əraziləri idarə edəcəklərini müəyyənləşdirdi. Ölümündən bir müddət əvvəl söylədiyi bu sözlər, oğlanlarının ləyaqətini göstərmək baxımından əhəmiyyətlidir: “ Kim qanunu və Yasanı öyrənmək istəyirsə Çağatay xana itaət edərək görə bilər bunu. Kim mal, sərvət, ticarət, sədaqət görmək istəyirsə Ogeday xanı görməlidir. Onunla get” dedi. O bu sözləri deyəndə Cuci xan dünyasını dəyişmişdi artıq, ona görə də Cuci xanın adı burada çəkilmir.

Əsirlikdən admirallığa yüksəlmiş müsəlman xədim

• orta əsrlər tarixi
• 18 fevral 2021, 23:11

Orta əsrlər tarixinin ən böyük dəniz donanması olan “İmperial Ming Armadası”nın komandanlığı müsəlman ailədən gələn xədim Zheng Heya tapşırılmışdı.
Əsirlikdən komandirliyə yüksəlmiş, dünya tarixinin ən böyük admiral və diplomatlarından biri hesab edilən Zheng He (1371 – 1433) okeanların ilk fatehlərindən biri sayılır. O, tabeçiliyində olmuş yüzlərlə gəmi və minlərlə nəfərlik heyətdən ibarət əzəmətli donanma ilə Sakit və Hind okeanlarına avropalı dəniz səyyahlarından çox öncə uğurlu ekspedisiyalar təşkil etmişdi. Onun dəniz səfərləri, Çin tarixinin ən qüdrətli hakim ailələrindən biri olan Ming sülaləsinin (1368 – 1644) nüfuzunun bütün Şərqi və Cənub-Şərqi Asiya, Sakit və Hind Okeanı hövzələri və şərqi Afrika ölkələrinə yayılmasında, siyasi, iqtisadi və mədəni təsirinin artmasında, ən əsası, okean yollarının inkişafında, qitələrarası ticari və diplomatik əlaqələrin qurulmasında müstəsna rol oynayıb. Ming armadası ispan, holland, ingilis, fransız və portuqal donanmalarına qədər Qərb dənizlərinə (Hind okeanı) sistematik şəkildə 7 dəfə səfər təşkil etmişdi.

Termidorçular və Napoleon Babapart

• orta əsrlər tarixi
• 10 dekabr 2019, 11:01

9 termidor (iyulun 27-si) çevrilişi. Yakobin diktaturasının əsasını daxili çəkişmələr zəiflədirdi. Dantonun rəhbərliyi altında müxalifətçi qrup formalaşmışdı. Onlar terror siyasətindən əl çəkməyi və inqilabi demokratik diktaturanı ləğv etməyi irəli sürürdülər. Şomet və Eberin başçılığı ilə «İfrat» sol müxalifətçi qrup da Robespyerin rəhbərlik etdiyi ictimai Qurtuluş Komitəsinin siyasətinə qarşı çıxırdı. Bu qrup daha sərt tədbirlərin həyata keçirilməsinə çalışırdı.
Hər iki qrupun rəhbərləri inqilabi hökumətə qarşı çıxdıqları üçün edam edildilər. Bu hadisə yakobinçilərin mövqeyini daha da zəiflətdi. Yakobin bloku dağıldı. Konventin kənd təsərrüfatı fəhlələrinin çöl işlərinə göndərilməsi, varlı kənd bur-juaziyasının məhsulunun müsadirə edilməsi haqqında dekretləri vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Robespyer hökumətinə qarşı əks-inqilabi blok yarandı.
Davamı →

Xalqların böyük köçü və hunlar

• orta əsrlər tarixi
• 16 sentyabr 2018, 14:18

«Xalqların böyük köçü»nün başlanması. Avrasiya materikində türk tayfalarının yaşadığı torpaqlar kontinental iqlimə malik ərazilərdir. Burada çöl və səhralar zaman keçdikcə böyüyür. Bu isə otlaq sahələrinin azalmasına səbəb olur.
Erkən orta əsrlərdə də əsas məşğuliyyəti maldarlıq olan türk tayfaları qərbə yürüş etdilər. Həmin tayfaları ümumilikdə hunlar adlandırırdılar. Bu köçün siyasi və sosial səbəbləri də var idi. Əhalinin artımı və tayfalar arasında siyasi çəkişmələr də hunların köç etməsinə böyük təsir göstərdi. Tarixə «Xalqların böyük köçü»nün başlanğıcı kimi düşmüş bu yürüş eramızın IV əsrindən başlayaraq VI əsrə qədər davam etmişdir.
Davamı →

İngiltərə XVI-XVII əsrin birinci yarısında

• orta əsrlər tarixi
• 14 may 2016, 18:26

1. Sənaye inkişafı.
2. Aqrar inkişaf.
3. Aqrar çevrilişin başlanması. Tüdorların işçi qanunvericiliyi.
4. İngiltərədə mütləqiyyətin təşəkkülü.
5. Kral reformasiyası.
6. Mariya Tüdorun əksreformasiyası.
7. Yelizaveta Tüdorun dini nizamlama siyasəti.
8. Radikal reformasiya.
9. Yelizaveta Tüdorun iqtisadi siyasəti.
10. Yelizaveta Tüdorun xarici siyasəti.

Böyük coğrafi kəşflər və müstəmləkə sisteminin yaranması. Avropa sivilizasiyasinin Amerika qitəsinə yayılması

• orta əsrlər tarixi
• 10 may 2016, 23:54

1. Böyük Coğrafi Kəşflərin səbəbləri.
2. Xristofor Kolumb. Amerika qitəsinin kəşfi.
3. Hindistana dəniz yolunun kəşfi. Portuqalların müstəmləkə işğalları.
4. Hindistana qərb yolunun kəşfi. İlk dünya səyahəti.
5. Karib hövzəsinin müstəmləkələşdirilməsi. Meksikanın və Perunun işğalı.
6. Portuqaliyanın müstəmləkələri.
7. Müstəmləkələşmə və katolik kilsəsi.
8. Böyük Coğrafi Kəşflərin nəticələri.

Pireney yarımadası ölkələri Avrasiya və Şərq sivilizasiyalarının qovşağında

• orta əsrlər tarixi
• 23 aprel 2016, 14:06

1. İspaniya XI-XIII əsrlərdə
2. İspaniya və Portuqaliya XIV – XV əsrlərdə

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 7-ci sinifl əri üçün “Orta əsrlər tarixi” dərsliyi

Girişdə dərsliyin hansı prinsip əsasında 3 bölməyə ayrılması izah olunmayıb.

ər üzrə bölgüsündə Şərq ölkələri nəzərə alınmayıb. Yazılı

ənbələri rəsmi və xüsusi sənədlərə bölməyə ehtiyac yoxdur.

ərslikdə göstərilir ki, Çində III-IV əsrlər, Hindistanda VII-XII əsrlər, Qərbi

ə IX-X əsrlər feodallıqlara parçalanma, siyasi dağınıqlıq dövrüdür.

irişdə feodallıqlara parçalanmanın ümumi səbəb və nəticələrinin, eləcə də

feodallıqlara parçalanmış, siyasi dağınıqlığın hökm sürdüyü ölkələrdə hansı amillərin

ənin siyasi cəhətdən birləşdirilməsini tələb etməsinin qeyd olunması da yaxşı

irişdə feodalizm cəmiyyəti haqqında qısa məlumatın verilməsi

ə onun quldarlıq cəmiyyətindən fərqli xüsusiyyətlərinin göstərilməsi məqsədəuyğun

ə 2-ci bölmələrdəki bəzi materiallar bölmənin adına, əhatə etdiyi dövrə

uyğun deyil. Bəzi paraqrafların, xüsusilə 1-ci bölməyə aid mövzuların həcmi çox

böyükdür. Mövzular 3 s

əhifədən başlayaraq, 13 səhifəyə qədər artır. Məsələn, “Çin”

ərbi Hun imperatorluğu” 12, “Göytürk imperatorluğu” 10, “Qərbi Avropa (V-IX

əsrlər)” 13 səhifədən ibarətdir. Mövzuların bu həcmdə verilməsi şagirdlərin yaş

əviyyəsinə uyğun deyil. Bu yaşda şagirdlər üçün mövzu həcminin 3-4 səhifə olması

əqsədəuyğun olar. Bəzi paraqraflarda şəxs və yer adları həddindən artıqdır.

ərsliyin ilk 10 paraqrafında 70-dən çox şəxs adı göstərilib. Təbii ki, bunları yadda

saxlamaq şagirdlər üçün çətinlik törədir.

əzi mövzularda dövlətin paytaxtı (9 və 14-cü paraqraflar) və süqut tarixi (2 və

10-cu paraqraflar) göst

əhifə 4. “Humanistlər”in kimliyi haqqında burada da məlumat verilməsi yaxşı

olardı. Çünki bu, sonradan 8-ci sinif “Orta əsrlər tarixi” dərsliyində izah edilib.

əhifə 7-14. 8 səhifəni əhatə edən “Çin” mövzusu çox genişdir. Burada çoxlu

yeni anlayışlar (“mükəlləfiyyət”, “güclü ailə”, “dövlət feodalizmi”, “töycü” və s.)

verilib, lakin izah edilm

əyib. İllüstrasiyalar yararsızdır. 17-ci paraqraf da Çinə aiddir

ə burada verilən məlumatların çoxu 1-ci paraqrafdakının təkrarı olduğuna görə

əkrar materialların sadələşdirilərək birləşdirilməsi və ya çıxarılması məqsədəuyğun

əhifə 7. III-VI əsrlər Çində feodal dağınıqlığı dövrüdürsə, imperator

ətindən danışmaq düzgün deyil.

əhifə 9. Suy imperiyasının yenidən bərpa edilməsindən danışılır. Suy

əsinə qədərki dövr mətndə dağınıqlıq dövrü kimi nəzərdən keçirilməlidir.

əhifə 10. 1-ci sətirdə adı çəkilən, ölkənin cənubunda hökmranlıq etmiş sülalə

Çin deyil, Çen sülal

əhifə 13. “Türklər və Çin” yarımbaşlığına ehtiyac yoxdur. Oradakı məlumatlar

sonrakı paraqraflarda bu və ya digər dərəcədə verilib.

əhifə 15-21. Mövzuda Sasanilər dövlətinin süqut tarixi göstərilməyib.

əhifə 16. Ağ hunların bəzi vilayətlərinin 558-568-ci illərdə işğal edildiyi

ərilib. 30-cu səhifədə isə həmin dövlətin 567-ci ildə dağıldığı yazılıb.

əmin səhifədə, 4-cü abzasda ilk 3 təbəqənin hansı vergiləri ödədiyi yazılmayıb.

əmirdisə, qeyd olunmalıdır.

əhifə 19. “Mani təlimi. Məzdək hərəkatı” yarımbaşlığındakı materialların

ixtisar olunmasına ehtiyac var.

əhifə 21-25. Mətn mövzunun adını tam əks etdirmir. Mövzunun adı “Qafqaz

xalqları” olsa da, yalnız Cənubi Qafqazdan bəhs olunub, Şimali Qafqaza yer

əyib. Bu paraqrafın, xüsusilə də “Xristianlığın qəbul edilməsi” yarımbaşlığının

ən işlənməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Mətndən belə çıxır ki, Cənubi

Qafqazda xristianlığı əsasən ermənilər qəbul edib, yayırdı. Belə olan təqdirdə tarixi

ərazisindəki çoxsaylı xristian abidələrinin hansı xalqın adına yazılacağı sual

doğurur. Hər bir dövlətin hakim, aparıcı dini olur. İslama qədər Albaniyada belə bir

din xristianlıq olub. Tariximizin bir hissəsi kimi buna diqqət yetirilməsi yaxşı olardı.

əhifə 23. Hərbi əməliyyatlardan danışılmadığı halda, sülhdən bəhs olunub.

əhifə 24. Materiallar təqdim edilərkən xronoloji ardıcıllıq pozulub. VI əsrdə

hökmranlıq etmiş Xosrovla bağlı abzasın mətndən çıxarılması və ya yerinin

əyişdirilməsi məsləhətdir. Çünki növbəti abzasda V əsr hadisələrindən danışılır.

əhifə 31-42. 12 səhifədən ibarət “Qərbi Hun imperatorluğu” mövzusu çoxlu

ə terminlərlə yüklənib. 7-ci sinif şagirdi bu mövzunu mənimsəyə bilmir.

əhifə 36. Yazılıb: “Bizans hunlara 700 librə qızıl verməli idi”. Dəqiq

ərilməlidir ki, bu pul birdəfəlik, yoxsa hər il verilməli idi. 447-ci il müqaviləsində

əzminatın həm birdəfəlik, həm də illik ödəniş həcmi göstərilib.

əhifə 39. Mənbə və tarixi ədəbiyyatın çoxunda yazılanlara görə, döyüş yerini

Attila deyil, Aetsi seçib.

əhifə 40. Katalaun döyüşündə Aetsinin geri çəkilməsindən danışılıb. Həm

ədim dünya tarixi” dərsliyində, həm də bəzi tarixi ədəbiyyatda isə Attilanın geri

əkildiyi yazılıb. Ümumiyyətlə, döyüşün nəticəsi çox mübahisəli olduğundan, bunu

ərslikdə əks etdirmək üçün maksimum diqqətli yanaşma lazımdır.

əhifə 41. Attilanın və Krum xanın (səh. 78) burunlarından qan açılması

əticəsində ölmələrinin verilməsinə lüzum yoxdur.

əhifə 43. Mətndə İkinci Balkan yürüşündən bəhs olunub, lakin bu, paraqrafın

sonundakı xronologiyada öz əksini tapmayıb. Birinci Balkan yürüşünün ili isə heç

əhifə 44-53. “Göytürk imperatorluğu” ilə bağlı mövzunun həcmi 10 səhifə

yanaşı, həm də dili çox çətindir. Çoxlu sayda yer adları, sərhədləri və

işğalları ifadə edən coğrafi ərazi adları var. Şagirdlər üçün bu paraqrafda verilən

ələri mənimsəmək çox çətinlik törədir. Mümkün qədər bu mövzunun yığcam

yazılması, ən vacib hökmdar, ərazi və döyüş adlarının sadə və oxunaqlı şəkildə

əsi yaxşı olardı.

əhifə 44. 1-ci abzasda Bumın xaqan kimi yox, xan kimi yazılmalıdır.

Mövzunun sonunda (s

əh. 54) “Bunları bilmək maraqlıdır!” bölməsində Bumın xan

ərilib. Nəzərə almaq lazımdır ki, 552-ci ilədək Bumın xan vassal, sonra isə

ət yaradaraq xaqan olub.

əhifə 55-59. Bir cümlə ilə uyğurların hal-hazırda Çin Xalq Respublikasında

yaşadıqlarının göstərilməsi məsləhətdir.

əhifə 56. Səkkiz oğuzlardan söhbət gedir. Əvvəlki səhifədə isə “doqquz

oğuz”un adı çəkilir. Fikir çaşqınlığını aradan qaldırmaq lazımdır.

əhifə 57. “Uyğur xaqanlığı gücləndikcə, (“genişləndikcə” olmalıdır) qəbilə və

tayfa başçılarının mərkəzi hakimiyyətə tabe olmamaq cəhdləri də artırdı.”

əsindəki fikir ziddiyyətlidir.

əhifə 65. 2-ci sətirdə verilmiş fikirdə tarixi həqiqət təhrif olunub. İlk slavyan

birliyi 839-cu ild

ə qurulmayıb. Həmin ildə “xaqan” titulu daşıyan Kiyev knyazları

(baş vəzirləri yox!) barədə məlumat Qərb mənbələrində (Bretan annalları, IX əsr) əks

olunub. Fredeqar salnam

əsinə əsasən, ilk slavyan birliyinin əsası Samo adlı şəxsin

əhbərliyi ilə VII əsrdə qoyulub.

əhifə 68-74. “Avar xaqanlığı” paraqrafında avarların jujan olduğu məlum olur.

ərbaycan tarixi kursunda avarların türksoylu olmasından danışılıb. Dərslikdə

ə qədər Avropada hökmranlıq etmiş avarların sonrakı aqibəti barədə müəyyən

əsəvvür yaradılsa, yaxşı olar.

əhifə 69. 1-ci abzasın ilk cümləsində “sabirləri” sözünü “xəzərləri” sözü ilə

əvəz etmək məqsədəuyğun olar. Xaqanlığın paytaxtı göstərilməyib.

əhifə 74-79. Bu paraqrafla 24-cü paraqrafın sadələşdirilərək birləşdirilməsi və

ə yenidən işlənməsi məsləhətdir. Bu paraqrafda şagirdlərə aydın olmayan

əqamlar çoxdur. Mövzu tədqiqat xarakteri daşıyır. 6 səhifəni əhatə edən paraqrafda

ən artıq yeni adlar var ki, bu da şagirdlərin mövzunu mənimsəməsi üçün çətinlik

əhifə 75. 4-cü abzasın sonuncu cümləsi mübahisəlidir. Müasir bolqarlar

ərini oğuz türkü saymırlar.

əhifə 79. Boqorisin (Borisin) xristianlığı Şərqi Frank kralı Lüdovikin təsiri

altında qəbul etməsi fikri mübahisəlidir. Çünki elmi ədəbiyyatda serb, bolqar və

rusların xristianlığı Bizansdan qəbul etdiyi birmənalı göstərilib.

ə tapşırıqlar”da avar və bulqarların assimilyasiya səbəbləri haqqında da

sual qoyulması yaxşı olardı.

əhifə 80-84. Mövzuda xüsusi adlar xeyli çoxdur. Feodal dağınıqlığının

başlanması və onun səbəbləri ilə bağlı məsələlərə aydınlıq gətirilməyib. Hindistanda

feodal dağınıqlığı Xarşa dövlətinin parçalanmasından sonra deyil, Qupta

imperiyasının dağılmasından sonra başlayır. Məlumdur ki, VI əsrin ortalarında Qupta

imperiyasının dağılması ilə onun ərazisində 70-dən çox knyazlıq – xırda dövlət

ərslikdə Hindistanla bağlı mövzu da iki paraqrafda (11,17) verilib. 11 və 17-ci

paraqrafların sadələşdirilərək birləşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilir.

əhifə 81. Orta əsrlərdəki kastaların qədim dövrdəki kastalardan fərqi

ərilməyib. Hindistanda heç bir kastaya daxil olmayan “toxunulmazlar” təbəqəsi

ə mövcud olub. Ağsaqqallar şurası kastalara deyil, hər bir kastaya ayrılıqda

əhifə 82. 5-ci abzasda yer adlarının sadələşdirilməsi məsləhətdir. 500-cü ildə

ağ hunların şimal-qərbi Hindistanı tutmasını 81-ci səhifədəki xəritədə ştrixlərlə

ərmək yaxşı olardı.

əhifə 83. 5-ci abzasda Hindistanda feodal dağınıqlığının dövrü göstərilməyib.

əzi paraqraflarda təkrarçılığa rast gəlinir. Xüsusilə “Azərbaycan tarixi”

ərsliyində verilən məlumatların yenidən bu dərslikdə verilməsinə bir o qədər də

ehtiyac yoxdur. M

əsələn, 26-cı paraqrafda Xürrəmilər hərəkatı, 31-ci paraqrafda

ədə Qorqud” dastanı haqqında verilən məlumatları bir cümlə ilə xatırlatmaq

ə yaxud sual və tapşırıq şəklində vermək olardı.

Ərəblərlə bağlı mövzu 4 paraqrafa (§ 12, 13, 25 və 26) bölünüb. Həmçinin, ərəb

əti, onun işğalları, islam dini və onun yayılması, Xilafətə qarşı üsyanlar,

azadlıq hərəkatları, vergi, torpaq mülkiyyət formaları, idarəetmə sistemi və s.

əsələlər 7-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində də verilib. Ona görə də bu

ərslikdə ərəblərlə bağlı məlumatları dörd paraqrafa səpələmək məqsədəuyğun deyil.

əmin məlumatları yığcam şəkildə bir və ya iki paraqrafda vermək olar. Bu zaman

əm də 7-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində əksini tapmayan məsələlərin

əsinə diqqət yetirilməlidir.

Ərəb dövlətinin yaranma tarixinə və ərəb dövlətinin Xilafətə çevrilməsi tarixinə,

ətinə aydınlıq gətirmək yaxşı olardı. Burada verilən bir sıra terminlərin

ənasını açmaq lazımdır.

əhifə 95-107. “Qərbi Avropa (V-IX əsrlər)” adlı 14-cü paraqrafın həcmi çox

genişdir. Mövzunun məzmunu sovet dövründə istifadə olunan dərslikdəki müvafiq

ə eynilik təşkil edir.

əhifə 101. Frank imperiyasının paytaxtı Axen şəhəri xəritədə göstərilib, lakin

ətndə adı çəkilməyib.

əhifə 103-104. Paraqrafda mükəlləfiyyət, biyar və töycünün izahı ziddiyyətli

şərh olunub. Burada əvvəlcə mükəlləfiyyətin məcburi iş olduğu göstərilib. Biyar və

ə mükəlləfiyyət hesab edilib. Sonra kəndlilərin feodal təsərrüfatında gördüyü

bütün işlər biyar, feodala məhsulla verdikləri ödənişlər isə töycü adlandırılıb.

əhifə 108-109. İmperator hakimiyyətinin mahiyyətini və güclü olmasının

əbəblərini göstərmək yaxşı olardı.

əhifə 110. Yustinianın işğal etdiyi ərazilər arasında Vestqot krallığının

ənubunu da qeyd etmək lazımdır.

əhifə 119-125. Feodal dağınıqlığı və onun xüsusiyyətləri haqqında məlumat

əyib. III-VI əsrlərdə Çində bir-biri ilə vuruşan çoxlu feodal dövlətlər var idi.

Çinin bu dövrünün deyil, vahid imperator hakimiyy

ətinin (Tan və Sun sülalələri)

mövcud olduğu dövrün feodal dağınıqlığı dövrü kimi göstərilməsi yanlışdır.

ərsliyin 1 və 17-ci paraqraflarında Çin mövzusu iki yerə ayrılmışdır. 1-ci paraqrafda

ə Çinin sosial-iqtisadi həyatı ətraflı verilib. 17-ci paraqrafda isə Tan

əsinə qarşı yönələn Xuan Çao üsyanından danışılıb. Bəzi təkrarlara yol verilib,

lakin Xuan Çao üsyanının Tan sülaləsinə qarşı yönəldiyi vurğulanmayıb.

Hindistan mövzusu burada

yaxşı işlənsə də, müəyyən redaktəyə ehtiyac var.

ə IX-XI əsrlərə aid olsa da, burada əsasən VIII əsr hadisələrindən (ərəb

yürüşlərindən) bəhs olunub. Burada Şimali Hindistanın Qəznəvi dövlətinə qatılması

yarımbaşlığı “Qəznəvi dövləti” mövzusu ilə (23-cü paraqraf) üst-üstə düşür və

əhifə 119. İlk iki abzas 1-ci paraqrafda verilmiş məlumatların mahiyyətcə

əhifə 121. 1-ci yarımbaşlıqda dağınıqlığın dövrünü göstərmək, sonra isə səbəb

ə nəticələrini açmaq lazımdır. Çjurçjen tayfaları haqqında qısa izahata ehtiyac var.

8-ci sinif üçün “Orta

əsrlər tarixi” dərsliyində (səh. 136) onların mancur adlandıqları

əhifə 126-129. Yer adları qəliz və çətin yadda qaldığı üçün sadələşdirilməsi

əsləhətdir. Şimali Qafqaza çox az yer verilib. Paraqrafın sonunda verilən əlavə

materialda xüsusi qeyd olunur: “Oğuzların V-VII əsrlərdə Qafqazda məskunlaşmaları

artıq tarixi bir həqiqətdir”. Azərbaycan türkləri də oğuz türkləri sırasına daxildir.

əsrlərədək Azərbaycanda hansı türk etnoslarının yaşaması haqqında məlumat

əhifə 131-137. “Oğuz dövləti” paraqrafının da yenidən işlənməsi məsləhətdir.

Paraqrafda 30-dan çox

yeni anlayış, termin var (“yabqu”, “gülərgin”, “subaşı”,

“yınal”, “təhsildar” və s.). Mətndə 70-dən çox, əlavə oxu materialında isə 30-a yaxın

əmi 100-dən çox şəxs, tayfa və xalq, ölkə, dağ və çay adları var ki, 7-ci sinif

şagirdinin bunları yadda saxlaması real deyil.

Oğuzlara (tayfalara), onların ilkin yaşayış məskənlərinə, məhz bu adda dövlət

alarına aydınlıq gətirilməli, digər oğuz dövlətlərindən fərqi izah edilməlidir.

Bu paraqrafda olduğu kimi, digər türk xalqlarının hansı müasir xalqların və

ətlərin yaranmasında iştirak etməsi göstərilməyib.

əhifə 136. Türklərin yerdəyişməsi, köçü məsələsinin 2 variantı da (şərqdən

ərbə, yoxsa qərbdən şərqə) göstərilsə, yaxşı olar. Oğuzların Azərbaycana gəlməsini

ətəninə dönüşü kimi vermək lazımdır.

əhifə 139-143. “Samanilər dövləti” paraqrafında dehqanlar iri feodal

adlandırılıb. “İran” mövzusunda isə dehqan varlı kəndlilərə deyilir. “Dehqan”

sözünün işlənməsi haqqında dəqiqlik olmalı, ziddiyyətə aydınlıq gətirilməlidir.

datın islamı nə vaxt qəbul etdiyi göstərilməyib. Bu isə “Qaraxanlı dövləti”

paraqrafında verilən məlumatlarla ziddiyyət təşkil edir.

əhifə 143. 999-cu ildə Qaraxanlıların Samanilər dövlətinin varlığına son

qoyması yazılıb. Səhifə 150-də yazılanlardan isə bu dövlətin Qəznəvilər tərəfindən

süquta uğradıldığı təsəvvürü yaranır.

əhifə 152. Mahmud Qəznəvinin Hindistandan ələ keçirdiyi qənimətin miqdarı

ənbələrdə verilənlərə uyğun deyil. Mənbələrdə 20 milyon (min yox!) dirhəm

əyərində pul və daş-qaş, 57 min əsir, 350 fil (döyüş fili yox!) ələ keçirdiyi göstərilib.

əhifə 154. 1187-ci ildə Xosrov Məlikin hansı qüvvələr tərəfindən əsir alındığı

əhifə 155-158. Xarəzmşahlar dövlətinin ikinci qolu haqqında məlumat

əyib, lakin Qaraxanlı dövlətinin varlığına son qoyması və sonrakı dərslərdə

ərəfindən süquta uğradılması barədə danışılıb. Dövlətin yaranma tarixi

ərilməyib. Sonuncu abzasdakı cümlələr dəqiq işlənməlidir. Xarəzm müstəqilliyini

itirdiyi vaxt h

ələ Səlcuq sultanlığı yaranmamışdı. Paraqrafın məzmunu bölməyə

əhifə 163-170. Bu paraqrafda islama qədərki dövrün hadisələrini qabartmağa

Ərəblər işğalçı deyil, xilaskar kimi təqdim olunub. Bu səbəbdən

ətə daxil olan xalqların ərəblərə qarşı çoxsaylı üsyanlarının səbəbini anlamaqda

şagirdlər çətinlik çəkirlər. Paraqrafın məzmunu bölməyə uyğun deyil.

əhifə 166. 3-cü abzasda verilənlər 167-ci səhifənin 1-ci abzasında da

əhifə 167. Əsas torpaq mülkiyyəti forması kimi təqdim olunan xəlifə

ərinə 7-ci sinif “Azərbaycan tarixi” dərsliyində rast gəlinmir. Burada əsas

əti formasının divan torpaqları olduğu göstərilib. Mətndə “bağışlanan

iqta”nın sadalanan torpaq mülkiyyəti formaları sırasında adı çəkilməyib.

əhifə 168. Dövlətdən təqaüd alanlardan bəhs edilib, lakin o təqaüdün kimlərə

ə nə üçün verildiyi açıqlanmayıb.

əhifə 173. Afşin ad deyil, tituldur. Həmin sərkərdənin adı mənbələrdə Heydər

əhifə 177-183. “Frank imperiyasının parçalanması” mövzusunda göstərilib ki,

ərbi Avropada IX-XI əsrlər feodal dağınıqlığı dövrüdür. Amma “Qərbi Avropada

ətlərin yaranması” (səh. 185-189) mövzusunda yazılıb ki, “Bir sıra Qərbi

ələrindən fərqli olaraq, Almaniya bu dövrdə vahid dövlət idi”.

əhifə 178. Verden müqaviləsinin nəticəsində Lotara düşən ərazinin Lotaringiya

adlanması xəritədə var, ancaq mətndə yoxdur.

əhifə 179. 1-ci cümlə tarixi həqiqətə uyğun deyil. IX-XI əsrlərdə Qərbi

Avropada feodal qaydaları bərqərar olub. Feodal dağınıqlığı dövrü isə əsasən IX-XIII

əsrləri əhatə edib. XIV əsrdən etibarən Qərbi Avropada mərkəzləşmiş dövlətlərin

əhifə 185. 2-ci abzasda Kapetinqlər sülaləsinin idarə etdiyi mülkün adını

əhifə 189. Qalın şriftlə verilmiş fikir aydın deyil. Məlumdur ki, feodal

ərakəndəliyi öz pulu, ordusu, bayrağı, sərhədləri, xəzinəsi olan və mərkəzi

ətə tabe olmayan feodalların idarə etdiyi dövlətlərin yaranmasıdır. Feodal

dağınıqlığı elə ölkənin siyasi parçalanması deməkdir. Bu səbəbdən “İtaliyadakı

dağınıqlıq, sadəcə feodal dağınıqlığı deyil, həm də siyasi dağınıqlıq idi: o, həm də

əqil dövlətlərə parçalanmışdı” fikri anlaşılmazdır.

əhifə 190-250. Ayrı-ayrı ölkələrin mədəniyyəti ilə bağlı xüsusi paraqraflara

ehtiyac yoxdur. H

əmin paraqraflarda verilən məlumatlar çox yığcam şəkildə, ən

əhəmiyyətli hissələr hər bir ölkə, dövlət haqqında bəhs edilən müvafiq paraqrafda

ə, daha yaxşı olar. Yəni mədəniyyət məsələlərini ayrıca bir bölmədə vermək

əqsədəuyğun deyil, o həm də dərsliyin həcmini artırır. Ümumiyyətlə, bu bölmə çox

əkkəbdir və yenidən işlənməsinə ehtiyac var.

əhifə 227. Çində kağız istehsalının tarixi 6-cı sinif “Qədim dünya tarixi”

ərsliyindəki faktla ziddiyyət təşkil edir.

əhifə 231. 1-ci abzasın redaktəyə ehtiyacı var. Ellinizm elə bütün yunanların

ədəniyyəti olduğundan, cümlədə “. ellinizm və Roma ənənələri imperiyada

yaşayan bir çox başqa xalqların . ” şəklində düzəliş etmək məqsədəuyğundur.

ədəniyyət bölməsində verilən bütün mövzular həcm baxımından çox

ər mövzu 9-12 səhifədən ibarətdir. Mövzular, xüsusilə ədəbiyyatla bağlı

ələr ixtisar edilsə və hər bir dövlətin sonunda ona aid mədəniyyətlə bağlı material

ə, mövzunun mənimsənilməsi asanlaşar.

ərsliyin sonundakı əlavələrin, onların aid olduqları mövzuların sonuna

ətirilməsi mövzunun daha asan mənimsənilməsinə kömək edər.

əzərdə tutulduğuna baxmayaraq, “Avropa xalqlarının mədəniyyəti”

paraqrafında “Roland haqqında nəğmə” barədə heç bir məlumat verilməyib.

ərsliyin Azərbaycan və rus dillərində olan variantları arasında xeyli

uyğunsuzluqlar var. Rusca olan variant da («История средних веков» – 7, Баку:

Хезер, 2012) 3 bölmədən ibarət olduğu halda, mündəricatda 2 bölmə göstərilib.

Aşağıda qalın şriftlərlə verilmiş səhifə nömrələnmələri dərsliyin rus dilində olan

əhifə 3. Azərbaycan dilində olan variantdan fərqli olaraq, tərcümədə 476-cı

ə Qərbi Roma imperiyasının deyil, Roma imperiyasının dağılması yazılıb. Bu

əqiqlik 31-32, 97, 175, 180 və 229-cu səhifələrdə də təkrar olunub.

əhifə 12. Azərbaycan dilində olan variantda Çindən gətirilən ipəyin miqdarı

əh. 13) göstərildiyi halda, tərcümədə 10 min top yazılıb.

əhifə 14. Azərbaycan dilində olan variantda, paraqrafın ikinci cümləsində Fars

ətinin hakimi Ərdəşirin yalnız Parfiyanın şimalına doğru hərəkətindən bəhs

edildiyi halda (s

əh. 15), tərcümədə əlavə olaraq, onun İsfahan, Kirman və Xuzistanı

əsi də göstərilib.

əhifə 15. Azərbaycan dilində olan variantda, 3-cü abzasın 4-cü cümləsində

Bizansın xəzərlərin köməyilə Sasanilərə zərbə endirməsi yazılsa da (səh. 16),

ərcümədə bundan bəhs edilməyib.

əhifə 17. 4-сü abzası əks etdirən hissə Azərbaycan dilində olan variantda

ətlə mövcud deyil. Bu qüsur bir neçə yerdə təkrar edilib (səh. 20-də 3-cü

əh. 21-də 5-ci abzas və s.).

əhifə 20. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada Məzdəkilər

ərəkatının 481-529-cu illəri əhatə etdiyi (səh. 20) göstərildiyi halda, tərcümədə

ər kimi verilib. Mətndə Sasani-Bizans müharibəsinin 603-628-ci illəri

əhatə etdiyi göstərilib, xronologiyada isə 609-628-ci illər verilib.

əhifə 23. 2-ci abzasın ilk cümləsi Azərbaycan dilində olan variantda yoxdur.

4-cü abzasda Sasanil

ərlə Bizans arasında bağlanmış sülhün tarixi 591-ci il

ərilib, lakin sərbəst sütunda göy rənglə yazılmış 2-ci sualda 592-ci il kimi verilib.

Sülhün tarixi Az

ərbaycan dilində olan variantda da (səh. 24) 591-ci il kimi verilib.

ərin dəqiqləşdirilməsi məsləhətdir.

əhifə 25. Dərsliyin Azərbaycan dilində olan variantına əsasən (səh. 26), Ağ

Hun imperatorluğunun ərazisi şimal-qərbi Hindistanı da əhatə etdiyi halda, rusca olan

variantda şimal-şərqi Hindistan ərazisi verilib.

əhifə 26. Azərbaycan dilində olan variantda “Sasani hökmdarı” (səh. 27)

əsi yazılsa da, tərcümədə “fars hökmdarı” kimi verilib.

əhifə 27. Azərbaycan dilində olan variantda xəritənin adı “Ağ Hun

imperatorluğu VI əsrin əvvəlində” (səh. 29) olduğu halda, tərcümədə “Ağ Hunlar

döyüşdə” kimi verilib.

əhifə 40. Beşinci abzasdakı “Buxara” dövlətinin adı Azərbaycan dilində olan

ətnə uyğun olaraq (səh. 41), “Bulqar” olmalıdır.

əhifə 42. Azərbaycan dilində olan variantda (səh. 35, 43) Ruanın ölüm tarixi

ərildiyi halda, paraqrafdan sonra verilmiş əlavə oxu materialında 433-cü

əhifə 43. Paraqrafın adı “Göytürk imperiyası” kimi verilib. Azərbaycan dilində

ə “Göytürk imperatorluğu” (səh. 44) yazılıb.

əhifə 46. Azərbaycan dilində olan variantda Göytürk dövlətinin şimal

ərhədləri İdil və Yenisey çaylarının aşağı axarları kimi verilsə də (səh. 47),

ərcümədə şimal sərhədlərinin Şimal dənizinə çatdığı göstərilib.

əhifə 48. Azərbaycan dilində olan variantda İltəris xaqanın silahlı atlı

əstələrin sayını artırması yazılsa da (səh. 48), tərcümədə “atlı” sözü (“конных”)

əhifə 52. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada verilmiş 588-ci il

ələri (səh. 53) tərcümədə öz əksini tapmayıb.

əhifə 54. Azərbaycan dilində olan variantda uyğur hökmdarı Moyon Çurun

ət illəri verilsə də (səh. 55), tərcümədə öz əksini tapmayıb.

əhifə 70. Azərbaycan dilində olan variantdakı “Sasani” sözü (səh. 71) “fars”

əmin səhifədə, son abzasın 3-cü cümləsi Azərbaycan dilində olan variantda

əhifə 73. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada Frank-Avar

ələrinin tarixi 788-803-cü illər göstərilsə də (səh. 74), tərcümədə 783-803-cü

ərbaycan dilində olan variantda, 10-cu paraqrafın birinci cümləsində “şərqə”

əh. 74) “qərbə” kimi tərcümə olunub.

əhifə 81. Azərbaycan dilində olan variantda, 5-ci abzasda “Şimal-Qərbi”

əri (səh. 82) “Şimal-Şərqi” kimi tərcümə olunub.

əhifə 82. Azərbaycan dilində olan variantda, “Xarşa dövləti” yarımbaşlığının

əsində göstərilən tarix (səh. 82) IV əsrin sonlarına aid olduğu halda, “V əsrin

əvvəllərində” kimi tərcümə edilib.

əmin səhifədə Xarşanın yaratdığı feodal dövlətin yaranma tarixi (606-cı il)

ərbaycan dilində olan variantdan fərqli olaraq (səh. 83), verilməyib.

əhifə 111. Azərbaycan dilində olan variantda , xronologiyada verilmiş VII əsr

əsi (səh. 113) tərcümədə öz əksini tapmayıb.

əhifə 120. Azərbaycan dilində olan variantda ərəblərin Hindistana qərbdən

əri yazıldığı halda (səh. 122), tərcümədə şərqdən hücum etdikləri

ərbaycan dilində olan variantda Hindistandakı feodal dağınıqlığının VII-XII

əsrləri əhatə etdiyi (səh. 122) göstərilsə də, tərcümədə VI-XII əsrlər verilib.

əhifə 122. Sonuncu yarımbaşlıq Azərbaycan dilində olan variantda verilməyib.

əhifə 123. Azərbaycan dilində olan variantda Mahmud Qəznəvinin Kəşmir,

əncab və Qucarat vilayətlərini işğal etdiyi qeyd olunsa da (səh. 125), tərcümədə

əncab və Sind vilayətlərinin adları göstərilib.

əhifə 127. Azərbaycan dilində olan variantda, xronologiyada Gürcüstanda

əqil dövlətlərin yaranması tarixi VIII əsrin sonu – IX əsrlər göstərilsə də

əh. 130), tərcümədə VII əsrin sonu – IX əsrlər verilib. Xronologiyadakı 2-ci faktın

ərcüməsində Tiflis əmirliyinin müsəlman əmirliyi olması qeyd olunmayıb.

əhifə 129. 3-cü abzasın 2 və 3-cü cümlələri Azərbaycan dilində olan variantda

əhifə 132. Sonuncu abzasın 4 və 5-ci cümlələri Azərbaycan dilində olan

əhifə 133. Sonuncu abzasın ilk cümləsində Cənubi Qafqazın Zaqafqaziya kimi

ərcümə edilməsi dəqiq deyil. Çünki cənubdan baxdıqda “Zaqafqaziya” coğrafi ərazi

Şimali Qafqaza da aid edilə bilər.

əhifə 147. Sərbəst sütunda göy rənglə verilmiş “qulam” sözünün izahı

ərbaycan dilində olan variantda verilməyib.

əhifə 148. Azərbaycan dilində olan variantda Qəznəvi dövlətinin tərkibinə

qatılan keçmiş Samani torpaqlarının Amudərya çayının cənub və qərb torpaqlarını

əhatə etdiyi göstərilsə də (səh. 151), tərcümədə Amudərya çayının cənub və şərq

əhifə 150. Azərbaycan dilində olan variantda verilmiş “qazi” sözünün izahı

əh. 153) tərcümədə öz əksini tapmayıb.

əhifə 156. Sual və tapşırıqlardan axırıncısında Qaraxanlı və Qəznəvi

ətlərinin adları “Караханидов” və “Казневидов” şəklində verilməlidir.

əhifə 165. “İqta” və “xərac” sözlərinin Azərbaycan dilində olan varianta uyğun

olaraq, qalın şriftlərlə fərqləndirilməsi məsləhətdir.

əhifə 166. Azərbaycan dilində olan variantda “Şəhərə yalnız 4 qala

darvazasından girmək olardı.” cümləsi (səh. 168) tərcümə edilməyib.

əhifə 172. Azərbaycan dilində olan variantda səlcuqların ərəb mülklərinin xeyli

əsini XI əsrdə tutduqları (səh. 175) yazılsa da, tərcümədə IX əsr verilib.

əhifə 173. Ərəblərin hərbi uğurlarının 1-ci səbəbi kimi verilən cümlənin

ərcüməsində “их” sözü artıqdır.

əhifə 174. Azərbaycan dilində olan variantda, paraqrafın ilk cümləsində “və

ə də çox yaşamadı” (və ya buna bənzər ifadə) ifadəsi (səh. 174) olmadığı

ərcümədə “и поэтому просуществовало недолго” ifadəsi işlənib.

əhifə 175. Azərbaycan dilində olan variantda Verden müqaviləsinə görə, Daz

Karla düşən torpaqlar arasında Şelda çayından qərbdəki torpaqlar göstərilib

əh. 178), lakin tərcümədə şərqdəki torpaqların verildiyi yazılıb.

əhifə 187. Azərbaycan dilində olan variantda paraqrafın adı “Türk xalqlarının

ədəniyyəti” (səh. 190) kimi verildiyi halda, “mədəniyyəti” sözü dəqiq

əyərək, “просвещение и наука” sözləri işlənib.

əhifə 194. Başbalıq şəhərinin adı “Başbanıq” kimi verilib.

əhifə 196. Azərbaycan dilində olan variantda, sərbəst sütunda göy rənglə

verilmiş sualda “uyğur rəssamları” (səh. 198) ifadəsi, tərcümədə “türk rəssamları”

əhifə 227. “Paqoda” sözünün izahı Azərbaycan dilində olan variantda

əhifə 302. 26-cı paraqraf 168-ci səhifədən başladığı halda, mündəricatda

əhifəyə aid edilib.

ə üslub baxımından

ərsliyin dili olduqca ağırdır. Bu və ya digər fikri təkrar edən çoxlu sayda

ələr var ki, onlar 20-30 sözdən ibarətdir. Belə cümlələri 7-ci sinif şagirdi çətin

qavrayır. Cümlələrin sadələşdirilməsi məsləhətdir. Türk dövlətləri ilə bağlı

mövzuların bir qədər sadələşdirilməsi məsləhətdir. Çünki şagirdlər bu mövzuları çox

ətin başa düşürlər.

əzi istilah və anlayışların izah edilməsi yaxşı olardı. Məsələn, bir neçə yerdə

jujanların adı çəkilir. Lakin jujanların kim olması, hansı millətin əcdadları olması və

əziyyətləri barədə məlumat verilməyib.

əzi məlumatlar şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğun deyil. Məsələn, “Ağ

Hun imperatorluğu” mövzusunda Ağ Hun hökmdarı Ağsuvar xanın Sasani şahı

əsgərlərin gözü önündə təhqir etməsi 7-ci sinif şagirdlərinin yaş səviyyəsinə

uyğun deyil. Firuz şahın öhdəsinə götürdüyü şərti yerinə yetirməməsinin Ağsuvar xan

ərəfindən bu dərəcədə cəzalandırılmasının açıq şəkildə verilməsi psixoloji baxımdan

düzgün hesab edilmir. Bu tipli m

əlumatların bir qədər yumşaq formada verilməsi

əhifə 5. Sonuncu abzasdakı cümlədə “danışa bilər” əvəzinə “danışır” yazılması

üslub baxımından daha məqbuldur.

əhifə 28. “Çənbəri” sözünü “mühasirəni” sözü ilə əvəz etmək yaxşı olardı.

əhifə 39. “Aetsi” (mənbələrdə: Aetius) adının dilimizdəki qarşılığının “Eti”

şəklində verilməsi daha doğrudur. Çünki latın dilində “ae” birləşməsi “e” kimi

ə əksər dillərə çevrilərkən o cür də yazılır (Caesar – Sezar, archaelogia –

arxeologiya, encyclopaedia – ensiklopediya v

ə s.). Latın dilindəki xüsusi adlarda isə

bir qayda olaraq, “-

us” sonluğu düşür (Brutus – Brut, Augustus – Avqust, Aetius –

əhifə 40-41. Roma Papasının adı gah III Leo, gah da III Leon kimi yazılıb.

əhifə 42. 2-ci abzasın sonuncu cümləsində “yeri” sözü əvəzinə “yerə”

əhifə 43. Xronologiyada “Balkan” sözü “Balcan” kimi verilib.

əhifə 51. “Doğuz oğuz” əvəzinə “doqquz oğuz” yazılması məqsədəuyğundur.

əhifə 55. 2-ci abzasdakı cümlədən belə nəticəyə gəlmək olar ki, dövləti 19

adam yaratmışdır. “Tayfa” sözünü işlətmək lazımdır.

əhifə 62. “Tarxan” sözünün izahının verilməsi yaxşı olardı.

əhifə 67. İlk abzasda 4-cü cümlənin “Şimali Qafqaza çəkilən xəzərlər indiki

ərinin əcdadlarıdır.” kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur.

əhifə 122. “Knyazlıq” ifadələrinin əvəzinə “feodallıq”, “racəlik”, “maharaclıq”

ələrindən istifadə edilməsi daha məqsədəuyğundur.

əhifə 132. İlk sətirdəki cümlənin sonluğu “. ittifaqı da var idi.” şəklində olsa,

əmin səhifədə Oğuz ordusunun quruluşunu əks etdirən sxemdə bəzi sözlərin

ə”, “yeravul”) izahını vermək məsləhətdir.

əhifə 149. Qəznəvi dövlətinin yarandığı tarixi dəqiq – 962-ci il göstərmək

əyyənliyi aradan qaldırar.

əhifə 163. “Xəlifə” sözünün izahını dəqiqləşdirmək lazımdır. “Xəlifə” sözü

ərəbcədən həm də “davamçı, ardıcıl” mənalarını verir.

ədii tərtibat baxımından

ə 15-ci paraqraflarda hər hansı şəkil verilməyib. Halbuki bu

əlaqəli kifayət qədər zəngin illüstrasiya seçimi mümkündür.

əzi xəritələrin adlarında müvafiq dövlətlərin hansı dövrdə mövcud olduqları

əhifə 7-14. 1-ci paraqrafda çox iri ölçüdə cəmi 3 illüstrativ material verilib. 1

ə 2-ci şəkil anlaşılmır. Böyük İpək yolunun bir hissəsini əks etdirən xəritədə isə

xşı olardı ki, bu yolun Qafqazdan, o cümlədən Azərbaycandan keçməsi də

əhifə 11. İllüstrasiya mətnə uyğun deyil. İpəkqurdunun bəslənməsi ilə bağlı

şəkildə söyüd ağacı təsvir edilib.

əhifə 15. Xəritədə Sasani imperiyasının adı yazılmayıb. Sasanilərdən asılı olan

ərazilər də imperiyanın tərkib hissəsi kimi verilib. Xəritənin hansı dövrü əks etdirdiyi

əhifə 23. Xəritədə İberiya-Kartli ərazisinin cənub sərhədləri Dəclə çayına çatır.

əritədə şərti işarələrdə yaşıl rəngin izahı verilməyib.

əhifə 29. Xəritədə Kabil şəhərinin paytaxt kimi verilməsi yanlış faktdır. Ağ

Hun imperatorluğunda Badian (Qunduz, Əfqanıstan), Baktra (Bəlx, Əfqanıstan) və

Sakala (Sialkot, Pakistan)

şəhərləri paytaxt olub.

ərv şəhərinin koordinatları da səhifə 46-dakı xəritədə təsvir olunmuş eyni

şəhərin koordinatları ilə uyğunluq təşkil etmir. Bu cür hallara xəritələrin bir çoxunda

əhifə 31-32. “Xalqların böyük köçü” ilə bağlı Böyük Hun imperatorluğu

əritədə əks olunmayıb. Köçün istiqamətləri xəritələrdə öz əksini tapmayıb.

əhifə 33. Xəritədə Dnepr çayının adı göstərilməyib. Azərbaycan da asılı ölkə

əhifə 39. İllüstrasiyada təsvir uğurlu alınmayıb. Attila sanki göydə uçur.

əhifə 40. Roma Papası sanki ikonaların əhatəsindədir.

əhifə 45. Göytürklərin bayrağının rəngləri 49-cu səhifədəki təsvirlə uyğunluq

əhifə 46. Xəritəni böyütməklə şəhərlərin adlarını oraya əlavə etmək olar.

ərya çayının adı çəkilir, amma xəritədə bu çay Ceyhun kimi

əhifə 75. Böyük Bulqar xaqanlığının xəritəsinin verilməsi və paytaxtının

ərilməsi təklif olunur.

əhifə 77. İllüstrasiyalarda tərəflərin bir-biri ilə fərqi aydın seçilmir.

əhifə 78. İllüstrasiyadakı təsvir qələbə təsvirinə bənzəmir.

əhifə 88. İllüstrasiyalarda təsvir olunmuş dəvələr daha çox lamaya bənzəyir.

Sağdakı illüstrasiyada isə karvan bələdçisi qadına bənzər şəkildə təsvir edilib.

əhifə 90. İllüstrasiya o dövrə uyğun deyil.

əhifə 116. Sənətkarlıq məhsullarının əvəzinə slavyan dövlətlərinin kiçik

əritəsini vermək daha məqsədəuyğun olardı. Həmin xəritədə Böyük Moraviya

ətini, macar yürüşlərini isə oxlarla göstərmək 117-ci səhifədəki fikirləri açmağa

əhifə 124. Xəritədə Xarşa dövlətinin süqutu 647-ci ilə aid edilib. Mətndə və

ə 648-ci il verilib. Eyni xəritədə Eftalitlər dövlətinin də süqut tarixi

ətndəki ilə (567) uyğunsuzluq təşkil edir.

əhifə 135. Sığnaq şəhərindən başqa oğuzların digər iri şəhərlərinin adları

əritədə əks olunmayıb. Oğuz yürüşləri və oğuz dövləti ilə bağlı tematik xəritənin

əhifədə, 2-ci abzasda Oğuz dövlətinin qərbdə Xəzər dənizi ilə

əmsərhəd olduğu, 3-cü abzasda isə İstəxriyə görə, İdil çayına qədər uzandığı qeyd

əmin xəritədə ərazi başqa cür göstərilib.

əhifə 140. Samanilər dövlətinin xəritəsi əhatəli işlənib. Lakin “sənət və ticarət

ərkəzləri”, həmçinin “vassal asılılığında olan ərazilər”in şərti işarələrində yanlışlıq

Şərti işarələrdə ticarət yolları və oğuz dövlətinin sərhədləri həddindən artıq oxşar

ələrlə verildiyi üçün onları fərqləndirmək çətinlik törədir. Xəritəni dəyişmək,

əlif rəng və şriftlərdən istifadə etmək məsləhətdir.

əhifə 142. İsmayıl Samaninin Buxaradakı məqbərəsinin dövrünü vermək

əqsədəuyğun hesab edilir.

əhifə 145. Xəritədə Buxara, Səmərqənd Qaraxanlının ərazisində göstərilib.

cı səhifədə isə bu ərazilər Samanilər dövlətinin hüdudları kimi verilib.

ərin süqutu 999-cu ilə təsadüf edir. Qaraxanlı dövlətinin yarandığı ərazini

əritədə göstərmək lazımdır. İşğal etdiyi əraziləri isə oxlarla dairədə xüsusi xətlərlə

əmin xəritədə dövlətin paytaxt şəhərləri xüsusi olaraq göstərilməyib. Yaxşı

ərslikdə göstərilməyən şəhərlərin əvəzinə xəritədə Ürgənc, Termez kimi

şəhərlərin adı qeyd olunsun.

əhifə 151. Xəritədə Xarəzmin adı Xorəzm kimi yazılıb. Səbuktəkinin dövründə

ərazilər xəritədə göstərilməyib.

əhifə 156. 2-ci abzasda Buxara, Səmərqənd, Bəlx şəhərləri Xarəzm şəhərləri

əsvir edilib. Əvvəlki “Qəznəvilər dövləti” və “Qaraxanlı dövləti” (hər ikisi,

ək olar ki, eyni vaxtda mövcud olub) adlı paraqraflarda verilmiş xəritələrdə isə

bu şəhərlər həmin dövlətlərin hüdudlarında göstərilir.

əhifə 157. Ərəblərin Xarəzmi işğal etməsi xəritədə öz əksini tapmayıb.

əhifə 160. Xəritə çox bəsitdir. Bulqar şəhərinin paytaxt olması göstərilməyib.

əhifə 163-170. “Ərəb Xilafəti və işğallar” mövzusu VII-VIII əsrlərdən bəhs

ə görə I bölməyə salınmalıdır.

əhifə 233-235. 3 səhifədə Müqəddəs Sofiya məbədinə aid 3 müxtəlif şəkil

verilmişdir. Məbədin ölçüləri və zahiri görünüşünün təsvirinə ehtiyac yoxdur.

əcə, illüstrasiyalardan birini vermək və ona müvafiq ölçüləri əlavə etmək

ərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Himni “Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Himni haqqında” 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap

olunmayıb. Himnin adı (“Azərbaycan marşı”) ixtisar olunub. Həmçinin forzas

əhifəsində Dövlət Gerbinin rəngli təsviri “Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamə”nin

əsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cü il 23 fevral tarixli

ələblərinə uyğun çap olunmayıb. Bundan əlavə, dərslikdə Azərbaycan

Respublikasının dövlət rəmzlərinin təsvirlərinin Azərbaycan Respublikasının dövlət

əmzləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 23-cü maddəsində

ən ardıcıllıqla (Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan

Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni) çap

olunması daha məqsədəuyğun olardı.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət