Tarix və onun problemləri, №4 2014 50 mehdiyeva aytən dos, t. ü. f d. Adpu

Qədim Qəbələnin tarixinə səfər

muzeylər və qalereyalar

Azərbaycan sizin gözlərinizlə #ExperienceAzerbaijan

Hər fotonun öz tarixçəsi var. Siz də Azərbaycanın gözəl məkanlarında çəkdiyiniz fotoları #ExperienceAzerbaijan həştəqi ilə paylaşın və hekayənizi bütün dünya ilə bölüşün.

Azərbaycanda digər müvafiq fəaliyyət növləri

memarlıq
Memarlıq

memarlıq

Azərbaycan memarlığı Şərq və Qərb elementlərini özündə birləşdirir. Daha ətraflı

sənətkarlıq
Xalq sənətkarlığı

sənətkarlıq

Azərbaycan xalq sənətkarlığı. Daha ətraflı

tarixin izi ilə
Mədəni irs obyektləri

tarixin izi ilə

19-cu əsrin ortalarından etibarən başlayan neft bumu milli memarlıq ənənələrimizə də təsirsiz ötüşmədi. Bakıda yerləşən onlarla bina bu dövrün gözəlliyini əks etdirir. Daha ətraflı

tarixin izi ilə

YUNESKO irsi
YUNESKO irsi

YUNESKO irsi

Yunesko-nun Azərbaycanda irsi siyahısı Daha ətraflı

dini məkanlar
Dini turizm

dini məkanlar

Qobustanda daş dövrünə səyahət
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Qobustanda daş dövrünə səyahət

Görəsən, insanlar 40 000 il əvvəl necə yaşayıblar? Onların həyat tərzi necə olub? Bu suallara cavabı 6 000-dən çox qədim qayaüstü təsvirlərdən ibarət Qobustanda tapa bilərsiniz. Daha ətraflı

Qobustanda daş dövrünə səyahət

Beşbarmaq dağını ziyarət
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Beşbarmaq dağını ziyarət

Sirlərlə zəngin olan Beşbarmaq dağı xalqımız üçün müqəddəs ziyarətgahlardan biridir. Bura niyyət edib gələn insanlar öz arzularının çin olması üçün pənah gətirirlər. Daha ətraflı

Beşbarmaq dağını ziyarət

Quba xalçalarının naxışları haqda öyrənin
Xalq sənətkarlığı

Quba xalçalarının naxışları haqda öyrənin

Qubada xalça toxuma qədim ənənədir. Hər biri gözəl sənət əsəri olan xalçaları nəinki izləmək və almaq, hətta toxumağı öyrənmək də olar. Daha ətraflı

Quba xalçalarının naxışları haqda öyrənin

Azərbaycanın ilk məscidini ziyarət
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Azərbaycanın ilk məscidini ziyarət

Şamaxıda yerləşən Cümə məscidi Azərbaycandakı ilk məsciddir və 743-744-cü illərdə inşa edilmişdir. Bərpa olunandan sonra əvvəlki əzəməti və gözəlliyinə qayıtmış məscidə siz də baş çəkin. Daha ətraflı

Azərbaycanın ilk məscidini ziyarət

Şamaxı boyu tarixi marşrut
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Şamaxı boyu tarixi marşrut

Şamaxıda Azərbaycan ərazisində uzun müddət mövcud olmuş Şirvanşahlar dövlətinin maddi mədəniyyət nümunələrinə rast gəlmək olar. Bu da təsadüfi deyil. Şamaxı uzun müddət bu əzəmətli dövlətin paytaxtı olmuşdur. Daha ətraflı

Şamaxı boyu tarixi marşrut

Basqalda kəlağayı master-klasları
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Basqalda kəlağayı master-klasları

YUNESKO-nun mədəni irsi siyahısına salınmış Azərbaycan kəlağayıları qadınların sevimli baş örtüyüdür. Amma kəlağayıların funksiyası yalnız bununla məhdudlaşmır. Qədim zamanlardan bəri bu geyim növü bir sıra fərqli ənənələrin tətbiq olunması və eyhamların ötürülməsində əhəmiyyətli rol oynayıb. Daha ətraflı

Basqalda kəlağayı master-klasları

Lahıcda misgərlərlə ünsiyyət
Intangible Cultural Heritage

Lahıcda misgərlərlə ünsiyyət

Lahıcı Azərbaycanın misgərlik mərkəzi adlandırırlar. Əgər hələ də bu gözəl tarixi məkanda olmamısınızsa, növbəti səfər planınıza Lahıcı salmalısınız. İlk baxışdan aşiq olacağınıza əmin olun. Daha ətraflı

Lahıcda misgərlərlə ünsiyyət

Udin mədəniyyəti ilə tanışlıq
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Udin mədəniyyəti ilə tanışlıq

Udinlərin məskunlaşdığı Nic kəndi Qəbələ şəhərindən 40 kilometr cənub-qərbdə yerləşir. Bu əsrarəngiz kəndi ziyarət edin, onun zəngin tarixi və sakinlərinin maraqlı ənənələri ilə tanış olun. Daha ətraflı

Udin mədəniyyəti ilə tanışlıq

Qədim Qəbələnin tarixinə səfər
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Qədim Qəbələnin tarixinə səfər

Qəbələ qədim dövrlərdə Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuşdur. Bu tarixi məkana səfər edərək eramızdan əvvəl mövcud olmuş qüdrətli dövlətə aid tikililərin qalıqları ilə tanış ola bilərsiniz. Daha ətraflı

Qədim Qəbələnin tarixinə səfər

Qədim Şəkidə tarixi gəzinti
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Qədim Şəkidə tarixi gəzinti

YUNESKO-nun Dünya İrsi siyahısına salınmış qədim Şəki şəhəri hər kəs üçün xoş istirahət və İpək yolu atmosferi bəxş edəcək. Şəkinin çay daşları ilə döşənmiş küçələrində dolaşaraq və ətrafda baş verənlərə göz gəzdirərək xəyallara dalın. Daha ətraflı

Qədim Şəkidə tarixi gəzinti

Sənətkarlıq emalatxanaları və əl işləri
Xalq sənətkarlığı

Sənətkarlıq emalatxanaları və əl işləri

Şəki şəhərində özünə və yaxınlarına hədiyyə seçmək asan iş deyil. Bu kiçik şəhərdə onlarla sənətkar bir-birindən gözəl əl işləri hazırlayır və satışa çıxarır. Bu əsərlər arasında ürəyinizcə olanı seçmək üçün isə şəhərdəki çoxsaylı mağaza və emalatxanaları gəzməli olacaqsınız. Daha ətraflı

Sənətkarlıq emalatxanaları və əl işləri

Qafqaz Albaniyasının qədim irsi ilə tanışlıq
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Qafqaz Albaniyasının qədim irsi ilə tanışlıq

Şəki şəhəri yaxınlığında yerləşən Kiş kəndi qədim tarixə malikdir. Burada yerləşən Alban məbədi öz memarlıq üslubu və tarixçəsi ilə hər kəsi cəlb edir. Kiş məbədini ziyarət edib bir neçə yüzillik öncəyə səyahət edin. Daha ətraflı

Qafqaz Albaniyasının qədim irsi ilə tanışlıq

Zaqatalada ötən əsrlərə səyahət
Ailəvi istirahət

Zaqatalada ötən əsrlərə səyahət

Gözəl təbiətə malik Zaqatala həm də tarixi məkanları ilə tanınır. Buradakı qədim qala və məbədlərin qalıqları bu multikultural rayonun bənzərsiz mənzərəsinə ayrı rəng qatır. Daha ətraflı

Zaqatalada ötən əsrlərə səyahət

Göygöl şəhərində almanların izi ilə
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Göygöl şəhərində almanların izi ilə

Göygöl şəhəri qədim tarixə malik olsa da, burada ilk böyük yaşayış məskəni 19-cu əsrdə buralara köçürülmüş almanlar tərəfindən salınmışdır. Bu gün də bu kiçik şəhərə gedib özünüzü Almaniya şəhərlərində hiss edə bilərsiniz. Daha ətraflı

Göygöl şəhərində almanların izi ilə

Şəmkirdə alman irsi ilə tanışlıq
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Şəmkirdə alman irsi ilə tanışlıq

Şəmkir şəhəri müasirləşən və daim yenilənən görkəmi ilə hər kəsi təəccübləndirir, amma burada dəyişməz olaraq qalan alman mirası xalqımızın tolerantlıq ənənələrinin gücünü göstərir. Daha ətraflı

Şəmkirdə alman irsi ilə tanışlıq

Qədim Şəmkirə zamanda səyahət
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Qədim Şəmkirə zamanda səyahət

Qədim tarixə malik olan Şəmkir tarixi məkanlara səfər etməyi sevənlər üçün əsl tapıntı olacaq. Burada yerləşən Şəmkir qalasının qalıqları sizi bir neçə yüz il geriyə aparacaq. Daha ətraflı

Qədim Şəmkirə zamanda səyahət

Lənkəranda mədəni proqram
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Lənkəranda mədəni proqram

Lənkərana yalnız təbiət ardınca deyil, tarixi abidələri ziyarət etmək üçün də səfər etmək olar. Burada muzeylər, qüllələr və digər qədim tikililər yolunuzu gözləyir. Daha ətraflı

Lənkəranda mədəni proqram

Bakıda yəhudi irsi ilə tanışlıq
Mədəni irs obyektləri

Bakıda yəhudi irsi ilə tanışlıq

Multikultural dəyərlərin məskəni olan Bakıda müxtəlif xalqlara mənsub, fərqli dinlərə etiqad edən şəxslər həmişə sülh içərisində yaşamışdırlar. Onların arasında şəhərin ictimai həyatında fəal iştirakları ilə seçilən yəhudilərin bu gün də qorunun mirası ilə tanışlıq sizdə maraq doğuracaq. Daha ətraflı

Bakıda yəhudi irsi ilə tanışlıq

Möminə Xatın türbəsinin incə və nəfis naxışları
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Möminə Xatın türbəsinin incə və nəfis naxışları

Naxçıvanın qədim abidələri bu günə qədər qorunub saxlanmışdır. Bu abidələr siyahısında Möminə Xatın türbəsi xüsusi yerə malikdir. Bu əfsanəvi memarlıq abidəsinə gedərək, Memar Əcəminin dahi sənətkar olduğuna özünüz şahid ola bilərsiniz. Daha ətraflı

Möminə Xatın türbəsinin incə və nəfis naxışları

Nuh Peyğəmbər türbəsini ziyarət edin
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Nuh Peyğəmbər türbəsini ziyarət edin

Naxçıvanda onlarla, hətta yüzlərlə əfsanələr, rəvayətlər, inanclar mövcuddur. Yerli əfsanələrdən birinə görə, Nuh Peyğəmbər məhz bu ərazidə son günlərini yaşayıb və basdırılıb. Siz də bu tarixi yerlərə səfər edib Nuh Peyğəmbərin türbəsini ziyarət edə bilərsiniz. Daha ətraflı

Nuh Peyğəmbər türbəsini ziyarət edin

Naxçıvan xanlarının sarayına səfər
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Naxçıvan xanlarının sarayına səfər

Naxçıvan şəhəri 18-19-cu əsrlərdə eyniadlı xanlığın mərkəzi olmuşdur. Bir vaxtlar xanların iqamətgahi olmuş möhtəşəm bina bu gün muzey kimi fəaliyyət göstərir. Siz də muzeyə baş çəkib xanların həyatı ilə yaxından tanış ola bilərsiniz. Daha ətraflı

Naxçıvan xanlarının sarayına səfər

Ordubadda maraqlı gün
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Ordubadda maraqlı gün

Ordubad tarixi abidələrlə zəngindir. Burada maraqlı bir gün keçirəcəyinizə əmin olun. Şəhərdəki restoranlarda yerli mətbəxin təamlarını dadmağı unutmayın. Daha ətraflı

Ordubadda maraqlı gün

Əshab-i Kəhf ziyarətgahına səfər
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Əshab-i Kəhf ziyarətgahına səfər

Azərbaycanın ən məşhur ziyarətgahlarından biri Culfada yerləşən Əshab-i Kəhfdir. Yerli inanclara görə, bura İslamda mühüm əhəmiyyətə malik yerlərdən biridir. Siz də bu sirli məkanı ziyarət edə bilərsiniz. Daha ətraflı

Əshab-i Kəhf ziyarətgahına səfər

“Alov qüllələri” fonunda foto
İncəsənət, mədəniyyət, irs

“Alov qüllələri” fonunda foto

Bakının müasir mənzərəsini “Alov qüllələri” olmadan təsəvvür etmək olmaz. Bu əsrarəngiz binaların qarşısında siz də foto çəkib dostlarınızla paylaşın. Daha ətraflı

“Alov qüllələri” fonunda foto

“Port Baku”da alış-veriş və əyləncə
İncəsənət, mədəniyyət, irs

“Port Baku”da alış-veriş və əyləncə

“Port Baku”da dostlarınız və ailə üzvlərinizlə maraqlı və əyləncəli vaxt keçirə bilərsiniz. Dəb küçəsi boyunca yerləşən kafe və restoranlarda doğmalarınızla ünsiyyət edə, yaxud işgüzar görüşlər keçirə bilərsiniz. “Port Baku Mall” isə alış-veriş üçün ideal seçimdir. Daha ətraflı

“Port Baku”da alış-veriş və əyləncə

Bakıda polyak irsi
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Bakıda polyak irsi

Bakının mərkəzi küçələrində “neft bumu” dövrünə aid Avropa memarlıq üslublarında onlarla gözəl bina yerləşir. Bəs bu binaların əksəriyyətinin polyak memarlar tərəfindən ərsəyə gəldiyini bilirdinizmi? Bu və digər polyak irsi nümunələri ilə şəhər boyu uzanan gəzinti turu sayəsində tanış ola bilərsiniz. Daha ətraflı

Bakıda polyak irsi

Bakı Olimpiya Stadionu
Macəra və idman

Bakı Olimpiya Stadionu

Bakı öz arxitekturası ilə bizi təəccübləndirməyə davam edir. Ölkəmizin ən böyük və qeyri-adi idman qurğusu olan Bakı Olimpiya Stadionuna gedərkən bunun şahidi olacaqsınız. Daha ətraflı

Bakı Olimpiya Stadionu

Daş küçələrdə canlanan tarix
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Daş küçələrdə canlanan tarix

Mütəxəssisləri təəccübləndirən iki min illik kanalizasiya sisteminin sirrini və qədim Albaniya dövlətinin izlərini özündə yaşadan, Məmməd Əmin Rəsulzadənin bir müddət sığınacaq tapdığı Lahıca səfər etmək daş küçələrdə göz önündə canlanan tarixə səyahət deməkdir. Daha ətraflı

Daş küçələrdə canlanan tarix

Şəfalı otlar fərqli mətbəx
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Şəfalı otlar fərqli mətbəx

Dağlar qoynunda yerləşən Lahıc daha çox sənətkarlıq sahələri ilə tanınsa da, buranın özünəməxsus mətbəx təamları da turistlərin marağına səbəb olur. Yolunuzu Lahıcdan salarkən əksəriyyəti yalnız bu yerlərdə bitən müxtəlif otlar ilə dəmlənmiş çaydan dadmağı da unutmayın. Daha ətraflı

Şəfalı otlar fərqli mətbəx

Təbiətin naxışı sənətkarlar şəhəri
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Təbiətin naxışı sənətkarlar şəhəri

Orta əsrlər şəhər ruhunu özünü yaşadan, tarixi isə iki min il əvvələ gedib çıxan qədim Lahıc ölkəmizin sənətkarlıq mərkəzidir. “40 sənət şəhəri” kimi tanınan Lahıcda hələ 19-cu əsrin ortalarında 200-dən çox sənətkarlıq emalatxanası və dükanının olduğu məlum idi. Daha ətraflı

Təbiətin naxışı sənətkarlar şəhəri

Bakıda polyak irsi-3129
İncəsənət, mədəniyyət, irs

Bakıda polyak irsi-3129

Bakının mərkəzi küçələrində “neft bumu” dövrünə aid Avropa memarlıq üslublarında onlarla gözəl bina yerləşir. Bəs bu binaların əksəriyyətinin polyak memarlar tərəfindən ərsəyə gəldiyini bilirdinizmi? Bu və digər polyak irsi nümunələri ilə şəhər boyu uzanan gəzinti turu sayəsində tanış ola bilərsiniz. Daha ətraflı

Bakıda polyak irsi-3129

Xınalığın yun corabları canınızı isti saxlasın
Xalq sənətkarlığı

Xınalığın yun corabları canınızı isti saxlasın

Xınalığın qarlı, şaxtalı dağ mənzərələri sizi qəti narahat etməsin – yerli sakinlərin əl işi olan yun toxuma corablar bədəninizi isti saxlayacaq. Daha ətraflı

Xınalığın yun corabları canınızı isti saxlasın

Tarix və onun problemləri, №4 2014 50 mehdiyeva aytən dos., t.ü. f d. Adpu

Anadolu Səlcuq dövləti Kiçik Asiyada cərəyan edən siyasi hadisələrin mərkəzində idi.

Anadolu Səlcuq dövlətinin qurucusu Süleyman bəy Bizansda olan qarışıqlıqlardan istifadə

edərək Anadolunun qərbinə və şimalına hücumlar edir. Süleyman bəyin böyük nüfuz

qazanması, fəth etdiyi torpaqların getdikcə genişlənməsi qardaşı Mansurun narazılığına səbəb

oldu. Mansur Anadoluda üstünlüyü ələ almaq üçün Bizans imperatoruna müraciət etdi.

Süleyman bəy bu hərəkəti xəyanət kimi qiymətləndirərək onu məğlub etmək üçün Səlcuq

imperatorluğundan əlavə qüvvə istəyir. Məlikşah Bizans imperatorundan Mansurun təhvil

verilməsini tələb etdi. Bizans imperatoru bu tələbi rədd edərək Mansuru qüvvə və sursatla

təchiz edərək Anadoluya göndərir. Lakin Mansur Məlikşahın sərkərdəsi Porsuk tərəfindən

məğlub edilərək öldürüldü. Anadoluda fəth olunmuş ərazilərin idarə olunması Süleyman bəyə

Süleyman bəyin əldə etdiyi nailiyyətlər Bizansın diqqətindən kənarda qalmırdı. Bizans

imperatoru VII Mixail Süleyman bəyi qiyam qaldırmış Nikifor Votaniata qarşı ittifaqa çağırır

və ondan kömək istəyir. Süleyman bəy döyüşdə qələbə çalaraq Votaniatı əsir tutsa da,

sonradan onu sərbəst buraxır. Bu addım onunla əlaqədar idi ki, Bizansda baş verən qarışıqlıq

onun yeni ərazilər tutmasına əlverişli şərait yaradırdı.

Qədim dövr və orta əsrlər

Tarix və onun problemləri, № 4 2014

1078-ci ildə isə hətta ərazi qarşılığı əvəzində Süleyman bəy Nikifor Votaniata Bizans

taxtını ələ keçirməyə köməklik göstərir [2, s.172]. Lakin Nikifor Votaniatın hakimiyyəti uzun

sürmür, general Melissen ona qarşı qiyam qaldırdı. O da Nikifor Votaniat kimi hakimiyyəti

ələ keçirmək üçün Süleyman bəydən kömək istəyir. Süleyman bəy yaranmış bu vəziyyətdən

istifadə edərək 1080-ci ildə Nikeya, Mərmərə dənizinin qərb və cənub hissələrini ələ keçirir.

Bizansda hakimiyyət uğrunda mübarizədə qalib çıxan hərbi aristokratiya öz nümayəndəsi

sərkərdə Aleksey Komnini hakimiyyətə gətirdi [3, s.173-175]. 1081-ci ildə Bizans

imperiyasının dağılmaq təhlükəsi ilə qarşılaşdığı bir zamanda hakimiyyə keçən Aleksey

Komnin Bizansın əvvəlki mövqeyini geri qaytarmaq məqsədilə fəaliyyətə başladı.

Aleksey Komninin hakimiyyəti dövründə səlcuq türkləri Süleyman bəyin başçılığı

altında Anadolunun şimal-qərb bölgəsinin əsas şəhərləri Nikomediya və Bursanı tutdular.

Bunun cavabında Bizans imperatoru əvvəlcə türklərə qarşı hücumlar təşkil etdi. Lakin

peçeneqlər tərəfindən Balkanlarda yaranan vəziyyət onu öz siyasətini dəyişməyə məcbur etdi.

O, Süleyman bəylə danışıqlara başlayaraq, 1081-ci ildə sülh şəraitinin yaranmasına nail oldu.

1084-cü ilin sonunda Süleyman ibn Kutalmış yenidən hücuma keçərək Bizansın Şərqdə

sonuncu dayağı olan Antioxiyanı fəth etdi [4,

s.26]. Səlcuq imperatoru və xəlifənin köməyilə

Süleymana qarşı mübarizə aparan yerli knyazlar sonda onun hakimiyyətini qəbul etməyə

məcbur oldular. Lakin Süleyman bəyin Dəməşq əmiri Tutuşla baş verən döyüşdə öldürülməsi

onun planlarını həyata keçməsinə maneə oldu. Süleyman ibn Kutalmışın ölümü Kiçik Asiyada

siyasi vəziyyəti gərginləşdirdi. Onun tərəfindən tutulan şəhərlərin əmirləri müstəqil siyasət

yürütməyə başladılar. Bu əmirlər Smirna şəhərində Çaka bəy, Nikeyada Əbülqasım,

Kappadokiyada Pulxas idi.

Əbülqasım Mərmərə sahillərini fəth etmək üçün donanma təşkil etdi. Lakin bu

donanma Bizans imperatorunun göndərdiyi qüvvə tərəfindən məhv edildi. 1090-cı ildə Kiosda

Bizans qoşunu ilə qarşılaşan Əbülqasım məğlubiyyətə uğradı və Nikeyaya qayıtdı [ 5, s.112].

Əbülqasımın müstəqillik meylləri Məlikşahın ona qarşı Porsukun başçılığı ilə qoşun

göndərməsinə səbəb oldu. Nikeya əmirinin çətin vəziyyətdə qaldığını görən və əsas məqsədi

Nikomediyanı tutmaq olan Aleksey Komnin ona ittifaq təklif etdi. Əbülqasım

Konstantinopolda səfərdə olduğu müddətdə Aleksey Komnin Nikomediyaya qüvvə

göndərərək əsaslı şəkildə möhkəmlənmək məqsədilə burada qala tikdirməyə başladı.

Əbülqasım geri qayıdarkən artıq Nikomediyanın bizanslılar tərəfindən tutulduğunun şahidi

oldu. Lakin yaxınlaşan səlcuq ordusuna qarşı mübarizə aparmaq üçün Əbülqasımın kifayət

qədər hərbi qüvvəsi yox idi. Buna görə də o, kömək üçün Bizans imperatoruna müraciət etmək

Bizans bu zaman peçeneqlərin hücum təhlükəsi altında idi. Bütün qüvvələrini

peçeneqlərlə döyüşə cəlb edən imperator Əbülqasıma kömək etmək iqtidarında deyildi.

Bununla bərabər Bizans Nikeyanın Məlikşahın qoşunları tərəfindən tutulması ilə də

razılaşmaq istəmirdi. Buna görə də imperator hiylə işlətməyi qərara aldı. İmperatorun da

tərkibində olduğu güman edilən kiçik bir dəstə səlcuqlara qarşı göndərildi. Aleksey Komninin

hazırladığı bu plan baş tutdu. Bizans hərbi qüvvələrinin azsaylı olmasından xəbərdar olmayan

əmir Porsuq böyük ordu ilə qarşılaşacağından ehtiyat edir və döyüşə girməyərək geri çəkilir.

Bundan asılı olmayaraq, Əbülqasım sultan qəzəbindən xilas ola bilmədi. 1092-ci ildə

Məlikşahın sərkərdəsi Əmir Bozan tərəfindən tutulan Əbülqasım mərkəzi hakimiyyətə

itaətsizlikdə günahlandırılaraq öldürüldü [6, s.94], Nikeyada hakimiyyətə onun qardaşı

Əbülqazi gəldi. Bizans imperatoru onunla danışıqlar apararaq Nikayanı tərk etməsinə

çalışmışdı. Lakin imperatorun danışıqları uğur qazanmadı. Əbülqazi də hakimiyyətdə uzun

Qədim dövr və orta əsrlər

Tarix və onun problemləri, № 4 2014

müddət qalmadı. Bunun səbəbi Məlikşahın ölümündən sonra Süleyman ibn Kutalmışın

əsirlikdə olan oğullarının azad buraxılması ilə bağlı idi. Kutalmışın oğullarından biri I Qılınc

Arslan Nikeyaya gələrək hakimiyyəti ələ aldı. Bu zaman Konya sultanlığının ərazisi əsasən

Nikeya və onun ətraf torpaqlarından ibarət olmuşdu. Nikomediya və onun ətraf əraziləri

Bizansın nüfuzu altında idi. Smirnada isə digər türk əmiri Çaka bəy hakimiyyətdə idi. Çaka

bəy Smirnadan Çanaqqalaya qədər uzanan sahil ərazilərini tutaraq mərkəzi Smirna olan bəylik

yaratmışdı. Onun planı Balkan yarımadasında yaşayan peçeneqlərlə birləşib Konstantinopolu

ələ keçirmək və Bizans dövlətinə son qoymaq olmuşdu.

I Qılınc Arslan Çaka bəyin nüfuzu və qüvvəsindən istifadə etdi. O, ordunu yenidən

təşkilatlandıraraq Çaka bəyin köməyilə Mərmərə sahillərini Bizansdan aldı. Konstantinopola

gedən yollar türklər üçün açıldı. İmperator Aleksey Komnin qorxuya düşərək I Qılınc Arslana

ittifaq və Çaka bəyə qarşı müttəfiqlik təklifi ilə müraciət etdi. Aleksey Komnin “türkə qarşı

türkün gücündən istifadə etmək” kimi ənənəvi Bizans siyasətinə əl atdı və türklərin Bizansa

qarşı birlik yaratmasının qarşısını aldı. Vəziyyəti sona qədər qiymətləndirməyən I Qılınc

Arslan Çaka bəyin nüfuzundan ehtiyalanaraq Bizansın təklifinə tərəfdar çıxdı. I Qılınc

Arslanın sarayında Çaka bəyin öldürülməsi (1093)Bizans üçün yaranmış real təhlükəni aradan

Bizans üçün ciddi təhlükə yaranmasının digər səbəbi türk tayfası peçeneqlərin imperiya

ərazisinə basqın etmələrilə bağlı idi. Peçeneqlər XI əsrdə Bizans sərhədlərini dəfələrlə təhlükə

altına almışdılar. 1088-ci ildə peçeneqlərdən təşkil olunmuş ordu Aleksey Komnini

Silistriyada ağır məğlubiyyətə uğratdı. Döyüşdə yüksək rütbəli hərbçilər əsir alınmış,

imperator isə yalnız qaçmaqla xilas ola bilmişdi.

1089-1090-cı ilin qışında peçeneqlər Adrianopol vilayətində məskən salır [7, s. 96],

yazda Bizansa hücum etməyi planlaşdırırdılar. 1090-cı ilin yayında Bizans imperiyasının hərbi

qüvvələri və peçeneqlər arasında döyüşlər baş vermişdi. Payızın gəlməsi ilə döyüşlər dayansa

da, peçeneqlər tutduqları əraziləri tərk etməyərək, Bizans torpaqlarında yaşayış məskənləri

salmağa başladılar. 1091-ci ilin qışında hərbi əməliyyatlar yenidən başlansa da, tərəflərin heç

biri həlledici qələbə əldə edə bilmədi.

Qərbdən peçeneq və norman təhlükəsi ilə, şərqdən isə səlcuq hücumları ilə üz-üzə

qalan Bizans imperiyası çıxış yolunu Qərb ölkələrinə müraciət etməkdə axtarırdı. Aleksey

Komninin Qərb ölkələrinə göndərdiyi məktublardan xaç yürüşlərinin səbəblərini anlamaq

mümkündür. İmperator Aleksey Komnin məktublarından birində yazırdı: “Xristian yunanların

müqəddəs imperiyası peçeneq və türklərin hücumu nəticəsində çıxılmaz vəziyyətdədir.

Xristianlar onlar tərəfindən təhqir edilir, öldürülür. Yerusəlimdən Yunanıstana qədər bütün

torpaqlar onların hücumlarına məruz qalmışdır. Bizansın əlində yalnız Konstantinopol

qalmışdır. Buna görə sizdən xahiş edirəm: xristian yunanlara köməyə tələsin.

Konstantonopolun bir küçəsində toplanan xəzinə ilə dünyanın bütün xəzinələrini bəzəmək

mümkündür. Bütün gücünüzlə tələsin ki, bu xəzinələr türklər və peçeneqlərin əlinə keçməsin.

Tələsin ki, xristian dövləti və bundan daha vacib olanı Xudabəndənin qəbri itirilməsin,

əvəzində siz mükafatlanacaqsınız” [5, s.3-5]. Məhz bu məktub 1095-ci ildə Klermon şəhərində

papa II Urban tərəfindən böyük izdiham qarşısında oxunmuş, sonrakı illərdə isə xaç

yürüşlərinin başlanmasının əsasını qoymuşdu.

Xaç yürüşləri ərəfəsində Böyük Səlcuq imperatorluğu qüvvətlənərək bir çox əraziləri

öz hakimiyyəti altına almışdı. XI əsrin 40-50-ci illərində səlcuqlar İranı fəth edərək bütün

Mesopotamiya və Cənubi Qafqaza sahib olmuşdular. 1055-ci ildə xəlifə əl-Qaim səlcuqlara

üstün gələ bilməyəcəyini anlayaraq Toğrul bəyi Bağdada dəvət etmiş və onun qüvvələrindən

Qədim dövr və orta əsrlər

Tarix və onun problemləri, № 4 2014

istifadə etmişdir [8,

s.122]. Sultan Abbasilərə sədaqətli olacağına and içmiş, türklərin Asiyada

tutduqları əraziləri idarə etmək hüququ almışdı. Xəlifə tərəfindən mükafatlandırılan Sultan

Toğrul “Şərqin və Qərbin hökmdarı” titulunu almış və xəlifə qızı ilə evlənmişdir. 1063-cü ildə

Alp Arslanın hakimiyyətə gəlməsindən sonra türklər Qafqaz ərazisi ilə bərabər Bizansın

əyalətləri olan Mesopotamiya, Xaldiya, Fəratın yuxarı axarında olan ölkələrə hücum edərək

imperiyanın sərhədlərini əsasən qərb istiqamətində genişləndirmişdilər [9, s. 362].

1072-ci ildə Alp Arslanın ölümündən sonra hakimiyyətə onun əvvəldən təyin etdiyi

vəliəhd Məlikşah gəlsə də, bundan narazı olan qüvvələr siyasi sabitliyi pozmağa başladılar.

Məlikşahın əmisi Kavurd hakimiyyətə gəlmək üçün imperatorluğun şərq hissəsində qiyam

qaldırmışdı. Lakin imperatorun ona qarşı göndərdiyi qüvvələrlə döyüşdə məğlub olaraq əsir

düşmüş və yayının kirişi ilə boğdurulmuşdu. Alp Arslanın ölümündən sonra Səlcuq

imperatorluğunun zəiflədiyini düşünən imperiyanın şərq qonşuları – Qəznəvilər və

Qaraxanilər hücuma keçmiş, lakin məğlub edilmişdilər.

Alp Arslan tərəfindən Suriyaya göndərilən Atsız bəy buradakı hərbi fəaliyyəti

nəticəsində Yerusəlim, Dəməşq şəhərlərini Səlcuq imperatorluğunun tərkibinə daxil etmişdi.

Hakimiyyət dəyişməsi Atsızı da əvvəlki mövqeyindən döndərərək hakimiyyət uğrunda

mübarizəyə sövq etmişdi. Atsızın bu iddiası barədə məlumat alan Məlikşah onun Fatimi

ordusuna məğlub olmasından (1077) istifadə edərək qardaşı Tutuşu Suriyaya göndərmişdi [10,

s. 115]. Tutuş əvvəlcə Hələbdə möhkəmlənmişdi. Fatimi ordusunun Dəməşqi mühasirəsi

zamanı Atsız Tutuşdan kömək istəməyə məcbur olmuşdu. Tutuş da bu fürsətdən istifadə

edərək Dəməşqdə hakimiyyəti ələ keçirmiş, Atsızı isə öldürmüşdü.

1086-cı ildə Sultan Məlikşah Tutuş və Süleyman bəy arasında olan münaqişəyə son

qoymaq, ucqarlarda mərkəzi hakimiyyətə itaətsizliyin qarşısını almaq məqsədilə yürüşə

başlamışdı [11,s.63-64]. Hələbə gələn Məlikşah itaətsiz əmirləri cəzalandırmış, şəhəri idarə

etmək üçün Ağsunquru vali təyin etmişdi. Hələbdən Antioxiyaya gələn Sultan buranın

idarəsini Yağıbasana, Urfanın idarəsini isə Bozana tapşırdı. 1087-ci ildə Bağdada gələn

Məlikşah çox təntənəli qarşılanmış, xəlifə ona “Şərqin və Qərbin hökmdarı” titulunu vermişdi

Alp Arslan və Məlikşahın hakimiyyət dövrü Səlcuq imperatorluğunun ən qüdrətli dövrü

hesab olunur. Alp Arslanın fəthlərini davam etdirən Məlikşah imperatorluğun sərhədlərini

qərbdə Aralıq dənizi, şərqdə Çinə qədər genişləndirmişdi.

Lakin bu hərbi qüdrət fasiləsiz hərbi əməliyyatların nəticəsi olmuşdu. Hər bir feodal

dövləti kimi Səlcuq imperatorluğu da qələbələr nəticəsində qazanılan qənimətə, fəth olunan

torpaqlara əsaslanmışdı. Həmin torpaqlar hərbi xidmət qarşılığında əmirlərə

paylanılmışdı.1092-ci ildə Məlikşahın ölümündən sonra işğallar azaldığından imperatorluq

tənəzzül dövrünü yaşamağa başlamışdı.

Tənəzzül dövrünün başlamasının əsas səbəblərindən biri imperiyada hakimiyyət

uğrunda gedən müharibələr sayılır. Hələ Alp Arslanın hakimiyyəti dövründə şərq, qərb və

cənub istiqamətində göndərilən hərbi sərkərdələr Məlikşahın ölüm xəbərini alan kimi özlərinin

müstəqilliyini elan etmişdilər. Səlcuq imperatorluğunun dörd hissəyə – Kirman, Suriya, İraq və

Anadolu Səlcuq dövlətlərinə ayrılmasının əsası məhz bu dövrdə qoyulmuşdu.

Hakimiyyət uğrunda mübarizənin şiddətləndiyi bir dövrdə Suriya Səlcuq dövlətinin

başçısı Tutuş özünün hakimiyyətə iddiasını irəli sürmüşdü. O, ordusunu tanınmış əmirlər

Ağsunqur, Bozan və Yağısıyanın dəstələri ilə gücləndirərək Rəhbəyə hücum etmişdi. 1093-cü

ildə burada öz adına xütbə oxutdurub özünü sultan elan etdirmiş Tutuş Abbasi xəlifəsinə

Bağdadda adına xütbə oxunması xəbərini göndərmişdi. Əvəzində xəlifə Tutuş bir sıra şərtlər

Qədim dövr və orta əsrlər

Tarix və onun problemləri, № 4 2014

(onun Xorasan və ölkənin şərq bölgəsi ilə birlikdə bütün İslam aləminin hökmdarı olması,

qardaşı oğlanlarının hakimiyyətə iddia etməməsi, dövlət xəzinəsinə sahib olması və s.) irəli

sürmüşdü. Onda Tutuş zor gücünə hakimiyyəti ələ keçirməyi planlaşdırmışdı. Ağsunqur,

Bozan və digər əmirlər onun bu istəyinə qarşı çıxaraq ixtiyarlarında olan hərbi qüvvə ilə

Tutuşun ordusundan ayrılsalar da, bir qədər sonra baş verən döyüşdə Tutuş tərəfindən məğlub

edilmişdilər. 1095-ci ildə Tutuş hakimiyyətə sahib olmaq üçün əsas rəqibi Sultan Börküyarıqla

Rey yaxınlığında döyüşə girmişdi. Tutuşun hərbi qüvvələrinin əsas hissəsinin Səlcuq

sultanının tərəfinə keçməsi nəticəsində Tutuş məğlub edilərək öldürülmüşdü [13, s. 70-75].

Bununla sultan Məlikşahın ölümündən sonra üç il ərzində hakimiyyət uğrunda

mübarizə aparan Tutuş Suriya ilə birlikdə Rey və Həmədana qədər imperatorluğun böyük bir

hissəsinə sahib olsa da, sonda məğlub edilmişdi. Onun bu uğursuzluğunun əsas səbəbi

əmirlərə qarşı amansız rəftarı və bunun nəticəsində onların Böyrüyarığın tərəfinə keçməsi

Rey döyüşü zamanı Böyrüyarığın ordusunda Məlikşahın bayrağının qaldırılması böyük

ruh yüksəkliyi yaratmış və bu da döyüşün taleyini həll etmişdi. Döyüşdə üstünlük qazanan

Böyrüyarığın dövləti möhkəmləndirmək məqsədinin qarşısına başqa bir maneə çıxmışdı.

Onun keçmiş vəziri Müəyyədül-mülk Gəncəyə gələrək sultanın qardaşı Məhəmməd Təpəri

üsyana təhrik etmişdi. 1099-cu ildə Məhəmməd Təpər qoşunu ilə birlikdə Reyə yaxınlaşmışdı

XI əsrin son onilliyində Səlcuq imperatorluğunda hakimiyyət uğrunda gedən

müharibələr Börküyarıq və Məhəmməd Təpər arasındakı döyüşlərlə davam etmiş, Səlcuq

imperiyasının iki hissəyə parçalanması ilə nəticələnmişdi. 1104-cü ildə Börküyarıq və

Məhəmməd Təpər arasında imzalanan müqaviləyə görə, Böyük Səlcuq imperiyası Səfidrud

çayı sərhəd olmaqla iki hissəyə bölünmüşdü [13,

VIII əsrdən etibarən bütün xristian dünyasını qorxu altında saxlayan xilafət daxili

ziddiyyətlər nəticəsində xeyli zəifləmişdi. Hələ X əsrdə iki hissəyə bölünmüş bu dövlət

sonradan daha xırda dövlətlərə parçalanmış, Abbasilər sülaləsinin hakimiyyəti altında yalnız

Bağdad və onun ətraf əraziləri qalmışdı. Səlcuqların gəlişi ilə özünə etibarlı dayaq qazanan

Abbasilər bir qədər qüvvətlənmişdi. Lakin X əsrdə Misirdə yaranmış Fatimilər dövlətinin

Bağdad üzərinə təzyiqi davam etmişdi. 1063-cü ildə əl-Müntəsir Hələb və Suriyanın bir sıra

ərazilərini ələ keçirmişdi. Lakin bu, Fatimilərin Səlcuq dövləti üzərinə sonuncu hücumu

olmuşdu. Fatimilər dövləti XI əsrin 80-90-cı illərində getdikcə zəifləməyə başlamışdı. Bu

zəifləmənin əsas səbəbi İspaniya və Şimali Afrika ərazilərində yaranmış Murabitlər dövlətinin

güclənməsi idi. 1085-ci ildə Fatimilərin Hicazda hakimiyyəti sona çatmış, bu ərazi yenidən

Abbasilərin hakimiyyəti altına keçmişdi.1086-cı ildə Suriya Səlcuq dövlətinin hücumu

nəticəsində Fatimilərin qoşunu Hələbi tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı [15, s. 136].

Xəlifə əl-Müstənsirin dövründə Fatimilərin Bizansla dostluq münasibətləri olmuşdu. IX

Konstantinin hakimiyyəti dövründə dinc münasibətlər davam etmişdi. Onun ölümündən sonra

imperatriçə Feodora Fatimilərdən Bizansın düşmənlərinə qarşı müharibələrdə iştirak etməyi

tələb etmişdi. Xəlifə əl-Müstənsirin bu tələblərə rədd cavabı onlar arasında müharibəyə səbəb

olmuşdu. Fatimilər dənizdə ağır məğlubiyyətə uğramış, məcburiyyət qarşısında qalan əl-

Müstənsir sülh müqaviləsi imzalamışdı. Onun dövründə Fatimilər dövləti xeyli zəifləmiş,

Hicaz, Suriya, Məğrib əraziləri itirilmiş, Fatimilərin əlində əsasən Misir torpaqları qalmışdı.

Beləliklə, xaç yürüşləri ərəfəsində Yaxın Şərqdə siyasi vəziyyət sabit olmamışdı.

Xilafətin nüfuzu altında olan ərazilərdə müstəqil dövlətlər yaranmış, bu dövlətlər arasında

mübarizə getmişdi. Nisbətən qüvvətli olan Fatimilər dövləti qüvvəsini ümumi düşmənə

Qədim dövr və orta əsrlər

Tarix və onun problemləri, № 4 2014

(xristianlara) qarşı birləşdirməkdənsə, Abbasilər və Səlcuq imperiyasına qarşı yönəltmişdi

Sərqdəki xaosu görən xristian dövlətlər hücuma keçmək üçün məqamın yetişdiyini anlayaraq,

Şərq dünyasına qarşı geniş miqyaslı hücumlara başlamışdılar. Bu yürüşlər Şərq

müsəlmanlarına dəhşətli bədbəxtliklər gətirmiş, Şərq ölkələri dağıdılmış, Bizans xarabalığa

çevrilmişdi. Bu dövrün müəllifləri xaç yürüşlərini “axmaqlıq”, “qana bulaşmış ağılsızlıq” kimi

Eyni zamanda xaç yürüşləri Şərqlə Qərb arasında iqtisadi, ticari əlaqələr, mənəvi

mədəniyyətin və məişətin qarşılıqlı inkişafına təkan vermişdi. Şərqlə Qərb arasında maddi və

mənəvi dəyərlərin mübadiləsi xaç yürüşlərindən əvvəl də mövcud olmuş, bu sahədə Ərəb

İspaniyası, Siciliya və Bizans mühüm rol oynamışdı. Xaç yürüşləri gedişində xristianlarla

müsəlmanlar arasında müxtəlif xarakterli əlaqələr yaranmış, müqavilələr bağlanmışdı. Həmin

proses xaç yürüşləri başa çatdıqdan sonra da davam etmişdi. Bu isə onu göstərir ki, xaç

yürüşləri olmadan da Şərqlə Qərb arasında iqtisadi, siyasi, mədəni və ticarət əlaqələri

saxlamaq mümkün idi.

1.Tarihde türk devletleri. Ankara, Ankara Universiteti Basımevi, 1987, I h., 414 s.

2. Норвич Джон. История Византии. М., АСТ, 2010, 288 с.

3. История средних веков.Т.1.Под ред.С.П.Карпова. М.,Изд-во МГУ, 2010, 688 c.

4. Гийу Андре. Византийская цивилизация. Екатеринбург, У-Фактория, 2007, 545 с.

5. Mercil Erdoğan. Müsülman türk devletleri tarihi. Ankara, Ankara Universiteti Basımevi,

6. Klaude Kahen.Osmanlılardan önce Anadoluda türkler. İstanbul, E-yayınları, 1994, 464 s.

7. Успенский Ф.И. История крестовых походов. М., Дарь, 2005, 352 c.

8. Средневековый Восток: история, культура, источниковедение. М.,1980, 318 с.

9. Средние века. М., Наука, 2006, 464 с.

10. Köymen Altay Mehmet. Selcuklu devri türk tarihi. Ankara, TTK Basımevi, 1963, 310 s.

11. Sevim Ali. Suriya-Filistin Selcuklu devleti tarihi. Ankara, TTK Basımevi, 1989, 198 s.

12. Mevdüdi. Selcuklular tarihi. Ankara, Hilal yayımları, 1971, 276 s.

13. Cağatay M.Uluçay. İlk müselman türk devletleri. İstanbul, Milli Egitim Basımevi, 1975,

14.Akşin Sina.Türkiye tarihi.1.Osmanlı devletine kadar türkler.İstanbul,Cem yayınevi, 1989,

15. Али-заде А. Хроника мусульманских государств I-VII веков хиджры М., УММА,

СТРАНЫ ВОСТОКА НАКАНУНЕ КРЕСТОВЫХ ПОХОДОВ

Политическая ситуация в странах Востока до крестовых походов была

нестабильной. На территориях, находящихся под влиянием халифата, образовались

независимые государства, между которыми неустанно шла ожесточенная борьба за

верховенство в регионе. Такая ситуация создала соответствующие условия для

нападения западноевропейских феодалов и католической церкви на восточные страны.

Qədim dövr və orta əsrlər

Tarix və onun problemləri, № 4 2014

A.A.MEHDIYEVA

The political situation in the eastern countries before the crusades was unstable. There

was formed the independent states on the territories, that was under the influence of khalifat,

among which occurred inexorably the fierce struggle for the supremacy in this region. Such

situation had created the corresponding conditions for the offensive of the western european

feudal lords and the Catholic church to the eastern countries.

Rəyçilər: t.e.d. Q.Əliyev, t.e.d. M.Fətəliyev

ADPU-nun Tarix fakültəsi “Ümumi tarix” kafedrasının 01 oktyabr 2014-cü il tarixli

iclasının qərarı ilə çapa məsləhət görülmüşdür (protokol №2).

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət