Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası (on-line yenilənir)

N

Qədim Aşşurbanipal kitabxanası

B.e.ə 7-ci əsrə aid mətn hissələrini özündə əks etdirən minlərlə gil parçalardan ibarət möhtəşəm Aşşurbanipal kitabxanası, Assuriya imperiyasının sonuncu kralı Aşşurbanipalın adı ilə bağlıdır. Bu gil kitabələrin ən məşhuru Gilqamış Dastanıdır. Etinasız yanaşmalar səbəbi ilə orijinal materiallar qarışdırılmış və bir çox hissələrin salamat qalmasına baxmayaraq orijinal mətnlərin yenidən bərpa edilməsi alimlər üçün qeyri-mümkün olmuşdur.

Materiallar Şimali Mesopotamiyanın Kuyuncik (Qədim Nineviya, Assuriyanın paytaxtı) arxeoloji ərazisində tapılmışdır. Hal-hazırda bu ərazi İraq dövlətinə məxsusdur.

Qədim fars əfsanələrinə görə, Makedoniyalı İsgəndər Aşşurbanipalın Nineviyadakı kitabxanasını gördükdən sonra öz şəxsi kitabxanasını yaratmaq həvəsinə düşmüşdür. Ancaq kitabxananı düzəltmək ona müyəssər olmamışdır. İsgəndərin ölümündən sonra onun dostu və varisi Ptolomey onun istəyini yerinə yetirmiş və İsgəndər kitabxanasını yaratmışdır.

Kitabxana Osten Henri Layardın arxeoloji araşdırması nəticəsində tapılmışdır. Əsas hissələri İngiltərəyə aparlmış və Britaniya Muzeyində saxlanılır. İlk tapıntı 1849-cu ilin sonunda şimal-qərb hissədə aşkar edilmişdir.

3 il sonra Henri Layardın köməkçisi Hormuzd Rassam yaxınlıqda, kral Aşşurbanipalın (b.e.ə. 668-627) sarayı yerləşən ərazidə oxşar kitabxana tapıntılarına rast gəlmişdir. Təəssüf ki, tapıntılara aid heç bir qeyd aparılmadan Avropaya aparılmış, orada digər kitabxananın parçaları ilə qarışdırılmışdır. Buna görə də günümüzdə bu iki kitabxananın orijinal məzmunlarını ayırmaq, demək olar ki, mümkünsüzdür.

Aşşurbanipal cəsur ordu başçısı kimi məşhurdur. Həmçinin o, mətn və kitabələrin qızğın kolleksiyonçusu olmaqla özünün ziyalı padşah olduğunu sübut etmişdir. Aşşurbanipal hələ şagird ikən Akkad və Şumer dillərini mənimsəmişdir. O, bütün elmləri mənimsədikdən sonra belə bir kitabxana yaratmaq fikrinə gəlmişdir. Onu xüsusilə dövlət idarəçilik məsələləri, tanrılarla daim ünsiyyət saxlamaq, gələcək haqqında proqnozların alınması maraqlandırırdı. Ona görə də mətnlərin çoxu peyğəmbərlik, sehrli və dini mərasimlər, mifoloji nağıllar haqqındadır.

Kral olduğu vaxtlarda o, elmi kitabələr toplamaq üçün Assuriya İmperiyasının hər tərəfinə əlaltılarını göndərmişdir. O, Babil mənbələrinə aid mətnləri qələmə almaq üçün çoxlu muzdlu katib və alimlər tutmuşdur.

Aşşurbanipal kitabxansından tapılmış gil lövhə üzərində yazı

Aşşurbanipal müharibələrdən əldə etdiyi qənimətlərə kitabxanasını zənginləşdirmək vasitəsi kimi baxırdı. Buna görə də o, alimliyi ilə yanaşı, həm də düşmənlərinə qarşı amansızlığı ilə məşhurlaşmışdı. Aşurbanipal müxtəlif təhdidlərdən istifadə etməklə Babil və ətraf ərazilərdən materiallar əldə etmişdir.

Kral kitabxanası təqribən 30,000 yazılmış lövhələrdən ibarətdir ki, onların da əksəriyyəti ciddiyyətlə müəyyən bölgü əsasında bölünmüş və nömrələnmişdir. Güman edilir ki, bu cür bölgünün səbəbi kitabxananın məzmununun mühafizə edilməsi, qorunub saxlanmasıdır. Gil lövhələrin bir hissəsində (təxminən 6000) qanunvericilik aktları, xarici ölkələrlə məktublaşmalar, öhdəliklər, aristokrat qayda-qanunları və maliyyə məsələləri əks olunmuşdur. Qalan hissələrdə isə əsasən kəhanətlərdən, cadugərlikdən, müxtəlif allahlara inanclardan, tibbdən, astronomiyadan, ədəbiyyatdan və s. bəhs edilir. Bütün mətnlərin yalnız 10-u (epik poema və mif şəklində) ədəbi bədii əsərlərdir. Babil ədəbiyyatının şah əsəri Gilqamış dastanı, Enuma Elis mifi, ilk insan Adapa haqqında mif, yoxsul Nippur haqqında hekayələr bura daxildir.

Mətnlər Babil və Assur dialektində, akkad dilində və bəzən də şumer dilində yazılmışdır. Bəzi mətnlər paralel olaraq həm akkad, həm də şumer dillərində yazılıb. Buna görə də, bəzi mətnlərin altıya qədər kopyasına rast gəlinir. Bu da kitabxanın deşifrə edilməsini çətinləşdirir.

Təəssüf ki, dəqiq mənşəyi məlum olmadığından bir çox mətnin hansı əraziyə mənsub olduğunu müəyyənləşdirmək çətindir. Gil kitabələrin bir çoxunun Babil imperatorluğu və Assuriyada yazıldığı güman edilir.

Nineviya şəhəri e.ə. 612-ci ildə qədim Babil, Skif, Midiya və Fars tayfaları tərəfindən yandırılıb məhv edilmişdir. Böyük ehtimalla sarayda baş verən yanğın kitabxanaya da zərər vurmuş, gildən hazırlanmış kitabələr yanğın zamanı qismən bişmişdir. Bu xoşagəlməz hadisə kitabələrin qorunub dövrümüzə çatmağında böyük rol oynamışdır. Həmçinin gil kitabələr üzərinə bəzi mətnlərin mum ilə yazılması onun orijinal məzmunun itməsinə səbəb olmuşdur.

Britaniya muzeyinin kolleksiyaçıları Nineviya kitabxana kolleksiyasında 30,943 ədəd gil lövhə saymışlar. Ancaq bir çox gil lövhələrin məzmunu oxşardır.

Aşşurbanipal kitabxanasının bərpası üçün Böyük Britaniya alimləri İraqın Mosul universiteti ilə 2002-ci ildən bəri uzunmüddətli əməkdaşlıq aparır. Ümid edilir ki, yaxın zamanda müasir texnologiyanın köməyi ilə kral kitabxanası yenidən qurulacaq və oxucuların istifadəsinə veriləcək.

Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası (on-line yenilənir)

Hazırda “Oxu zalı”nda on-line kitabxana yaradılır. Amma hələ ki, müəlliflərin yalnız bir hissəsinin əsərlərini kitabxanaya daxil edə bilmişik. Bu iş davam etməkdədir.

Aşağıdakı siyahı bitkin deyil. Əsərlərinin kitabxanada olmasını, yaxud kitabxanaya digər əsərlərinin də əlavə edilməsini istəyənlər bu ünvana müraciət edə bilərlər: oxuzali@azadliqradiosu.az

Şifahi ədəbiyyat

Yazılı ədəbiyyat (Qədim dövrdən bu günədək)

A

B

Bəhram Sürgün
Bəhruz Sədiq
Bəsti Əlibəyli
Bəydadaş Cəfərli
Bilal Alarlı
Böyükağa Qasımzadə
Böyükağa Talıblı
Böyükxan Pərviz

C

Ç

D

E

Ə

Əbdülbaqi Fövzi
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev
Əbil Yusif
Əbülfət Mədətoğlu
Əbülfəz Abasquliyev
ƏBÜLHƏSƏN
Əbül-üla Gəncəvi
Ədalət Əsgəroğlu
Ədalət Salman
ƏFQAN
Əfqan Nəsirli
Əfsanə Laçın
Əhdi Bağdadi
Əhəd Muxtar
Əhmədağa Muğanlı
Əhməd Cavad
Əhməd Cəmil
Əhməd Haqsevər
Əhməd Qəşəmoğlu
Əhməd Mirzəcəfərli
Əjdər Fərzəli
Əjdər İbrahimov
Əjdər Ol
Əkbər Əkbərov
Əkbər Qoşalı
Əkbər Məftun
Əkbər Yerevanlı
Əkrəm Əylisli
ƏLABBAS
Əliabbas Müznib
Əlağa Yasinzadə
Ələkbər Həddad
Ələkbər Salahzadə
Ələkbər Ziyatay
Ələmdar Quluzadə
Ələmdar Mahir
Ələviyyə Babayeva
Əliabbas Müznib
Əli Ağabəyli
Əliağa Kürçaylı
Əliağa Vahid
Əli Aslanoğlu
Əli Əbbası
Əlibala Hacızadə
Əli bəy Hüseynzadə
Əli Əkbər
Əli Əmirli
Əlfi Qasımov
Əli Kərim
Əli Nəcəfxanlı
Əli Nəzmi
Əliqulu Qəmküsar
Əli Razi Şəmçizadə
Əlirza Həsrət
Əlirza Miyanalı
Əlirza Nabdil (Oxtay)
Əlisa Nicat
Əli Səbri
Əli Səmədli
Əlisəmid Kür
ƏLİSOLTAN
Əli Tudə
Əli Vəkil
Əli Vəliyev
Əlişirin Şükürlü
Əlizadə Nuri
Əmir Mustafayev
Əmrah Əmrahov

F

Ferzad Leysi
FƏDAİ
Fəxrəddin Əsəd
Fəxrəddin Meydanlı
Fəxrəddin Ziya
Fəxri Müslüm
Fəxri Uğurlu
Fəqir Ordubadi
Fələki Şirvani
Fərəc Fərəcli
Fəridə Əlyarbəyli
Fəridə Hacıyeva
Fərid Hüseyn
Fərhad Mete
Fərman Eyvazlı
Fərman Kərimzadə
Fətəli Sahib
Fəthi Xoşginabi
Fərzad Leysi
Fəzlullah Nəimi
Fikrət Qoca
Fikrət Sadıq
Firidun Həsari
Firudin Ağayev
Firuzə Məmmədli
Firuz Mustafa
Fuad Tarverdiyev
Fuad Əhmədov​
Furqan Sadıq
Füruzə Məmmədli
FÜZULİ

G

Gəncəli Səbahi
Gəray Fəzli
Gülarə Munis
Güləmail Murad
Gülər Miryəhya
Gülxani Pənah
Gülhüseyn Hüseynoğlu
Gülşən Behbudqızı
Gülşən Lətifxan
Gülzar İbrahimova
Günel Anarqızı
Günel Mövlud
Günel Eminli
Günel Eyvazlı
Günel Şamilqızı
Güntay Gəncalp

H

Hacıbaba Nəzərli
Hacıkərim Sanılı
Hacı Mail
Hacı Nərimanoğlu
Hadı Qaraçay
Hafiz Əli
Hafiz Hacıxəlil
Hafiz Mirzə
Hamid Əhmədi
Hamlet İsaxanlı
Haşım Tərlan
Heydər Bəyat
Heydər Xətibi
HEYRAN XANIM
Həbib Sahir
HƏBİBƏ
HƏBİBİ
HƏQİQƏT
Həmid ABBAS
Həmid Axundlu
Həmid Arğış
Həmid Herisçi
Həmid Məmmədzadə
Həmid Nitqi
Həmid Telimxanlı
Həsən Elsevər
Həsən İldırım
Həsən Mehdiyev
Həsən Mirzai
HƏSƏNOĞLU
Həsən Savalan
Həsən Seyidbəyli
Həsən Səfəri
Həsən Şəqaqi
Həyat Şəmi
HİDAYƏT
Hicran Hüseynova
Hikmət Carçılı
Hikmət Ziya
Hökumə Billuri
Huşəng Cəfəri
Hümam Təbrizi
Hümmət Əlizadə
Hüseyn Abbaszadə
Hüseynağa Qəniyev
Hüseyn Arif
Hüseynbala Mirələmov
Hüseyn Cavid
Hüseyn Əzim
Hüseyn İbrahimov
Hüseyn Kürdoğlu
Hüseyn Razi

X

İ

J

K

Q

Qalib Şəfahət
QANTƏMİR
Qan Turalı
Qasım bəy Zakir
Qasım Qasımzadə
Qazi Bürhanəddin
Qədiməli Əhməd
Qəhrəman Qəhrəmanzadə

L

Lalə Cavanşır
Lalə Məhərrəmli
Leyli Kəhali
Lətifə Nuran
LƏVAİ

M

Mahcamal
Mahir Qarayev
Mahir Mehdi
Mahirə Abdulla
Mahmud Məhdəvi
Mahmud Vəli
Malik Fərrux
Manaf Süleymanov
Marağalı Əvhədi
Maqsud İbrahimbəyov
Mehdi Hüseyn
Mehman Qaraxanoğlu
Mehman Musabəyli
Meyxoş Abdulla
Məcid Şamxalov
Mədinə Gülgün
Məsum Cabbarpur
Məhəmməd ağa Cümri
Məhəmməd Astanbəyli
Məhəmməd Azərşin
Məhəmməd Bağır Xalxali
Məhəmməd Əmani
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
Məhəmməd Hadi
Məhəmmədhüseyn Şəhriyar
Məhəmməd Nəvin (Baraz)
Məhəmməd Sübhdel
Məhərrəm Əlizadə
Məhsa Mehdili
Məhsəti Əliqızı
Məhsəti Gəncəvi
Məqsəd Nur
Məqsud Şeyxzadə
Məlahət Yusifqızı
Məlihə Əzizpur
Məmməd Alim
Məmməd Aranlı
Məmməd Araz
Məmməd Aslan
Məmməd Dəmirçioğlu
Məmməd Əkbər
Məhəmməd Əli Nəhavəndi
Məmmədəli Məhzun
Məmmədhüseyn Əliyev
Məmməd İlqar
Məmməd İsmayıl
Məmmədiyyə Yusifzadə
Məmməd Kazım
Məmməd Murad
Məmməd Namaz
Məmməd Oruc
Məmməd Rahim
Məmmədrza Afiyət
Məmmədrza Təbrizli​
Məmməd Səid Ordubadi
Mənzər Eynullayeva
Mənsurə Qaçayqızı
Mənsur Vəkilov
Mərkəz Qacar
Mərziyə Uskui
MƏSİHİ
Məstan Günər
Məsudi Dövran
Məsud İslamı
Mətanət Vahidova
Mətləb Ağa
Mətləb Misir
Mətləb Muxtarov
Mikayıl Azaflı
Mikayıl Müşfiq
Mikayıl Rəfili
Mikayıl Rzaquluzadə
Mina Rəşid
Mir Cəlal Paşayev
Mirdamət Əziz
Mirmehdi Ağaoğlu
Mirmehdi Seyidzadə
Mir Möhsün Nəvvab
Mirvarid Dilbazi
Mirzə Ələkbər Sabir
Mirzə Əli Möcüz
Mirzə Fətəli Axundov
Mirzə İbrahimov
Mirzə İsmayıl Qasir
Mirzəli Hüseynzadə

Mirzə Mehdi Şükuhi
Mirzə Müştaq
Mirzə Sakit
Mirzə Şəfi Vazeh
Miskin Abdal
Mobil Quluzadə
Molla Cümə
Molla Pənah Vaqif
Molla Vəli Vidadi
Möhsün Möhsünov
Mövlud Süleymanlı
Muradəli Qaflantı
Murad Köhnəqala
Murtuza Səlnmani
Musa Əfəndi
Musa Ələkbərli
Musa Herisi
Musa Qocayev
Musa Yaqub
Mustafa Çəmənli
Mustafa Şeyxpur
Mustafa Zərir
Mübariz Cəfərli
Mübariz Məsimoğlu
Mücirəddin Beyləqani
Münəvər Tabdıqova
Müzəffər Derəfşi
Müzəffər Nəsirli
Müzəffər Şükür Məchul

N

Nəriman Mahmud
Nəriman Nərimanov
Nəriman Süleymanov
Nərmin Hüseynzadə
Nərmin Kamal
Nəsib Əfəndiyev
Nəsib Nəbioğlu
NƏSİMİ
Nigar Duyğu
Nigar Xiyavi
Nigar Rəfibəyli
Nilufər Muğantürk
Nisə Bəyim
NİZAMİ GƏNCƏVİ
Novruz Gəncəli
Nuranə Nur
Nurəddin Babayev
Nurəddin Ədiloğlu
Nurəngiz Gün
Nuridə Atəşi
NURLAN
Nüsrət Kəsəmənli

O

Ö

P

R

S

Ş

Şahlar Ruhi
Şahmar Əkbərzadə
Şamil Xurşid
Şamo Arif
Şeyx İbrahim Gülşəni Bərdəi
Şeyx Mahmud Şəbüstəri
Şeyx Səfiəddin Ərdəbili
ŞƏMŞAD
Şəfəq Sahibli
Şəhriyar del Gerani
Şəkər Aslan
Şəmistan Əsgərov
Şəmistan Nəzirli
Şəmsəddin Abbasov
Şəmsi Vəfadar
Şəmşad Rza
Şərif Ağayar
Şiringül Musayeva
Şıxəli Qurbanov
Şöhrət Qaraoğlu
Şövkət Zərin Horovlu

T

Tağı Şahbazi Simurğ
Tahir Hüseynov
Tahir Paşa
Taleh Həmid
Tarif Əskər
Tapdıq Yolçu
Telman Dəmir
Teymur Elçin
Teyyub Qurban
Tələt Əyyubov
Tofiq Abdin
Tofiq Ağayev
Tofiq Bayram
Tofiq Əfəndiyev
Tofiq Hüseyn
Tofiq Qaraqaya
Tofiq Mahmud
Tofiq Mütəllibov
Tofiq Nurəli

U

Y

Yafəs Türksəs
Yasif Nəsirli
YAŞAR

V

Vaqif Bayatlı Odər
Vaqif Bəhmənli
Vaqif İbrahim
Vaqif Nəsib
Vaqif Səmədoğlu
Valeh Bahaduroğlu
Valeh Şiri
Vali Gözətən
Vasif Qurbanzadə
Vasif Süleyman
Vədud Dusti
Vidadi Babanlı
Vilayət Rüstəmzadə
Vüqar Əhməd
Vüqar Əlisoy