Özbkistanın iqtisadiyyatı

16:40 24 Mart 2023

Cəmiyyətin inkişafında iqtisadiyyatın rolu. İqtisadi nəzəriyyənin predmeti

Bəşəriyyət meydana gəldiyi gündən insanlar həm təbiə­tin, həm də cəmiyyətin sirlərini öyrənməyə çalışmışlar. Indi ha­mı­ya məlumdur ki, elmlə, incəsənətlə, siyasətlə məş­ğul olmazdan əvvəl, yemək şeylərinə, paltara, ayaqqabıya, yanacağa, mən­zilə və başqa nemətlərə malik olmaq la­zım­­dır. Buradan ay­dın olur ki, yaşamaq üçün ən zə­ru­ri nemətlər istehsalı insan cəmiyyəti həyatının əsasını təşkil edir. La­kin bu nemətlər insanlara hazır halda verilmir. On­la­rı in-sanların özləri, həm də bir-birilərindən ayrılıqda, təkbə­tək deyil, qruplar, kollektivlər şəklində, yəni birlikdə istehsal edirlər. Bu məqsədlə, onlar möv­cud təbii və maddi ehtiyatlardan–mineral xam­mal eh­tiyatları, işçi qüvvə­si, idarəet­mə bacarığı, maşın və ava­dan­lıq­lar, torpaq və s.isti­fa­də edirlər. Lakin iqtisadi ehtiyatların məhdud miqdarda olması is-tənilən qədər nemətlər istehsal etməyə və ideal cəmiyyət ya-ratmağa imkan vermir. Çünki cəmiyyətin tələbatı sonsuzdur və o, is­tehsal imkanlarına nisbətən daha sürətlə artır. Bu isə mütləq mə­na­da nemətlər bolluğunun yaradılmasını qeyri-mümkün edir.
Bütün bunlara əsasən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, cəmiyyət hər cür tələbatı deyil, normal, şüurlu tələbatı ödəməyi qarşısına məqsəd qoy­­malıdır.
Cəmiyyətin ən zəruri və müxtəlif təyinatlı nemətlərə olan tə­lə­ba­­tı­nın ödənilməsinin əsasını isə iqtisadiyyat1 təşkil edir və bütün mü­na­si­­bət­lər sistemində iqtisadi münasibətlər həlledici yer tutur.
İqtisadiyyat ictimai həyatın xüsusi sahəsi kimi olduq-ca mürəkkəb quruluşa malikdir. O, hər şey­dən əv­vəl iqtisadi münasibətlərin toplusu, cəmiyyətin iqtisadi bazi­si­dir. Iq­tisa-diyyat özünün xüsusi qanunları əsasında fəaliyyət göstərir, cəmiyyətin inkişafında həlledici rol oynayır və onun ana­­to­mi­yasını təşkil edir. Iqti­sadi münasibətlərin spesifikası nəinki məh­­sul­la­rın yaradıl­masını, onun bölüşdürülməsi və istifadə olunmasını, həm də tə­sər­rüfatçılığın, istehsalın təş-kili, iqtisadi vasitə və stimul­ların müx­tə­lif for­malarının xüsusiyyətlərini şərtləndirir.
Iqtisadiyyat həm bütövlükdə iqtisadi siste­min səciy-yəvi cəhətlərini, həm də ayrıca götürülmüş bir ölkənin fərqləndirici xüsusiy­yət­lə­ri­ni əks etdirir. Iqtisa­diyyat istehsal (sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, yük nəq­­liyyatı və s.) və qeyri-istehsal (təhsil, səhiyyə, mənzil – kommunal tə­­sərrü-fatı və s.) sahələrini əhatə edir. Ayrı-ayrı fəaliyyət növləri-nin, is­teh­­salatların iqtisadiyyatlarını da fərq­lən­dirmək lazımdır. Buna kənd tə­sər­­rüfatında bitkiçilik və heyvandar-lı­ğın iqtisadiyyatlarını misal gös­tər­mək olar. Iqtisadiyyat əsas istehsal pillələrindən-firma, müəssisə və bir­­liklərdən, səhmdar cəmiyyətlərindən ibarət olduğu üçün ayrı-ayrı fir­ma­­ların, birliklərin, müəssisələrin, səhm­dar cəmiyyət­lərinin də iq­ti­sa­diy­­yatları vardır. Ev təsərrüfa­tının iqtisadiyyatı da xüsusi qrupa ayrılır.
Iqtisadiyyat, nəhayət cəmiyyətdə iqtisadi münasibət-ləri öyrə­nən iq­tisad elmləri sistemidir. O, cəmiyyətin iqtisadi quruluşunu, onun ob­yek­tiv q­anunauyğunluqlarını öyrənir, iqtisadiyyatın müxtəlif sa­hə­lə­rində baş verən prosesləri, hadi­sələri nəzəri cəhətdən təhlil edir, müx­tə­lif tə­yi­nat­lı nemət-lərin istehsalı və bölgüsünə dair əməli tövsiyələr iş­lə­yib ha­zır­layır. Iqtisadiyyat elmi fundamental və tətbiqi tədqiqat-lara bö­lü­nür.
Fundamental tədqiqatların vəzifəsi obyektiv iqtisadi qanun­la­rın dərk edilməsi və onlardan səmərəli istifadə olunması yollarını əsas­lan­­dır­maqdan ibarətdir. Bu elmlərə iqtisadi nəzəriyyə, iqtisadi ta­­ri­x, iqtisadi təlimlər tarixi, statistika, mühasibat uçotu və s. aiddir.

Tətbiqi elmlər fundamental tədqiqatların nəticələrin­dən xüsusi və kon­kret əməli problemlərin həllində istifadə edirlər. Bu elmlər funk­sio­­nal (maliyyə və kredit, pul təda­vülü, demoqrafiya, əmək iqtisadiyyatı, marketinq, menec-ment, iqtisadi gibernetika və s.) ayrı-ayrı ölkə­lərin iqtisadiy-yatı (məhəlli, ölkə) və sahə (sənaye, kənd təsər­rüfatı, nəqliyyat, rabitə və s. iqtisadiyyatları) əlamət­lərinə gö­rə təs­nif­ləşdirilir.
Iqtisad elmləri sistemində iqtisadi nəzəriyyə xüsusi yer tutur. Belə ki, müasir iqtisad elmini ağaca bənzətsək, iqtisadi nəzəriyyəni onun gövdəsi, iqtisadi sistemin ayrı-ayrı sahələrini öyrənən xüsusi iqtisadi elmləri isə onun qol- budağı adlandırmaq olar. La­­kin qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi nəzəriyyənin predmetinin müəyyən olunma­sın­da iqtisadçılar arasında yekdil fikir yoxdur.
Merkantilistlərin fikrincə iqtisadi nəzəriyyə mübadilə qanun­la­rı, fi­zio­kratlara görə həm mübadilə, həm də isteh­sa­lın idarə edilməsi ilə əla­q­ədar olan qanunlar haqqında elmdir. A. Smit onun mübadilə və is­teh­­sal da daxil olmaqla sərvət, D. Rikardo isə sərvətin müxtəlif si­­niflər və qruplar arasında bölüşdürülməsi qanunları haqqında elm ol­du­­ğunu iddia edirdilər. Sonralar iqtisadi nəzəriyyənin öyrəndiyi mə­sə­lə­lə­­rə istehlak da daxil edilmiş və beləliklə də, onun predmetinin istehsal, böl­­gü, mübadilə və istehlakı idarə edən qanunlardan ibarət olması haq­qın­­da fikir formalaşmışdır.
Müasir dövrdə iqtisadi hadisə və proseslərdən bəhs edən elmi, sa­­də­cə olaraq «Iqtisadiyyat» da adlandırırlar. Məşhur Amerika iqtisa­d­çı­­sı, Nobel mükafatı laureatı Pol Samuelso­nun dərsliyi məhz bu ad al­tın­­da 20 dəfəyə qədər nəşr olun­muş­dur. Bu dərslik ali məktəb tələbələri üçün yazılmış və demək olar ki, kapitalist ölkələrinin əksəriy-yətində on­­dan istifadə olunur. Dərslikdə «iqtisadi nəzəriyyə nədir?» başlığı al­tın­­da xüsusi fəsil vardır. P. Samuelson iqtisadi nəzəriyyənin predmetinin müəy­­yən olunmasına dair ən çox yayılmış beş fikri sadalayır və belə bir nəticəyə gəlir ki, «iqtisadi nəzəriyyənin predmeti dəqiq müəyyən oluna bil­­məz və buna ehtiyac da yoxdur». Bununla birlikdə o, belə hesab edir ki, iqtisadi nəzəriyyənin predmetinə dair aşağıda göstərilən tə­rif­lər­dən hər biri doğrudur və hər bir savadlı adam bu siyahını bir neçə dəfə uza­da bilər: 1) Iqtisadi nəzəriyyə insanlar arasında mübadilə və pul söv­də­ləş­­mələri ilə əlaqədar olaraq baş verən fəaliyyət növləri haqqında elm­dir; 2) Iqtisadi nəzəriyyə insanların gündəlik işgüzar fəaliyyətləri, yaşa­maq üçün vəsait əldə etmələri və ondan istifadə olunmasını öy­rən­­mələri haqqın­da elmdir; 3) Iqtisadi nəzəriyyə istehsal və istehlak sa­hə­­sində bəşəriyyətin üzərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən necə gələ bil­məsi haqqında elmdir; 4) Iqtisadi nəzəriyyə sərvət haqqında elmdir; 5) Iqtisadi nəzəriyyə müxtəlif əmtəələrin istehsalı, indi və gələcəkdə is­teh­­lak etmək məqsədilə onların müxtəlif adamlar və qruplar arasında bö­­­lüşdürülməsi,insanlar və cəmiyyət tərəfindən pulun köməyilə və ya onun iştirakı olmadan nadir ehtiyat­lar­dan məhsuldar is­ti­fa­də olun­ması haqqında elmdir.
Iqtisadi nəzəriyyə mülkiyyətin formasından, sahələrin və əra­zi­lə­­rin, tarixi dövrlərin xüsusiyyətlərindən asılı olma­yaraq, təsərrüfat­çı­lı­ğın bir sıra prinsiplərinə əməl olunmasını nəzərdə tutur. Bunlar nəticə və xərc­lərin ölçülməsi, onlardan səmərəli istifadə edilməsi, istehsalçılar üçün müəyyən stimulların yaradılması və s-dir. Müasir dövrün qlobal sosial-iqtisadi prob­­lemlərinin-inflyasiya, işsizlik, hərbi xərclər, büdcə çatışmazlığı, yox­­sulluq və qeyri-bərabərlik, ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması, biznesin hö­ku­mət tərəfindən tənzimlənməsi və xalqın həyat sə­viy­yə­si­­nin yüksəldilməsi və s. həll edilməsi xeyli dərəcədə məhdud miqdarda ehtiyatlardan sə­­mərəli istifadə olunma-sından asılıdır. Deməli, iqtisadi nəzəriyyə cəmiyyət üzvlə-rinin tələbatlarını maksimum dərəcədə ödəmək üçün məh­dud miqdarda istehsal ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, ya­xud da onların idarə edilməsi problemlərini öyrənir.

Beləliklə, yuxarıda deyilənləri ümumiləşdirərək demək olar ki, iqtisadi nəzəriyyə cəmiyyətin tələbatını maksimum dərəcədə ödəmək məqsədilə məhdud miqdarda istehsal ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması və onların idarə edilməsi prosesində insanlar arasında meydana çıxan qarşılıqlı münasibətləri öyrənir. İqtisadiyyatı öyrənmə, dərketmə baxımdan yanaşdıqda onu mikroiqtisadiyyat, makroiqtisadiyyat, mezoiqtisadiyyat və meqoiqtisadiyyat sahələrinə bölmək olar. İdarəetmə baxımdan da iqtisadiyyat bu hissələrə bölünür:

M İ K R O İ Q T İ S A D İ Y Y A T – istehsalın və xidmətin müəssisə, firma səviyyəsində araşdırılması, təşkili və idarə edilməsi deməkdir. Burada istehsal xərcləri, mənfəət, qiymət, əmək haqqı, tələb- təklif kimi iqtisadi amillərdən daha konkret şəkildə istifadə olunur və idarəetmədə daha çevik formalar seçilir.
M A K R O İ Q T İ S A D İ Y Y A T – həir ölkənin və regionun iqtisadiyyatının bütövlükdə öyrənilməsi, araşdırılması və təhlili deməkdir. Makroiqtisadiyyat səviyyəsində cəmiyyənin, ölkənin, milli iqtisadiyyatı ən başlıca iqtisadi problemləri dayanır. Burada ictimai istehsalın məcmusu, milli gəlir, onların artımı, bölgüsü, sosial tələbatların təmin olunması və s. kimi problemlər öyrənilir.
M E Z O İ Q T İ S A D İ Y Y A T – makroiqtisadiyyatın yarım sistemidir, bir- biri ilə üzvü bağlı sahələr kompleksidir. Bura ASK, aqrar- biznes, hərbi sənaye kompleksi və s. daxildir. Bunların maddi əsasını əmək bölgüsü və kooperativləşmə təşkil edir. Hərbi sənaye kompleksi hərbi və mülki istehsal sahələrinin qarşılıqlı əlaqəsi ifadə olunur.
M E Q A İ Q T İ S A D İ Y Y A T – dünya təsərrüfatını, yəni beynəlxalq miqyasda iqtisadiyyatı öyrənir.

• Teqlər:
• iqtisadi nəzəriyyə
• , ekonomiks

Özbkistanın iqtisadiyyatı

10:00 25 Mart 2023

Azərbaycan Dəmir Yolları – MƏHKƏMƏYƏ VERİLİB – SƏBƏB

09:50 25 Mart 2023

Mebel inventarlarının alınması ilə bağlı – TENDER ELANI

09:41 25 Mart 2023

Azərbaycanda süd istehsalı 1%-dən çox artıb

09:33 25 Mart 2023

Azərbaycanda yumurta istehsalı 16%-dən çox artıb

09:25 25 Mart 2023

“Erlab MMC”-yə 164 minlik reaktiv sifarişi – TENDER NƏTİCƏSİ

09:14 25 Mart 2023

Qazax Suvarma Sistemləri İdarəsi – TENDER ELAN EDİR

09:04 25 Mart 2023

Bakı Baş Gömrük İdarəsi – MƏHKƏMƏYƏ VERİLİB – SƏBƏB

08:53 25 Mart 2023

Yerli şirkət Bakı Şəhər Lokal Gəlirlər Baş İdarəsini – MƏHKƏMƏYƏ VERDİ – SƏBƏB

08:40 25 Mart 2023

Balakən Rayon Mərkəzi Xəstəxanası – TENDER ELAN EDİR

08:30 25 Mart 2023

Neft 3 faizdən çox ucuzlaşıb – SON QİYMƏT

17:24 24 Mart 2023

Ermənilər Qarabağda yeni yol çəkir, ruslar vəzifələrini yerinə yetirmir – MÜDAFİƏ NAZİRLİYİNDƏN ETİRAZ – VİDEO

17:12 24 Mart 2023

Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsi Putinin həbsi barədə – QƏRARI DƏSTƏKLƏDİ

16:40 24 Mart 2023

“Togg”un sifarişləri – 100 MİNİ KEÇDİ

16:20 24 Mart 2023

SOCAR Qazaxıstan neftinin – TRANZİTİNƏ BAŞLAYIB

15:38 24 Mart 2023

Twitterin “mavi” nişanının qiyməti açıqlandı – Bütün dünyada istifadə oluna bilər

15:13 24 Mart 2023

Azərbaycana düyü idxalı – 46% ARTIB

15:09 24 Mart 2023

Rusiyanın daha bir şəhərindən Bakıya – TƏYYARƏ REYSİ AÇILIR

14:49 24 Mart 2023

Azərbaycan bankları da bu siyahıdadır – REGİONUN ƏN ETİBARLI 50 BANKI – TAM SİYAHI

14:34 24 Mart 2023

Azərbaycan MN Rusiya sülhməramlıları qarşısında qəti tələb qoyub: “Belə hallara dərhal son qoyulmalıdır”

14:14 24 Mart 2023

Azərbaycan MN: Xankəndi yolu ilə növbəti qanunsuz hərbi daşımalar davam edir – VİDEO

14:07 24 Mart 2023

Avropada satılan balın təqribən yarısı – KEYFİYYƏTSİZDİR

13:24 24 Mart 2023

Azərbaycanın ən böyük bankı – ABB – ƏN ETİBARLI BANKLARIN SİYAHISINDA

13:19 24 Mart 2023

Laboratoriyada hazırlanan brilyantın satışı artır – TƏBİİ BRİLYANT İLƏ EYNİDİR, AYIRMAQ MÜMKÜN DEYİL

13:05 24 Mart 2023

Darknetdə nə baş verir? – Xakerlərin qurbanına çevrilməmək üçün – 4 VACİB TÖVSİYƏ

12:47 24 Mart 2023

Şənbə gününün – HAVA PROQNOZU

12:32 24 Mart 2023

2022-ci ildə İtaliya Azərbaycandan qaz alışına 12.253 milyard avro – SƏRF EDİB

12:15 24 Mart 2023

ABB Sumqayıtda daha bir – FİLİAL AÇDI!

12:05 24 Mart 2023

2022-ci ildə Aİ ölkələri Azərbaycandan qaz alışına 15,6 milyard avro – SƏRF EDİB

11:50 24 Mart 2023

Yanvar-fevralda Azərbaycanda istismara verilən evlərin ümumi sahəsi 13,6%, kapital qoyuluşu – 4,4% AZALIB

11:44 24 Mart 2023

“Qarabağ”-“Qalatasaray” matçına gedəcək – AZARKEŞLƏRİN NƏZƏRİNƏ!

11:34 24 Mart 2023

Türkiyədə nar souslarının satışı – QADAĞAN OLUNDU

11:16 24 Mart 2023

Neft bahalaşıb – SON QİYMƏT

11:13 24 Mart 2023

Birbank Visa kartları ilə xaricdəki ödənişlərə – 2% KEŞBEK HESABLANACAQ

11:03 24 Mart 2023

Azərbaycan Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılarla bağlı Paşinyanın bəyanatına – CAVAB VERİB

10:42 24 Mart 2023

Su qıtlığı niyə yaranır? – 5 SUALA CAVABDA

10:29 24 Mart 2023

Bağlanan bankın əmlakı 57 min manata – SATIŞA ÇIXARILIR

10:10 24 Mart 2023

Azər Türk Bank müştərilərinə təmassız ödənişlər zamanı – 5% CASHBACK

10:01 24 Mart 2023

Cəbrayılda tikilən evlər belə olacaq – VİDEO

09:53 24 Mart 2023

“Twitter Blue” ödənişli abunəliyi artıq bütün dünyada istifadəçilər üçün əlçatandır

09:45 24 Mart 2023

“Rusiya və Çin üçün dollara alternativ yaratmaq çox çətin olacaq”

09:38 24 Mart 2023

İş adamları Özbəkistanda keçiriləcək beynəlxalq sərgilərə – DƏVƏT EDİLİB

09:32 24 Mart 2023

Azərbaycan nefti bahalaşıb – SON QİYMƏT

09:30 24 Mart 2023

Azərbaycanın dəqiq elmlər üzrə – Ən reytinqli alimləri açıqlandı – “Google Scholar”ın siyahısı

09:18 24 Mart 2023

Onlayn alış-veriş zamanı aldanan istehlakçı – NƏ ETMƏLİDİR?

09:13 24 Mart 2023

Füzuli şəhəri yenidənqurmadan sonra belə olacaq – FOTOLAR

09:04 24 Mart 2023

“Norm Sement” işçi axtarır – VAKANSİYA

20:45 23 Mart 2023

Azərbaycan şirkətləri işçilər axtarır – MAAŞ 2500-2500-3000-3500 MANAT- VAKANSİYALAR

20:22 23 Mart 2023

“NOVCO Group of Companies” işçilər axtarır – MAAŞ 700-900 MANAT – VAKANSİYALAR

20:09 23 Mart 2023

“Kristal Abşeron” işçilər axtarır – VAKANSİYALAR

20:03 23 Mart 2023

“ATA PACK” MMC işçilər axtarır – MAAŞ 500 MANATDAN – VAKANSİYALAR

19:57 23 Mart 2023

“Carlsberg Azerbaijan” çoxsaylı işçilər axtarır – VAKANSİYALAR

19:51 23 Mart 2023

Azərbaycanda vələmir əkini 5%-dən çox artıb

17:33 23 Mart 2023

Azərbaycanda buğda əkini 16%-ə yaxın azalıb

17:23 23 Mart 2023

Azərbaycanda sürtkü yağlarının istehsalı 54%-dən çox artıb

17:12 23 Mart 2023

Türkiyə Mərkəzi Bankı faiz qərarını açıqladı

17:03 23 Mart 2023

İsveçrə Milli Bankı uçot dərəcəsini artırıb

16:45 23 Mart 2023

Azərbaycandan dizel yanacağı istehsalı 1%-ə yaxın azalıb

16:34 23 Mart 2023

Azərbaycanda ağ neft isthesalı 7%-dən çox azalıb

16:20 23 Mart 2023

Gömrükçülər vətandaşin ölkəyə gətirdiyi – BREND ƏŞYALARI MÜSADİRƏ EDİB

16:07 23 Mart 2023

SOSİAL MEDİA

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin 24.11.2022-ci il tarixli Media Reyestri Şəhadətnaməsi əsasında dövlət qeydiyyatına alınmışdır

© 2016 – 2023 FED.az | Xəbərlərdən istifadə edərkən istinad mütləqdir!

ƏMƏYİN İQTİSADİYYATI VƏ SOSİALOGİYASI

Dərs vəsaiti iqtisadi ixtisaslar üzrə təhsil olan bakalavrlar, iqtisadçılar, mütəxəssislər və müəllimlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Əməyin, əmək fəaliyyətinin, insan resurslarının iqtsiadi problemlərinin sistemli, kompleks öyrənilməsi müasir dövrün başlıca tələbidir. Əməyin səmərəli və gəlirli nəticə əldə etmə problemi birinci növbədə insan potensialı, onun yaradıcı imkanları ilə şərtləşir. Bunu insan iqtisadiyyatı adlandırmaq olar. Bazar münasibətləri şəraitində demoqrafik proseslərin, miqrasiyanın, insanın inkiaşfı, sosial-əmək münasibətləri, əmək bazarı, məşğulluq, həyat səviyyəsi, həyat tərzi və həyat dəyəri problenilərnin kəskinləşməsi, insan iqtisadiyyatını hər hansı bir iqtisadiyyat sferasından ön plana keçirir.

Müasir elmi – texniki tərəqqi və bazar münasibətləri şəraitində firmadaxili planların tərtib edilməsində, istehsal daxili ehtiyatların elmi əsaslar üzrə təhlil və istifadə olunmasında iqtisad elmi qarşısında çox ciddi vəzifələr durur. Ona görə də, başqa iqtisadi problemlərlə yanaşı əməyin, iqtisadiyyatından irəli gələn ən ümdə məsələlərin öyrənilməsi ön plana keçməkdədir.

Yeni münasibətlər sistemi insana sosial-iqtisadi inkişafın əsas, zəruri şərti kimi yanaşmağı, onun potensial imkanlarından daha səmərəli istifadə etməyi tələb edir. Bu özünü hər bir sfera və prosesalərdə göstərməlidir: insan kapitalının reallaşmasında iqtisadi, sosial-əmək, təşkilati, idarəçilik, siyasi, psixoloji, etnik amillər və onların formalaşdığı mühit də aparıcı əhəmiyyətə malikdir. Lakin sistemli iqtisadi təfəkkür, məqsədyönlü fəaliyyət insana, iqtisadi fəal əhaliyə xas olduğuna görə iqtisadi nəticələr birinci növbədə əmək və əmək resurslarına istinad edir, onun fəallığı səviyyəsi ilə şərtlənir. İnsan da digər resurslar kimi səmərəli və keyfiyyətli olmalıdır, daima təkmilləşməlidir. Təkmil, kamil insan ölkənin ən qiymətli sərvəti, millətin şərəf və iftixar simvoludur.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.