İdarə və təşkilat adlarını necə yazaq? – SORĞU

Bağırovun sözlərinə görə, Ailə Məcəlləsində boşanma zamanı ərlə arvadın birgə nikah dövründə əldə etdikləri əmlakın bölünməsi məhkəmə tərəfindən həll edilməli olan məsələ kimi nəzərdə tutulmuşdur.
“Ər-arvad birgə nigah dövründə əldə etdikləri ümumi əmlakı öz aralarında bağlanmış notariat qaydasında təsdiq edilmiş sazişə əsasən bölə bilərlər. Mübahisə yarandığı təqdirdə tərəflər ümumi əmlakın bölünməsini və yə həmin əmlakda payının müəyyən olunmasını məhkəmə qaydasında tələb edə bilərlər. Təcrübədə bir qayda olaraq ər-arvadın birgə nigah dövründə əldə etdikləri ümumi əmlak bölündükdə onların payları bərabər müəyyən olunur. Bəzi hallarda yetkinlik yaşına çatmayan uşağın mənafeyi nəzərə alınaraq ümumi əmlakdakı paylar bərabər bölünməyə də bilər”, vəkil deyib.

Nikahın pozulması zamanı əmlak bölgüsü məsələsi necə həll edilməlidir?

Azərbaycan ailələrində boşanmadan sonra yaranan ən böyük problem əmlak bölgüsü zamanı meydana gəlir. Bu gün məhkəmələrdə araşdırlan işlərin böyük qismi məhz boşanma zamanı yaranan əmlak mübahisələri ilə əlaqədardır.

Trend-i buradan izləyin

Azərbaycan, Bakı, 12 fevral /Trend, müxbir İ.İsabalayeva/

Azərbaycan ailələrində boşanmadan sonra yaranan ən böyük problem əmlak bölgüsü zamanı meydana gəlir. Bu gün məhkəmələrdə araşdırlan işlərin böyük qismi məhz boşanma zamanı yaranan əmlak mübahisələri ilə əlaqədardır. Bu mövzu ilə əlaqədar cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrində aparılan müzakirələrdə boşanmadan sonra daha çox qadınların mülkiyyət hüquqlarının pozulduğu iddia olunur. Bəs qanunvericilik boşanma zamanı və yaxud boşanmadan sonra yaranmış əmlak mübahisələrinin həllini necə tənzimləyir?

“Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” (AHİM) İctimai Birliyinin sədri, Vəkillər Kollegiyasının Rəyasət Heyətinin üzvü Anar Bağırov Trend-ə bildirib ki, məhkəmə təcrübəsində tərəflər arasında boşanma zamanı və yaxud boşanmadan sonra yaranmış əmlak mübahisəsi qüvvədə olan Mülki və Ailə Məcəllələrinin tələblərinə uyğun öz həllini tapır.

“Hər iki Məcəllədə qeyd olunur ki, ərlə arvadın nikah dövründə qazandıqları əmlak onların ümumi mülkiyyətidir. Burada istisna hal ondan ibarətdir ki, tərəflər arasında bağlanmış nikah müqaviləsində və ya onların arasındakı razılaşmada ayrı qayda nəzərdə tutulmasın”, Bağırov deyib.

Vəkilin sözlərinə görə, nikaha girməzdən əvvəl tərəflərin hər birinə mənsub olmuş əmlak, habelə onlardan birinin nikah dövründə hədiyyə kimi və ya vərəsəlik qaydasında aldığı əmlak onun öz mülkiyyətidir.

” Məsələn, ərə babasından vərəsəlik qaydasında verilmiş mənzil və ya arvada toy hədiyyəsi kimi verilmiş müxtəlif zinət əşyası onların öz mülkiyyətidir və birgə mülkiyyət sayıla bilməz. Həmçinin fərdi istifadə olunan əşyalar – geyim, ayaqqabı və s. əşyalar ümumi vəsait hesabına əldə edilsə də belə, həmin əşyadan istifadə edən şəxsin öz mülkiyyəti hesab edilir”, o deyib.

AHİM sədri qeyd edib ki, bəzi hallarda ailədə arvadın müstəqil qazancının olmaması, bütün əmlakların ər tərəfindən alınması səbəbindən onların birgə mülkiyyəti hesab edilə bilməməsi barədə cəmiyyətimizdə yalnış mövqe mövcuddur. Lakin qeyd edilməlidir ki, nikah dövründə ev təsərüffatı ilə, uşaqlara qulluq etməklə məşğul olduğundan və ya digər üzürlü səbəblərə görə müstəqil qazancı olmayan arvad da belə ümumi əmlak üzərində eyni hüquqa malikdir.

Bağırovun sözlərinə görə, Ailə Məcəlləsində boşanma zamanı ərlə arvadın birgə nikah dövründə əldə etdikləri əmlakın bölünməsi məhkəmə tərəfindən həll edilməli olan məsələ kimi nəzərdə tutulmuşdur.
“Ər-arvad birgə nigah dövründə əldə etdikləri ümumi əmlakı öz aralarında bağlanmış notariat qaydasında təsdiq edilmiş sazişə əsasən bölə bilərlər. Mübahisə yarandığı təqdirdə tərəflər ümumi əmlakın bölünməsini və yə həmin əmlakda payının müəyyən olunmasını məhkəmə qaydasında tələb edə bilərlər. Təcrübədə bir qayda olaraq ər-arvadın birgə nigah dövründə əldə etdikləri ümumi əmlak bölündükdə onların payları bərabər müəyyən olunur. Bəzi hallarda yetkinlik yaşına çatmayan uşağın mənafeyi nəzərə alınaraq ümumi əmlakdakı paylar bərabər bölünməyə də bilər”, vəkil deyib.

Vəkilin sözlərinə görə, tərəflər arasındakı nikah münasibətlərinə xitam verildikdən sonra arvadın (ərin) birgə yaşadığı mənzildə yaşayış hüququnun mövcud olub-olmaması aktual problemlərdəndir.
“Məhkəmə təcrübəsinə əsaslanaraq qeyd etmək istəyirəm ki, arvadın ərlə birlikdə nikah zamanı yaşadıqları mənzildə boşanmadan sonra yaşayış və istifadə hüququnun mövcud olması barədə mübahisə həll edilərkən ilk öncə mənzilin hüquqi vəziyyəti qimətləndirilməlidir. Mülki Məcəllənin tələbinə görə yaşayış binasının tərkib hissəsindən istifadə hüququnun əmələ gəlməsi üçün mülkiyyətçi ilə bağlanmış, notariat qaydasında təsdiqlənmiş yazılı razılaşma zəruridir. Məsələn, gəlinin qayınatasının mülkiyyətçisi olduğu evdə yaşaması üçün qayınatası ilə aralarında notarial qaydada təsdiq olunmuş razılaşma olmalıdır. Bu müddəa ilə bağlı Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən bir neçə Plenum qərarı qəbul edilmişdir. Bəzi hallarda məhkəmələr öz qərarlarında bu növ mübahisələrə qiymət verərkən mülkiyyətçi ilə birgə yaşayan ailə üzvünün yaşayış sahəsindən istifadə hüququnun yaranması üçün tərəflər arasındakı etibarlı ailə əlaqələrinin əsas rol oynadığını göstərirlər. Məsələn mülkiyyətçi ər olarsa, bu halda arvadın onlar arasında etibarlı ailə əlaqələrinin olması məhkəmələr tərəfindən əsas kimi qəbul edilir”, o deyib.

Yaşayış sahəsindən istifadə hüququna gəlincə isə, Bağırov bildirib ki, yaşayış sahəsindən istifadə hüququ olan mənzil mülkiyyətçisinin hər bir ailə üzvü, hətta boşanmadan sonra mənzildən sərbəst surətdə istifadə edə bilər.
“Ailə üzvünün mənzildən istifadə hüququna xitam vermək üçün Mülki Məcəllədə kompensasiya institutu nəzərdə tutulmuşdur. Kompensasiya institutu dedikdə cəmiyyətimizdə mənzildən istifadə hüququ olan şəxsə mənzilin bölünməsini və dəyərindən ona pay ödənilməsini tələb etmək hüququ kimi anlaşılır. Bunun yanlış mövqe olduğu diqqətinizə çatdırmaqla qeyd etməliyəm ki, kompensasiya – istifadəçiyə mülkiyyətçinin hesabına müəyyən müddət daxilində əvvəlki mənzildə olan şəraitlə müqayisədə başqa yaşayış yerində oxşar yaşamaq imkanını verən bir institutdur”, AHİM sədri bildirib.

Onun sözlərinə görə, 1 oktyabr 2009-cu il tarixdən qüvvəyə minmiş yeni Mənzil Məcəlləsində nəzərdə tutulub ki, əgər yaşayış sahəsinin mülkiyyətçisi ilə keçmiş ailə üzvü arasında başqa razılaşma yoxdursa, yaşayış sahəsinin mülkiyyətçisi ilə ailə münasibətlərinə xitam verildikdə, keçmiş ailə üzvünün həmin yaşayış sahəsindən istifadə hüququ saxlanmır.

“Zənnimcə, bu müddəa ilə Mülki Məcəllənin şərh olunan müddəası arasında ziddiyət vardır. “Normativ hüquqi aktlar haqqında” Konstitusiya Qanununun göstərişini rəhbər tutaraq qeyd edilməlidir ki, Mülki Məcəllə mülki hüquq normalarını əks etdirən digər məcəllə və qanunlarla ziddiyyət təşkil etdikdə, Mülki Məcəllə tətbiq edilir”, vəkil deyib.

İdarə və təşkilat adlarını necə yazaq? – SORĞU

İdarəetmənin tələblərinə uyğun yaradılmış müəssisə və təşkilatların adlandırılması zamanı dilin tələblərinə uyğun abreviasiya (qısaldılmış adqoyma) mexanizmindən istifadə də aktuallıq kəsb edir. Bir sıra hallarda çətin tələffüz olunan qəliz abreviaturalar alınır.

Bəs nə etməli? İdarə və qurum adlarının sadələşdirilməsi daha məqsədəuyğun olmazdımı? Bu sualla mütəxəssislərə müraciət etdik.

Filologiya elmləri doktoru, professor Buludxan Xəlilov idarə və təşkilat adlarının yığcamlığına tərəfdardır. O hesab edir ki, bu adların çoxunda yanlışlıq var: “Onların bir qismi yeni qurum kimi həyatımıza, dilimizə təzə daxil olub. Müsbət haldır ki, yeni yaradılmış təşkilat və idarələrin adları Azərbaycan dilinin 2013-cü ildə çap olunmuş orfoqrafiya lüğətində ilk dəfə yer alıb. Onların doğru yazılış qaydalarını lüğətdən götürmək olar. Yəni orfoqrafiya lüğətindən istifadə edən hər kəs artıq yeni təşkilat adlarını asanlıqla yaza və mənimsəyə bilir.

Fikrimcə, bəzi idarə adlarında qüsur axtarmağa dəyməz, çünki onları başqa cür adlandırmaq və yazmaq, sadəcə, mümkün deyil. Rayon İcra Hakimiyyəti, Rayon Polis İdarəsi, Azərbaycan Beynəlxalq Bankı kimi adları nəzərdə tuturam. Çünki bunların adı da, ifadə forması da dil qaydalarına uyğunlaşıb. Həmçinin Heydər Əliyev Fondu, Dövlət Bayrağı Muzeyi, Dövlət Sərhəd Xidmətinin adları konkret və yığcamdır.

Ancaq elə idarə adları var ki, onlarda islahat aparmaq olar. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi. Bu adı Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri Komitəsi kimi yazmaq daha düzgündür. Burada “üzrə” və “dövlət” sözlərinə ehtiyac yoxdur. “Üzrə” bizim dilin sintaktik quruluşuna aid deyil, rus dilindən tərcümə ilə gələn modeldir. Azərbaycan Respublikasından söhbət gedirsə, məlumdur ki, dövlət qurumudur. Ona görə həmin söz artıqdır.

Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin adı da dilimizə uyğun deyil. Onu Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş Komitəsi kimi ifadə etmək olar. Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sosial Müdafiə Fondu kimi adlar da bu sıraya aiddir. Hansı qurumun tərkibində “Azərbaycan Respublikası” sözü varsa, bu, “dövlət” sözünün ekvivalenti deməkdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının adında isə “yanında” sözü artıqdır. Əslində, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ali Attestasiya Komissiyası adlanması daha məqsədəuyğundur. Bütün bunlar rusdilli sintaksisin konstruksiyasından irəli gəlir.
Eləcə də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası. Görün necə uzun adlardır. Onların abreviaturasını yazmaq və tələffüz etmək də qeyri-mümkündür.

Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının adında da “üzrə” hissəciyi artıqdır. Dövlətin Tələbə Qəbul Komissiyası adı daha məqbul variantdır. İfadələrdə “üzrə”, “yanında”, “dövlət” sözlərinin götürülməsi məzmuna xələl gətirmir.

Ümumiyyətlə, quruma ad seçiləndə Azərbaycan dilinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Elə təşkilatlar var ki, dil mütəxəssislərinə müraciət edir, onların fikirlərindən faydalanır. Əgər hansısa qurum adı dünyaya inteqrasiya nəticəsində başqa dildən tərcümə edilirsə, o tərcümə peşəkar dil mütəxəssisinin redaktəsindən keçməlidir. Əks təqdirdə qüsurlu nümunə ortaya çıxır.

Dövlət idarələrində və özəl qurumlarda dil mütəxəssislərinə ayrıca ştat da verilə bilər, onların xidmətlərindən müqavilə ilə də faydalanmaq olar. Dilçilərin idarə və qurum adlarını dəyişmək səlahiyyəti yoxdur. Biz sadəcə, tövsiyə verə bilərik”.

Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyasının sədr müavini, filologiya elmləri doktoru Sayalı Sadıqova deyir ki, təsdiq edilmiş idarə və qurum adlarında islahat aparmaq onların məzmununa xələl gətirə bilər: “Biri var qondarma adlar – onları sadələşdirə, ixtisar edə bilirik. Ancaq konkret müəyyənləşmiş adları necə dəyişə, onlara necə düzəliş verə bilərik? İkincisi, idarə və təşkilat adlarında məzmun öz əksini tapmalıdır. Terminologiya Komissiyası təsdiq olunmuş adları qısalda bilməz. Məsələn, bizim komissiya Nazirlər Kabineti yanındadır. Biz “yanında” sözünü ixtisar eləsək, qurumun adını necə ifadə edərik? Adlarda bir sözü ixtisara salsaq, funksiyası dolğun ifadə olunmayacaq.

Terminologiya Komissiyası olaraq dildə ağırlıq yaradan sözlərin qarşısını almağa çalışırıq. Ancaq məzmunun ifadə olunması naminə qurum adı 5-6 sözdən ibarət olsa belə, onu ixtisara salmaq düzgün deyil. Bəzi adları daha işlək formaya salmaq üçün abreviaturasını təklif edirik”.

Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun müasir Azərbaycan dili şöbəsinin aparıcı elmi işçisi Sevinc Məmmədova qurum adlarının qısaldılmasını və sadələşdirilməsini məqsədəuyğun hesab edir: “Uzun və mürəkkəb idarə adları bəzən anlaşılmazlıq yaradır, abreviaturasının tələffüzü də çətin olur. Ancaq qurumlara ad seçiləndə Dilçilik İnstitutuna müraciət edilmir. Hər hansı yanlışlıqla bağlı tövsiyələr veririk, bu tövsiyələr isə ictimailəşmir”.

Millət vəkili Aydın Mirzəzadənin sözlərinə görə, idarə və qurum adları onların vəzifə və funksiyalarına uyğun gəlməlidir: “Mən özüm idarə və təşkilat adlarının qəlizliyi ilə bağlı problem olduğunu düşünmürəm. Ancaq belə bir problem varsa, müvafiq instansiyalara ya ayrı-ayrı dilçilər, ya da Milli Elmlər Akademiyasının müvafiq institutları müraciət edə, təkliflər irəli sürə bilərlər”.

Millət vəkilinin sözlərinə görə, qurumlara ad seçimi ilə bağlı qanunvericilik yoxdur: “İndiyə qədər elə bir ad olmayıb ki, dilçilərdə ciddi narazılıq yaratsın. Onu da deyim ki, təşkilat adlarının həddən artıq qısa olması vətəndaşlarda həmin qurumların hansı vəzifəni yerinə yetirməsi barədə suallar yarada bilər.
Şübhəsiz, dövlət idarələrinin adı aydın və anlaşıqlı olmalıdır. Özəl təşkilat adı isə artıq sahibkarın seçimidir və özünün nüfuzuna hesablanır”.

Sevinc